სომხეთ-საქართველოს ომი 1918
სომხეთ-საქართველოს ომი - 1918 წლის დეკემბერში მიმდინარეობდა სრულმასშტაბიანი სამხედრო მოქმედებები საქართველოსა და სომხეთის რესპუბლიკებს შორის. ორ სახელმწიფოს შორის ომის დაწყების მიზეზი გახდა სომხეთის რესპუბლიკის პრეტენზია ბორჩალოსა და ახალქალაქის მაზრებზე, რომლებიც ქართული სახელმწიფოს შემადგენლობაში შედიოდნენ.
პირველი შეტაკებები 1918 წლის 18-27 ოქტომბერს მოხდა, როდესაც სომხურმა ჯარმა იერიში მიიტანა ქობერზე, ქორინჯსა და წათერზე, თუმცა მათი შეტევა იქ მდგომმა მცირერიცხოვანმა ქართულმა ნაწილებმა მოიგერიეს. სრულმასშტაბიანი სამხედრო მოქმედებები ბორჩალოს მაზრაში 9 დეკემბერს დაიწყო, თუმცა მანამდე, 6 დეკემბერს, მცირერიცხოვანი სომხური ნაწილები თავს დაესხნენ ახალქალაქის მაზრას, მაგრამ იქ მდგარმა მსხვილმა 6150-კაციანმა ქართულმა კონტინგენტმა, გენერალ აბელ მაყაშვილის მეთაურობით, მოწინააღმდეგე დაამარცხა. ახალქალაქის მაზრაში მოწინააღმდეგეს შეტევის მცდელობა ჰქონდა 16 და 20 დეკემბერს, მაგრამ ქართველებმა ორივე მარტივად მოიგერიეს. ძირითადი საბრძოლო მოქმედებები ბორჩალოს მაზრაში 9 დეკემბერს დაიწყო. მოწინააღმდეგემ 9-15 დეკემბერს დაიკავა უზუნლარი, სანაინი, აირუმი და ახტალა. 14 დეკემბერს მოწინააღმდეგემ შეტევა დაიწყო ვორონცოვკა-პრიველნოეს მიმართულებაზე და 15 დეკემბერს დაიკავა ვორონცოვკა. 9-15 დეკემბრის ბრძოლებში ბორჩალოს მაზრის სამხრეთ ნაწილში მდგარი მცირერიცხოვანი ქართული შენაერთები დამარცხდნენ.
18-23 დეკემბერს გაიმართა დიდი ბრძოლები სადახლოსათვის. ამ ბრძოლის მიმდინარეობისას სომხებმა 21 დეკემბერს დაიკავეს შულავერი, შემდეგ სადახლოში მდგარი ქართული მცირერიცხოვანი ძალები ალყაში მოაქციეს, რომელთაც 22 დეკემბერს მოახერხეს ალყიდან გამოსვლა, ხოლო 23 დეკემბერს მოწინააღმდეგემ სადახლო დაიკავა. 18 დეკემბერს საქართველოში გამოცხადდა მობილიზაცია. სადახლოს ბრძოლების პარალელურად, მოწინააღმდეგის ვორონცოვკის მიმართულების დაჯგუფებამ, ვორონცოვკას და პრიველნოეს დაკავების შემდეგ, შეუტია ეკატერინენფელდს (დღევანდელი ბოლნისი). 19 დეკემბერს გაიმართა დიდი ბრძოლა დასახლებისათვის, რომელიც ქართველთა გამარჯვებით დასრულდა. ეკატერინენფელდის ბრძოლაში თავი ისახელა სახალხო გვარდიამ. ამავე მიმართულებაზე 25 ოქტომბერს ქართველებმა დაიკავეს ბოლნის-ხაჩინი, 31 დეკემბერს კი დაღეთ-ხაჩინი.
24 დეკემბერს ბორჩალოს ფრონტზე სომხური არმიის სარდალმა, გენერალმა დრასტამატკანაიანმა (დრომ), ქართულ სარდლობას გადასცა ულტიმატუმი, რომ ქართულ მხარეს დაეცალა ახალქალაქის მაზრა, წინააღმდეგ შემთხვევაში გენერალი დრო მდინარე ხრამის ჩრდილოეთით გააგრძელებდა შეტევას, თუმცა პირიქით მოხდა. შულავერის ფრონტის სარდლად დაინიშნა გენერალი გიორგი მაზნიაშვილი, რომელმაც 3500-კაციანი შენაერთი 25 დეკემბერს შულავერთან შეტევაზე გადაიყვანა. რამდენიმედღიანი ბრძოლის შემდეგ 29 დეკემბერს დილით ქართველებმა შულავერი აიღეს. ქართულმა ჯარმა 31 დეკემბერს აიღო სადახლო. 1919 წლის 1 იანვრის 00:00 საათზე ბრიტანელებისა და ფრანგების შუამდგომლობით ორივე მხარემ ცეცხლი შეწყვიტა.
1919 წლის 9-17 იანვარს თბილისში გაიმართა საქართველო-სომხეთ-ინგლისის სამმხრივი პირობები. კონფერენციის მეოთხე სხდომაზე ხელი მოეწერა ომის შეწყვეტის ოფიციალურ სამთავრობო შეთანხმებას და ბორჩალოს მაზრის სამხრეთ ნაწილის ნეიტრალურ ზონად გამოცხადების შესახებ შეთანხმებას, ხოლო ახალქალაქის მაზრაზე სომხურმა მხარემ მოხსნა საკუთარი პრეტენზიები.
დიმიტრი სილაქაძე
ლიტერატურა
ა. ჩაჩხიანი, დაშნაკთა ნაციონალისტურ-ექსპანსიონისტური იდეოლოგია და სომხეთ-საქართველოს 1918-1919 წლების ომი, თბ., 2007.
წყარო
საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკა (1918-1921) ენციკლოპედია-ლექსიკონი
