ენათმეცნიერების ინსტიტუტი

20:09, 23 დეკემბერი 2023-ის ვერსია

არნოლდ ჩიქობავას სახელობის ენათმეცნიერების ინსტიტუტი – სამეცნიერო-კვლევითი დაწესებულება.

დაარსდა 1936 აკად, ნ. მარის სახელობის ენის, ისტორიისა და მატერიალური კულტურის ინსტიტუტის (ეჩიმკი) ბაზაზე. 1941 წლიდან, საქ.ართველოს სსრ მეცნიერებათა აკადემიის დაარსებასთან დიკავშირებით, „ენიმკის“ გაყოფის შემდეგ ჩამოყალიბდა „აკად. ნ. მარის სახელობის ენის ინსტიტუტი“, რომელსაც 1950-იდან ეწოდება ენათმეცნიერების ინსტიტუტი 1988 წელს მიენიჭა არნ. ჩიქობავას სახელი. ინსტიტუტის დირექტორები იყვნენ: ვ. თოფურია (1943-49), გ. ახვლედიანი (1949–50), არნ. ჩიქობავა (1950–52), ი. გიგინეიშვილი (1952–53), ქ. ლომთათიძე (1953–63, 1975–87), ვ. ფანჩვიძე (1963–75), ბ. ჯორბენაძე (1987–93), გ. კვარაცხელია (1993-2006). 2006-იდან ინსტიტუტი გახდა საჯარო სამართლის იურიდ. პირი).

ინსტიტუტის ძირითადი მიმართულებაა ქართული ენის შესწავლა როგორც ნორმატიული, ისე ისტორიული თვალსაზრისით, სხვა ქართველური (მეგრულ-ჭანური, სვანური) და მთის იბერიულ-კაეკასიური (აფხაზურ-ადიღური, ნახური, დაღესტნური) ენების – მათი ფონეტიკის, გრამატიკული სტრუქტურის, სინტაქსის, ლექსიკისა და დიალექტოლოგიის საკითხების კვლევა სინქრონიულ და დიაქრონიულ ასპექტში, აგრეთვე ტიპოლოგიური თვალთახედვით ამ ენათა სხვა ჯგუფის ენებთან კონტაქტები და ამ თვალსაზრისით თანამედროვე ზოგადი ენათმეცნიერების ძირითადი პრობლემატიკა. ინსტიტუტის სტრუქუტრული ერთეულებია: ზოგადი ენათმეცნიერების, ქართველური ენების, მეტყველების კულტურის, ლექსიკოლოგიის, სამეცნიეო ტერმინოლოგიისა და თარგმნითი ლექსიკონების, მთის იბერიულ-კავკასიური ენების, ენობრივ მონაცემთა კომპიუტერული დამუშავებისა და სამეცნიერო ინფორმაციის განყოფილებები. 2006-მდე მუშაობდა ექსპერიმენტული ფონეტიკის, ისტორიულ-ეტიმოლოგიური ლექსიკონის, ონომასტიკის პრობლემური კვლევის, ქართველურ ენათა დიალექტოლოგიური ატლასის, ზოგადი ენათმეცნიერების განყბასთან არსებული კომპიუტერული ლინგვისტიკის, ქართველურ ენათა (ზუგდიდის) ლაბორატორიები და ენციკლოპედიისა და ინფორმაციის ჯგუფი.

ინსტიტუტის ძირითადი სამეცნიერო ორგანოა „იბერიულ-კაეკასიური ენათმეცნიერება“ (დაარსდა 1946); აგრეთეე: „ქართველურ ენათა სტრუქტურების საკითხები“, „ქართული სიტყვის კულტურის საკითხები“, „ეტიმოლოგიური ძიებანი“, „ქართველოლოგიური კრებული“, „დიალექტოლოგიური კრებული“, „თანამედროვე ზოგადი ენათმეცნიერების საკითხები“. ინტისტიტუტის ბაზაზე საქართველოს მეცნიერებათა აკადემია გამოსცემდა საკავშირო ორგანოს „იბერიულ-კავკასიური ენათმეცნიერების წელიწდეულს“ (დაარსდა 1974, ბოლო ტ. – 2013). 1950–64 წლებში ინსტიტუტმა გამოსცა რვატომეული „ქართული ენის განმარტებითი ლექსიკონი“ (197ა ინსტიტუტს მიენიჭა საქართველოს სსრ სახელმწიფო პრემია); ინსტიტუტის მიერ გამოცემულია რამდენიმე ასეული მონოგრაფია, კრებული, სხვადასხვა სახის ლექსიკონები.

ინსტიტუტს მუდმივი სამეცნ.იერო კონტაქტები აქვს უცხოეთის სხვადასხვა სამეცნიერო ცენტრებთან.

ინსტიტუტის თაოსნობით 1965-იდან ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ ყოფილი საბჭოთა კავშირის სხვადასხვა სამეცნიერო ცენტრებში ტარდებოდა რეგიონალური სამეცნიერო სესიები, რომლებიც ეძღვნებოდა იბერიულ-კაეკასიურ ენათა სისტემისა და ისტორიის საკითხებს. ჩატარებულია 13 ასეთი სესია. სხვადასხვა წლებში სესიას მასპინძლობდა თბილისი, მაჰაჩყალა, ნალჩიკი, მაიკოპი, ჩერკესკი, გროზნო, ვლადიკავკაზი, სოხუმი; საორგანიზაციო კომიტეტის თავმჯდომარე ქ. ლომთათიძე. 1991 მოეწყო კავკასიოლოგთა I საერთაშორისო სიმპოზიუმი. 1998 გაიმართა საერთაშორისო სიმპოზხიუმი, რომელიც მიეძღვნა არნ. ჩიქობავეას იუბილეს. ინსტიტუტი ყოველწლიურად ატარებს ორ საინტერესო სამეცნიერო სესიას, რესპუბლიკურ დიალექტოლოგიურ სესიასა და კონფერენციას „ქართული ენა და კომპიუტერული ტექნოლოგიები“. მოხსენებები იბეჭდება „,მასალების“ სახით.

ენათმეცნიერების ინსტიტუტში სხვადასხეა პერიოდში მუშაობდნენ ა. შანიძე, გ. ახელე�დიანი, ს. ჯანაშია, გ. წერეთელი, ე. თოფურია, ს. ჟღენტი, თ. შარაძენიძე, ი. გიგინეიშვილი, ტ. გუდავა, მ. ქალდანი და სხვ.

გ. თოფურია

ლიტერატურა

• ლომთათიძე ქ. ენათმეცნიერების ინტიტუტი ოქტომბრის რევოლუციის 60 წლისთავზე. – «მაცნე» (ენისა და ლიტ. სერია), 1977,
• №1;
• საქ. სსრ მეცნ. აკადემიის ენათმეცნიერების ინსტიტუტის გამოცემათა ბიბლიოგრაფია (1936-1972). – «იკე», XIX, თბ. 1974;
• «იკე», XXX, თბ., 1991.

წყარო

ქართული ენა: ენციკლოპედია