ნერვული ბულიმია

მიმდინარე ცვლილება 23:47, 17 მარტი 2022 მდგომარეობით

ნერვული ბულიმია - (F50.2), (bulimia nervosa), პერიოდული შეტევები, რომლებიც ხასიათდება საკვების ჭარბი მიღებითა და სხეულის წონის გადამეტებული კონტროლით, რაც გარკვეული ქცევითი სტერეოტიპების ჩამოყალიბებას იწვევს. ზედმეტი ჭამის შემდეგ, სასურველი წონის შენარჩუნების მიზნით, ავადმყოფი ხელოვნურად იწვევს პირღებინებას ან იღებს საფაღარათო საშუალებებს. ხშირი ღებინება კი ელექტროლიტური ბალანსის დარღვევასა და სომატურ გართულებებს იწვევს. ზოგჯერ ნერვულ ბულიმიას რამდენიმე თვით ან წლით წინ უსწრებს ნერვული ანორექსიის ეპიზოდი. (ჯმო-ს ფსიქიატრიის ლექსიკონები)

ტერმინი „ბულიმია“, ასახავს უკონტროლო, გადაჭარბებული ჭამის ეპიზოდებს. ბულიმიის სიმპტომი ჩნდება ნერვული ანორექსიის ზოგიერთ შემთხვევაში. ნერვული ბულიმიის სინდრომი პირველად აღწერა რასელმა (Russel, 1979) თავის საკმაოდ გავლენიან ნაშრომში, რომელიც ასახავდა 1972-1978 წლებში 30 პაციენტზე ჩატარებული დაკვირვების შედეგებს, მათი მდგომარეობის საკვანძო კლინიკურ ნიშნებს და ამ მდგომარეობის დიაგნოსტირებას. თუმცა, ბულიმიის შემთხვევებში, რომლებსაც რასელი შეისწავლიდა, ნერვული ანორექსიის შემთხვევებიც იყო შერეული, რის გამოც მათი აღწერა განსხვავდება იმ პათოლოგიის აღწერისაგან, რომელიც დღეს „ნერვული ბულიმიის“ სახელწოდებითაა ცნობილი. მას შემდეგ, რაც სინდრომი „ბულიმია“ შეტანილ იქნა DSM III კლასიფიკაციაში, ცხადი გახდა, რომ ნერვული ბულიმია საკმაოდ გავრცელებულია იმ პოპულაციაში, რომელსაც ნერვული ანორექსია არ აღენიშნება (Palmer, 2004).

მიუხედავად იმისა, რომ რასელმა დაახასიათა ბულიმიის სინდრომი, როგორც ნერვული ანორექსიის „ავისმომასწავებელი მდგომარეობა“, ნერვული ბულიმიით დაავადებულ პაციენტთა მხოლოდ მეოთხედს დაუდგინდა ნერვული ანორექსიის დიაგნოზი

ნერვული ბულიმიის ძირითადი ნიშნებია:

1. გადამეტებული ჭამის დაუძლეველი სურვილი;
2. სხეულის წონის კონტროლის მიზნით უკიდურესი საშუალებების გამოყენება;
3. სხეულის წონასა და ფორმასთან დაკავშირებული ზეღირებულოვანი იდეები, რომლებიც ნერვული ანორექსიის დროსაც შეინიშნება.

DSM-IV განასხვავებს ნერვული ბულიმიის ორ ქვეტიპს (იხ. ნერვული ბულიმიის DSM –IV კრიტერიუმები ): (1) „გაწმენდითი ტიპი“ ხასიათდება წონის მატების თავიდან ასაცილებლად თვითგამოწვეული პირღებინებით, ლაქსატივების (საფაღარათე საშუალებების) და დიურეტიკების მოხმარებით; (2) „არაგაწმენდითი ტიპი“ - ამ დროს პიროვნება არ იყენებს „გამწმენდებს“ წონაში მატების თავიდან ასაცილებლად, არამედ მიმართავს სხვა საშუალებებს, როგორიცაა ინტენსიური ვარჯიში და შიმშილი. ნერვული ბულიმიით დაავადებულ პაციენტებს, როგორც წესი, ნორმალური წონა აქვთ. ნორმაზე დაბალი წონის მქონე პაციენტები ნერვული ანორექსიის კრიტერიუმებს აკმაყოფილებენ, რაც შემდგომში მათი წამყვანი დიაგნოზი ხდება. პაციენტების უმრავლესობის მენსტრუალური ციკლი სავსებით ნორმალურია.

ბულიმიით დაავადებულ პაციენტებს კვებაზე კონტროლი თითქმის სრულიად დაკარგული აქვთ. ბულემიის ეპიზოდებს შეიძლება წინ უძღვოდეს სტრესი ან პაციენტის მიერვე თავსმოხვეული დიეტის დარღვევა. ეს ეპიზოდები ზოგჯერ შეიძლება დაგეგმილიც იყოს. ბულიმიის ეპიზოდის დროს პაციენტი დიდი რაოდენობით იღებს საკვებს, თითო კვებაზე დაახლოებით 2000 კკალ-ზე მეტი ოდენობის. მაგ., პაციენტმა ერთ კვებაზე შეიძლება შეჭამოს ერთი პური, ტორტი, ერთი ქილა მურაბა და ა.შ. ასეთი გაუმაძღრობა მაშინ იჩენს თავს, როდესაც პიროვნება მარტო იმყოფება. ჭამის დაწყებისას ჩნდება დაძაბულობის მოხსნის განცდა, მაგრამ განტვირთვის განცდას მოჰყვება სინანული და ზიზღი საკუთარი თავის მიმართ. პაციენტმა შეიძლება ხელოვნურად გამოიწვიოს პირღებინება ან მიიღოს ლაქსატივები. დღის მანძილზე ბულიმიისა და გაწმენდის ეპიზოდების მონაცვლეობა მრავალჯერ შეიძლება განმეორდეს.

[რედაქტირება] ნერვული ბულიმიის DSM –IV კრიტერიუმები

ნერვული ბულიმიის DSM –IV კრიტერიუმები
უკონტროლო კვების განმეორებითი ეპიზოდები. ასეთ ეპიზოდებს ახასიათებს ქვემოთ მოცემული ორი ნიშანი: დროის ცალკეულ მონაკვეთში (მაგ., 2 საათის განმავლობაში) საკვების ისეთი რაოდენობით მიღება, რომელიც საგრძნობლად აღემატება ადამიანთა უმრავლესობის მიერ დროის იმავე მონაკვეთში და პირობებში მიღებული საკვების რაოდენობას; ასეთი ეპიზოდების დროს ჭამაზე კონტროლის დაკარგვა (პაციენტს ისეთი შეგრძნება აქვს, რომ მას არ შეუძლია ჭამის შეწყვეტა ან ვერ აკონტროლებს იმას, თუ რას ჭამს და რა რაოდენობით). წონის მატების თავიდან ასაცილებლად პერიოდული, შეუსაბამო, კომპენსატორული ქცევა, როგორიცაა: ხელოვნურად გამოწვეული პირღებინება, ლაქსატივების, დიურეტიკებისა და სხვა მედიკამენტების მიღება ან ოყნის ბოროტად გამოყენება; შიმშილობა და გაძლიერებული ვარჯიში. უკონტროლო კვებისა და შეუსაბამო კომპენსატორული ქცევის ეპიზოდები კვირაში საშუალოდ ორჯერ აღინიშნება და 3 თვე გრძელდება. ზემოთ აღწერილი ქცევის დარღვევები მხოლოდ ნერვული ანორექსიის ეპიზოდების დროს არ იჩენს თავს.
ნერვული ბულიმიის ტიპები
გაწმენდითი ტიპი - ნერვული ბულიმიის მიმდინარე ეპიზოდის დროს პიროვნება რეგულარულად დაკავებულია თვითგამოწვეული პირღებინებით ან გამწმენდების - ლაქსატივების, დიურეტიკებისა და ოყნის ბოროტად გამოყენებით; არაგაწმენდითი ტიპი - ნერვული ბულიმიის მიმდინარე ეპიზოდის დროს პიროვნება მიმართავს სხვა, შეუსაბამო კომპენსატორულ საშუალებებს, როგორიცაა: შიმშილი, გაძლიერებული ვარჯიში, მაგრამ ხელოვნურად არ იწვევს პირღებინებას და არ ხმარობს ლაქსატივებს, დიურეტიკებს და ოყნას.

[რედაქტირება] დეპრესიული სიმპტომები

დეპრესიული სიმპტომები უფრო მეტადაა გამოხატული, ვიდრე ნერვული ანორექსიის დროს და, სავარაუდოდ, მეორადია კვებითი აშლილობის მიმართ. პაციენტების დიდი ნაწილის მდგომარეობა აკმაყოფილებს მძიმე დეპრესიის კრიტერიუმებს. დეპრესიის სიმპტომები, როგორც წესი, იხსნება კვებითი აშლილობის გამოსწორებასთან ერთად. იშვიათად გვხვდება მძიმე და პერსისტენტული დეპრესიული აშლილობის მქონე პაციენტები, რომლებიც ანტიდეპრესანტებით მკურნალობას საჭიროებენ.

[რედაქტირება] ზემოქმედება ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე

ზემოქმედება ფიზიკურ ჯანმრთელობაზე ხშირი პირღებინება იწვევს მრავალ გართულებას; კერძოდ, კალიუმის დონის დაქვეითებას, რაც საკმაოდ სერიოზული დარღვევაა და იწვევს სისუსტეს, გულის არითმიას და თირკმლების დაზიანებას. იშვიათად ჩნდება საშარდე სისტემის ინფექციები, ტეტანია და ეპილეფსიური კრუნჩხვები. კუჭის მჟავე შიგთავსის ზემოქმედების გამო კბილებზე ჩნდება სახასიათო ღრმულები, რომლებსაც სტომატოლოგი ადვილად სცნობს.

[რედაქტირება] ეპიდემიოლოგია

დასავლეთის ქვეყნებში მცხოვრებ 16-დან 40 წლამდე ასაკის ქალებში ნერვული ბულიმიის გავრცელების ხარისხი დაახლოებით 1%-ს შეადგენს. ეს რიცხვი მამაკაცების შემთხვევაში, სულ ცოტა, ათჯერ ნაკლებია. ნერვული ბულიმია გვხვდება მხოლოდ განვითარებულ ქვეყნებში. დაავადების გამოვლენისა და დიაგნოსტიკის კატასტროფული მატება აღირიცხებოდა ბრიტანეთში 1990-იანი წლების დასაწყისში, რასაც შემდგომ ზომიერი კლების ტენდენცია მოჰყვა. ამგვარი ზრდა ალბათ იმან გამოიწვია, რომ გაიზარდა შედარებით ხანგრძლივი შემთხვევების აღრიცხვის სიხშირე (Currin et al., 2005).

[რედაქტირება] აშლილობის განვითარება

ნერვული ბულიმია თავს იჩენს გვიანი მოზარდობის ასაკში (ე.ი. რამდენიმე წლით გვიან, ვიდრე ნერვული ანორექსია). ის, როგორც წესი, თან ახლავს იმ პერიოდს, როდესაც ადამიანი წუხს საკუთარი სხეულის წონისა და ფორმის გამო. პაციენტთა მეოთხედს ანამნეზში აღენიშნება ნერვული ანორექსიის ეპიზოდი. ჩვეულებრივ, დაავადების საწყისი პერიოდი ხასიათდება დიეტური შეზღუდვებით, რასაც მოგვიანებით (უფრო ხშირად 3 წლის განმავლობაში), ენაცვლება გადამეტებული ჭამის ბევრად ხშირი ეპიზოდები. გადამეტებული ჭამის გახშირებას მოჰყვება სხეულის წონის დაბრუნება ნორმალურ საზღვრებში. გარკვეულ სტადიაზე, გადამეტებული ჭამის კომპენსაციის მიზნით, იწყება პირღებინების თვითგამოწვევა და ლაქსატივების ბოროტად გამოყენება, რასაც შედეგად ჭამაზე კონტროლის დაკარგვა მოჰყვება.

[რედაქტირება] ეტიოლოგია

[რედაქტირება] ზოგადი რისკ-ფაქტორები

ნერვული ანორექსიის მსგავსად, ნერვული ბულიმიის განვითარება სხვადასხვა რისკ-ფაქტორების ზემოქმედების შედეგია. ეს ფაქტორებია: ოჯახურ ანამნეზში მშობლების ფსიქიკური აშლილობა, განსაკუთრებით, დეპრესია და მედიკამენტებზე დამოკიდებულება; ასევე, ბავშვობისდროინდელი გამოცდილების მთელი გამა. არსებობს მოსაზრება, რომ ნერვული ბულიმიის ყველაზე ხშირი რისკ-ფაქტორი სექსუალური ძალადობაა, თუმცა, ფაქტობრივი მტკიცებულებების თანახმად, ამ ფონზე ბულიმიის სიხშირე არ აღემატება სხვა ტიპის ფსიქიკური აშლილობების სიხშირეს (Fairburn et al., 1999).

[რედაქტირება] სპეციფიკური რისკ-ფაქტორები

ეპიდემიოლოგიური კვლევებით დასტურდება, რომ, ნერვული ანორექსიისგაგანსხვავებით, ნერვული ბულიმიის მქონე პაციენტები იმყოფებიან ისეთი ფაქტორების ზემოქმედების ქვეშ, რომლებიც პიროვნებას დიეტის დაცვისაკენ უბიძგებენ (სიმსუქნე ბავშვობაში, მშობლების სიმსუქნე და ადრეული მენარხე). სრულყოფილებისაკენ სწრაფვა ასევე შეიძლება ჩაითვალოს სპეციფიკურ რისკ-ფაქტორად, თუმცა, აქ ის ნაკლებად მნიშვნელოვანია, ვიდრე ნერვული ანორექსიის შემთხვევაში (Fairburn et al., 1999).

[რედაქტირება] გენეტიკური რისკ-ფაქტორები

რადგან არსებობს ურთიერთგამომრიცხავი მტკიცებულებები, ნერვული ბულიმიის განვითარებაში გენეტიკური ფაქტორების როლი და მნიშვნელობა ბუნდოვანია. როგორც ჩანს, მნიშვნელოვანია გენეტიკური კომპონენტი, კერძოდ, ნერვული ანორექსიისა და ბულიმიის ჯვარედინი ოჯახური ტრანსმისია, მაგრამ ინდივიდუალური გენი ჯერჯერობით არ არის იდენტიფიცირებული (Fairburn and Harrison, 2003).

[რედაქტირება] 5-HT ნეიროტრანსმისია

სხვადასხვა ექსპერიმენტული პარადიგმები, მათ შორის ნეიროენდოკრინული სტიმულირების ტესტი და ტვინის რადიოლოგიური კვლევის შედეგები, გვაფიქრებინებს, რომ თავის ტვინის 5-HT ფუნქცია ნერვული ბულიმიის შემთხვევაში ანომალიურია (Keye et al., 2001). ტრიპტოფანის ნაკლებობა გამოჯანმრთელებულ, ბულიმიის სიმპტომების არმქონე პაციენტებში, იწვევს მწვავე რეციდივს გუნებ-განწყობისა და კოგნიტურ სფეროში, რომელიც სხეულის წონასა და ფორმასთან არის დაკავშირებული. ეს ფაქტი გვაფიქრებინებს, რომ ნერვული ბულიმიის ანამნეზის მქონე პაციენტებს ახასიათებთ ნეიროფსიქოლოგიური მოწყვლადობა თავის ტვინში სეროტონინის დაბალი დონის მიმართ. ინტერსს მოკლებული არ არის ის ფაქტი, რომ დიეტით დაკლებული წონა იწვევს ტრიპტოფანის მოხმარების დაქვეითებას, რაც ადასტურებს იმას, რომ მაღალი რისკის მქონე პირებისთვის, გადამეტებული დიეტა ნერვული ბულიმიის ჩამრთავ მექანიზმად იქცევა (Smith et al., 1999).

[რედაქტირება] მიმდინარეობა და გამოსავალი

ნერვული ბულიმიის მიმდინარეობა და გამოსავალი საკმაოდ ბუნდოვანია იმდენად, რამდენადაც არ არსებობს გრძელვადიანი გამოკვლევების საკმარისი რაოდენობა. იმ პირების შემთხვევაში, რომელთაც მკურნალობა არ ჩატარებიათ, დაავადების მიმდინარეობა და გამოსავალი უცნობია. კლინიკური შემთხვევების საშუალო ხანგრძლივობა დაახლოებით 5 წელია, რაც ამ ქვეჯგუფში აშლილობის ქრონიკული მიმდინარეობის მაჩვენებელია. ზოგადად, დაავადების გამოსავალი საკმაოდ განსხვავებულია. ფაქტებზე დამყარებული მტკიცებულებების მიხედვით, აშლილობის მწვავე ფორმა ქრონიკულში გადადის. ამგვარად, 5-10 წლის შემდეგ, 1/3-დან ½-მდე პაციენტებს ისევ აღენიშნებათ კლინიკურად გამოხატული კვებითი აშლილობა, თუმცა, უმრავლეს შემთხვევაში, ატიპიური ფორმით (Fairburn et al., 2000). არ არსებობს იმის მტკიცებულება, რომ ნერვული ბულიმია ასოცირებულია სხვა ფსიქიკური აშლილობის დაწყებასთან.

ნერვული ბულიმიის ლეტალობის მაჩვენებელი, ნერვულ ანორექსიასთან შედარებით, დაბალია, მაგრამ არის თუ არა ის მომატებული საერთო პოპულაციასთან მიმართებაში, გაურკვეველია (Keel et al., 2003). ასეა თუ ისე, ნერვული ბულიმია მტკიცედ არის ასოცირებული დეპრესიასა და იმ მედიკამენტების ავადმოხმარებასთან, რომლებიც საკმაოდ მაღალი ლეტალობის მაჩვენებლებით ხასიათდებიან (Harris and Barraclough, 1995). პაციენტის მდგომარეობა უმჯობესდება ორსულობის პერიოდში, ხოლო ორსულობის შემდეგ ვითარდება რეციდივი. არ არსებობს დაავადების მიმდინარეობისა და პროგნოზის დამაჯერებელი წინაპირობა, თუმცა, სიმსუქნე ბავშვობის ასაკში და დაბალი თვითშეფასება, როგორც წესი, ასოცირებულია არაკეთილსაიმედო გამოსავალთან (Fairburn et al., 2000).

[რედაქტირება] მართვა

ნერვულ ანორექსიასთან შედარებით, ნერვული ბულიმიის მართვა იოლია, რადგან ასეთ პაციენტებს უფრო მეტად აქვთ გამოჯანმრთელების სურვილი და ადვილად მოდიან ურთიერთთანამშრომლობაზე. ამას გარდა, ამ შემთხვევაში არ არსებობს წონის აღდგენის საჭიროება. აუცილებელია გამოვიკვლიოთ პაციენტის ფსიქიკური მდგომარეობა და განვსაზღვროთ ისეთი პაციენტების ელექტროლიტების დონე, რომლებსაც ხშირად აქვთ პირღებინება და რომლებიც გამწმენდ საშუალებებს იყენებენ.

ასეთივე ტიპის სხვა მრავალი აშლილობის მსგავსად, აქაც „საფეხურებრივი მოვლა“ საუკეთესო გზაა პაციენტების დიდი რაოდენობისთვის, რომელთაც სხვადასხვა სიმძიმის აშლილობა ახასიათებთ. ნერვული ბულიმიის მართვა კლინიკური დახელოვნების ეროვნული ინსტიტუტის ბოლო წლების განხილვის საგანი გახდა (2004ბ).

• საფეხური პირველი - პაციენტების იმ მცირე რაოდენობის იდენტიფიკაცია (5%-ზე ნაკლები), რომლებიც საჭიროებენ სპეციალიზებულ მკურნალობას

ა) მძიმე დეპრესიის გამო;

ბ) ისეთი ფიზიკური გართულებების გამო, რომელთა დროსაც საჭიროა საავადმყოფოს ან დღის სტაციონარის პირობებში მკურნალობა;

გ) ნივთიერებათა არამიზნობრივად გამოყენების გამო, რაც დამოუკიდებელ მკურნალობას მოითხოვს

• საფეხური მეორე - წარიმართება კოგნიტურ-ბიჰევიორული თვითდახმარების სახით, სპეციალური წიგნის გამოყენებითა და არაპროფესიონალი ფასილიტატორის ხელმძღვანელობით. პაციენტი ფასილიტატორს 4 თვის განმავლობაში ხვდება. ეწყობა დაახლოებით 8-10 შეხვედრა. ასეთი ტიპის მკურნალობა პირველადი ჯანდაცვის დონეზე უნდა ხორციელდებოდეს. ამ ტიპის თერაპია პაციენტების მესამედი ნაწილისთვის წარმატების მომტანია.

• საფეხური მესამე - პაციენტები, რომლებთანაც 6 კვირის განმავლობაში მეორე საფეხურზე მუშაობა უშედეგო აღმოჩნდა, საჭიროებენ სრულ კოგნიტურ-ბიჰევიორულ თერაპიას. პაციენტების იმ მცირე ნაწილისთვის, რომლებსაც აღენიშნებათ თანმხლები მძიმე დეპრესიული სიმპტომები, შედეგიანია ანტიდეპრესანტების (ფლუოქსეტინი 60 მგ/დღ) დამატება. დეპრესიული სიმპტომების დიდი ნაწილი ქრება წარმატებული კოგნიტურ-ბიჰევიორული მკურნალობის ფონზე.

• საფეხური მეოთხე - პაციენტები, რომელთა მდგომარეობა არ უმჯობესდება კოგნიტურ-ბიჰევიორული მკურნალობით, განმეორებით და სრულად უნდა გამოიკვლიოს სპეციალისტმა. რიგ შემთხვევაში კოგნიტურ-ბიჰევიორული თერაპია ან ანტიდეპრესანტებით მკურნალობა შესაძლოა შედეგიანი აღმოჩნდეს. მნიშვნელოვანია მკურნალობის სქემის განხილვა პაციენტთან ერთად და მისთვის მისაღები მიდგომების გათვალისწინება.

[რედაქტირება] სინონიმი

ნერვული ჰიპერორექსია

[რედაქტირება] წყარო

• ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაციის ფსიქიატრიის ლექსიკონები
• ოქსფორდის მოკლე სახელმძღვანელო ფსიქიატრიაში