ევროპარლამენტი

ევროპარლამენტი – ევროკავშირის ერთადერთი პირდაპირ არჩევითი ინსტიტუტია. 1979 წლამდე მისი ფუნქციები მნიშვნელოვნად შეკვეცილი იყო და ევროპულ პოლიტიკაზე ნაკლებად ახდენდა გავლენას. თუმცა, 1979 წლის პირველი პირდაპირი არჩევნების შემდეგ, მასშტაბური რეფორმების კვლადაკვალ, მისი ძალაუფლება ეტაპობრივად იზრდებოდა. ლისაბონის ხელშეკრულების საფუძველზე კი, ევროპარლამენტი სრულფასოვანი და ევროკავშირის საბჭოს თანასწორი თანაკანონმდებელია. მას მნიშვნელოვანი საკანონმდებლო, საზედამხედველო, საბიუჯეტო და საგარეო ფუნქციები გააჩნია და ევროკავშირის პოლიტიკასა და მომავალზე არსებითი ზეგავლენის მოხდენა შეუძლია. მართლაც, ამჟამად ევროპარლამენტი მსოფლიოს ერთ-ერთი ყველაზე გავლენიანი საპარლამენტო ინსტიტუციაა.

ევროპარლამენტის არჩევნები

1979 წლამდე ევროპარლამენტარებს ეროვნული პარლამენტი საკუთარი წევრებიდან ასახელებდა. რომის ხელშეკრულების თანახმად, მათი შერჩევა პირდაპირი წესით უნდა მომხდარიყო, თუმცა, ამ გადაწყვეტილებისთვის საჭირო ევროგაერთიანების ყველაზე წევრი სახელმწიფოს თანხმობა. ეს კი 1970-იანი წლების ბოლომდე „შეუძლებელი დავალება“ აღმოჩნდა, ვინაიდან საფრანგეთის, დანიის და დიდი ბრიტანეთის მთავრობები სკეპტიკურად უყურებდნენ ამ საკითხს რამდენიმე მიზეზის გამო: ჯერ ერთი, ევროპარლამენტის პირდაპირი არჩევნები ევროკავშირში სუპრანაციონალიზმს გააძლიერებდა; და მეორე, არჩევნები ევროპარლამენტს დიდ ლეგიტიმურობას შესძენდა და გააძლიერებდა ევროკავშირის ინსტიტუციური რეფორმის მოთხოვნას და ძალისხმევას.

ევროპული საბჭოს ინსტიტუციონალიზაციის დაწყების და მაშინდელი მინისტრთა საბჭოს (დღევანდელი ევროკავშირის საბჭოს) გაძლიერების დასაბალანსებლად, მოხერხდა ყველა წევრი ქვეყნის შეთანხმება, რის საფუძველზეც 1979 წლიდან ევროპარლამენტის არჩევნები პირდაპირ წესით ტარდება (Shackleton, 2012, გვ. 126-129).

საარჩევნო სისტემა ყველა სახელმწიფოში განსხვავებულია. თუმცა, არჩევნები 705 ევროპარლამენტარის პოსტისთვის ხუთ წელიწადში ერთხელ პროპორციული წესით ტარდება. აღსანიშნავია, რომ არჩევნები ოთხი დღის მანძილზე, ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში სხვადასხვა დროს იმართება. ასევე, საინტერესოა, რომ სხვადასხვა წევრ ქვეყანაში ევროპარლამენტარი განსხვავებული რაოდენობის მოქალაქეს წარმოადგენს. მაგალითად, 2014 წლის არჩევნებზე გერმანიაში ყოველ ერთ ევროპარლამენტარზე მოდიოდა 843,000 მოქალაქე, მალტაში კი – 70,000, საშუალო კი 659,000 იყო. ასეთი პრინციპი იმისთვის არის დანერგილი, რომ პატარა წევრი სახელმწიფოების ხმა და წარმომადგენლობა სათა ნადოდ იყოს წარმოდგენილი ევროპარლამენტსა და მისი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში (Nugent, 2010, pp. 190-192; Chalmers, Davies & Monti, 2010, pp. 81-82).

საარჩევნო სისტემა ყველა სახელმწიფოში განსხვავებულია. თუმცა, არჩევნები 705 ევროპარლამენტარის პოსტისთვის ხუთ წელიწადში ერთხელ პროპორციული წესით ტარდება. აღსანიშნავია, რომ არჩევნები ოთხი დღის მანძილზე, ევროკავშირის წევრ ქვეყნებში სხვადასხვა დროს იმართება. ასევე, საინტერესოა, რომ სხვადასხვა წევრ ქვეყანაში ევროპარლამენტარი განსხვავებული რაოდენობის მოქალაქეს წარმოადგენს. მაგალითად, 2014 წლის არჩევნებზე გერმანიაში ყოველ ერთ ევროპარლამენტარზე მოდიოდა 843,000 მოქალაქე, მალტაში კი – 70,000, საშუალო კი 659,000 იყო. ასეთი პრინციპი იმისთვის არის დანერგილი, რომ პატარა წევრი სახელმწიფოების ხმა და წარმომადგენლობა სათა ნადოდ იყოს წარმოდგენილი ევროპარლამენტსა და მისი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში (Nugent, 2010, pp. 190-192; Chalmers, Davies & Monti, 2010, pp. 81-82).

კიდევ ერთ მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელიც არჩევნებს უკავშირდება არის ის, რომ 1979 წლის პირველი პირდაპირი არჩევნებიდან მოყოლებული, ყველა შემდეგ არჩევნებზე (2019 წლის გარდა) მოსახლეობის აქტივობის კლება დაფიქსირდა: 1979წ.-61,99%, 1984წ.-58,98%, 19896წ.-58,41%, 1994წ.-56,67%, 1999წ.-49,51%, 2004წ.-45,47%, 2009წ.-42,97%, 2014წ.-42,61%, 2019წ. – 50,62%. მკვლევარების აზრით, 2019 წლამდე კლებადი აქტივობა მინიმუმ შემდეგი მიზეზებით შეიძლება აიხსნას: პირველი, არჩევნები არ იყო მაღალი საზოგადოებრივი ინტერესის საგანი, ვინაიდან მისი შედეგები არ იწვევდა მთავრობის და პოლიტიკის ცვლილებას. მეორე, საარჩევნო კამპანიები მოკლებული იყო კოორდინაციას და თანმიმდევრულობას. მესამე, ცალკეული გამონაკლისების გარდა, ცნობილი და გამოცდილი პოლიტიკური ლიდერები ეროვნულ პოლიტიკაში მოღვაწეობას ამჯობინებდნენ, ეროვნული პარტიები ევროპარლამენტის არჩევნებისთვის რესურსების აქტიურ დახარჯვას ერიდებოდნენ, ზოგიერთი მთავრობა კი შეგნებულად დაბლა სწევდა ამ არჩევნების მნიშვნელობას, ვინაიდან ხშირად მისი შედეგების ასოცირება ხდებოდა მთავრობის ქმედებების შეფასებასთან. შესაბამისად, მედიის ინტერესიც ამ პროცესების მიმართ დაბალი იყო (Staab, 2011, გვ. 72-73; Dinan, 2010, გვ. 244; Bache, George & Bulmer, 2011, გვ. 302-303; Nugent, 2010, გვ. 192).

ამ მხრივ დიდად არც 2019 წლის საარჩევნო პროცესი იყო განსხვავებული. თუმცა, 2019 წლის შედარებით მაღალ შედეგებზე გავლენა მაინც იქონია რამდენიმე მნიშვნელოვანმა მოვლენამ. პირველი, ევროკავშირის მასშტაბით გაიზარდა ახალგაზრდების მონაწილეობა 25 წლამდე მოქალაქეებში დაფიქსირდა 14%-იანი ზრდა, 25-39 წლის მოქალაქეებში – 12%იანი მატება.

მეორე, 2014 წელთან შედარებით, 2019 წელს ევროკავშირის 19 წევრ ქვეყანაში იყო უფრო მაღალი მონაწილეობა, განსაკუთრებით, პოლონეთში, რუმინეთში, ესპანეთში, ავსტრიაში, უნგრეთსა და გერმანიაში. ჩეხეთსა და სლოვაკეთშიც კი, სადაც ტრადიციულად ძალიან დაბალია ხოლმე ევროპარლამენტის არჩევნებში მონაწილეობა, ამომრჩევლების აქტიურობა 2019 წელს მზარდი დინამიკით გამოირჩეოდა. ბელგიაში, ბულგარეთში, ლუქსემბურგში, კვიპროსსა და საბერძნეთში კი სულაც სავალდებულო იყო არჩევნებში მონაწილეობა.

მესამე, ევროკავშირის მასშტაბით არსებული პრობლემური საკითხები საკმარისი მოტივატორი იყო ამომრჩევლების აქტიურობისთვის. 2019 წელს უფრო მეტ ადამიანს აღელვებდა ეკონომიკა, კლიმატური ცვლილება, მიგრაცია, დემოკრატია და უფლებები, ანტაგონიზმი ევროკავშირსა და აშშ-ს შორის. ეს საკითხები კარგად გამოიყენეს პოპულისტურმა რადიკალურმა პარტიებმა, განსაკუთრებით, საფრანგეთში, იტალიასა და დიდ ბრიტანეთში, და ტრადიციულად პასიური ამომრჩევლები საარჩევნო ყუთებთან მიიყვანეს.

მეოთხე, ევროპარლამენტის არჩევნები ზოგიერთ სახელმწიფოში შიდაპოლიტიკურ პროცესებთან იყო დაკავშირებული. მაგალითად, ესპანეთში ევროპარლამენტის არჩევნებთან ერთად, რეგიონული და მუნიციპალური არჩევნებიც გაიმართა, რამაც ხელი შეუწყო ამომრჩევლების მაღალ რაოდენობას.

ევროპარლამენტის ადგილმდებარეობა

ევროპარლამენტი ოფიციალურად სამ ქალაქში საქმიანობს. სრულფასოვანი პლენარული სესიები სტრასბურგში იმართება, კომიტეტები და ე.წ. მცირე პლენარული სესიები ბრიუსელში, სამდივნო კი ლუქსემბურგსა და ბრიუსელში ფუნქციონირებს. ჩვეულებრივ, ევროპარლამენტარი თვეში ერთ კვირას ატარებს სესიებზე სტრასბურგში, ერთ კვირას — კომიტეტებში ბრიუსელში, ერთ კვირას – პოლიტიკური ჯგუფების პროცესებში ბრიუსელში, დანარჩენ პერიოდში კი იმყოფება თავის საარჩევნო ოლქში, ამომრჩევლებთან, სხვა ქვეყანაში ევროპარლამენტის დელეგაციაში, ბრიუსელსა ან ლუქსემბურგში მოლაპარაკებებში ან საერთოდაც ოჯახთან საკუთარ სახლში (Nugent, 2010, p. 200).

ასეთი რთული მოდელი და რესურსების „არაეფექტური“ ხარჯვა ხშირად იწვევს ბევრის უკმაყოფილებას და გაღიზიანებას. მათი აზრით, ევროპარლამენტის ადგილსამყოფელის ერთ ქალაქში (ბრიუსელში) გადატანით გაიზრდებოდა ინსტიტუტის ეფექტიანობა, ეფექტურობა, გავლენა და ცნობადობა (Staab, 2011, p. 72; Nugent, 2010, p. 200). ამ საკითხზე გადაწყვეტილების მიღების უფლება აქვს ევროკავშირის საბჭოს. თუმცა, საფრანგეთისა და ლუქსემბურგის მთავრობების მხრიდან აქტიური ლობირების შედეგია ის, რომ დღემდე ვერ ხდება შეთანხმება ამ საკითხზე (Dinan, 2010, p. 237; McCormick, 2011, p. 207; Horspool & Humphreys, 2012, p. 57).

ევროპარლამენტის სტრუქტურა

ევროპარლამენტის პრეზიდენტი განახლებადი ორწლინახევრის ვადით აირჩევა.

ევროპარლამენტის პრეზიდენტები ხშირად ყოფილან გამორჩეული ისტორიული პიროვნებები. მაგალითად, პირველი პრეზიდენტი იყო ევროკავშირის ერთ–ერთი დამფუძნებელი პოლ-ჰენრი სპააკი. პირველი ქალი პრეზიდენტი 1979 წელს გახდა სიმონე ვეილი.

1999-2004 წლებში ევროპის სახალხო პარტიისა და ევროპისთვის _ ლიბერალებისა და დემოკრატების ალიანსის შეთანხმებით, ევროპარლამენტის ხუთწლიანი პერიოდის პირველ ნახევარში პირველი მათგანის, მეორე ნახევარში კი მეორე მათგანის კანდიდატი იყო პრეზიდენტი. 2004-2009 წლებში მსგავსი შეთანხმების საფუძველზე პოსტი ევროპის სახალხო პარტი ამ და ევროპელი სოციალისტების პარტიამ გაიყვეს. შედეგად, ევროპარლამენტის პრეზიდენტი პირველ ვადაში სოციალისტი იოსეფ ბორელი იყო, მეორე ვადაში კი — ქრისტიან-დემოკრატი ჰანს-გერტ პოტერინგი. 2009-2014 წლების პირველ ვადაში აღნიშნული (და ამავე დროს, ზოგადად ევროკავშირის ინსტიტუტის ხელმძღვანელის) პოსტი ისტორიაში პირველად დაიკავა ცენტრალური და აღმოსავლეთ ევროპის წარმომადგენელმა პოლონეთის ყოფილმა პრემიერ-მინისტრმა და ევროპის სახალხო პარტიის წევრმა ჯერზი ბუზეკმა (Raunio, 2012, pp. 343-344; Staab, 2011, pp. 69-70; Dinan, 2010, p. 259). 2014 წლის არჩევნების შემდეგ, პოლიტიკურ ძალებს შორის მიღწეული კონსენსუსის საფუძველზე, არჩევნებში გამარჯვებული ევროპის სახალხო პარტიის ლიდერი ჟან-კლოდ იუნკერი ევროკომისიის პრეზიდენტი გახდა, მეორეადგილოსანი სოციალისტებისა და დემოკრატების პროგრესული ალიანსის თავმჯდომარე მარტინ შულცი კი — ევროპარლამენტის პრეზიდენტი.

2017 წლის იანვარში ევროპარლამენტის შემდგომი პრეზიდენტის არჩევის პროცესი დრამატული და მოულოდნელობებით სავსე აღმოჩნდა. დასაწყისში არავინ ელოდა იტალიის ყოფილი პრემიერ-მინისტრის სილვიო ბერლუსკონისთან დაახლოებული პირის, ევროპული სახალხო პარტიის წევრის ანტონიო ტაიანის გაპრეზიდენტებას. გამარჯვებისთვის საჭირო ხმების არარსებობის გამო, კენჭისყრა ოთხ რაუნდად ჩატარდა. ბოლო რაუნდში ტაიანიმ სოციალისტებისა და დემოკრატების ჯგუფის წევრი ჯოვანი პიტელა დაამარცხა.

ანტონიო ტაიანიმ მხარდაჭერების მობილიზება კენჭისყრების რაუნდიდან რაუნდამდე სხვადასხვა მიზეზით შეძლო. მაგალითად, მას ბევრ ევროპარლამენტართან კარგი პირადი ნაცნობობა და თანამშრომლობითი ისტორია აკავშირებდა (მას ბრიუსელსა და სტრასბურგში წლების მანძილზე კარგად იცნობდნენ ევროპარლამენტის წევრობის, ევროკომისრობისა და ევროპარლამენტის ვიცე-სპიკერობის გამო). აგრეთვე, ერთ-ერთ ეტაპზე მის სასარგებლოდ მოხსნა თავისი კანდიდატურა ლიბერალების გავლენიანმა წარმომადგენელმა გაი ფერჰოფშტადმა. ამასთან, საწყის ეტაპზე ანტონიო ტაიანის მოწინააღმდეგეებთან მიმართებით აზრი გაყოფილი იყო ჩრდილოეთ, ცენტრალურ და აღმოსავლეთ ევროპის წარმომადგენლებში. ამ ყველაფრით ტაიანიმ კარგად ისარგებლა და ევროპარლამენტის პრეზიდენტის პოზიციისთვის ბრძოლაში დაწინაურდა და საბოლოოდ გაიმარჯვა კიდეც.

2019 წლის არჩევნები კიდევ უფრო საინტერესო იყო. პრეზიდენტს 2019 წლის არჩევნებით განახლებული ევროპარლამენტი ირჩევდა. ახალი პრეზიდენტის შერჩევა ევროკავშირის სხვა წამყვან პოზიციებზე კანდიდატების შერჩევის კონტექსტში მიმდინარეობდა. კერძოდ, ევროკომისიის პრეზიდენტად წარადგინეს გერმანიის თავდაცვის მინისტრი ურსულა ფონ დერ ლეიენი, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტად – ბელგიის ყოფილი პრემიერ-მინისტრი შარლ მიშელი, ევროპული ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტად — საერთაშორისო სავალუტო ფონდის პრეზიდენტი ქრისტინ ლაგარდი, საგარეო ურთიერთობებისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ევროკავშირის უმაღლეს წარმომდგენლად კი – ესპანეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ჯოზეფ ბორელი. ასე რომ, ლოგიკური იქნებოდა ევროპარლამენტის პრეზიდენტად ცენტრალური ან აღმოსავლეთ ევროპის სოციალისტი წარმომადგენლის დასახელება. მართლად, საწყის ეტაპზე მოიაზრებოდა ევროპელი სოციალისტების პარტიის პრეზიდენტი, ბულგარელი სერგეი სტანიშევი.

ევროპარლამენტის პრეზიდენტის არჩევნებში კარგი შანსების მქონე პირებმა – იმჟამინდელმა პრეზიდენტმა ანტონიო ტაიანიმ და ლიბერალების ჯგუფის ხელმძღვანელმა გაი ფერჰოფშტადმა უარი განაცხადეს მონაწილეობაზე. სტანიშევმა კი ბოლო მომენტში უარი განაცხადა კანდიდატურის წარდგენაზე.

ასეთ ვითარებაში, ევროპული საბჭოს შეხვედრის დასრულების შემდეგ, სადაც ევროკავშირის წევრი ქვეყნების ლიდერები ზემოხსენებულ კანდიდატურებზე შეთანხმდნენ, სოციალისტებისა და დემოკრატების ჯგუფის მეორე ყველაზე დიდი წევრის, იტალიის დემოკრატიული პარტიის წევრმა, ევროპარლამენტარმა დავიდ სასოლიმ კენჭისყრაზე თავისი კანდიდატურა დააყენა. მართალია ვერ მოხერხდა გეოგრაფიული ბალანსის დაცვა, მაგრამ სხვა დიდმა ჯგუფებმა პატივი სცეს ევროპული საბჭოს შეთანხმებას და იდეოლოგიური ბალანსის დასაცავად, მხარი დაუჭირეს სოციალისტ სასოლისს.

და ბოლოს, 2022 წლის პრეზიდენტის არჩევნებს მოულოდნელობების გარეშე არ ჩაუვლია. არჩევნებამდე 1 კვირით ადრე გარდაიცვალა ევროპარლამენტის პრეზიდენტი დავიდ სასოლი. თუმცა, სასოლის ისედაც აღარ გამოუხატავს ხელმეორედ არჩევის სურვილი. სხვა დიდი ჯგუფების წარმომადგენლებსაც არ ჰყავდათ ისეთი კანდიდატები, რომლებიც შეძლებდნენ ევროპარლამენტარების უმრავლესობის მხარდაჭერის მობილიზებას. თანაც, არსებული დამკვიდრებული ტრადიციის მიხედვით, შემდეგ პრეზიდენტობა ევროპულ სახალხო პარტიას ეკუთვნოდა.

ახალ პრეზიდენტზე შეთანხმება ბოლო კვირებში, კენჭისყრამდე გახდა შესაძლებელი. მალტელმა მემარჯვენა ცენტრისტმა ევროპარლამენტარმა, ევროპარლამენტის პირველმა ვიცე-პრეზიდენტმა რობერტა მეცოლამ კენჭისყრის პირველი რაუნდში შეძლო დამაჯერებელი გამარჯვების მიღწევა. მას მხარი ევროპულმა სახალხო პარტიამ, სოციალისტებმა და დემოკრატებმა და განაახლე ევროპის ჯგუფებმა დაუჭირეს.

რობერტა მეცოლა ევროპარლამენტის ბოლო ქალი პრეზიდენტიდან 20 წლის შემდეგ და ისტორიაში მესამე ქალი პრეზიდენტი გახდა. მან ევროკავშირის ხელმძღვანელობაში ერთგვარი სიახლე შემოიტანა — ევროკავშირის ძირითადი ინსტიტუტების სხვა ხელმძღვანელებთან შედარებით, 43 წლის პოლიტიკოსი ყველაზე ახალგაზრდა პრეზიდენტი იყო ყველაზე პატარა სახელმწიფოდან.

ევროპარლამენტის შიდა პროცედურებით, პრეზიდენტი უძღვება პარლამენტის და მისი ორგანოების ყველა აქტივობას. სხვა სიტყვებით, იგი პასუხისმგებელია პლენარული სესიების, ბიუროსა და პრეზიდენტების კონფერენციის წარმართვაზე, საკითხის კომიტეტებისთვის გადაცემაზე, ევროკავშირის ინსტიტუტებთან და საერთაშორისო მონაწილეებთან პარლამენტის სახელით ურთიერთობაზე და სხვა (European Parliament, 2015b; McCormick, 2011, p. 210).

ევროპარლამენტის ბიურო შედგება პრეზიდენტის და 14 ვიცე-პრეზიდენტისგან. პრეზიდენტის მსგავსად, ვიცე-პრეზიდენტებიც ორწლინახევრის ვადით აირჩევიან. დამკვიდრებული ტრადიციით, ამ პოსტების განაწილება პოლიტიკურ ჯგუფებსა და წევრ სახელმწიფოებზე ხდება. ბიუროს საქმიანობის სფერო მოიცავს სხვადასხვა ფინანსურ, ადმინისტრაციულ, ორგანიზაციულ და საკადრო საკითხს. ფინანსური და ადმინისტრაციული მიმართულებით ბიუროს დახმარებას უწევს ხუთი კვესტორი (European Parliament, 2015b; Shackleton, 2012, pp. 131-133; Dinan, 2010, p. 258).

პრეზიდენტების კონფერენცია შედგება ევროპარლამენტის პრეზიდენტის და პოლიტიკური ჯგუფების ხელმძღვანელებისგან. კონფერენციას შეიძლება დაესწროს ასევე ორი წარმომადგენელი იმ ევროპარლამენტარებისგან, რომლებიც არცერთ პოლიტიკურ ჯგუფს არ ეკუთვნიან. პრეზიდენტების კონფერენცია წყვეტს ისეთ თემებს, როგორებიც არის პლენარული სესიის დარბაზში ადგილების განაწილება, ინსტიტუტის საქმიანობის პროგრამის წარმართვა და ევროპარლამენტის საკუთარი საინიციატივო ანგარიშების მომზადების ნებართვა. კონფერენციის წევრები ცდილობენ, რომ გადაწყვეტილება მიიღონ კონსენსუსის წესით. თუმცა, თუ ეს შეუძლებელია, საკითხი გადის უმრავლესობით კენჭისყრაზე, რომლის დროსაც პოლიტიკური ჯგუფის ხელმძღვანელებს აქვთ იმდენი ხმა, რამდენი წევრიც არის თავიანთ ჯგუფში. დამოუკიდებელ ევროპარლამენტარებს კენჭისყრაში მონაწილეობის უფლება არ აქვთ (European Parliament, 2015b).

ამასთან, ევროპარლამენტში ფუნქციონირებს (1) კომიტეტის ხელმძღვანელების კონფერენცია და (2) დელეგაციის ხელმძღვანელების კონფერენცია. პირველ მათგანში თვეში ერთხელ იკრიბებიან ევროპარლამენტის მუდმივმოქმედი კომიტეტების თავმჯდომარეები და განიხილავენ ისეთ საკითხებს, როგორებიც არის კომიტეტებს შორის კოორდინაცია და ურთიერთობა, კომიტეტებს შორის დავების მოგვარება და საკომიტეტო საქმიანობის მონიტორინგი. მეორე მათგანში კი თვეში ერთხელ თავს იყრიან პარლამენტის დელეგაციების ხელმძღვანელები და წყვეტენ საერთო ორგანიზაციულ საკითხებს და ათანხმებენ სამომავლო გეგმებს. ამჟამად არსებობს სამი სხვადასხვა ტიპის დელეგაცია: (ა) საპარლამენტთაშორისო დელეგაციები — ისეთი ქვეყნების პარლამენტებთან ურთიერთობებისთვის, რომელთა მიზანი არ არის ევროკავშირის წევრობა; (ბ) ეhთობლივი საპარლამენტო კომიტეტები – ისეთ ქვეყნებთან, რომელთა მიზანი არის ევროკავშირის წევრობა ან რომლებსაც ევროკავშირთან გაფორმებული აქვთ ასოცირების შესახებ ხელშეკრულებები; (გ) ევროპაbლამენტის დელეგაციები საერთაშორისო ფორუმებში, მათ შორის, ევროკავშირი — აფრიკის, კარიბის ზღვის აუზის და წყნარი ოკეანის ქვეყნების ერთობლივი საპარლამენტო ასამბლეა (ACP-EU Joint Parliamentary Assembly), ევრო-ხმელთაშუაზღვისპირეთის საპარლამენტო ასამბლეა (Euro-Mediterranean Parliamentary Assembly) და სხვა (Nugent, 2010, pp. 201-202).

ამასთან, ევროპარლამენტში ფუნქციონირებს (1) კომიტეტის ხელმძღვანელების კონფერენცია და (2) დელეგაციის ხელმძღვანელების კონფერენცია. პირველ მათგანში თვეში ერთხელ იკრიბებიან ევროპარლამენტის მუდმივმოქმედი კომიტეტების თავმჯდომარეები და განიხილავენ ისეთ საკითხებს, როგორებიც არის კომიტეტებს შორის კოორდინაცია და ურთიერთობა, კომიტეტებს შორის დავების მოგვარება და საკომიტეტო საქმიანობის მონიტორინგი. მეორე მათგანში კი თვეში ერთხელ თავს იყრიან პარლამენტის დელეგაციების ხელმძღვანელები და წყვეტენ საერთო ორგანიზაციულ საკითხებს და ათანხმებენ სამომავლო გეგმებს. ამჟამად არსებობს სამი სხვადასხვა ტიპის დელეგაცია: (ა) საპარლამენტთაშორისო დელეგაციები — ისეთი ქვეყნების პარლამენტებთან ურთიერთობებისთვის, რომელთა მიზანი არ არის ევროკავშირის წევრობა; (ბ) ერთობლივი საპარლამენტო კომიტეტები – ისეთ ქვეყნებთან, რომელთა მიზანი არის ევროკავშირის წევრობა ან რომლებსაც ევროკავშირთან გაფორმებული აქვთ ასოცირების შესახებ ხელშეკრულებები; (გ) ევროპაbლამენტის დელეგაციები საერთაშორისო ფორუმებში, მათ შორის, ევროკავშირი — აფრიკის, კარიბის ზღვის აუზის და წყნარი ოკეანის ქვეყნების ერთობლივი საპარლამენტო ასამბლეა (ACP-EU Joint Parliamentary Assembly), ევრო-ხმელთაშუაზღვისპირეთის საპარლამენტო ასამბლეა (Euro-Mediterranean Parliamentary Assembly) და სხვა (Nugent, 2010, pp. 201-202).

გადაწყვეტილების მიღების პროცესზე კომიტეტების გავლენის ხარისხი დამოკიდებულია რამდენიმე ფაქტორზე. პირველი, რაც უფრო მნიშვნელოვანი ადგილი უჭირავს პოლიტიკის კონკრეტულ მიმართულებას ევროკავშირის სისტემაში და რაც უფრო დიდი როლი აქვს ევროპარლამენტს ამ სფეროში, მით უფრო გავლენიანია შესაბამისი კომიტეტი. მეორე, კომიტეტებს გავლენის მოხდენის მეტი შესაძლებლობა აქვთ მაშინ, როდესაც პოლიტიკის რომელიმე მიმართულება - ჩამოყალიბების პროცესშია. მესამე, გავლენის ხარისხი დამოკიდებულია ასევე იმაზე, თუ რა დონის ექსპერტიზას ფლობენ კომიტეტის წევრები. მეოთხე, კომიტეტის თავმჯდომარეს გადამწყვეტი როლი უკავია კომიტეტის საქმიანობაში — მას შეუძლია აქტიური მხარდაჭერით გაიტანოს კომიტეტის პოზიცია საბოლოო გადაწყვეტილებამდე, აღმოუჩინოს მტკიცე თანადგომა რაპორტიორს, კომიტეტში უზრუნველყოს ჰარმონიული და კონსტრუქციული სამუშაო გარემო, ხელი შეუწყოს კომიტეტის პროაქტიურ ქმედებებს და ა.შ. მეხუთე, რაც უფრო ერთიანია კომიტეტის წევრების პოზიცია და ინტერესები და რაც უფრო ნაკლებია მათ შორის იდეოლოგიური სხვაობა, მით უფრო მეტია კომიტეტის გავლენა და შესაძლებლობები (Dinan, 2010, pp. 259-260; Nugent, 2010, p. 204).

ევროპარლამენტს დახმარებას უწევს გენერალური მდივანი, რომელიც ბიუროს მიერ ინიშნება და რომელიც ინსტიტუტის სამდივნოს ხელმძღვანელობს (Horspool & Humphreys, 2012, p. 58; Kaczorowska, 2013, p. 86). იგი სამდივნოში შემავალი გენერალურ დირექტორიებს შორის თანამშრომლობასა და კოორდინაციას უზრუნველყოფს.

ევროპარლამენტის სტრუქტურის ერთ–ერთი გამორჩეული ნაწილია საპარლამენტო კვლევითი ცენტრი, რომელიც ევროპარლამენტარებისა და კომიტეტებისთვის ამზადებს დამოუკიდებელ, ობიექტურ და პატივსაცემ კვლევებს და ანალიტიკურ მასალებს ევროკავშირთან დაკავშირებულ პოლიტიკის სხვადასხვა მიმართულებაზე (EPRS, 2022).

პოლიტიკური ჯგუფები

ევროპარლამენტში არჩეული ეროვნული პოლიტიკური პარტიების ძირითადი საქმიანობა ევროპული პოლიტიკური ჯგუფების ფარგლებში მიმდინარეობს. ასეთი ჯგუფის ჩამოყალიბებისთვის საჭიროა მინიმუმ 23 ევროპარლამენტარი სულ ცოტა ერთი მეოთხედი წევრი სახელმწიფოებიდან.

ცალკე აღებულ ერთ რომელიმე ჯგუფს არასდროს ჰქონია უმრავლესობა ევროპარლამენტში, ორ მსხვილ ჯგუფს კი — ევროპულ სახალხო პარტიასა და სოციალისტებსა და დემოკრატებს – 50%-დან 70%-მდე უმრავლესობა ეჭირათ ხოლმე.

2014 წლის არჩევნების შედეგების გათვალისწინებით, ფუნქციონირებდა 7 პოლიტიკური ჯგუფი (European Parliament, 2015a):

• ევროპული სახალხო პარტია (EPP);
• სოციალისტებისა და დემოკრატების პროგრესული ალიანსი (S&D);
• ლიბერალებისა და დემოკრატების ალიანსი ევროპისთვის (ALDE);
• კონსერვატორებისა და რეფორმისტების ევროპული ჯგუფი (ECR);
• გაერთიანებული ევროპელი მემარცხენეებისა და ნორდიკული მწვანე მემარცხენეების კონფედერალური ჯგუფი (GUE/NGL);
• მწვანეების ევროპული (GREENS/EFA); თავისუფალი ალიანსი
• თავისუფლებისა და პირდაპირი დემოკრატიის ევროპა (EFD).

2019 წლის არჩევნების საფუძველზე კი, ევროპარლამენტში წარმოდგენილია შემდეგი 7 პოლიტიკური ჯგუფი (European Parliament, 2019):

• „ევროპული სახალხო პარტია (ქრისტიან დემოკრატები)“ (EPP) – მემარჯვენე ცენტრისტები, პრო-ევროპული;
• „ევროპარლამენტში სოციალისტებისა და დემოკრატების პროგრესული ალიანსი“ (S&D) — მემარცხენე ცენტრისტები, პრო-ევროპული;
• „განაახლე ევროპა“ (Renew) – ლიბერალები, ცენტრისტები, პრო-ევროპული;
• „მწვანეები/ევროპული თავისუფალი ალიანსი“ (Greens-EFA) მწვანეები, რეგიონული პოლიტიკური პარტიები, მემარცხენეები, პრო-ევროპული;
• „იდენტობა და დემოკრატია“ (ID) — მემარჯვენე პოპულისტური, უკიდურესი მემარჯვენე; ნაციონალისტური, ევროსკეპტიკოსი;
• „ევროპელი კონსერვატორები და რეფორმატორები“ (ECR) — მემარჯვენე, ეროვნულ კონსერვატიული, ანტი–ფედერალისტური, ევროსკეპტიკოსი;
• „მემარცხენეები ევროპარლამენტში“ (GUE/NGL) – მემარცხენე პოპულიზმი, უკიდურესი მემარცხენე, სოციალისტური, კომუნისტური, მსუბუქად ევროსკეპტიკოსი.

დანარჩენი ევროპარლამენტარები არცერთი ჯგუფის წევრები არ არიან.

2019 წლის ევროპარლამენტის შედეგების საფუძველზე, ევროპარლამენტარების რაოდენობა პოლიტიკურ ჯგუფებზე შემდეგნაირად იყო განაწილებული:

დიდი ბრიტანეთის მიერ ევროკავშირის დატოვების შემდეგ, ევროპარლამენტარების რაოდენობამ 751-დან 705 წევრამდე იკლო. შესაბამისად, 2022 წლის მდგომარეობით ევროპარლამენტარების რაოდენობა პოლიტიკურ ჯგუფებზე შემდეგნაირად არის განაწილებული:

არსებული ტრადიციით, აღნიშნული პარტიები დარბაზში განაწილებული არიან მარცხნიდან მარჯვნივ მიმართულებით მემარცხენედან მემარჯვენემდე იდეოლოგიის გათვალისწინებით (Baldwin & Wyplosz, 2009, p. 75).

ჩვეულებრივ, პოლიტიკური ჯგუფები რამდენიმე მიზეზით იქმნება. პირველი, ძირითადი ფაქტორი წევრებს შორის იდეოლოგიური თანხვედრაა (McElroy & Benoit, 2010; Lelieveldt & Princen, 2011, pp. 158-162). მეორე, პოლიტიკური ჯგუფის წევრს შესაძლებლობა აქვს მიიღოს დაფინანსება ადმინისტრაციული ან კვლევითი მიზნებისთვის (Nugent, 2010, p. 193; Staab, 2011, p. 66). მესამე, ორგანიზაციული და მატერიალური უპირატესობების გარდა, პოლიტიკურ ჯგუფებს აქვთ მეტი შესაძლებლობები საპარლამენტო საქმიანობისას, იქნება ეს კომიტეტის ხელმძღვანელი პოზიციები, დებატებისას დრო, საოფისე სივრცე თუ სხვა (Raunio, 2012, pp. 344-345; Bache, George & Bulmer, 2011, p. 304).

ბევრი მკვლევარის კვლევებით დასტურდება, რომ ევროპარლამენტში პოლიტიკური დაპირისპირება ძირითადად მემარჯვენეებსა და მემარცხენეებს შორის მიმდინარეობს და რომ კენჭისყრის დროს ევროპარლამენტარების უმრავლესობისთვის უფრო მეტად მნიშვნელოვანია პარტიული კუთვნილება, ვიდრე ეროვნება (Hix, Noury & Roland, 2007; Shackleton, 2012, p. 133; McElroy & Benoit, 2007).

ბოლო წლების მანძილზე კენჭისყრის დროს ევროპარლამენტის ორი ყველაზე დიდი და იდეოლოგიურად განსხვავებული პოლიტიკური ჯგუფი (მემარჯვენე-ცენტრისტი ევროპის სახალხო პარტია და მემარცხენე-ცენტრისტი სოციალ-დემოკრატები) ხშირად ერთ პოზიციას უჭერდნენ მხარს (Hix, Kreppel & Noury, 2003, p. 318; Lelieveldt & Princen, 2011, pp. 162-165), რაც რამდენიმე მიზეზით შეიძლება აიხსნას: პირველი, ევროპულ ინტეგრაციასთან, ევროპარლამენტის როლის გაძლიერებასთან და ევროკავშირის რეფორმებთან დაკავშირებული საკითხების განხილვისას, ორივე ჯგუფი დადებითად იყო განწყობილი ამ პროცესების გაღრმავების მიმართ. მეორე, საკანონმდებლო პროცედურების დროს მათი ერთობლივი ძალები ხშირად საკმარისი იყო გადაწყვეტილების მისაღებად, რაც ერთიანი პოზიციის ჩამოყალიბების მიზნით ძალების გაერთიანებისთვის კიდევ ერთი მოტივაცია იყო (Bache, George & Bulmer, 2011, p. 307). თუმცა, რამდენიმე შედარებით პატარა პოლიტიკური ჯგუფის მხარდაჭერების ზრდასთან ერთად, გაიზარდა მათი მნიშვნელობაც, ვინაიდან ევროპის სახალხო პარტიისა და სოციალ-დემოკრატების გაერთიანება ხშირად აღარ არის საკმარისი გადაწყვეტილებების მისაღებად.

ევროპარლამენტის ფუნქციები

საპანონმდეგლო ფუნქციები

ევროპარლამენტს საკანონმდებლო პროცესში მონაწილეობა რამდენიმე ფორმით შეუძლია (European Parliament, 2022d; 2020; Dinan, 2010, p. 255; Nugent, 2010, p. 179, 308-319; McCormick, 2011, pp. 214-216; El-Agraa, 2011, pp. 45-46; Kaczorowska, 2013, p. 82). პირველ რიგში, აღსანიშნავია, რომ ევროპარლამენტი მონაწილეობას იღებს კონკრეტული პოლიტიკის შემუშავებაში. ლისაბონის ხელშეკრულებით, მას მიენიჭა ევროკომისიისთვის საკანონმდებლო ინიციატივის ინიცირების თხოვნის უფლება, თუ სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით მიიჩნევს, რომ ამგვარი წინადადება ხელშეკრულებების შესასრულებლად არის აუცილებელი. თუმცა, ევროკომისია არ არის ვალდებული რეაგირება მოახდინოს მასზე და მისი ინიცირების უფლება კვლავ ექსკლუზიურად ევროკომისიის ხელშია. მიუხედავად ამისა, ევროკომისია ხშირად ითვალისწინებს პარლამენტის აზრს.

მეორე, ევროპარლამენტს ირიბი გავლენა აქვს ევროკომისიის წლიურ საკანონმდებლო პროგრამაზე – ევროკომისია ყოველი წლის ნოემბერში იღებს შემდეგი წლის საკანონმდებლო პროგრამას, სადაც თავმოყრილია დასაინიცირებელი საკითხები. ევროპარლამენტი ამ პროგრამას განიხილავს შესაბამის კომიტეტებში ევროკომისიის წარმომადგენლების მონაწილეობით; ევროპარლამენტი საკანონმდებლო პროგრამას ამტკიცებს პლენარულ სესიაზე.

მესამე, წლიური საბიუჯეტო ციკლი იძლევა იმის შესაძლებლობას, რომ პარლამენტმა გავლენა მოახდინოს საკანონმდებლო პროცესზე. კერძოდ, თუ ბიუჯეტზე მოლაპარაკებებისას ევროპარლამენტმა ახალი საბიუჯეტო ხაზი გახსნა, ევროკომისიამ და ევროკავშირის საბჭომ უნდა იზრუნონ ამ ცვლილებისთვის შესაბამისი საკანონმდებლო საფუძვლის შემუშავებაზე.

მეოთხე და ყველა მნიშვნელოვანი არის ის, რომ კანონმდებლობის შემუშავებისას ევროპარლამენტი პირდაპირ და გადამწყვეტად მონაწილეობს პროცესში. ეს შეიძლება განხორციელდეს გადაწყვეტილების მიღების სამი პროცედურით: კონსულტაცია, ჩვეულებრივი საკანონმდებლო პროცედურა (ყოფილი თანა-გადაწყვეტა) და თანხმობა. ის, თუ კონკრეტული კანონპროექტის დროს რომელი პროცედურა იქნება გამოყენებული, დამოკიდებულია იმაზე, თუ ხელშეკრულების რომელ მუხლს ეფუძნება ეს კანონპროექტი. კონსულტაციის დროს ევროპარლამენტის ჩართულობა და გავლენა ყველაზე მცირეა, ვინაიდან მისი პოზიცია ევროკავშირის საბჭოსთვის არ არის სავალდებულო. თანხმობის შემთხვევაში საბოლოო სიტყვა ევროკავშირს ეთქმის, თუმცა, მას არ შეუძლია კანონპროექტის თითოეულ დეტალზე ცვლილებების განხორციელება. ჩვეულებრივი საკანონმდებლო პროცედურის დროს გადაწყვეტილების მიღების ძალაუფლებას იზიარებენ ევროკავშირის საბჭო და ევროპარლამენტი. მაასტრიხტის ხელშეკრულებით ამ პროცედურის დაფუძნების შემდეგ, მუდმივად იზრდება თანაგადაწყვეტით დაფარვადი საკითხების რაოდენობა და დღეს კანონების უდიდესი უმრავლესობა სწორედ ამ პროცედურით მიიღება. ამ დროს ევროპარლამენტს შეუძლია (და ასეც აკეთებს) კანონპროექტის თითოეული წინადადების და სიტყვის სიღრმისეული განხილვა და შეფასება, ევროკავშირის საბჭოსთან თითოეულ საკითხთან დაკავშირებით ჭიდილი, არაფორმალური ტრიალოგის ფარგლებში ევროკომისიის და ევროკავშირის საბჭოს წარმომადგენლებთან ერთად შეთანხმების და კომპრომისული ტექსტის შესაძლებლობების ძიება. პრაქტიკაში, ევროპარლამენტი იშვიათად ბლოკავს კანონპროექტებს, მაგრამ სანაცვლოდ, ცვლილებები შეაქვს მის ტექსტში, რითაც, მნიშვნელოვან გავლენას ახდენს საბოლოო კანონებზე.

ევროპარლამენტის საკანონმდებლო უფლებამოსილებებზე საუბრისას ცალკე უნდა აღინიშნოს, რომ სახელის მიუხედავად, მას არ აქვს ეროვნული პარლამენტების მსგავსი ექსკლუზიური უფლება — იგი სრულად ვერ აკონტროლებს კანონპროექტების ინიცირების, განხილვის და მიღების მთლიან ციკლს. მართლაც, როგორც უკვე აღინიშნა, ინიცირება ევროკომისიის ხელშია, განხილვა და მიღება კი ევროკავშირის საბჭოსთან ერთად მიმდინარეობს. აგრეთვე, ხაზი უნდა გაესვას იმ ფაქტს, რომ ევროპარლამენტი საპარლამენტო ზედამხედველობას ვერ ახორციელებს ევროკომისიის მიერ მიღებულ საიმპლემენტაციო აქტებზე, რომლებიც ევროკავშირის კანონმდებლობის დიდ ნაწილს მოიცავს — კომიტოლოგიაში ევროპარლამენტის ჩართულობა მინიმალურია (Nugent, 2010, გვ. 183-184).

საბიუჯეტო ძალაუფლება

ევროპარლამენტს მნიშვნელოვანი უფლებები აქვს ევროკავშირის საბიუჯეტო პროცესშიც (European Parliament, 2022b; Kaczorowska, 2013, გვ. 90-92; Staab, 2011, გვ. 68-69; Nugent, 2010, გვ. 184-185; Dinan, 2010, 33. 254):

პირველი, ლისაბონის ხელშეკრულებით, მრავალწლიან ფინანსურ ჩარჩოს ხელშეკრულების სტატუსი მიენიჭა. შესაბამისად, 2009 წლიდან მას ევროპარლამენტის მხრიდან თანხმობის პროცედურით დამტკიცება სჭირდება, რაც პირველად 2014-2020 წლების შვიდწლედზე განხორციელდა კიდეც. თუმცა, თანხმობის პროცედურის თავისებურებისა და საკითხის პოლიტიკური მნიშვნელობიდან გამომდინარე, ხშირად მრავალწლიანი ფინანსური ჩარჩო ძირითადად წევრ ქვეყნებს შორის ფართო შეთანხმების საგანია, ევროპარლამენტი კი მცირედით ახდენს ამ პროცესზე გავლენას და მხოლოდ ცალკეული მიმართულებით ძალუძს აღნიშნულ ფინანსურ დოკუმენტში ცვლილებების შეტანა.

მეორე, ყოველწლიური ბიუჯეტის შემთხვევაში, ევროპარლამენტის როლი და გავლენა უფრო დიდია. ამ მხრივ ევროპარლამენტის ძალაუფლება ჯერ კიდევ 1970 და 1975 წლების ხელშეკრულებებით იწყება, რომლებიც ძირითადი ხელშეკრულებების საბიუჯეტო მუხლებს ეხებოდა.

ლისაბონის ხელშეკრულებამდე, ევროპარლამენტს უფლება ჰქონდა: ცვლილებები წარმოედგინა სავალდებულო დანახარჯების ნაწილში (ძირითადად, საერთო სოფლის მეურნეობის პოლიტიკის დანახარჯები), რომელზეც საბოლოო სიტყვა მინისტრთა საბჭოს ჰქონდა; დამატებები წარმოედგინა არასავალდებულო დანახარჯების ნაწილში (საერთო სოფლის მეურნეობის გარდა პოლიტიკის სხვა მიმართულებებზე დანახარჯები), რომელზეც საბოლოო სიტყვა თავად ჰქონდა; და თანხმობის პროცედურით მთლიანი ბიუჯეტი მიეღო ან ჩაეგდო. 2009 წელს ლისაბონის ხელშეკრულებამ კიდევ უფრო გააძლიერა ევროპარლამენტის უფლებები, გააუქმა რა განსხვავება სავალდებულო და არასავალდებულო დანახარჯებს შორის. შედეგად, ევროკავშირის საბჭოსთან ერთობლივად, მას წლიურ ფინანსურ დოკუმენტში ნებისმიერი მიმართულებით ცვლილებების განხორციელება შეუძლია.

აღმასრულეგლეაზე კონტროლის და ზედამხედველობის ძალაუფლება

ევროპარლამენტის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან ფუნქციას წარმოადგენს ევროკავშირის სხვა ინსტიტუტების კონტროლი და ზედამხედველობა. ათწლეულების მანძილზე ამ უფლებამოსილების თანდათანობითი ზრდა პირდაპირ იყო დაკავშირებული ევროკავშირში ე.წ. დემოკრატიულობის დეფიციტის აღმოფხვრასთან — ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მთავრობები ცდილობდნენ ამ გზით დაემშვიდებინათ ის მოქალაქეები, რომლებიც ამტკიცებდნენ, რომ საზოგადოებრივი ცხოვრების დიდ ნაწილს არეგულირებდნენ პირდაპირი წესით არარჩეული და ნაკლები ლეგიტიმაციის მქონე ბიუროკრატები და ინსტიტუტები (ამ შემთხვევაში საუბარი იყო ევროკომისიაზე).

დღეს ევროპარლამენტს გავლენიანი ბერკეტები აქვს ევროკომისიის ქმედებების ზედამხედველობისთვის, თუმცა, სხვა ინსტიტუტები ნაკლებად არიან ევროპარლამენტის წინაშე ანგარიშვალდებული ან საერთოდ არ ექვემდებარებიან მის კონტროლს.

ევროპარლამენტის კონტროლი ევროკომისიაზე (Bache, George & Bulmer, 2011, pp. 299-302; Nugent, 2010, pp. 186-188; Dinan, 2010, p. 256; European Parliament, 2022f): ევროკავშირის ხელშეკრულების მე-14 და მე-17 მუხლების საფუძველზე, ევროკავშირის ინსტიტუტებიდან ევროპარლამენტს ყველაზე მეტად ევროკომისიის კონტროლი და ზედამხედველობა შეუძლია. ეს რამდენიმე ფორმით შეიძლება განხორციელდეს: პირველი, ლისაბონის ხელშეკრულების საფუძველზე, ევროკავშირის შესახებ ხელშეკრულება განმარტავს, რომ ევროპული საბჭოს ევროკომისიის პრეზიდენტის კანდიდატურას შერჩევისას მხედველობაში იღებს ევროპარლამენტის არჩევნების შედეგებს; ევროკომისიის პრეზიდენტის კანდიდატს კი სიითი შემადგენლობის უმრავლესობით ირჩევს ევროპარლამენტი.

მეორე, ევროკომისიის პრეზიდენტის კანდიდატის მსგავსად, ევროპარლამენტის თანხმობას საჭიროებენ ევროკომისრების კანდიდატებიც. ეს ადამიანები ინდივიდუალურად მონაწილეობენ ევროპარლამენტის შესაბამის კომიტეტებში გამართულ მოსმენებში. თუმცა, არჩევისას ევროპარლამენტის წინაშე წარსდგებიან არა ინდივიდუალურად, არამედ ერთიანად, როგორც ერთიანი ორგანო.

მესამე, ევროპარლამენტს შეუძლია ევროკომისიის კოლეგიის დათხოვნა უნდობლობის ვოტუმის გამოცხადებით. მათი არჩევის მსგავსად, ევროპარლამენტს აქვს არა ინდივიდუალური ევროკომისრის, არამედ მთლიანად კოლეგიის გადაყენების უფლება. ევროპარლამენტს ეს უფლება ჯერ არასდროს გამოუყენებია, თუმცა, მის გამოყენებასთან ახლოს იყო 1990-იანი წლების ბოლოს, სანტერის კომისიის წინააღმდეგ. კერძოდ, აუდიტორთა სასამართლომ გამოაქვეყნა დასკვნა, რომელიც აკრიტიკებდა სანტერის კომისიის მართვის ასპექტებს და სადაც აღნიშნული იყო, რომ ევროკავშირის ფონდების ხარჯვით ნაწილში იყო მნიშვნელოვანი დანაკარგები. დოკუმენტი აგრეთვე ასკვნიდა, რომ დანიშვნებისას და კონტრაქტების გაცემისას კომისრები უპირატეს მდგომარეობაში აყენებდნენ მათ ნათესავებს და მეგობრებს. სიტუაცია კიდევ უფრო გააუარესა სანტერის არასათანადო რეაგირებამ. დამატებით, დამოუკიდებელი ექსპერტების დასკვნამ გამანადგურებელი დარტყმა მიაყენა სანტერის კომისია. იგი აკრიტიკებდა კომისიის პრეზიდენტს, რამდენიმე ცალკეულ კომისარს და აღნიშნავდა, რომ ევროკომისიაში „რთულია ვინმეს პოვნა, ვისაც პასუხისმგებლობის თუნდაც მცირე გრძნობა აქვს“. უნდობლობის ვოტუმის წარმატების შიშით, სანტერის კომისია პროცედურის ჩატარებამდე გადადგა.

მეოთხე, ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების საფუძველზე, ევროპარლამენტი განიხილავს ევროკომისიის წლიურ გენერალურ ანგარიშს, რომელშიც თავმოყრილია წლის განმავლობაში განხორციელებული და მიმდინარე ევროკავშირის მთავარი აქტივობები და მიღწევები.

მეხუთე, ყოველწიურად ევროკომისიამ ევროპარლამენტს უნდა წარუდგინოს ანგარიში ევროკავშირის წინა წლის ბიუჯეტის ხარჯვის შესახებ, ასევე, ინფორმაცია ევროკავშირის აქტივებისა და ვალდებულებების შესახებ. აღნიშნული საბიუჯეტო პროცედურის ფარგლებში, ევროპარლამენტი ასევე იღებს აუდიტორთა ევროპული სასამართლოს ანგარიშს და ევროკავშირის საბჭოს რეკომენდაციას. ევროპარლამენტი – სწავლობს ევროკომისიის ანგარიშს, აანალიზებს აუდიტორთა ევროპული სასამართლოს შეფასებას და ევროკომისიას აძლევს (ან არ აძლევს, თეორიულად) შემდეგი წლის საბიუჯეტო ხარჯების წარმოების უფლებას (ე.წ. discharge პროცედურა). როგორც წესი, ამ დროს ევროპარლამენტი ევროკომისიისა და სხვა ინსტიტუტებისგან ითხოვს გარკვეულ ნაბიჯებს, რათა საბიუჯეტო სახსრების ხარჯვა იყოს მიზნობრივი და კანონიერი.

მეექვსე, ეროვნული პარლამენტების მსგავსად, ევროპარლამენტის კომიტეტებს აქვთ შესაძლებლობა სფეროების მიხედვით ყოველდღიურ რეჟიმში აწარმოონ ზედამხედველობა ევროკომისიის საქმიანობაზე. თუმცა, ეროვნული პარლამენტებისგან განსხვავებით, ევროპარლამენტის კომიტეტების რესურსები ბევრად შეზღუდულია.

მეშვიდე, ევროპარლამენტს შეუძლია დროებითი საგამოძიებო კომიტეტის დაფუძნება და ევროკავშირის კანონმდებლობის უკანონო აღსრულების შესწავლა, თუ საქმის განხილვა უკვე არ მიმდინარეობას _ მართლმსაჯულების სასამართლოში. გამოცდილება აჩვენებს, რომ როგორც წესი, ასეთი შესწავლის საგანია ევროკომისიის ქმედებები, რაც ევროპარლამენტს ევროკომისიაზე კონტროლის დამატებით პოლიტიკურ და სამართლებრივ ინსტრუმენტებს აძლევს.

მერვე, ევროპარლამენტს შეუძლია ევროკომისიისთვის კითხვების დასმა. ეს შეიძლება იყოს წერილობითი ფორმით შეკითხვა, ზეპირი შეკითხვა პასუხისთვის გარკვეული დროის მიცემით, და ზეპირი შეკითხვა დებატების თანხლებით.

ევროპარლამენტის კონტროლი ევროკავშირის საბჭოზე

(European Parliament, 2022f; Kaczorowska, 2013; Nugent, 2010, pp. 188-189): ევროკომისიასთან შედარებით, ევროკავშირის საბქოზე ევროპარლამენტის კონტროლის და ზედამხედველობის მექანიზმები შედარებით ნაკლებია რაოდენობრივადაც და ხარისხობრივათაც. ამის უმთავრესი მიზეზი არის ის, რომ ევროკავშირის საბჭო შედგება წევრი სახელმწიფოების მთავრობებისგან, ეროვნულ დედაქალაქებს კი არ სურთ ევროპარლამენტის ზედმეტი ჩართულობა მათი საქმიანობის კონტროლის მხრივ, განსაკუთრებით, ისეთ სფეროებში, როგორებიც არის საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკა, საერთო უსაფრთხოებისა და თავდაცვის პოლიტიკა, ეკონომიკური და მონეტარული კავშირის ცალკეული ასპექტები და სხვა. აგრეთვე, როგორც ევროკავშირის საბჭოს თავშია დეტალურად განხილული, საბჭოს ათი კონფიგურაციის და როტაციული თავმჯდომარე ქვეყნის გამო, ხშირად იცვლებიან პასუხისმგებელი მინისტრები, რაც უკიდურესად ართულებს განგრძობადობის შენარჩუნებას ევროკავშირის საბჭოსა და ევროპარლამენტს შორის.

ასეთ პირობებშიც კი, ევროკავშირის ხელშეკრულების მე-14 და მე-16 მუხლების საფუძველზე, ევროპარლამენტს და საბჭოს შორის მაინც არსებობს გარკვეული კავშირები და შესაძლებლობა, რომ ევროპარლამენტმა მისგან მიიღოს ინფორმაცია და განმარტებები ამა თუ იმ საკითხზე. პირველი, ყოველი თავმჯდომარეობის დასაწყისში და დასასრულს თავმჯდომარე ქვეყანა (საგარეო საქმეთა მინისტრის ან მთავრობის ხელმძღვანელის სახით) ანგარიშს აბარებს ევროპარლამენტს ჯერ პრიორიტეტების და გასაკეთებელი საქმის, ბოლოს კი მათი შესრულების სტატუსის შესახებ. მეორე, თავმჯდომარე სახელმწიფოს მინისტრები ხშირად ესწრებიან ევროპარლამენტის საკომიტეტო მოსმენებს, პლენარულ სხდომებს და დებატებს და ევროპარლამენტარებს ანგარიშს აბარებენ მიღწევების და წარუმატებლობების შესახებ და პასუხობენ მათ კითხვებს. მესამე, ევროპარლამენტს უფლება აქვს, ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარე ქვეყნის გავლით კითხვა დაუსვას საბჭოს. მეოთხე, ლისაბონის ხელშეკრულების შემდეგ, ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი საგარეო პოლიტიკისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში (რომელიც ევროკავშირის საბჭოს სტრუქტურის ნაწილია) ევროპარლამენტის წინაშე უფრო მეტად არის ანგარიშვალდებული, ვიდრე მისი წინამორბედი, ვინაიდან იგი ამავდროულად ევროკომისიის ვიცე–პრეზიდენტი გახდა, ევროკომისიის მიმართ კი ევროპარლამენტს ბევრი მნიშვნელოვანი საზედამხედველო ბერკეტი გააჩნია.

ევროპარლამენტის კონტროლი ევროპულ საბჭოზე

(European Parliament, 2022f; Nugent, 2010, p. 189): ევროპარლამენტის მხრიდან ევროპულ საბჭოზე კონტროლის, გავლენის ან ეფექტური ზედამხედველობის შესაძლებლობა თითქმის არ არსებობს. ევროპული საბჭოს სამიტებზე ევროპარლამენტის პრეზიდენტის ჩართულობა მხოლოდ იმით გამოიხატება, რომ სამიტის გახსნისას ევროპარლამენტის პრეზიდენტი სიტყვით მიმართავს ევროპულ საბჭოს და აცნობს მიმდინარე საკითხებზე ევროპარლამენტარების ხედვებსა და მოლოდინებს. სამიტის დასრულების შემდეგ კი, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი (ლისაბონის ხელშეკრულებამდე თავმჯდომარე ქვეყნის მთავრობის მეთაური) წარდგება ევროპარლამენტის წინაშე და მის წევრებს ანგარიშს აბარებს ევროპული საბჭოს შეხვედრების შედეგების შესახებ (ევროკავშირის ხელშეკრულების მე-14 და მე-15 მუხლების საფუძველზე,).

ევროპარლამენტის ასეთი შეზღუდული პირდაპირი გავლენის მიზეზი შეიძლება იმაში ვეძებოთ, რომ ევროპული საბჭო მთლიანად ინტერგავერნმენტალისტური ორგანოა, გასულია ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების სამართლებრივი ჩარჩოდან, წელიწადში მხოლოდ რამდენჯერმე მცირე დროით იკრიბება და მის წევრებს (ევროკავშირის წევრი ქვეყნების მთავრობის ან სახელმწიფოს მეთაურებს) მათ მიერ მიღებული პოლიტიკურად და ეკონომიკურად ძალიან სენსიტიური გადაწყვეტილებების გამო არ აქვთ სურვილი ევროპარლამენტარების წინაშე ანგარიშვალდებულების აღების.

ევროპარლამენტის კონტროლი ევროკავშირის სხვა ინსტიტუტებზე

(Dinan, 2010, p. 256; Nugent, 2010, pp. 189-190; Kaczorowska, 2013, p. 89; European Parliament, 2022f): ძირითადი საკანონმდებლო ინსტიტუტების გარდა, ევროპარლამენტს ზედამხედველობის მნიშვნელოვანი ბერკეტები გააჩნია ევროკავშირის სხვა ორგანოების მიმართაც. კერძოდ, პირველი, ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების 283-ე და 284-ე მუხლების საფუძველზე, ევროპული ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტის, ვიცე-პრეზიდენტისა და აღმასრულებელი _ საბჭოს წევრობის კანდიდატების შერჩევისას, სავალდებულოა ევროპარლამენტთან კონსულტაციების გავლა.

მეორე, ნიცის ხელშეკრულებიდან მოყოლებული, ევროპული ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტის და აღმასრულებელი საბჭოს სხვა წევრების მოსმენა შესაძლებელია ევროპარლამენტის შესაბამის კომიტეტებში.

მესამე, ევროპული ცენტრალური ბანკი ვალდებულია ევროპარლამენტს წლიური ანგარიში წარუდგინოს.

მეოთხე, ევროპარლამენტს თავის მიერ შერჩეული კანდიდატები ჰყავს ზოგიერთი ევროპული სააგენტოს აღმასრულებელ საბჭოში, მათ შორის, გარემოს დაცვის და მედიცინის ევროპულ სააგენტოებში.

მეხუთე, ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების 286-ე და 287-ე მუხლების საფუძველზე, აუდიტორთა ევროპული სასამართლოს წევრებს ევროკავშირის საბჭო ევროპარლამენტთან კონსულტაციით ნიშნავს.

მეექვსე, ევროკავშირის ფუნქციონირების ხელშეკრულების 228-ე მუხლის საფუძველზე, ევროპული ომბუდსმენის შერჩევა მთლიანად ევროპარლამენტის მიერ ხორციელდება. ამ პროცესში საბჭოს არანაირი როლი არ გააჩნია. გარკვეული თვალსაზრისით, შეიძლება ითქვას, რომ ევროპული ომბუდსმენი კვაზი-საპარლამენტო პოსტია.

ევროპარლამენტის ძალაუფლების შეფასება რთულია, რადგან მისი გავლენა ძირითადად არაფორმალურია. ევროკომისიისა და საბჭოს წარმომადგენლებთან არაფორმალური კონტაქტების გამო, ასევე შეუძლებელია ევროპარლამენტის მხრიდან დარწმუნებისა და ლობირების პროცესების მონიტორინგი. მიუხედავად დღეისათვის მზარდი უფლებებისა, ევროპარლამენტს მაინც ბევრი სუსტი მხარე აქვს. ევროპარლამენტის სისუსტეზე მეტყველებს შემდეგი (Nugent, 2010, pp. 183-184):

• ზოგიერთი გამონაკლის გარდა, ევროპარლამენტს არ აქვს საბოლოო უფლება თქვას რა გახდეს კანონი;
• ევროპარლამენტს არ აქვს კანონპროექტის ინიცირების უფლება;
• პრობლემატურია, რომ ხშირად ევროპარლამენტი იძულებულია სწრაფად მიიღოს - გადაწყვეტილება, რაც ნიშნავს, რომ იგი ვერ ახერხებს საბჭოსა და ევროკომისიისათვის წინააღმდეგობის სათანადოდ გაწევას;
• ევროპარლამენტს არ ეკითხებიან რჩევას ყველა საკანონმდებლო ინიციატივის დროს. განსაკუთრებით ნომინალურია მისი როლი საგარეო ურთიერთობების სფეროში;
• კომიტოლოგიის ერთ-ერთ პროცედურაში ჩართვის გარდა, ევროკომისიის მიერ მიღებულ აღმასრულებელ კანონებში ევროპარლამენტი ფორმალურად საერთოდ არ მონაწილეობს. არგუმენტი ის არის, რომ ევროკომისიის კანონები ძირითადად ტექნიკური ხასიათისაა და სასწრაფოა, ევროპარლამენტს კი არ გააჩნია ყველა ამ კანონის ანალიზის არც დრო, არც ექსპერტიზა და არც სხვა რესურსი.

გადაწყვეტილების მიღების პროცედურები

თითოეული წინადადება განხილვისთვის და მასზე პოზიციის წარმოდგენისთვის შესაბამის კომიტეტს ეწერება. თუ საკითხი სცდება ერთი კომიტეტის კომპეტენციას, შესაძლებელია ამ პროცესში მაქსიმუმ სამი კომიტეტის ჩართვა, რომელთაგან პლენარულ სესიაზე მხოლოდ ერთ-ერთი მათგანი წარსდგება ანგარიშით (Raunio, 2012, p. 349).

კომიტეტში საკითხი დამუშავებისთვის გადაეცემა რაპორტიორს (rapporteur), რომელიც კომიტეტის წევრების ან პოლიტიკურ ჯგუფებს შორის მოლაპარაკების საფუძველზე შეირჩევა. თავის მხრივ, პოზიციის მომზადებისას რაპორტიორი აქტიურად იყენებს დახმარების სხვადასხვა წყაროს, მათ შორის, ევროპარლამენტის სამდივნოს, საკუთარ დამხმარეს, პოლიტიკური ჯგუფის სამდივნოს, საკონსულტაციო-კვლევით ინსტიტუტებსა და ცენტრებს, და სხვა (Nugent, 2010, pp. 202-203; McCormick, 2011, p. 212). აღსანიშნავია, რომ ამის გამო სწორედ რაპორტიორია ინტერესთა ჯგუფების ლობირების ერთ-ერთი მთავარი სამიზნე (Joos, 2011, pp. 109-114; Dinan, 2010, p. 261).

რაპორტიორის მიერ მომზადებული დოკუმენტი კომიტეტის განხილვების დროს ყალიბდება კანონპროექტის სამუშაო ვერსიად, რომელიც შედგება ოთხი ნაწილისგან: (1) ევროკომისიის წინადადებაზე დამატებები; (2) კანონპროექტის რეზოლუცია; (3) განმარტებითი ბარათი; (4) დანართები, რომლებიც სხვა კომიტეტების მოსაზრებებს მოიცავს. კომიტეტში მისი შეთანხმების შემდეგ, საკითხი საბოლოო გადაწყვეტილებისთვის პლენარულ სესიაზე განიხილება, რომლის დროსაც კომიტეტის პოზიციას რაპორტიორი წარმოადგენს და ევროკომისიისა თუ სხვათა კითხვებსაც თავად პასუხობს (Raunio, 2012, p. 349). პლენარული სესია წელიწადში 12–ჯერ იმართება – ყოველ თვეს აგვისტოს გარდა და სამაგიეროდ, ორჯერ შემოდგომის იმ თვეს, როდესაც პარლამენტში წლიური ბიუჯეტი განიხილება. როგორც უკვე აღინიშნა, სესიები სტრასბურგში, ორშაბათიდან ხუთშაბათის ჩათვლით პერიოდში ტარდება. გარდა ამისა, ბრიუსელში ყოველწლიურად იმართება 6 არასრული პლენარული სესია, რომელიც ორდღენახევარი გრძელდება (Nugent, 2010, p. 203).

კომიტეტის ხელმძღვანელებსა და სამდივნოსთან კონსულტაციებით, ევროპარლამენტის პრეზიდენტი და პრეზიდენტების კონფერენცია ადგენენ პლენარული სესიების დღის წესრიგს, რომელიც ყოველი სესიის წინ მტკიცდება ევროპარლამენტარების მიერ. ჩვეულებრივ, სრულფასოვანი პლენარული სესიები ძირითადად ოთხი ნაწილისგან შედგება (European Parliament, 2022c; Staab, 2011, p. 67; Nugent, 2010, pp. 203-204; Dinan, 2010, pp. 252-253):

1. რუტინული საქმიანობა, რომლის დროსაც განიხილება კომიტეტების მიერ მომზადებული ანგარიშები და რასაც შედეგად მოჰყვება რეზოლუციის ან საკუთარი საინიციატივო ანგარიშების მიღება;
2. დებატები მიმდინარე აქტუალურ საკითხებზე, რაც ასევე სრულდება მასზე რეზოლუციის მიღებით;
3. გარკვეული დრო ეძლევათ ევროკავშირის საბჭოსა და ევროკომისიასაც, რომელთა წარმომადგენლებს აქვთ პოზიციის დაფიქსირების და ევროპარლამენტარების კითხვებზე პასუხის გაცემის საშუალება;
4. ზოგჯერ სესიის დროის ნაწილი დათმობილია ისეთი აქტივობებისთვის, როგორებიც არის უცხოელი სტუმრის მიმართვა, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის ანგარიში, ევროკავშირის საბჭოს თავმჯდომარე ქვეყნის მთავრობის მეთაურის ანგარიში და სხვა.

მსგავსად წარიმართება პროცესი, თუ ჩვეულებრივი საკანონმდებლო პროცედურის დროს საკითხი მეორე მოსმენისთვის კვლავ ევროპარლამენტში დაბრუნდა. კანონპროექტი და ევროკავშირის საერთო პოზიცია განხილვისთვის კვლავ იმავე კომიტეტსა და რაპორტიორს გადაეცემა, რომლებიც ამასთან დაკავშირებით შეიმუშავებენ ანგარიშს. თავის მხრივ, ანგარიში მოიცავს მეორე მოსმენისთვის რეკომენდაციებს (საერთო პოზიციის გაზიარება, უარყოფა ან მასში ცვლილებების შეტანა) და განმარტებით ბარათს. და ბოლოს, მომრიგებელი კომიტეტის შემთხვევაში, ევროპარლამენტის დელეგაციაში ყოველთვის არიან შესაბამისი კომიტეტის თავმჯდომარე, რაპორტიორი და კომიტეტის რამდენიმე წევრი (Nugent, 2010, p. 203).

პლენარულ სესიებზე გადაწყვეტილების მიღების პროცესში შესაძლოა გამოყენებულ იქნეს უმრავლესობით კენჭისყრის რამდენიმე ფორმა, მათ შორის, სესიაზე დაფიქსირებული წევრების აბსოლუტური უმრავლესობა, სიითი შემადგენლობის აბსოლუტური უმრავლესობა, ორი-მესამედით უმრავლესობა და სხვა. თუმცა, თუ საქმე არ ეხება ევროკომისიისთვის უნდობლობის გამოცხადებას და ცალკეულ საკანონმდებლო და საბიუჯეტო პროცედურებს, ჩვეულებრივ, გადაწყვეტილება სესიაზე დაფიქსირებული წევრების აბსოლუტური უმრავლესობით მიიღება. ქვორუმი შემდგარია მაშინ, თუ სხდომას სიითი შემადგენლობის მინიმუმ მესამედი ესწრება (Horspool & Humphreys, 2012, p. 58)

აღსანიშნავია, რომ სხვა ინსტიტუტებისგან განსხვავებით, როგორც წესი, ევროპარლამენტის ყველა პლენარული და კომიტეტის სხდომა საჯაროა (Shackleton, 2012, p. 134; Horspool & Humphreys, 2012, p. 58).

ევროპარლამენტი და ეროვნული პარლამენტები

ლისაბონის ხელშეკრულებამ პირველად განსაზღვრა ეროვნული პარლამენტების როლი ევროკავშირში. მაგალითად, ეროვნულ პარლამენტებს შეუძლიათ ევროკავშირის კანონპროექტების სუბსიდიარობის პრინციპთან შესაბამისობის განხილვა, ევროკავშირის ხელშეკრულებების გადასინჯვის პროცესში ან ევროკავშირის თავისუფლების, უსაფრთხოებისა და მართლმსაჯულების პოლიტიკის მიმართულებების შეფასებაში მონაწილეობა.

ლისაბონის ხელშეკრულებამ ასევე დააკონკრეტა, რომ ევროპარლამენტს და ეროვნულს პარლამენტებს შეუძლიათ ერთობლივად განსაზღვრონ ევროკავშირის შიგნით ეფექტიანი და რეგულარული პარლამენტთაშორისი თანამშრომლობის ორგანიზება და წახალისება. ამის გათვალისწინებით, ევროპარლამენტმა 2009 და 2014 წლებში მიიღო რეზოლუციები, რომლებიც ეხება ევროპარლამენტსა და ეროვნულ პარლამენტებს შორის ურთიერთობების განვითარების საკითხებს (European Parliament, 2022e).

აღნიშნულ ინსტიტუციებს შორის თანამშრომლობა არსებობს რამდენიმე ფორმით. მაგალითად, ევროპარლამენტის პრეზიდენტი და ეროვნული პარლამენტების თავმჯდომარეები წელიწადში ერთხელ კონფერენციაზე იკრიბებიან (EUSC – EU Speakers Conference) და თანამშრომლობის ზოგად გაიდლაინებს ადგენენ. აგრეთვე, ეროვნული პარლამენტების ევროკავშირთან ურთიერთობების კომიტეტები და ევროპარლამენტარები რეგულარულად ხვდებიან ერთმანეთს ევროკავშირთან ურთიერთობების საპარლამენტო კომიტეტების კონფერენციის (COSAC) ფორმატში. ასევე, ხშირი მოვლენაა, როდესაც ეროვნული პარლამენტების და ევროპარლამენტის შესაბამისი კომიტეტები მოსმენებისა და დისკუსიებისთვის იწვევენ ევროკავშირელ კოლეგებს.

ლისაბონის ხელშეკრულების ზემოხსენებული სიახლეების ლოგიკურ გაგრძელებად შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ ევროპარლამენტი აქტიურად უჭერს მხარს ორ ინსტრუმენტს, რომლებიც ახალისებენ პარლამენტებს შორის თანამშრომლობას. პირველი, ევროკავშირის ინფორმაციის პარლამენტთაშორისი გაცვლა (IPEX) ეროვნულ პარლამენტებს აძლევთ ევროკავშირთან დაკავშირებული დოკუმენტების გაცვლის საშუალებას. მეორე, საპარლამენტო კვლევისა და დოკუმენტაციის ევროპული ცენტრი (ECPRD) წარმოადგენს ინფორმაციის მოთხოვნის და მიღების შესაძლებლობას, როდესაც პარლამენტს აინტერესებს ევროკავშირის წევრი ქვეყნის პრაქტიკებისა და პოლიტიკის თაობაზე.

ევროპარლამენტის სტრუქტურაში ეროვნულ პარლამე ნტებთან ინსტიტუციური თანამშრომლობისა და საკანონმდებლო დიალოგის საკითხებზე მუშაობს ეროვნულ პარლამენტებთან ურთიერთობების დირექტორატი. აღნიშნული დირექტორია შედის თავმჯდომარეობის გენერალურ დირექტორიაში და როგორც წესი, მასზე პოლიტიკურ ზედამხედველობას ახორციელებენ ევროპარლამენტის პრეზიდენტი და ორი ვიცე-პრეზიდენტი (European Parliament, 2022e).

დასკვნა

ნათელია, რომ უკანასკნელი ათწლეულების მანძილზე ევროპარლამენტმა მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა ევროკავშირის ინსტიტუციურ სისტემასა და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში. იგი მუდმივად ცდილობდა არსებული შესაძლებლობების ბოლომდე გამოყენებას და ხელშეკრულებებით გაუთვალისწინებელი და მისთვის სასარგებლო გარკვეული სტატუს-ქვოს ჩამოყალიბებას. ასევე, დაარსების დღიდან იგი აქტიურად ითხოვდა ინსტიტუციურ რეფორმებს და დამატებითი ფუნქციების მინიჭებას. მართლაც, იყენებდა რა ევროპარლამენტი დემოკრატიული დეფიციტის არგუმენტს, მაასტრიხტიდან მოყოლებული ევროკავშირის ხელშეკრულებებმა მნიშვნელოვნად გაზარდა ინსტიტუტის ძალაუფლება ყველა მიმართულებით, იქნება ეს საკანონმდებლო საქმიანობა, ბიუჯეტის მიღება, ინსტიტუტების კონტროლი და ზედამხედველობა თუ სხვა. თავის მხრივ, ევროპარლამენტმა ევროკავშირის პოლიტიკის ბევრი მიმართულების განვითარების გზა მნიშვნელოვნად შეცვალა და საფუძველი დაუდო ევროკავშირის, როგორც წარმომადგენლობითი დემოკრატიის შესახებ დებატებს.

თუმცა, ჯერჯერობით კვლავ რჩება მისთვის გადაულახავი სიძნელეები, რაც დაკავშირებულია იმასთან, რომ ეროვნულ პარლამენტებთან შედარებით, ევროპარლამენტს არ შეუძლია ხელისუფლების გადაყენება, ფორმალური საკანონმდებლო ძალაუფლება შედარებით სუსტია, ევროკავშირის პოლიტიკის ზოგიერთი მიმართულებით კი მისი შესაძლებლობები მინიმუმამდეა დაყვანილი და მხოლოდ საკონსულტაციო-საინფორმაციო ხასიათი აქვს.

ყველაფრის მიუხედავად, ევროპარლამენტი აგრძელებს განვითარებას, ევროკავშირის პოლიტიკის მიმართულებებში მზარდ ჩართულობას, ინსტიტუციური რეფორმების, დემოკრატიულობისა და ანგარიშვალდებულების ზრდის და ევროკავშირის წინსვლის თაობაზე წევრ ქვეყნებზე ზეგავლენის მოხდენას. ამის გათვალისწინებით, მოსალოდნელია, რომ ევროპარლამენტი ევროკავშირში მომავალშიც შეინარჩუნებს თავის მნიშვნელოვან როლს და სტატუს და კიდევ უფრო გააძლიერებს თავის პოზიციებს.

წყარო

ევროკვშირის ინსტიტუტები