სცენური იერსახე
სცენური იერსახე – ნებისმიერი მხატვრული იერსახე არის ობიექტის ასახვის ფორმა ადამიანის ცნობიერებაში. გრძნობად საფეხურზე იერსახის წვდომა ხორციელდება შეგრძნების, აღქმის და წარმოდგენების საფუძველზე. აზროვნების დონეზე კი – ცნების, მსჯელობის, კონცეფციის და თეორიის შემწეობით.
სცენური იერსახე თეატრის „ფორმულის“ ერთ-ერთი უმთავრესი შემადგენელი ნაწილია. იგი იქმნება მსახიობის მიერ არა მხოლოდ შინაგან სულიერ სამყაროზე, არამედ ფიზიკურ მონაცემებზე დაყრდნობითაც („მსახიობის ინსტრუმენტი მისივე სული და სხეულია“ – მ. ჩეხოვი). ამასთანავე, სცენური იერსახე იქმნება პოეტურ მედიტაციაზე და ექსტაზზე დაყრდნობით, რაც არა მარტო ცოდნას და ოსტატობას, არამედ გრძნობადი აღქმის და განცდის განსაკუთრებულ უნარს მოითხოვს.
სცენურ იერსახეს მსახიობს დრამატურგი კარნახობს, გააზრებასა და კორექტირებაში ეხმარება რეჟისორი („რეჟისორი მსახიობის სარკეა“ – კ. სტანისლავსკი), მაგრამ მთავარი მაინც მისი პიროვნული და გრძნობადი სამყაროა, რამეთუ სცენაზე მან უნდა იაზროვნოს და განიცადოს პერსონაჟის შესატყვისად.
ისევე როგორც ხელოვნების ნებისმიერ სფეროში, სცენური იერსახის შექმნის დროს უდიდესი მნიშვნელობა ენიჭება ფორმას და სტილს. მსახიობი „ერგება“ რეჟისორის მიერ შემოთავაზებულ „თამაშის წესს“, მაგრამ უთუოდ დამოუკიდებლად ეძებს როლის მხატვრულ დეტალებს და შტრიხებს, გამოსახვის ოპტიმალურ საშუალებებს. იმისდა მიხედვით, თუ რა ხერხებით და საშუალებებით იქმნება სცენური იერსახე, სამსახიობო ხელოვნება იყოფა სკოლებად, მიმდინარეობებად, მიმართულებებად. კ. სტანისლავსკიმ გამოყო სცენური იერსახის შექმნის სამი სახეობა: წარმომდგენის, განცდის, ხელოსნობა-შტამპის. წარმომდგენი მსახიობი როლს განიცდის მხოლოდ რეპეტიციაზე, გრძნობას აფიქსირებს და შემდგომ მას სპექტაკლში მექანიკურად გაითამაშებს. განცდის მსახიობი ყველა სპექტაკლში ახლიდან განიცდის თავისი გმირის ბედს. ხელოსნობისა და შტამპის მსახიობი კი იმეორებს ერთხელ და სამუდამოდ შემუშავებულ გრძნობებისა და ქცევების ფორმებს.
სცენური იერსახე უშუალო კავშირშია თეატრის სახეცვლისა და განვითარების პროცესთან და ამიტომ ითხოვს განახლებას დროისა და ეპოქის შესატყვისად.
მ. გეგია
