ამბავი
ამბავი – ძველი ფოლკლორული ჟანრი, რეალისტური შინაარსის მოთხრობა რომელიც ახლა თქმულების სახელს ატარებს.
ხალხში დღესაც ამირანისა და ტარიელის თქმულებებს ამბავს უწოდებენ. ამირანიანის ფშაურ ვარიანტში ნათქვამია: „ბადრის, უსუფის ამბავი მალი-მალ მოგეგონებათ. (მიჯაჭვული ამირანი, 1947, 312). სამეგრელოში პოპულარულია „არამ ხუტუს ამბავი“ (იქვე, 386) ქართლსა და ლეჩხუმში ტარიელის თავგადასავალს „ტარიელის ამბავი“ ჰქვია (ხალხური ვეფხისტყაოსანი 1937;. 157, 348). ამბავ ჟანრს კარგად იცნობს ძველი ქ. ლიტერატურა, განსაკუთრებით „ამირან-დარეჯანიანი“ და „ვეფხისტყაოსანი“.
ამბავ ადრე რამდენიმე მნიშვნელობა ჰქონდა:
1. ცნობა, სიახლე. „გრიგოლ ხანძთელის ცხოვრებაში“ ნათქვამია: „ჰამბავი და ყოველი მანვე მოსე მოგახსენოს“.
2. სამოქალაქო შინაარსის თავგადასავალი, „სოფლიოთა საქმეთა უბნობაი“. „იოანე და ეფთვიმეს ცხოვრებაში“ წერია: თორნიკეს „ამას ესევითართა პირთათʒს უბნობაი და ჰამბავი უყუარდა“. მაგრამ იოანემ ამხილა თორნიკე და აუკრძალა სამოქალაქო-საგმირო ამბების მოსმენა თანაც გაბრიელ ხუცესი მიუჩინა მოსაუბრეთ. „ხოლო ხუცესი იგი ესევითარი კაცი იყო, რომელ პირსა მისსა სოფლიოი სიტყუაი არა გამოვიდოდა, არამედ ყოველივე საღმრთოი და სულიერი“.
3. ზღაპრისაგან განსხვავებული რეალისტური შინაარსის მხატვრული მო თხრობა, თქმულება. ამბავის და ზღაპრის ჟანრების დიფერენცირებაში იოანე ოქროპირის თხზულების თარგმანი გვეხმარება: „არა უწყია, ვითარ რომელიმე იქადიედ პირველთა მეფეთა ცხორებასა თხრობად და რომელიმე ჰამბავთა და ზღაპართა მთავართასა ზედა ზუაობენ და იქადიედ („მოთმინებისათვს და ამა სოფლის აღსასრულისათʒს").
ამბავი, როგორც ჟანრის, მხატვრული ფორმის გარკვევაში კლასიკური პერიოდის მწერლობა გვეხმარება „ამირანდარეჯანიანი” და „ვეფხისტყაოსანი“ ეპიკური ნაწარმოების ამბავებად დაყოფის პრინციპს ემყარება. შოთა რუსთაველმა იცის, ამბავი შეიძლება იყოს გრძელი და მოკლე, მართალი და ზღაპრული, საამო, ზოგჯერ შესაკრთობი და ამაღელვებელი. ამბავი ზეპირად ისმენენ, მის საჯარო თხრობას მისდევენ, ე. ი. ამბის გადმოცემა-შესრულებას გარკვეული ტრადიცია ახასიათებს. არსებობენ ამბავის მბობელნი შემკრებელნი მკრეფავნი მცნობელ-გამგებელნი და მისი დაწყება, შეწყვეტა, გაგრძელება, დასრულება და განმეორებაც შეიძლება. მოსე ხონელის კვალობაზე სულხან-საბა ამბის სპეციფიკად „ნაქმართ თხრობას“ მიიჩნევს.
მცირე მოთხრობას, უმთავრესად სათავგადასავლო, სავაჟკაცო-საგმიროს, ომგადახდილებისას – ხალხურ პოეზიაში ახლაც ამბავი ეწოდება. „დედას უამბეთ ამბავი ჩვენის ქისტების ცდისაო“, ნათქვამია ხევსურულ ლექსში. ჩვეულებრივ ამბავის ფორმა პროზაულია, მაგრამ ლექსადაც გადმოიცემა.
მ. ჩიქოვანი
ლიტერატურა
- მ. ჩიქოვანი, ძველი ქართული წერილობითი ცნობები ზეპირსიტყვიერი ჟანრების შესახებ. ლიტ. ძიებანი, VIII, 1953;
- მისივე, ამბავის ჟანრობრივი ტრადიცია ქართულ ეპოსში. „ქართული ეპოსი“, II, 1965.
