ვახტანგ გორგასალი
მ (მომხმარებელმა Tkenchoshvili გვერდი „ვახტანგ I“ გადაიტანა გვერდზე „ვახტანგ გორგასალი“ გადამისამარ...) |
|||
| (2 მომხმარებლების 16 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | '''ვახტანგ I ''' - | + | [[ფაილი:Vaxtang gorgasali.JPG|thumb|200px|ვახტანგ I გორგასალი]] |
| − | + | '''ვახტანგ I ''' - ქართლის მეფე V საუკუნის მე-2 ნახევარში – ვახტანგ მეფეზე „[[ქართლის ცხოვრება]]ში“ ცალკე თხზულება არის შესული „ცხოვრება ვახტანგ გორგასლისა“, რომლის ავტორია [[ჯუანშერი]]. | |
| − | + | ||
| − | + | ვახტანგ I იყო შესანიშნავი [[სარდალი]] და მნიშვნელოვანი პოლიტიკური მოღვაწე. იბრძოდა ქართლის განთავისუფლებისათვის ირანელთა უღლისაგან, [[საქართველო]]ს გაერთიანებისათვის, ქვეყნის ცენტრალიზაციისათვის, შეუზღუდავი სამეფო ხელისუფლებისათვის. 60-იან წლებში ვახტანგ I ირანელებმა ქართლის [[ლაშქარი|ლაშქრით]] შუა აზიაში გაიწვიეს საომრად. სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ დაიწყო აქტიური მოქმედება ქართლიდან ირანელთა განდევნისათვის. ვახტანგს ძლიერი ოპოზიცია ჰყავდა ქართლის ფეოდალებს შორის, მათ ზურგს უმაგრებდა [[ირანი]]. პირველი [[იერიში]] მეფემ [[ეკლესია]]ზე მიიტანა, ჩაატარა მისი რეორგანიზაცია, შეცვალა ქართლის ეკლესიის მეთაური და [[ეპისკოპოსი|ეპისკოპოსთა]] თავის მაგივრად კათალიკოსობა დააწესა. ქართლის ეკლესიას მოუპოვა [[ავტოკეფალია]]. შეიქმნა ახალი საეპისკოპოსოები. სამეფო დომენში (ქართლ-კახეთ, ჰერეთი) ხუთი ახალი ეპისკოპოსი დანიშნა. ამ აქციით ვახტანგმა ეკლესია უფრო მეტად სამეფო ხელისუფლებას დაუქვემდებარა, მოუპოვა დამოუკიდებლობა საერთაშორისო ასპარეზზე და გაააქტიურა კავშირი კონსტანტინოპოლთან, რასაც დიდი მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა ირანის წინააღმდეგ [[ბრძოლა]]ში. ვახტანგმა ხელთ იგდო კავკასიონზე გადმოსასვლელები, რომლებიც მანამდე ირანელებს ეჭირათ და დაუკავშირდა ჩრდილოეთ კავკასიის ჰუნებს. ვახტანგ I-მა მოხერხებულად ისარგებლა ირანის გართულებული ვითარებით შუა აზიაში და 482 წელს დაიწყო [[აჯანყება]]. მან მოაკვლევინა ქართლის ოპოზიციონერი ფეოდალთა მეთაური ვარსქენ პიტიახში. თავდაპირველად წარმატება აჯანყებულთა მხარეზე იყო, მაგრამ ვახტანგმა ვერ მიიღო დაპირებული დახმარება ჰუნებისაგან, არც [[ბიზანტია]] დაეხმარა, ამას დაერთო შინაურ მტერთა აშლილობა და 483-384 წლებში ირანელებთან შეტაკება ვახტანგის დამარცხებით დამთავრდა. | |
| − | + | ||
| + | ვახტანგმა დიდი სამშენებლო საქმიანობა ჩაატარა, მის დროს აშენდა [[უჯარმის ციხე-ქალაქი|უჯარმა]], ჭერემი, ხორნაბუჯი, არტანუჯი. [[მცხეთა]]ში [[მირიან III|მირიან]] მეფის დროს აგებული სვეტიცხოვლის ადგილზე ააგო ქვის ტაძარი. გაგაწყვიტა დედაქალაქის [[თბილისი|თბილისში]] გადმოტანა. დაიწყო მშენებლობა, მაგრამ ვერ მოასწრო. ჯუანშერის სიტყვებით … „და იყო იგი უმაღლეს კაცთა მის ჟამისათა და უმშვენიერეს სახითა და ძლიერ ძალითა“. შემდგომში საქართველოს [[სახელმწიფო დროშა]]ს „ვახტანგიანს“ და „გორგასლიანს“ უწოდებდნენ. „გორგასალი“ (სპარსულად „მგლისთავს“ ნიშნავს) იმიტომ შერქმევია, რომ [[მუზარადი|მუზარადზე]] [[მგელი]] ჰქონდა გამოსახული. | ||
| − | + | ვახტანგი ბრძოლაში მიღებული მძიმე ჭრილობის შედეგად გარდაიცვალა. იგი დაუკრძალიათ მცხეთაში, მის მიერ აგებულ საკათალიკოსო ტაძარში. XI საუკუნეში აქ აშენდა [[სვეტიცხოვლის საკათედრო ტაძარი|სვეტიცხოვლის ახალი ტაძარი]], რომელშიც ერთი საფლავი ახლაც ვახტანგ გორგასლისეულადაა მიჩნეული. | |
| − | + | ||
| + | '''ვახტანგ გორგასლის მეფობის დათარიღება:''' | ||
| + | [[ვახუშტი ბატონიშვილი|ვახუშტი]] 439-499; | ||
| + | [[გორგაძე სერგი|ს. გორგაძე]] 443-503; | ||
| + | [[ივანე ჯავახიშვილი|ივ. ჯავახიშვილი]] 442-502; | ||
| + | კ. თუმანოვი 435-522; | ||
| + | ვ. გოლიაძე 438-491 | ||
| + | ქართულმა ეკლესიამ დიდი მეფე ვახტანგ გორგასალი [[წმინდანები|წმინდანად]] შერაცხა. ხსენების დღე 30.XI (13.XII) დააწესა. | ||
| + | |||
| + | ვახტანგ მეფის შინაგანმა და საგარეო პოლიტიკამ მხატვრული ასახვა პოვა [[ლექსი|ლექსებში]], გადმოცემებსა და [[თქმულება|თქმულებებში]]. ხალხის ხსოვნაში ახლაც დაცულია ვახტანგ გორგასლის მიერ თბილისის სატახტო ქალაქად ქცევა („თბილისის აშენება ვახტანგ გორგასლის მიერ“) უჯარმის აშენება („გორგასალის ციხე“), ბრძოლა ალანებთან („როგორ შეიქნა სახელწოდება მეტეხი“), ბრძოლა სპარსელებთან, მეფის ღალატით დაღუპვა („გორგასალის ციხე, „ხალხური გადმოცემა ვახტანგ გორგასალზე“). ლექსებში იგრძნობა ხალხის ღრმა სიყვარული („ვახტანგ მეფე-ღმერთს უყვარდა, „ვახტანგ მეფე რომ კვდებოდა“), ვახტანგ გორგასლის ციკლის ნაწარმოებები შეიცავენ საერთაშორისო ხასიათის მოტივებს. | ||
| + | |||
| + | |||
| + | ==წყარო== | ||
| + | * [[საქართველოს მეფეები]] | ||
| + | * [[ქართული ფოლკლორის ლექსიკონი: ნაწილი I]] | ||
[[კატეგორია: საქართველოს ისტორია]] | [[კატეგორია: საქართველოს ისტორია]] | ||
[[კატეგორია: ქართლის მეფეები]] | [[კატეგორია: ქართლის მეფეები]] | ||
| + | [[კატეგორია:ქართველი წმინდანები]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 01:47, 10 ივნისი 2024 მდგომარეობით
ვახტანგ I - ქართლის მეფე V საუკუნის მე-2 ნახევარში – ვახტანგ მეფეზე „ქართლის ცხოვრებაში“ ცალკე თხზულება არის შესული „ცხოვრება ვახტანგ გორგასლისა“, რომლის ავტორია ჯუანშერი.
ვახტანგ I იყო შესანიშნავი სარდალი და მნიშვნელოვანი პოლიტიკური მოღვაწე. იბრძოდა ქართლის განთავისუფლებისათვის ირანელთა უღლისაგან, საქართველოს გაერთიანებისათვის, ქვეყნის ცენტრალიზაციისათვის, შეუზღუდავი სამეფო ხელისუფლებისათვის. 60-იან წლებში ვახტანგ I ირანელებმა ქართლის ლაშქრით შუა აზიაში გაიწვიეს საომრად. სამშობლოში დაბრუნების შემდეგ დაიწყო აქტიური მოქმედება ქართლიდან ირანელთა განდევნისათვის. ვახტანგს ძლიერი ოპოზიცია ჰყავდა ქართლის ფეოდალებს შორის, მათ ზურგს უმაგრებდა ირანი. პირველი იერიში მეფემ ეკლესიაზე მიიტანა, ჩაატარა მისი რეორგანიზაცია, შეცვალა ქართლის ეკლესიის მეთაური და ეპისკოპოსთა თავის მაგივრად კათალიკოსობა დააწესა. ქართლის ეკლესიას მოუპოვა ავტოკეფალია. შეიქმნა ახალი საეპისკოპოსოები. სამეფო დომენში (ქართლ-კახეთ, ჰერეთი) ხუთი ახალი ეპისკოპოსი დანიშნა. ამ აქციით ვახტანგმა ეკლესია უფრო მეტად სამეფო ხელისუფლებას დაუქვემდებარა, მოუპოვა დამოუკიდებლობა საერთაშორისო ასპარეზზე და გაააქტიურა კავშირი კონსტანტინოპოლთან, რასაც დიდი მნიშვნელობა უნდა ჰქონოდა ირანის წინააღმდეგ ბრძოლაში. ვახტანგმა ხელთ იგდო კავკასიონზე გადმოსასვლელები, რომლებიც მანამდე ირანელებს ეჭირათ და დაუკავშირდა ჩრდილოეთ კავკასიის ჰუნებს. ვახტანგ I-მა მოხერხებულად ისარგებლა ირანის გართულებული ვითარებით შუა აზიაში და 482 წელს დაიწყო აჯანყება. მან მოაკვლევინა ქართლის ოპოზიციონერი ფეოდალთა მეთაური ვარსქენ პიტიახში. თავდაპირველად წარმატება აჯანყებულთა მხარეზე იყო, მაგრამ ვახტანგმა ვერ მიიღო დაპირებული დახმარება ჰუნებისაგან, არც ბიზანტია დაეხმარა, ამას დაერთო შინაურ მტერთა აშლილობა და 483-384 წლებში ირანელებთან შეტაკება ვახტანგის დამარცხებით დამთავრდა.
ვახტანგმა დიდი სამშენებლო საქმიანობა ჩაატარა, მის დროს აშენდა უჯარმა, ჭერემი, ხორნაბუჯი, არტანუჯი. მცხეთაში მირიან მეფის დროს აგებული სვეტიცხოვლის ადგილზე ააგო ქვის ტაძარი. გაგაწყვიტა დედაქალაქის თბილისში გადმოტანა. დაიწყო მშენებლობა, მაგრამ ვერ მოასწრო. ჯუანშერის სიტყვებით … „და იყო იგი უმაღლეს კაცთა მის ჟამისათა და უმშვენიერეს სახითა და ძლიერ ძალითა“. შემდგომში საქართველოს სახელმწიფო დროშას „ვახტანგიანს“ და „გორგასლიანს“ უწოდებდნენ. „გორგასალი“ (სპარსულად „მგლისთავს“ ნიშნავს) იმიტომ შერქმევია, რომ მუზარადზე მგელი ჰქონდა გამოსახული.
ვახტანგი ბრძოლაში მიღებული მძიმე ჭრილობის შედეგად გარდაიცვალა. იგი დაუკრძალიათ მცხეთაში, მის მიერ აგებულ საკათალიკოსო ტაძარში. XI საუკუნეში აქ აშენდა სვეტიცხოვლის ახალი ტაძარი, რომელშიც ერთი საფლავი ახლაც ვახტანგ გორგასლისეულადაა მიჩნეული.
ვახტანგ გორგასლის მეფობის დათარიღება:
ვახუშტი 439-499; ს. გორგაძე 443-503; ივ. ჯავახიშვილი 442-502; კ. თუმანოვი 435-522; ვ. გოლიაძე 438-491
ქართულმა ეკლესიამ დიდი მეფე ვახტანგ გორგასალი წმინდანად შერაცხა. ხსენების დღე 30.XI (13.XII) დააწესა.
ვახტანგ მეფის შინაგანმა და საგარეო პოლიტიკამ მხატვრული ასახვა პოვა ლექსებში, გადმოცემებსა და თქმულებებში. ხალხის ხსოვნაში ახლაც დაცულია ვახტანგ გორგასლის მიერ თბილისის სატახტო ქალაქად ქცევა („თბილისის აშენება ვახტანგ გორგასლის მიერ“) უჯარმის აშენება („გორგასალის ციხე“), ბრძოლა ალანებთან („როგორ შეიქნა სახელწოდება მეტეხი“), ბრძოლა სპარსელებთან, მეფის ღალატით დაღუპვა („გორგასალის ციხე, „ხალხური გადმოცემა ვახტანგ გორგასალზე“). ლექსებში იგრძნობა ხალხის ღრმა სიყვარული („ვახტანგ მეფე-ღმერთს უყვარდა, „ვახტანგ მეფე რომ კვდებოდა“), ვახტანგ გორგასლის ციკლის ნაწარმოებები შეიცავენ საერთაშორისო ხასიათის მოტივებს.
