ჯაყელი ქაიხოსრო II
ქაიხოსრო II ჯაყელი − (1522-71), სამცხე-საათაბაგოს ათაბაგი 1545-73, ყვარყვარე III ათაბაგის ძე.
1535 მურჯახეთის ბრძოლის შემდეგ, როცა იმერეთის მეფე ბაგრატ III-მ ყვარყვარე III ტყვედ ჩაიგდო და სამცხე-საათაბაგო შეიერთა, მცირეწლოვანი ქაიხოსრო და მესხეთის დიდი ფეოდალი ოთარ შალიკაშვილი დახმარების სათხოვნელად სტამბოლში გაიქცნენ სულთან სულეიმანს I-თან. 1545 სოხოისტას ბრძოლაში გამარჯვების შემდეგ ოსმალებმა ქაიხოსრო II ათაბაგად დასვეს. სამცხე-საათაბაგოს უმთავრეს ციხეებში ოსმალური გარნიზონები იქნა ჩაყენებული. ბაგრატ III და ქართლის მეფე ლუარსაბ I არ ცნობდნენ ათაბაგის ხელისუფლებას და განაგრძობდნენ ბრძოლას მესხეთის დასაბრუნებლად. ოსმალეთის მძლავრობამ და იმერეთ-ქართლის მეფეების მცდელობამ გამოიწვია ქაიხოსრო II ჯაყელის პოლიტიკური ორიენტაციის შეცვლა – მას სულთანს ზურგი შეაქცია და ირანის შაჰის თამაზ I-ის მფარველობაში შევიდა. მოკავშირეებმა ოსმალეთის ძირითადი სამხედრო ძალების ევროპაში ყოფნით ისარგებლეს და მთელი რიგი სამხედრო-პოლიტიკური ღონისძიებები განახორციელეს, კერძოდ, 1547 წლის იანვარში შაჰ-თამაზმა ლუარსაბ I-ის მიერ ათაბაგისათვის წართმეული ჯავახეთის მხარე ააოხრა. ირანისა და სამცხე-საათაბაგოს პოლიტიკურმა ალიანსმა არა მარტო ქართველ მეფეებს მიაყენა დარტყმა, არამედ მან კითხვის ნიშნის ქვეშ დააყენა ოსმალეთის წარმატებები ამ უაღრესად მნიშვნელოვან რაიონში. სულეიმან I-მა დაიწყო მზადება სამცხე-საათაბაგოს წინააღმდეგ ლაშქრობისათვის. ამან სათანადო გამოძახილი პოვა სამცხე-საათაბაგოში.
1548 წლის დასაწყისში ქაიხოსრო II ჯაყელმა ელჩი გაუგზავნა სულთანს და მფარველობაში მიღება სთხოვა. მთავრის პროოსმალური ორიენტაცია ვითარების შესაბამისი დიპლომატიური სვლა იყო. ქაიხოსრო II ჯაყელი ამით არ დაკმაყოფილდა და ლაშქრობის მსვლელობაში სულთანთან კვლავ მიავლინა ძვირფასი საჩუქრებით დატვირთული ელჩობა, რომელიც მას 1548 წლის 26 ივნისს ეახლა. ქაიხოსრო II ჯაყელი ოსმალეთს სამცხე-საათაბაგოს პოლიტიკურ დამოუკიდებლობას „ფეშქაშის“ საფუძველზე სთავაზობდა, რაც გამორიცხავდა აქ ოსმალური წესების დამკვიდრებას, მაგრამ სულეიმან I ათაბაგის ვასალობით აღარ კმაყოფილდებოდა, რის გამოც მხარეებს შორის შეთანხმება არ მომხდარა.
1549 ოსმალებმა ილაშქრეს სამცხე-საათაბაგოში, კერძოდ, ტაოში და 35 ციხე დაიპყრეს. მათ, დაპყრობილ ტერიტორიაზე საბეგლარბეგო დააარსეს. ოსმალეთი მტკიცედ დაადგა სამცხე-საათაბაგოს ინკორპორაციისკენ მიმართულ პოლიტიკურ კურსს. 1550 ოსმალებმა მთლიანად დაამთავრეს ტაოს დაპყრობა, ხოლო 1551-52 ანექსირებულ იქნა კლარჯეთი და არტაანი.
სამცხე-საათაბაგოს მესვეურთა და პირადად ქაიხოსრო II ათაბაგის მიერ წარმოებული უგუნური საგარეო და საშინაო პოლიტიკის წყალობით ოსმალეთმა სამუდამოდ მოსწყვიტა საქართველოს მისი უძველესი და უმნიშვნელოვანესი კუთხის, მესხეთის დასავლეთი ნაწილი. ათაბაგის ძალები საკმარისი არ აღმოჩნდა ამ დამღუპველი პროცესის შესაჩერებლად. ქაიხოსრო II-ის პოლიტიკამ მარტო სამცხე-საათაბაგო როდი ჩააყენა მძიმე მდგომარეობაში. მან დასავლეთ საქართველოს დაშლა-დაქუცმაცებაშიც „ღირსეული წვლილი შეიტანა.
შაჰ-თამაზმა სამცხე-საათაბაგოს დასავლეთ ნაწილში განცდილი მარცხის კომპენსაცია მის აღმოსავლეთ ნაწილში პოზიციების განმტკიცებით სცადა. ლუარსაბ I არ ეპუებოდა შაჰის მძლავრობას და მესხეთში სულ უფრო და უფრო მეტ ტერიტორიებს ათავისუფლებდა, 1551 ქაიხოსრო II ჯაყელმა ელჩი გაუგზავნა შაჰ-თამაზ I-ს და ლუარსაბ I-ისა და მისი მომხრე მესხი დიდებულების წინააღმდეგ დახმარება სთხოვა. შაჰმა იმავე წელს ილაშქრა სამცხე-საათაბაგოში, ლუარსაბ I-ის მომხრეები დაამარცხა და სამცხე-საათაბაგო ისევ ქაიხოსროს დაუმორჩილა.
ქაიხოსრო II ათაბაგმა შაჰ-თამაზ I-ის დახმარებით თავისი მოწინააღმდეგეები გაანადგურა, მაგრამ ეს მისი პოლიტიკის წარმატება როდი იყო. ყიზილბაშთა შემოსევის შედეგად მესხეთი საშინლად აოხრდა და ამის შემდეგ წელში ვეღარ გაიმართა. ირანსა და ოსმალეთს შორის ბალანსირების პოლიტიკა სამცხე-საათაბაგოსთვის დამღუპველი აღმოჩნდა. 1555 წლის ამასიის ზავით ოსმალეთმა და ირანმა სამცხე-საათაბაგო შუაზე გაყვეს. ქაიხოსრო II ჯაყელი ირანისათვის მიკუთვნებულ ნაწილში დარჩა. შემდეგ, როცა ოსმალებმა დაპყრობილი ტერიტორიების ათვისება დაიწყეს, ქაიხოსრო II ჯაყელი შაჰ-თამაზს ეწვია ყაზვინში და დახმარების მოლოდინში, 1573 იქვე გარდაიცვალა.
