კომპოზიტური მასალა
კომპოზიტური მასალა (კომპოზიტი) – ხელოვნურად შექმნილი არაერთგვაროვანი უწყვეტი მყარი მასალა, რომელიც შედგება ორი ან მეტი კომპონენტისაგან, რომლებიც ზუსტი საზღვრებითაა ერთმანეთთან დაკავშირებული. კომპოზიტების უმრავლესობაში (გარდა ფენოვანის) კომპონენტები შეიძლება დაიყოს მატრიცად (შემკვრელი) და მაარმირებელ ელემენტებად (შემვსები). კონსტრუქციული დანიშნულების კომპოზიტებში მაარმირებელი ელემენტები უზრუნველყოფს მასალის მექანიკურ მახასიათებლებს (სიმტკიცე, სიხისტე და ა.შ.), ხოლო მატრიცა – დაარმირებული ელემენტების ერთობლივ მუშაობას და მათ დაცვას მექანიკური დაზიანებისა და ქიმიურად აგრესიული გარემოსაგან.
კომპოზიტური მასალით დამზადებული ნაკეთობის მახასიათებლები და თვისებები დამოკიდებულია საწყისი კომპონენტების შერჩევასა და მათი შეერთების ტექნოლოგიაზე. კომპოზიციის შესაქმნელად გამოიყენება სხვადასხვა ტიპის მაარმირებელი შემვსები და მატრიცები. ესენია: გეტინაქსი და ტექსტოლითი (ფენოვანი პლასტიკები ქაღალდისა და ქსოვილისაგან შეწებებული თერმორეაქტიული წებოთი), მინა- და გრაფიტოპლასტი (ქსოვილი ან დახვეული ბოჭკო მინისა და გრაფიტისაგან შეერთებული ეპოქსიდური წებოთი), ფანერა, ბულატი (ერთ-ერთი უძველესი კომპოზიტური მასალა, რომელშიც მაღალნახშირბადიანი ფოლადის უთხელესი ფენები ან უწვრილესი ძაფები „შეწებებულია“ რბილ მცირენახშირბადიან რკინასთან). არსებობს აგრეთვე მასალები, რომლებშიც მაღალი სიმტკიცის შენადნობების წვრილი ბოჭკოები ამოვსებულია თხევადი ალუმინის მასით.
გავრცელებულია კომპოზიტური მასალის შემდეგი სახეები: ბოჭკოვანი, ფენოვანი; პოლიმერული, კერამიკული, ლითონური და სხვა.
დადებითი თვისებები: მაღალი ხვედრითი სიმტკიცე, სიხისტე, ცვეთამედეგობა, დაღლილობითი სიმტკიცე და სიმსუბუქე. კომპოზიტური მასალა შეიძლება დამზადდეს სტაბილური გეომეტრიული ზომების კონსტრუქციები.
ნაკლოვანებები: მაღალი ფასი, ანიზოტროპიულობა, დაბალი დარტყმითი სიბლანტე, მაღალი ხვედრითი მოცულობა, ჰიგროსკოპულობა, ტოქსიკურობა, დაბალი საექსპლუატაციო ტექნოლოგიურობა და სხვ.
გამოყენების სფერო:
რკინაბეტონის კონსტრუქციები, მინაპლასტიკის ნაკეთობები, საავტომობილო საბურავები, ლითონ-კომპოზიტები, სპორტული ველოსიპედები, თხილამურები, ჰოკიჯოხები (ჰოკეის, გოლფის), ციგურები, კანოე, ბაიდარკები, სარბოლო ავტომობილებისა და მოტოციკლების ძარის დეტალები, მუზარადები, შიგაწვის ძრავის დგუშები, ბარბაცები, შეჯავშნილი ავტოტრანსპორტი და სხვ.
სტრუქტურის მიხედვით კომპოზიტები იყოფა რამდენიმე კლასად: ბოჭკოვანი, ფენოვანი, დისპერსიულად განმტკიცებული, გაძლიერებული ნაწილაკებითა და ნანოკომპოზიტები. ბოჭკოვანი კომპოზიტები დაარმირებულია ბოჭკოებით ან ძაფისებრი კრისტალებით. ასეთი ტიპის კომპოზიტში შემავსებლის მცირე რაოდენობაც კი უზრუნველყოფს ხარისხობრივად ახალი მექანიკური თვისებების მქონემასალის მიღებას, ხოლო ბოჭკოების ორიენტაციისა და კონცენტრაციის ცვლილება, შესაბამისად, ცვლის მასალის თვისებებს. გარდა ამისა, ბოჭკოებით დაარმირება ერთგვაროვან მასალას აძლევს ანიზოტროპიულ თვისებებს. თუ დაარმირებისათვის გამოვიყენებთ ლითონისა და ნახშირბადის ბოჭკოებს, მაშინ ასეთი კომპოზიტური მასალა გახდება ელექტროგამტარი ბოჭკოების მიმართულებით.
ფენოვან კომპოზიტურ მასალებში მატრიცა და შემავსებელი განლაგებულია შრეებად, ისევე, როგორც, მაგალითად, განსაკუთრებულად მაგარ მინაში, სადაც მინა დაარმირებულია რამდენიმე ფენა პოლიმერული აფსკით.
დანარჩენი კლასის კომპოზიტური მასალების მიკროსტრუქტურა ხასიათდება იმით, რომ მატრიცა ივსება მაარმირებელი ნივთიერების ნაწილაკებით – განსხვავება გამოიხატება მხოლოდ ამ ნაწილაკების ზომებით. მაგალითად, ნაწილაკებით განმტკიცებულ კომპოზიტებში ამ ნაწილაკების ზომები მეტია 1 მკმ-ზე, ხოლო მათი შემცველობა (მოცულობის მიხედვით) შეადგენს 20-25%-ს; დისპერსიულად განმტკიცებულ კომპოზიტებში (ზომები 0,01-0,1 მკმ), კი – 1-15%-ს; ნანოკომპოზიტებში შემავალი ნაწილაკების ზომები კიდევ უფრო ნაკლებია და შეადგენს 10-100 ნმ-ს.
კონსტრუქციული კომპოზიტური მასალებისათვის დამახასიათებელია შემდეგი ნიშნები:
- მასალის შედგენილობა და ფორმა განისაზღვრება წინასწარ;
- კომპონენტების რაოდენობა უზრუნველყოფს მასალის მოცემულ თვისებებს;
- მასალა წარმოადგენს ერთგვაროვანს მაკრომასშტაბით და არაერთგვაროვანს – მიკრომასშტაბით (კომპონენტები განსხვავდება თვისებებით და მათ შორის არსებობს გამყოფი საზღვარი).
კომპოზიტის მექანიკური თვისებები განისაზღვრება სამი ძირითადი პარამეტრით: მაარმირებელი ბოჭკოს მაღალი სიმტკიცით, მატრიცის სიხისტითა და მატრიცა–ბოჭკოს საზღვარზე კავშირის სიმტკიცით. ამ პარამეტრების თანაფარდობა ახასიათებს მასალის მექანიკური თვისებებისა და რღვევის მექანიზმის მთელ კომპლექსს. კომპოზიტის სამუშაოუნარიანობა უზრუნველყოფილია როგორც საწყისი მასალის სწორი შერჩევით, ისე წარმოების რაციონალური ტექნოლოგიით, რომელიც აწესრიგებს კომპონენტებს შორის მტკიცე კავშირს თავდაპირველი თვისებების შენარჩუნებით.
გამყოფი საზღვრის თვისება, პირველ რიგში ბოჭკოებისა და მატრიცის ადჰეზიური ურთიერთქმედება, განსაზღვრავს კომპოზიტის თვისებების დონესა და მის შენარჩუნებას ექსპლუატაციის პირობებში. ლოკალური ძაბვა მაქსიმალურ მნიშვნელობას აღწევს გამყოფ საზღვრთან ან მის სიახლოვეს, სადაც, როგორც წესი, ხდება მასალის რღვევა. ადჰეზიური კავშირი გამყოფ საზღვარზე არ უნდა დაირღვეს თერმული და ჯდომის ძაბვების გავლენით, რომლებიც წარმოიშობა მატრიცისა და მაარმირებლის ტემპერატურული გაფართოების კოეფიციენტების სხვაობით ან შემკრავის ქიმიური ჯდომით გამკვრივების პროცესში.
ბოჭკოვანი სტრუქტურის უმარტივესი შემთხვევაა, როცა პლასტიკურ მატრიცაში განლაგებულია ერთგვაროვანი (ერთი მიმართულების) ბოჭკოები და შესაბამისად, ასეთი კომპოზიტი თვისებრივად ანიზოტროპიულია. მისი სიმტკიცე და სიხისტე მაქსიმალურია სწორედ ბოჭკოების განლაგების მიმართულებით, ხოლო მეორე მიმართულებით – მინიმალური.
როგორც აღნიშნული იყო, კომპოზიტის მთავარი უპირატესობაა შევქმნათ მისგან კონსტრუქციული ელემენტები წინასწარ განსაზღვრული თვისებებით, რომელიც სრულად პასუხობს მუშაობის პირობებს. ბოჭკოებისა და მატრიცული მასალების მრავალფეროვნება საშუალებას იძლევა საჭიროებისამებრ ვარეგულიროთ კომპოზიტის სიმტკიცე, სიხისტე, სამუშაო ტემპერატურის დონე და სხვა თვისებები შედგენილობის შერჩევით, კომპონენტების თანაფარდობითა და მაკროსტრუქტურული ცვლილებით. მატრიცასა და მაარმირებელ ელემენტებს შორის გამყოფი საზღვრის არსებობა ზრდის მასალის ბზარმედეგობას. ცნობილია, რომ ნებისმიერი მყარი ტანის მდგრადობა ბზარების გავრცელების მიმართ, განისაზღვრება მზარდი ბზარის წვეროში ენერგიის შთანთქმის მექანიზმით. კომპოზიტებში განივმა გამჭიმავმა ძაბვებმა მზარდი ბზარების ბოლოში შეიძლება გამოიწვიოს ბოჭკოების განშრევება მატრიცისგან, ხოლო ძვრის ძაბვებმა გაყოფის საზღვარზე – განშრევებული ფენის ზრდა ბოჭკოების გასწვრივ. განშრევებაზე იხარჯება გარკვეული ენერგია, რადგან ბოჭკო გადაადგილდება მატრიცის მიმართ. გარდა ამისა, დატვირთვის ზრდისას ბოჭკოების რღვევა შეიძლება მოხდეს ბზარებისგან მოშორებით მატრიცაში. ამიტომ დაარმირებული მასალებისთვის დამახასიათებელია ბლანტი რღვევის მექანიზმი, განსხვავებით ჰომოგენური (შემადგენლობით, წარმოშობით, თვისებებით ერთგვარი) მასალებისგან.
ეს მექანიზმები დაკავშირებულია კომპოზიტურ ბოჭკოვან მასალებში გაყოფის ზედაპირების დიდ რაოდენობასთან, რომლებიც შეიძლება იყოს შემაფერხებელი წინაღობა ბზარების განვითარების გზაზე. ბზარების განვითარების პროცესში ენერგიის ინტენსიური დისიპაცია (გაბნევა) ხდება მატრიციდან ბოჭკოების გამოქაჩვით და მათ შორის საზღვრის რღვევის შედეგად. დამატებით წინაღობას ქმნის, აგრეთვე, ხახუნის ძალები ბოჭკოებსა და მატრიცას შორის. ბოჭკოვან მასალებში, ბზარების გაჩენის მიუხედავად, კომპოზიტი მაინც განაგრძობს მუშაობას დაზიანებების მნიშვნელოვანი დაგროვების შემთხვევაშიც კი.
კომპოზიტებისთვის დამახასიათებელი მაღალი წინაღობა დაღლილობისადმი დაკავშირებულია იმასთან, რომ მაღალმოდულური მყიფე ბოჭკოები, რომლებიც იღებენ ძირითად დატვირთვებს, ინარჩუნებენ მზიდუნარიანობას ციკლური დატვირთვებისას, პლასტიკური დეფორმირებადი მასალებისგან განსხვავებით.
თანამედროვე კომპოზიტებს აქვთ არა მარტო ფიზიკურ-მექანიკური თვისებების ფართო სპექტრი, არამედ მიმართულად მათი შეცვლის უნარიც, მაგალითად, აამაღლოს რღვევის სიბლანტე, დაარეგულიროს სიხისტე, სიმტკიცე და სხვა თვისებები. ეს შესაძლებლობები ფართოვდება სხვადასხვა ბუნებისა და გეომეტრიის ბოჭკოების გამოყენებით, ანუ ჰიბრიდული (კომბინირებული) კომპოზიტების შექმნით. გარდა ამისა, კომპოზიტებისადმი დამახასიათებელია სინერგიზმის (ერთი მიმართულებით რამდენიმე ფაქტორის შეთანხმებული ერთობლივი მოქმედება) ეფექტი, რომელიც ჰიბრიდულ (ჰიბრიდი – ორგანიზმი ან უჯრედი, წარმოქმნილი გენეტიკურად განსხვავებული ფორმების შეჯვარების შედეგად) კომპოზიტებში დაკავშირებულია ბოჭკოების სიმტკიცის სტატიკურ ბუნებასთან და რღვევისას ძაბვების სპეციფიკურ კონცენტრაციასთან.
კლასიფიკაციის პრინციპები
კომპოზიტური მასალების კლასიფიკაციაში ჩადებულია საერთო პრინციპები:
- მასალათამცოდნეობის – არმატურის ან მატრიცის მასალისა და მათი თვისებების მიხედვით;
- კონსტრუქციული – არმატურის ტიპისა და მატრიცაში მისი განლაგების მიხედვით;
- ტექნოლოგიური – კომპოზიტური მასალის გადამუშავებით ნაკეთობის მიღების მიხედვით.
გადამუშავების მეთოდი მართალია მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს მასალის თვისებაზე, მაგრამ არ იძლევა სრულ ინფორმაციას მის შესახებ. კომპოზიტური მასალების მექანიკური თვისებების მიმართ გარკვეულ ინფორმაციას გვაწვდის კლასიფიკაცია მატრიცის სახეობის მიხედვით. დღეისათვის გამოყენებული ფისების და პოლიმერების ასორტიმენტი და მოდიფიკაცია საკმაოდ მრავალფეროვანია, მაგრამ მათი მნიშვნელობა კომპოზიტების თვისებების ფორმირებაში საკმარისად არ არის შესწავლილი. ამიტომ მატრიცის თვისებების მიხედვით კლასიფიკაციას ახდენენ დეფორმირებადი მყარი ტანის მექანიკის საანგარიშო მოდელების შინაარსის გამოსავლენად (დრეკადი, დრეკადპლასტიკური, დრეკადბლანტი თვისებების ასახვა) და მეთოდოლოგიური მიზნების მისაღწევად.
თანამედროვე კონსტრუქციული კომპოზიტების დაარმირებისათვის გამოყენებული ძირითადი მასალებია მინის, ნახშირბადის, ორგანული და ბორის ბოჭკოები. მათ საფუძველზე მუშავდება, აგრეთვე, მრავალკომპონენტიანი მასალები, რომლებშიც გამოიყენება სხვადასხვა არმატურა (მაგ., ორგანული და ბორის, მინისა და ნახშირბადის და სხვა კომბინაციები), რაც ართულებს კლასიფიკაციას არმატურის ტიპის მიხედვით.
მაარმირებელი კომპონენტის სახეობაზე დამოკიდებულებით კომპოზიტები შეიძლება დაიყოს ორ ძირითად ჯგუფად: დისპერსიულად განმტკიცებული და ბოჭკოვანი, რომლებიც ერთმანეთისგან განსხვავდებიან სტრუქტურითა და მაღალი სიმტკიცის მასალის შექმნის მექანიზმით.
დისპერსიულად განმტკიცებული კომპოზიტი ისეთი მასალაა, რომლის მატრიცაში თანაბრად განაწილებულია მეორე მასალის წვრილდისპერსიული ნაწილაკები. ასეთ კომპოზიტებში მთელ დატვირთვას ღებულობს მატრიცა, რომელშიც პრაქტიკულად გაუხსნელი მეორე ფაზის ნაწილაკების სიმრავლით იქმნება სტრუქტურა, რომელიც ეფექტურად ეწინააღმდეგება პლასტიკურ დეფორმაციებს.
ბოჭკოვანი პლასტიკური კომპოზიტის მატრიცის დაარმირება ხდება ბოჭკოებით, მავთულით ან ძაფისებრი კრისტალებით. ბოჭკოებით დაარმირებული სტრუქტურის შექმნის იდეა ითვალისწინებს არა მატრიცულ მასალაში პლასტიკური დეფორმაციების გამორიცხვას, არამედ დეფორმაციის პროცესში ბოჭკოების მაქსიმალურ დატვირთვას და მისი მაღალი სიმტკიცის გამოყენებას.
ბოჭკოვანი კომპოზიტური სტრუქტურის განსაკუთრებულობა ისაა, რომ პლასტიკურ მატრიცაში თანაბრადაა განაწილებული მაღალი სიმტკიცის, მაღალმოდულური ბოჭკოები, რომელთა მოცულობითმა წილმა შეიძლება მიაღწიოს 75%-ს. მეორე განსხვავებული თვისებაა – ანიზოტროპიულობა (ანიზოტროპია – ნივთიერების ფიზიკურ თვისებათა არაერთგვაროვნება სხვადასხვა მიმართულებით), რასაც იწვევს ბოჭკოების ორიენტაცია ერთი მიმართულებით. დისპერსიულად განმტკიცებულ მასალებს კი ერთნაირი თვისებები აქვთ ყველა მიმართულებით.
არმატურის ტიპი და მისი განლაგების სახე იძლევა დიდ ინფორმაციას კომპოზიტური მასალების თვისებებზე, რადგან არმატურის ბოჭკოების სიხისტისა და სიმტკიცის მახასიათებლები სხვადასხვა ტიპის არმატურის ბოჭკოებისათვის (მინა, ნახშირბადი, ბორი) მნიშვნელოვნად განსხვავებულია, შესაბამისად, განსხვავებულია კომპოზიტების თვისებები არმატურის განლაგების მიმართულებით.
კომპოზიტური მასალის თვისებებს განსაზღვრავს არა მარტო არმატურის სახეობა, არამედ მისი კონსტრუქციაში განლაგებაც. მიმართულების კუთხის ცვალებადობით შესაძლებელია საჭირო ანიზოტროპიული თვისებების მიღება, ხოლო შრეების განლაგების თანამიმდევრობის და კუთხის (დახრილობის) ცვალებადობით, შესაძლებელია ეფექტურად ვმართოთ მასალის ღუნვითი და მგრეხი სიხისტეები.
ზემოთ ჩამოთვლილზე დამოკიდებულებით კომპოზიტური სტრუქტურები შეიძლება დაიყოს ორ ჯგუფად: ფენოვან და სივრცითად დაარმირებულად.
ფენოვანი სტრუქტურა მიიღება შემკვრელში გაჟღენთილი ერთმიმართულებიანი მონოფენების (მონოშრეების) ერთ სიბრტყეში თანამიმდევრობით დალაგებით. ტექნოლოგიურად იგი ხორციელდება „სველი“ მეთოდით ან დაწნეხვით.
ერთ სიბრტყეში დალაგებული მაარმირებელი ბოჭკოების ორიენტაციაზე დამოკიდებულებით ფენოვანი სტრუქტურები იყოფა შემდეგ ძირითად ჯგუფებად: ერთმიმართულებიანი, ორთოგონალურად დაარმირებული, ჯვარედინად დაარმირებული და ქაოტურად (უწესრიგოდ) დაარმირებული. თუ ერთმიმართულებიან მასალაში ბოჭკოები განლაგებულია თანაბრად, მაშინ მას ეწოდება ტრანსვერსალურად იზოტროპიული (მონოტროპიული, ანუ მასალა, რომლის ფიზიკურ-მქანიკური თვისებები მნიშვნელოვნად განსხვავდება ორი ურთიერთმართობი მიმართულებით) სიბრტყეში, რომელიც მართობულია დაარმირების მიმართულების. თუ მასალას აქვს მკვეთრად გამოხატული ფენოვანი სტრუქტურა, მაშინ იგი არის ორთოტროპიული კომპოზიტური მასალა.
ფენოვანი მასალა შეიძლება დაარმირდეს აფსკებით ან ძაფით. აფსკებით დაარმირებისას მასალა იზოტროპიული (იზოტროპია – სხეულში ფიზიკურ-მექანიკური თვისებების ერთგვაროვნება სხეულის ნებისმიერ წერტილში, ნებისმიერი მიმართულებით) იქნება სიბრტყეში, რომელიც მხებია ამ ფირის ზედაპირის, ანუ საქმე გვექნება ტრანსვერსალურ იზოტროპიასთან. ძაფებით დაარმირებისას კი შესაძლებლობა ჩნდება შევქმნათ კომპოზიტი სხვა ტიპის ანიზოტროპიით.
ორთოგონალურად (მართკუთხოვნად) დაარმირებული კომპოზიტი ორთოტროპიულია ღერძებში, რომლებიც ემთხვევა დაარმირების მიმართულებას. გრძივი და განივი ფენების რიცხვი შეიძლება იყოს შემდეგი თანაფარდობით: 1:1, 1:3, 1:5, 2:5 და სხვ.
ჯვარედინად დაარმირებულ მასალაში ორივე მიმართულებით ფენების რაოდენობა ერთნაირია. ქაოტურად დაარმირებულ მასალაში გამოიყენება ერთ სიბრტყეში ქაოტურად განლაგებული მოკლე ბოჭკოები. თუ არმატურის დანიშნულებით გამოყენებულია ერთფენიანი ქსოვილი, მაშინ მიიღება კომპოზიტი ფენოვანი სტრუქტურით (ტექსტოლითი). მასში ფენების მიმართულების კუთხე და მასალის სისქეში ფენების რაოდენობა შეიძლება ცვალებადი იყოს. ამის მიხედვით არსებობს ფენოვანი სტრუქტურის სამი სახე: სიმეტრიული, ანტისიმეტრიული და არასიმეტრიული. პირველს მიეკუთვნება მასალები, რომლებსაც აქვთ ფიზიკური და გეომეტრიული თვისებების სიმეტრია შუა სიბრტყის მიმართ, მეორეს – მასალები, რომლებსაც აქვთ ერთნაირი სისქის ფენების განაწილების სიმეტრია, მაგრამ ბოჭკოების (ფენის) განლაგების (განფენის) კუთხე ეცვლება საწინააღმდეგოდ შუა სიბრტყიდან თანაბარ მანძილზე. არასიმეტრიულ სტრუქტურებს მიეკუთვნება მასალები, რომლებსაც არა აქვთ ზემოთ ჩამოთვლილი თვისებები.
ცნობილია სივრცითად დაარმირებული სტრუქტურების შექმნის სხვადასხვა მეთოდი. სივრცითი კავშირების წარმოქმნის მიხედვით კომპოზიტური მასალები შეიძლება დაიყოს ოთხ ჯგუფად:
- მასალები, სივრცითი კავშირები რომლებშიც წარმოიქმნება ერთი მიმართულების ბოჭკოების (ყველა ან ნაწილის) გამრუდებით. ასეთი მასალები ტრადიციულად მზადდება სწორი ძირითადი და მისაქსელის (ქსოვილის დამხმარე განივი ძაფი) გამრუდებული ბოჭკოების (ან პირიქით) ერთობლიობით;
- მასალები, სივრცითი კავშირები რომლებშიც წარმოიქმნება ქსოვილში მესამე მიმართულების ბოჭკოების ჩართვით. ასეთი კომპოზიტები მზადდება სამი ბოჭკოს ერთობლიობით მართკუთხა ან ცილინდრულ კოორდინატთა სისტემაში. ბოჭკოები შეიძლება განლაგდეს ორთოგონალურად სამი მიმართულებით ან რაღაც კუთხით დაარმირების ერთ სიბრტყეში;
- მასალები, სივრცითი კავშირები რომლებშიც წარმოიქმნება n რაოდენობის ბოჭკოებით. მათი ნაწილი შეიძლება განლაგდეს ურთიერთ ორთოგონალურად სამი მიმართულებით, ნაწილი კი – რაღაც კუთხით სიბრტყეებში;
- მასალები, სივრცითი კავშირები რომლებშიც წარმოიქმნება ძაფისებრი კრისტალებით ან სხვა დისკრეტული ელემენტებით, რომლებიც მიიღება მატრიცის წინასწარი თერმოდამუშავების ან სხვა ტექნოლოგიების გამოყენებით. ასეთი მასალების წარმოებისას ძირითადი კარკასი იქმნება უწყვეტი ბოჭკოებით, ლენტით ან ქსოვილით. ამ კომპოზიტების განსაკუთრებულობას განსაზღვრავს კრისტალების ან დისკრეტული ელემენტების განლაგება ძირითადი არმატურის მიმართ, რომელიც დამოკიდებულია კომპოზიტის დამზადების ტექნოლოგიურ რეჟიმზე.
სივრცითად დაარმირებული სტრუქტურების დასამზადებლად ძირითადად გამოიყენება მინისა და ნახშირბადის მაღალმოდულური ბოჭკოები. ორი ძაფის საფუძველზე დამზადებულ კომპოზიტებში უმჯობესია გამოყენებული იქნას ნახშირბადისა და ბორის მაღალმოდულური ბოჭკოები, რომლებიც განლაგდება ძირითადი და მისაქსელის მიმართულებით. დიდ სირთულეებთანაა დაკავშირებული შემკვრელის შერჩევა, რადგან იგი დაკავშირებულია მაარმირებელი ბოჭკოების გაჟღენთვასთან. მატრიცაში ჰაერი რომ არ დარჩეს, გაჟღენთას აწარმოებენ სპეციალურ ფორმებში ვაკუუმსა და წნევის ქვეშ. შემკვრელად ძირითადად გამოიყენება მცირე სიბლანტის თერმორეაქტიული ფისები, რომლებიც ნორმალურ ტექნოლოგიურ პროცესში პრაქტიკულად უზრუნველყოფენ კომპოზიტის სიმკვრივეს თეორიული მოთხოვნების დონეზე.
