რომანტიზმი
რომანტიზმი – ტერმინით „რომანტიზმი“ ჩვეულებრივ აღნიშნავენ იდეურ და მხატვრულ მიმდინარეობას ევროპულ ქვეყნებში (XVIII-XIX-ს–ების (მიჯნა), რომელმაც ასახვა პოვა ლიტერატურისა და ხელოვნების სხვადასხვა დარგში.
მე-18 საუკუნეში რომანტიკულად ითვლებოდა ყოველივე ფანტასტიკური, უჩვეულო, უცნაური, მხოლოდ წიგნებში მოთხრობილი. მე-18–19 საუკუნის მიჯნაზე სიტყვა რომანტიკულმა შეიძინა ახალი შინაარსი და განისაზღვრა როგორც კლასიციზმთან დაპირისპირებული მიმართულება ხელოვნებაში. რომანტიზმი იყო, აგრეთვე, ანტიგანმანათლებლური ტენდენციების ყველაზე მკაფიო გამოვლინება, რაც თავდაპირველად აისახა სენტიმენტალიზმში და წინარერომანტიზმში. პროგრესისადმი ნიჰილისტურმა დამოკიდებულებამ, ისტორიული მოვლენების აუხსნელობის განცდამ, ურწმუნეობამ სოციალური კეთილმოწყობის მიმართ, გამოიწვია რომანტიზმის „კოსმიური პესიმიზმი“, „მსოფლიო სევდა“, სამყაროს აღქმა „საბედისწერო ტრაგედიად“. ამასთანავე, ზემოთქმულის საპირისპიროდ რომანტიზმისთვის ნიშნეული იყო ადამიანის შესაძლებლობების ურყევი რწმენა, სამყაროს მშვენიერების აღიარება, განახლებისაკენ დაუოკებელი სწრაფვა იდეალისა და სინამდვილის, ოცნებისა და რეალობის დაპირისპებამ წარმოშვა ე.წ. „რომანტიკული ირონია“, რაც პირველხანად გამოწვეული იყო სამყაროს და ყოფის შეუცნობლობის განცდით, ოცნების განუხორციელებლობის აღიარებით. სწორედ ამ დამოკიდებულებამ წარმოშვა ყოველივე ზღაპრულის, ფანტასტიკურის, ხალხური თქმულებებისა და იგავური აზროვნებისაკენ ლტოლვა, ბუნების ეგზოტიკური სურათების ასახვა, ევროპისაგან შორს მყოფი ხალხების ეთნოსისადმი ინტერესი. რომანტიკოსები ეძებდნენ უნივერსუმს, სამყაროს ერთიან მოდელს, რომლის სათავეში იდგა ადამიანი თავისი განუმეორებელი ინდივიდუალობით. რომანტიკოსებმა გაილაშქრეს ე.წ. „მიმესისის“ წინააღმდეგ. ისინი თვლიდნენ, რომ ბუნების ბაძვა კი არა, თავად ხელოვანის სულიერი სამყარო, მისი ხედვა და აღქმაა მთავარი. მათ მიაჩნდათ, რომ ხელოვანი სინამდვილის სარკე კი არა, ახალი რეალობის შემომქმედია. ამით აიხსნება რომანტიკოსების ძიებანი მხატვრული ფორმის სფეროში, პირობითი გამომსახველი საშუალებების თამამი გამოყენება. რომანტიზმმა უარყო ყოველივე ყოფითი და პროზაული. მან უმაღლეს ფასეულობად გამოაცხადა ირაციონალური და ზეგრძნობადი, ფანტასტიკური და გროტესკული, რაც შემდგომში საფუძვლად დაედო არა მხოლოდ ნეორომანტიზმს, არამედ სიმბოლიზმსაც, ექსპრესიონიზმსაც, ნაწილობრივ სიურრეალიზმსაც და სხვა ავანგარდისტულ მიმართულებებს ხელოვნებაში.
სარჩევი |
სახვითი ხელოვნება
სახვით ხელოვნებაში რომანტიზმი ყველაზე მკაფიოდ გამოიხატა ფერწერისა და გრაფიკაში, ნაწილობრივ – ქანდაკებაში, შედარებით ნაკლებად მკაფიოდ – არქიტექტურაში (ე.წ. „ყალბი გოთიკა“).
მუსიკა
რომანტიზმი მუსიკაში, როგორც დამოუკიდებელი (მიმართულება, ყალიბდება XIX ს-ის 10-იან წლებში, თითქმის ერთდროულად ავსტრიაში, გერმანიაში, იტალიაში, რამდენადმე მოგვიანებით – საფრანგეთში. გაიარა იდეურ-მხატვრული განვითარების რამდენიმე ეტაპი და დიდი გავლენა მოახდინა XIX ს-ისა და XX ს-ის დასაწყისის ევროპული ქვეყნების ეროვნული მუსიკალური სკოლების ფორმირებაზე. რომანტიზმი – ერთ-ერთი ყველაზე ნათელი და მნიშვნელოვანი ეპოქაა მუსიკალური ხელოვნების ისტორიაში.
ლიტერატურასა თეატრალურ ხელოვნებაში
რომანტიზმი როგორც მხატვრული მიმდინარეობა დრამატულ თეატრში წარმოიშვა მე-18 საუკუნის ბოლოს და სრული განვითარება ჰპოვა მე-19 საუკუნის პირველ ნახევარში. მისი წარმოშობის ნიადაგად იქცა ინდივიდუალიზმი ევროპულ სოციოკულტურაში და იდეალური საზოგადოების ჩამოყალიბებისაკენ სწრაფვა. უსამართლო, მახინჯ, მტრულ სინამდვილეს რომანტიკოსებმა დაუპირისპირეს პოეტური პიროვნება, რომელსაც უნარი შესწევს სულიერი პათოსით და მჩქეფარე ემოციებით, ყოფით რეალიებზე მაღლა დადგეს, გამოხატოს თავისი პროტესტი და თავი შესწიროს იდეალისათვის ბრძოლას.
რომანტიკული დრამები აგებულია როგორც ისტორიულ, ისე ფილოსოფიურ თემატიკაზე. თუკი ისტორიულ დრამებში ძირითადად ყურადღება გამახვილებულია პიროვნების როლზე, ფილოსოფიურ დრამებში ასახულია კეთილისა და ბოროტის, ღვთაებრივისა და დემონურის ჭიდილი. რომანტიზმის მიმდევრები, დაუპირისპირდნენ რა კლასიციზმის კანონიკურ მხატვრულ აზროვნებას, უარი თქვეს ჟანრული სიწმინდის დაცვაზე, ამაღლებულისა და მდაბლის მკაცრ გამიჯვნაზე. კვლავაც აღდგენილ იქნა მოვლენების მითოსური ხედვა, მთელი მრავალფეროვნებით და კომბინაციურობით. რომანტიზმის წიაღში იშვა მელოდრამაც, რასაც მოჰყვა უბრალო, ჩვეულებრივი ადამიანების ასახვა თეატრალურ ხელოვნებაში. რომანტიკოსებმა მისაბაძ ნიმუშად გაიხადეს შექსპირის მხატვრული მემკვიდრეობა. რომანტიზმის პათოსმა, დინამიკამ და გრძნობათა სიღრმემ დიდად შეუწყო ხელი სამსახიობო კულტურის განვითარებას.
რომანტიზმმა წარმოშვა გლობალური მნიშვნელობის მსახიობები: ედმუნდ კინი – ინგლისში, ლუდვიგ დევრიენტი – გერმანიაში, გუსტავო მოდენა, ადელაიდა რისტორი – იტალიაში, პიერ ბოკაჟი, მარი დორვალი, ფრედერიკ ლემეტრი – საფრანგეთში, პაველ მოჩალოვი – რუსეთში. სწორედ სამსახიობო ხელოვნებამ ყველაზე უკეთ ცხადყო, რაოდენ დიდად დაშორდა და დაუპირისპირდა რომანტიკული გმირი კლასიცისტურ რაციონალიზმს, რაოდენ დიდი მნიშვნელობა შეიძინა მსახიობის წარმოსახვამ და მგრძნობელობამ. როლის შესრულებაში გაჩნდა კონკრეტიკა, ყოფითი დეტალები. წამღერებული, სტილიზებული დეკლამაცია შეიცვალა ბუნებრივი მეტყველებით, თუმც სიტყვის წარმოთქმის ხელოვნება კვლავაც ძალაში დარჩა. ყოველივე ამან განაპირობა ინტონაციური მრავალფეროვნება, ხმის მოდულირების და ნიუანსირების ზრდა, რაც ამოზრდილი იყო პერსონაჟის სულში მიმდინარე ცვალებადი პროცესებიდან.
რომანტიკულმა თეატრმა, პირველად თეატრის ისტორიაში, სცენაზე დაამკვიდრა განცდა როგორც გამორჩეული თეატრალური ფენომენი სწორედ ამ დროს ჩაისახა პერსონაჟის ფსიქოლოგიური დახასიათების ხერხიც, რასაც მოჰყვა შესაბამისი პლასტიკური ასახვა, მიმიკის და ჟესტის სიზუსტე და ექსპრესიულობა.
რომანტიზმმა თეატრს ახალი მოთხოვნები წაუყენა ფაბულის სცენური ასახვის სფეროში. ისტორიზმის პრინციპის გარდა, დიდი ადგილი დაეთმო მასების ინდივიდუალიზებას, კონკრეტული სოციოფსიქოლოგიური მახასიათებლების გადმოცემას.
რომანტიზმს თეორიული საფუძვლები შეუქმნეს: ვიქტორ ჰიუგომ, ძმებმა შლეგელებმა, ალესანდრო მანძინიმ, დრამატურგებმა: ჯორჯ ბაირონმა, პერსი შელიმ (ინგლისი), ჰიუგომ, ალფრედ დე ვინიმ, ალექსანდრე დიუმა-მამამ, ალფრედ დე მიუსემ (საფრანგეთი), ლუდვიგ ტიკმა, ჰენრიხ კლეისტმა (გერმანია), სილვიო პელიკომ, ჯოვანი ნიკოლინიმ (იტალია), ფრანც გრილპარცერმა (ავსტრია), ადამ ელენშლეგერმა (დანია). რომანტიზმს მისტიკური შეფერილობა შესძინეს: ვინიიმ, კლაისტმა, განსაკუთრებით კი, ერნსტ ჰოფმანმა. რომანტიზმმა წარუშლელი კვალი დატოვა არა მარტო თეატრის, არამედ მთლიანად ხელოვნების ისტორიაში.
