ადიგენის მუნიციპალიტეტი
ადიგენის მუნიციპალიტეტი − ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეული სამხრეთ საქართველოში, ისტორიული სამცხის დასავლეთ ნაწილში. მოიცავს 2 ძველ ქართულ ადმინისტრაციულ-ტერიტორიულ ერთეულს – ოძრხესა და ქვაბლიანისწყლის ხეობებს.
XVI საუკუნეში, ოსმალეთის დაპყრობილი ტერიტორია, ორივე ეს ერთეული შედიოდა ახალციხის ლივაში. იგი იყოფოდა ალთუნყალის, ოცხის, უდისა და ქვაბლიანის ნაჰიედ. რუსეთ-ოსმალეთის ომის შემდგომ დადებული ადრიანოპოლის (ამჟამად ედირნე, თურქეთი ზავით, კვლავ საქართველოს შემადგენლობაშია. 1917 წლამდე მუნიციპალიტეტის (მაშინდელი რაიონის) ტერიტორია შედიოდა თბილისის გუბერნიის ახალციხის მაზრაში. 1930 წელს გამოეყო ახალციხის მაზრას დამოუკიდებელ რაიონად. 1963-66 წლებში შედიოდა ახალციხის რაიონში, 1965 წლიდან კვლავ გამოეყო ახალციხის რაიონს ახლანდელ საზღვრებში.
აღმოსავლეთიდან ესაზღვრება – ახალციხის მუნიციპალიტეტი, დასავლეთიდან – აჭარა (ხულოს მუნიციპალიტეტი), ჩრდილოეთიდან – გურია (ჩოხატაურის მუნიციპალიტეტი), იმერეთი (ვანის, ბაღდათის მუნიციპალიტეტები), ხოლო სამხრეთიდან – თურქეთი. ფართობია 799.6 კმ2, ადმინისტრაციული ცენტრი – დაბა ადიგენი. მდებარეობს 2 დაბა (აბასთუმანი, ადიგენი), 13 სოფლის საკრებულო (არალის, ბენარის, ბოლაჯურის, გორგულის, ვარხანის, ზანავის, ლელოვნის, მლაშის, მოხის, უდის, ფხერის (ფხეროს), ჩორჩანის, ჭეჭლის) და 55 სოფელი. სოფლის მოსახლეობის რიცხოვნობა – 18404 (2002). მოსახლეობის უდიდესი ნაწილი (97.9 %) ქართველია და ისინი ჭარბობენ მუნიციპალიტეტის ყველა სოფელში. ცხოვრობენ აგრეთვე სომხები, რუსები ოსები და აფხაზები (2002). ადიგენის მუნიციპალიტეტის მოსახლეობის რიცხოვნობა – 20,8 ათ. კაცი (2014 წ.). სოფლის მეურნეობის ძირითადი დარგებია: სახორცე-სარძევე მეცხოველეობა, მეხილეობა და მემარცვლეობა. უმთავრესი კულტურებია: ხორბალი, სიმინდი, ვაშლი, მსხალი, კურკოვნები (ჭანჭური), თუთა.
ისტორიულ-კულტურული ძეგლებიდან აღსანიშნავია: ზარზმის (XIV ს.), იჯარეთის (განვ. შუა სს., სამრეკლო XIII ს.), ჭულეს (XIV ს., შეკეთებული XX ს-ში) მონასტრების ეკლესიები; დარბაზული ეკლესიის (შუა სს.) ნანგრევები სოფლებში ბოლაჯურში (XIII ს.), პატარა სმადაში (1467 წ.); არალისა და უდის კათოლიკური ეკლესიები (XX ს-ის დასაწყისი); ეკლესია „ახალი ზარზმა” (1899-1902); შუა საუკუნეების ციხესიმაგრეები – ერემჭალის, ზანავის, ოქროსციხე; ხიდი (XII-XIII სს.) მდინარე აბასთუმნისწყალზე და სხვ.
