წყისის წარწერა 616-619

წყისის წარწერა 616-619 – ქართული ასომთავრული წარწერა, ამოკვეთილი ჯვრის კვარცხლბეკის ერთ მხარეს. კვარცხლბეკს მიაკვლია გ. ბოჭორიძემ 1925 წყისის ციხის (ადიგენის რ-ნი) ნანგრევებში. მანვე ჩამოიტანა თბილისში. ამჟამად ინახება საქართველოს მუზეუმის ქვის ძეგლების ფონდში – ლაპიდარიუმში. პირველად გამოსცა ა. შანიძემ (1935) და მანვე დაათარიღა 616-619-ით ტექსტში დასახელებული ირანული („შაჰრამანსა ა“) და რომაული („ნოენბერსა იზ“) თვეების რიცხვების ურთიერთშეჯერების საფუძველზე. კვარცხლბეკი წარმოადგენს რუხი ფერის მაგარი ჯიშის ქვის დიდ კუბს (ზომა: 64X67X80 სმ), რომლის შუაში ამოკვეთილია ოთხკუთხა ბუდე ჯვრის ან ჯვრის დასადგმელი სვეტის მოსათავსებლად. მიუხედავად იმისა, რომ წარწერა არ არის ღრმა კვეთით შესრულებული და ქვის ზედაპირიც რამდენადმე ფოროვანია, ტექსტი გარკვევით იკითხება და არც ერთი ადგილის წაკითხვა ეჭვს არ იწვევს. იგი 8-სტრიქონიანია: მისი ტექსტი ასეთია:

„ესე ჯუარი ქრისტჱი, მე, კოსტანტი, ძემან სტეფანესმან და გუდასმან, აღჰუმართე სახელსა მცხეთისა ჯუარისასა ნასყიდევსა ქუეყანასა ზედა, შაჰრამანსა ა, სალოცველად ჩუენდა, ცოლისა და შვილთა, ნოენბერსა იზ, ამჱნ“. წარწერა წარმოადგენს ეპიგრაფიკულ საბუთს, იურიდიულ აქტს (ამ თვალსაზრისით იგი საგანგებოდ განიხილეს აკად. ს. ჯანაშიამ და აკად. ნ. ბერძენიშვილმა). უცნობი (სხვა წყაროებში არ გვხვდება), მაგრამ, როგორც ჩანს, ადგილობრივი (სამცხელი) წარჩინებული ფეოდალი, ვინმე კოსტანტი, ძე სტეფანესი და ბუდასი, მის მიერ შეძენილ მიწაზე („ნასყიდევსა ქუეყანასა ზედა“) ჯვარს აღმართავს მცხეთის ჯვრის სახელზე, ე. ი. მკვლევართა ერთი ნაწილის აზრით, ამ მიწას სწირავს მცხეთის ჯვარს. კულტურულ-ისტორიული თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია წარწერაში თვეების ირანული და რომაული სახელების ერთდროული დადასტურება. ენობრივი თვალსაზრისით მნიშვნელოვანია ზმნის ჰაემეტი ფორმა პირველ პირში („აღჰუმართე“); უფრო ადრეულ წარწერებში იგი წარმოდგენილია ხანმეტი ფორმით. ეს საშუალებას აძლევს ზოგიერთ მკვლევარს, გამოთქვას თვალსაზრისი, რომ „ჰაემეტობა წარმოადგენდა სამხრეთ-დასავლეთ საქართველოში გავრცელებულ სალიტერატურო ნორმას და მან შეცვალა ხანმეტობა. წყისის წარწერა დღეისათვის ცნობილი ერთადერთი ეპიგრაფიკული ძეგლია, რომელშიც ჰაემეტობაა დაფიქსირებული.

ვ. სილოგავა

ლიტერატურა

• შანიძე ა. ძველი ქართულის ქრესტომათია, I, ტფ. 1935;
• სილოგავა ვ. ქართული სამართლის ძეგლები. – „მაცნე“ (ისტორიის სერია), 1972, №4;
• ქართული წარწერების კორპუსი, ტ. I, ნ. შოშიაშვილის გამოც., თბ., 1980, №32;
• ბოჭორიძე გ. მოგზაურობა სამცხე-ჯავახეთში, თბ., 1992.