ევროპული საბჭო

21:16, 17 იანვარი 2023-ის ვერსია

ევროპული საბჭო – (European Council) ევროკავშირის წარადგენს კოლეგიალურ ორგანოს, რომელიც განსაზღვრავს ევროკავშირის საერთო პოლიტიკურ მიმართულებას და პრიორიტეტებს.

ისტორია

ევროპული საბჭოს განვითარება 1960–იან წლებში დაიწყო. ამ პერიოდში არ არსებობდა მისი გამოკვეთილი ინსტიტუციური ფორმა ან პროცედურები. მზარდი ევროპული ინტეგრაციის და საერთაშორისო ურთიერთობებში მიმდინარე დაძაბულობის ფონზე, ევროპული გაერთიანების წევრი ქვეყნების ლიდერებმა გადაწყვიტეს უმაღლეს დონეზე შეხვედრების უფრო ხშირად ორგანიზება და ამგვარად პროცესების უფრო ეფექტურად და დროულად მართვა. 1974 წლის პარიზის სამიტზე მათ ამ „ბუხრისპირა“ შეხვედრებს გარკვეული ინსტიტუციური ხასიათი მისცეს. სწორედ აქედან ჩაეყარა ევროპულ საბჭოს საფუძველი.

ევროპული გაერთიანების წევრ ქვეყნებს რამდენიმე მიზეზი ჰქონდათ ევროპული საბჭოს დაფუძნებისა და განვითარებისთვის. 1960-1970-იან წლებში ევროპასა თუ მსოფლიოში მიმდინარე პოლიტიკური, ეკონომიკური, ფინანსური თუ უსაფრთხოების გარემოს მკვეთრ ცვლილებებთან ერთად, ევროპაში იზრდებოდა იმის განცდა, რომ ევროპული თანამეგობრობა სათანადოდ ვერ პასუხობდა მზარდ გამოწვევებსა და შესაძლებლობებს. იმ პერიოდში არსებული ევროპული თანამეგობრობის ინსტიტუტები ვერ ახერხებდნენ ლიდერობის როლის შესრულებას და ევროპული ინტეგრაციის გზაზე არსებული მზარდი პრობლემების დროულ გადაჭრას. მართლაც, კომისია ე.წ. ცარიელი სკამის კრიზისისა და ლუქსემბურგის კომპრომისის გამო, ინსტიტუციურად მნიშვნელოვნად იყო შესუსტებული. ამავე მიზეზით, მინისტრთა საბჭოში ვერ ხდებოდა სწრაფი გადაწყვეტილების მიღება, ვინაიდან ჭირდა კონსენსუსის პირობებში ყველა სახელმწიფოს ერთ პოზიციაზე შეთანხმება. ევროპარლამენტი კი სულაც 1990-იან წლებამდე მინიმალურ როლს თამაშობდა ევროპულ პოლიტიკურ ცხოვრებაში. შესაბამისად, ევროპული საბჭო (უფრო ზუსტად, მსგავს ფორმატში უმაღლესი დონის შეხვედრები) შეიძლებოდა ყოფილიყო ის შესაძლებლობა, რომლის გამოყენებითაც ევროპული გაერთიანების წევრი ქვეყნები შეძლებდნენ მთავრობების ან/და სახელმწიფოების ხელმძღვანელების ჩართულობით და მათი ძალისხმევით გაერთიანებაში ახალი ენერგიის და სიცოცხლის შემოტანას. არაფორმალური შეხვედრებისას ისინი დასახავდნენ გაერთიანების განვითარების ზოგად მიმართულებებს და გადაჭრიდნენ განსაკუთრებით სენსიტიურ და მტკივნეულ საკითხებს. ამ დონეზე გადაწყვეტილებებს უმაღლესი ლეგიტიმაცია ექნებოდა და გადაწყვეტილებების მიღება და მათი აღსრულება ნაკლებად გაიჭედებოდა ქვედა დონის ბიუროკრატიულ სისტემაში. სწორედ ეს იყო საფრანგეთის პრეზიდენტის ჟისკარდ დ’ესტენისა და დასავლეთ გერმანიის კანცლერის შმიდტის მთავარი მოტივაცია, როდესაც მათ მხარი დაუჭირეს ამ ტიპის ახალი ფორმატის დაფუძნებას (European Union, 2016, გვ. 12-13; Dinan, 2010, გვ. 206; McCormick, 2011, გვ. 187-189; 2008, გვ. 89; Nugent, 2010, გვ. 161; Bache, George & Bulmer, 2011, გვ. 275).

საფრანგეთისა და გერმანიის მხრიდან ზურგგამაგრებულ ინიციატივას განსაკუთრებული წინააღმდეგობა არ შეხვედრია. პარიზის კომუნიკეში ჩაიწერა რამდენიმე პარაგრაფი ევროპულ საბჭოსთან დაკავშირებით, რითაც პირველად მოხდა ამ ინსტიტუტის აღიარება. თუმცა, იგი ოფიციალურად არ გამხდარა ევროპული გაერთიანების ინსტიტუციური სისტემის ნაწილი, მას არ ჰქონია ხელშეკრულებითი საფუძველი და საკმაოდ ბუნდოვანი იყო მისი როლი და ფუნქციონირება. ეს ინსტიტუტი იყო და ბევრი წლის მანძილზე დარჩა ინტეგრაციისადმი უფრო არაფორმალური, არაოფიციალური მიდგომის კარგ მაგალითად, რაც მთლიანად 1960-1970-იან წლებში გაერთიანებაში ფართოდ იყო გავრცელებული.

მართალია, ევროპულმა საბჭომ ევროკავშირის სრულფასოვანი ინსტიტუტის სტატუსი მხოლოდ 2009 წელს ლისაბონის ხელშეკრულებით შეიძინა, მისი ინსტიტუციონალიზაცია და ხელშეკრულებებში ეტაპობრივი შეყვანა მისი დაფუძნების დღიდან მიმდინარეობდა. ამ მხრივ, ამ ინსტიტუტმა რეფორმის რამდენიმე ეტაპი გაიარა (European Union, 2016, გვ. 15-19; Nugent, 2010, გვ. 161–162; Dinan, 2010, გვ. 206–207). პირველი, 1986 წლის ერთიანი ევროპული აქტით ევროპულმა საბჭომ პირველად მოიპოვა სამართლებრივი აღიარება, თუმცა, მაინც ინსტიტუციური სისტემის გარეთ დარჩა. ამ დოკუმენტით პირველად გაიწერა ევროპულ საბჭოში წევრობის და შეხვედრების რაოდენობის შესახებ დეტალები.

მეორე, მაასტრიხტის ხელშეკრულებამ გააძლიერა ევროპული საბჭოს ფუნქციები. კერძოდ, ევროკავშირის ხელშეკრულებით, ინსტიტუტს მიენიჭა ევროკავშირის განვითარებისთვის საჭირო ზოგადი მიმართულებების იდენტიფიცირების, ასევე, საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკაში (მაასტრიხტის ხელშეკრულების მეორე საყრდენი) მნიშვნელოვანი ძალაუფლება; ევროპული გაერთიანების ხელშეკრულებამ კი მას ეკონომიკური და მონეტარული კავშირის ცალკეულ ასპექტებზე გადაწყვეტილების მიღების უფლებამოსილება მისცა.

მესამე, ამსტერდამის ხელშეკრულებამ გააფართოვა მაასტრიხტის ხელშეკრულებით მინიჭებული უფლებები ეკონომიკური და მონეტარული კავშირისა და საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის სფეროებში.

მეოთხე, ნიცის ხელშეკრულებამ სამართლებრივად აღიარა მანამდე არსებული პრაქტიკა, როდესაც ევროპული საბჭო წარადგენდა ევროკომისიის პრეზიდენტის კანდიდატურას.

და ბოლოს, მეხუთე, ლისაბონის ხელშეკრულებამ ევროპული საბჭო ევროკავშირის სრულფასოვან ინსტიტუტად დაასახელა და შექმნა ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის ნახევრად მუდმივმოქმედი პოზიცია.

შეიძლება ვიფიქროთ, რომ ევროპული საბჭოს არაფორმალურმა ხასიათმა მას ევროპული ინტეგრაციის ან ევროკავშირის განვითარების პროცესში უფრო აქტიურ ჩართულობაში ხელი შეუშალა, ან მისი ფორმალური სტატუსი უფრო მეტის გაკეთების შესაძლებლობას მისცემდა, უფრო ეფექტურ ინსტიტუტად ჩამოაყალიბებდა. თუმცა, სინამდვილეში ევროპული საბჭოს წარმატების და ეფექტურობის მთავარი მიზეზი სწორედ მისი არაფორმალური და არაოფიციალური ხასიათი იყო. ევროპული საბჭო და მისი წევრები არ იყვნენ შეზღუდული ევროკავშირის ხელშეკრულებების მკაცრი წესებითა და რეგულაციებით, მათი გადაწყვეტილებები კი არ ხვდებოდა ევროკავშირის მართლმსაჯულების სასამართლოს იურისდიქციაში. გარდა ამისა, ევროპული საბჭოს წევრების დონე (მთავრობის ან/და სახელმწიფოს მეთაურები) უზარმაზარ ლეგიტიმაციას ანიჭებდა მის გადაწყვეტილებებს, თავად მონაწილეებს კი შეეძლოთ ნებისმიერ თემაზე მიეღოთ პოლიტიკური გადაწყვეტილება, ვინაიდან ევროკავშირის ინსტიტუციურ არქიტექტურაში ან ეროვნულ დონეზე მათზე უფრო ზედა ინსტანცია არ არსებობდა. ეს ორი ფაქტორი ევროპული საბჭოს წევრებს აძლევდა შესაძლებლობას, ერთმანეთთან გულწრფელი, ღია და თანამშრომლობითი საუბრები და პოლიტიკა ეწარმოებინათ და საჭიროების შემთხვევაში, მოლაპარაკებების დროს ყოფილიყვნენ მაქსიმალურად მოქნილები (Bache, George & Bulmer, 2011, გვ. 279-280).

აღნიშნულის გათვალისწინებით, ევროპული საბჭო ათწლეულების განმავლობაში ჩამოყალიბდა გავლენიან ინსტიტუტად. იგი დღემდე დისტანცირებულია ევროკავშირის ყოველდღიური და ტექნიკური პოლიტიკის შემუშავების პროცესისგან. თუმცა, მისი სტრატეგიული ხედვები და მასშტაბური პოლიტიკური გადაწყვეტილებები სამართლიანად აქცევს მას ევროკავშირის ერთ–ერთი მამოძრავებელ ძალად და ინსტიტუციური არქიტექტურის ცენტრად.

სტრუქტურა

წევრობა

ლისაბონის ხელშეკრულებით (უფრო კონკრეტულად, ევროკავშირის ხელშეკრულების მუხლი 15), ევროპული საბჭოს სხდომებში მონაწილეობას იღებენ მთავრობის ან სახელმწიფოს მეთაურები, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი და ევროკომისიის პრეზიდენტი (European Council, 2022a). ევროპული საბჭოს და ევროკომისიის პრეზიდენტებს არ აქვთ ხმის მიცემის უფლება მაშინ, როდესაც ევროპული საბჭო გადაწყვეტილებას იღებს კენჭისყრის გზით.

განსახილველი საკითხისა და დღის წესრიგის გათვალისწინებით, ამ პირების გარდა ევროპული საბჭოს შეხვედრაში მონაწილეობის მისაღებად შეიძლება მოიწვიონ საგარეო ურთიერთობებისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი, ევროკომისიის კომისრები ან წევრი ქვეყნების შესაბამისი პორტფელის მინისტრები.

ევროპული საბჭოს ასეთი ვიწრო შემადგენლობა განისაზღვრა იმისთვის, რომ სამუშაო ატმოსფერო ყოფილიყო მაქსიმალურად არაფორმალური, მშვიდი და არსებით დისკუსიებზე ორიენტირებული. ეს განსაკუთრებით აუცილებელი გახდა ევროკავშირის გაფართოებების კვალდაკვალ მონაწილე პირების რაოდენობის უპრეცედენტო რაოდენობამდე გაზრდის გამო, რითაც საფრთხე შეექმნა ამ ინსტიტუტის ბუნებას.

მართლაც, ევროპული საბჭოს სხდომებში მონაწილე პირები დროთა განმავლობაში იცვლებოდა. ლისაბონის ხელშეკრულების მიერ მათი რაოდენობის შემცირებამდე, ევროპული საბჭოს სხდომებში საკმაოდ ბევრი პირი მონაწილეობდა. კერძოდ, მთავრობის ან სახელმწიფოს მეთაურებსა და ევროკომისიის პრეზიდენტთან ერთად, ამ ფორმატში იკრიბებოდნენ ასევე წევრი სახელმწიფოების საგარეო საქმეთა მინისტრები, საჭიროების შემთხვევაში სექტორული მინისტრები, მინისტრთა საბჭოს და ევროკომისიის სხვა მაღალი რანგის თანამშრომლები და ბიუროკრატიის წარმომადგენლები, ასევე, ეროვნული ადმინისტრაციების საჯარო მოხელეები.

2002 წლის სევილიის სამიტზე გადაწყდა თითოეული დელეგაციისთვის ორი წარმომადგენლის კვოტის გამოყოფა. პრაქტიკაში ეს ნიშნავდა საგარეო საქმეთა მინისტრების ჩანა ცვლებას სექტორული მინისტრებით (მთავრობის ან სახელმწიფოს ხელმძღვანელებთან ერთად) (Nugent, 2010, გვ. 163).

თუმცა, 2004 წლის ევროკავშირის გაფართოების შედეგებმა აჩვენა, რომ ეს არ იყო საკმარისი ევროპულ საბჭოში ღია, პირდაპირი და მშვიდი ატმოსფეროს დასაბრუნებლად. ამიტომ ლისაბონის ხელშეკრულებამ მინიმუმამდე დაიყვანა სხდომებში მონაწილეთა რაოდენობა. შესაბამისად, დღეს ევროპული საბჭოს სხდომებს შეიძლება დაესწრონ მხოლოდ წევრი ქვეყნების, ევროპული საბჭოს და ევროკომისიის პირველი პირები. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტს, როგორც წესი, თან ახლავს ხოლმე რამდენიმე თანამშრომელი მინისტრთა საბჭოს გენერალური სამდივნოდან, რომლებიც მას თავისი უფლებამოსილების შესრულებაში ეხმარებიან. მათ გარდა, საჭიროების/ცალკეულ შემთხვევაში, სხდომების ოთახში ყოფნის უფლება ასევე აქვთ საგარეო საქმეთა მინისტრებს ან სექტორულ მინისტრებს, ევროკავშირის უმაღლეს წარმომადგენელს და თარჯიმნებს (Bache, George & Bulmer, 2011, გვ. 276; Schoutheete, 2012, გვ. 46–48).

სამიტის მთავარი ოთახის მიღმა ევროპული საბჭოს შეხვედრის მიმდინარეობაში მონაწილეობს ასობით ოფიციალური პირი, რომლებიც წარმოადგენენ წევრი ქვეყნების დელეგაციებს.

ევროპის საბჭოს პრეზიდენტი

ლისაბონის ხელშეკრულებამდე ევროპული საბჭოს თავმჯდომარეობა როტაციის წესით ეკავათ ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებს. წევრი ქვეყნები იცვლებოდნენ ექვს თვეში ერთხელ მინისტრთა საბჭოში დადგენილი როტაციის წესის და განაწილების შესაბამისად. ეს თითოეულ ქვეყანას შესაძლებ- ლობას აძლევდა ყოველ ექვს თვეში ახალი ენერგია, მოტივაცია და მიმართულება შეეტანა ევროკავშირის განვითარების პროცესში; ასევე, ექვსი თვით მაინც ყოფილიყვნენ საერთაშორისო ურთიერთობების ყურადღების ცენტრში. თუმცა, ამ სიკეთეებთან ერთად, იმდენად დიდი იყო როტაციის ნეგატიური მხარეები, რომ სახელმწიფოებმა საბოლოო ჯამში იგი მუდმივმოქმედი პრეზიდენტით ჩაანაცვლეს. კერძოდ, თავმჯდომარეობის ასეთი ხშირი შეცვლის გამო, ევროპული საბჭო მუდმივად ცვლილებების პროცესში იყო; მისი ეფექტურობა ხშირად დამოკიდებული იყო თავმჯდომარეობის მქონე პირის პროფესიონალიზმზე; პატარა ქვეყნებს უჭირდათ თავმჯდომარეობის თანმხლებ ვალდებულებებსა და წნეხთან წარმატებით გამკლავება (Nugent, 2010, 83.165).

ლისაბონის ხელშეკრულებით ვითარება შეიცვალა. დაფუძნდა ევროპული საბჭოს ანალი, ნახევრად მუდმივმოქმედი” პრეზიდენტის პოსტი. ამ ცვლილებას განსაკუთრებით უჭერდნენ მხარს საფრანგეთი და დიდი ბრიტანეთი, რომლებსაც ჰქონდათ აღნიშნული ინსტიტუტის შესაძლებლობების და ევროკავშირის პოლიტიკურ ზედამხედველობაში მისი როლის გაძლიერების სურვილი.

ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის არჩევა ხდება ევროპული საბჭოს წევრების კვალიფიციური უმრავლესობის კენჭისყრის გზით (პრაქტიკაში, მისი დამტკიცება ხდება ერთსულოვნად), 2,5 წლიანი ერთხელ განახლებადი ვადით (European Council, 2021d). სერიოზული დარღვევის შემთხვევაში, მისი გადაყენება შესაძლებელია მსგავსივე პროცედურით.

როგორც წესი, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტს მხოლოდ მცირე კაბინეტი ჰყავს (European Council, 2021d), ძირითადად კი დახმარებას უწევენ ევროკავშირის საბჭოს გენერალური სამდივნოს თანამშრომლები.

ევროპული საბჭოს პრეზიდენტს აქვს რამდენიმე მნიშვნელოვანი ფუნქცია (European Council, 2021d; European Union, 2016, გვ. 19; Schoutheete, 2012, გვ. 48). პიხველი, იგი თავმჯდომარეობს ევროპული საბჭოს შეხვედრებს და ხელს უწყობს მის გამართულ მიმდინარეობას. მეორე, ევროკომისიის პრეზიდენტთან თანამშრომლობით და გენერალური საქმეების საბჭოს მოსამზადებელი გადაწყვეტილებების საფუძველზე, იგი უზრუნველყოფს ევროპული საბჭოს საქმიანობის და შეხვედრების მომზადებასა და მათ განგრძობადობას. მესამე, ევროპული საბჭოს შიგნით ახალისებს ერთიანობასა და კონსენსუსს. მეოთხე, ევროპული საბჭოს თითოეული შეხვედრის შემდეგ, ევროპარლამენტის წინაშე წარდგენა ანგარიშით. მეხუთე, თავისი კომპეტენციების ფარგლებში ევროკავშირის სახელით მოქმედებს საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში, თუმცა, საგარეო ურთიერთობებისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენლის ძალაუფლების გათვალისწინებით და მასთან გადაფარვის გარეშე. და ბოლოს, მეექვსე, მას შეუძლია ევროპული საბჭოს საგანგებო სხდომის მოწვევა. ევროპული საბჭოს პირველმა პრეზიდენტმა ჰერმან ვან რომპუიმ ეს უფლება პირველად 2010 წლის თებერვალში გამოიყენა. ამ საგანგებო სამიტზე ლიდერებმა დისკუსიები ძირითადად საბერძნეთის საბიუჯეტო პრობლემებს დაუთმეს.

ევროპული საბჭოს პირველი პრეზიდენტის შერჩევა ტი- პიური / კლასიკური ევროკავშირული ტაქტიკით განხორციელდა (McCormick, 2011, გვ. 201; Dinan, 2010, გვ. 2244–226; Nugent, 2010, გვ. 166– 167). ამ პროცესში წევრი ქვეყნების აზრი გაიყო იმასთან დაკავ– შირებით, თუ რა ხასიათის და შესაძლებლობის უნდა ყოფილიყო მომავალი პრეზიდენტი. ერთნი ფიქრობდნენ, რომ პრეზიდენტს უნდა ჰქონოდა გამორჩეული ლიდერის თვისებები და გლობა– ლურ არენაზე ევროკავშირი წარმოედგინა მთელი თავისი ენე– რგიულობითა და დინამიურობით. ამისთვის აუცილებელი იყო, რომ პრეზიდენტად შეერჩიათ დიდი წევრი სახელმწიფოს გავლე- ნიანი პირველი პირი. ამ კონტექსტში სახელდებოდნენ ესპანე– თის ყოფილი პრემიერ-მინისტრი ფილიპე გონსალესი და დიდი ბრიტანეთის ყოფილი პრემიერ-მინისტრი ტონი ბლერი. მეორე– ნი ირწმუნებოდნენ, რომ საჭირო იყო კომპეტენტური, შემძლე პოლიტიკოსი, რომელსაც არ ექნებოდა „განდიდების“ სურვილი, კარგად უხელმძღვანელებდა ევროპული საბჭოს სხდომებს და მოახერხებდა განსხვავებული ევროპული ინტერესების მართ- ვას/მედიაციას და კონსენსუსის მიღწევას. ასეთ შესაძლო პირო– ვნებებად დასახელდა ნიდერლანდების პრემიერ-მინისტრი იან ბაკლენენდე, ლუქსემბურგის პრემიერ–მინისტრი ჟან–კლოდ იუნ– კერი და ბელგიის პრემიერ–მინისტრი ჰერმან ვან რომპუი.

არაფორმალური დისკუსიებისას გამოიკვეთა პოზიცია, რომ უკეთესი იქნებოდა მეორე ტიპის პიროვნებას დაეკავებინა ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის პოსტი. წევრი ქვეყნები ერთხმად შეთანხმდნენ ბელგიის პრემიერ-მინისტრის ჰერმან ვან რომპუის კანდიდატურაზე. პატარა ქვეყნები განსაკუთრებით ემხრობოდნენ მის კანდიდატურას და ძალიან ფრთხილად ეკიდებოდნენ დიდი ქვეყნიდან გავლენიანი პიროვნების დანიშვნას, რომელსაც შეიძლება დიდი წევრი სახელმწიფოების ინტერესები გაეტარებინა. საინტერესოა, რომ საფრანგეთი და გერმანიაც ამ პოზიციას მიემხრნენ, ვინაიდან არც მათ სურდათ საგარეო ან ევროპულ არენაზე მათი ძალაუფლება გავლენიან ევროპული საბჭოს პრეზიდენტს დაეჩრდილა.

ჰერმან ვან რომპუის კანდიდატურის შერჩევა უფრო ფართო შეთანხმების ნაწილი იყო. კერძოდ, იგი იყო მემარჯვენე–ცენტრისტი მამაკაცი პოლიტიკოსი პატარა წევრი სახელმწიფოდან. ამის საპირწონედ, შეთანხმების თანახმად, საგარეო ურთიერთობებისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ევროკავშირის უმაღლესი წარმომდგენლის ასევე ახლადშექმნილ თანამდებობას დაიკავებდა მემარცხენე-ცენტრისტი ქალი პოლიტიკოსი დიდი წევრი ქვეყნიდან (ამ შემთხვევაში ბარონესა ქეთრინ ეშტონი დიდი ბრიტანეთიდან).

ევროპული საბჭოს პრეზიდენტის პოსტზე ჰერმან ვან რომპუის ორჯერადი ვადით (2009 წლის 1-ლი დეკემბრიდან 2014 წლის 30 ნოემბრამდე) ყოფნის შემდეგ, ევროპულ საბჭოში ახალ კანდიდატურაზე მსჯელობა განახლდა. 2014 წელს კანდიდატების შერჩევა ხდებოდა ევროპარლამენტის არჩევნების შედეგების და ევროკავშირის სხვა უმაღლეს პოსტებზე კანდიდატების შერჩევის გათვალისწინებით. ევროპული სახალხო პარტიის წევრის, პოლონელი დონალდ ტუსკის არჩევით პოლონეთის წარმომადგენელმა ბერლინის კედლის დანგრევის შემდეგ პირველად დაიკავა ევროპული ლიდერული თანამდებობა, ევროპულმა საბჭომ კი შეძლო პოლიტიკური იდეოლოგიების, გეოგრაფიული და გენდერული ბალანსის დაცვა.

მისი ხელმეორედ არჩევამ უფრო საინტერესოდ ჩაიარა. მის კანდიდატურას პოლონეთი კატეგორიულად ეწინააღმდეგებოდა. თუმცა, მას მხარს უჭერდა ყველა დანარჩენი წევრი სახელმწიფო. შესაბამისად, ევროპულ საბჭოში პრეზიდენტის ასარჩევად კენჭისყრის გამართვა გახდა საჭირო, რაც, ზოგადად, იშვიათად ხდება ხოლმე. საბოლოო ჯამში, დონალდ ტუსკი 27 წევრი ქვეყნის მხარდაჭერით და პოლონეთის წინააღმდეგობის ფონზე ხელმეორედ აირჩიეს.

დონალდ ტუსკი ევროპული საბჭოს პრეზიდენტად ორი ვადით, 2014 წლის 1-ლი დეკემბრიდან 2019 წლის 30 ნოემბრამდე, იყო. ამიტომ ევროპული საბჭოს ახალი პრეზიდენტის შერჩევა ამჯერადაც ევროპარლამენტის ახალი არჩევნების შედეგების და ევროკავშირის სხვა უმაღლესი პოზიციების დაკომპლექტების პარალელურად მიმდინარეობდა.

შარლ მიშელს კონსენსუსის მიღწევის სფეროში კარგი რეპუტაცია ჰქონდა. იგი 2014 წლიდან ოთხი წლის მანძილზე იყო პოლიტიკურად დაყოფილი და რთულად სამართავი ბელგიის პრემიერ–მინისტრი, რაც ყველა პოლიტიკოსისთვის უდავოდ დიდი მიღწევა და კომპლიმენტია, მითუმეტეს, ასეთ რთულ პერიოდში. საინტერესოა ასევე, რომ შარლ მიშელი იყო თითქმის 200 წლის მანძილზე ბელგიის ყველაზე ახალგაზრდა პრემიერ– მინისტრი (European Council, 2021c).

ევროპულ საბჭოზე მისი შერჩევა სხვა კანდიდატებთან ერთად, ერთიან კონტექსტში შეთანხმდა (მასთან ერთად შეარჩიეს ევროკომისიის პრეზიდენტის, ევროკომისიის ვიცე-პრეზიდენტის / საგარეო ურთიერთობებისა და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენლის და ევროპული ცენტრალური ბანკის პრეზიდენტის კანდიდატურები). ლიბერალური ჯგუფის წარმომადგენელი შარლ მიშელი ევროპული საბჭოს პრეზიდენტად ოფიციალურად 2019 წლის 1-ელ დეკემბერს აირჩიეს.

მისი წინამორბედების მსგავსად, შარლ მიშელიც მეორედ აირჩიეს ევროპული საბჭოს პრეზიდენტად. თუმცა, მისი წინამორბედებისგან განსხვავებით, მისი არჩევის პროცესმა ყველაზე მშვიდად ჩაიარა — კონკურენტების და მოწინააღმდეგეების გარეშე. 2022 წლის 24 თებერვალს უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის მიერ განხორციელებულმა აგრესიამ ევროკავშირი მისი დაარსებიდან ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი განსაცდელისა და გამოცდის წინაშე დააყენა. შესაბამისად, 2022 წლის მარტში წევრ ქვეყნებს ნაკლებად ეცალათ შარლ მიშელის შემცვლელის მოსაძებნად. გარდა ამისა, იგი საფრანგეთის პრეზიდენტის ახლო მოკავშირედ მოიაზრებოდა. არჩევის პროცესმა იმდენად უხმაუროდ ჩაიარა, რომ ბრიუსელში ვიზიტად მყოფმა აშშ-ის პრეზიდენტმა ჯო ბაიდენმა ამ საკითხზე იხუმრა კიდეც: „მოვედი იმ ადამიანისთვის მისალოცად, რომელიც ახლახანს წინააღმდეგობის გარეშე აირჩიეს. მომავალში მე იგივეზე ვიოცნებებდი“. ამრიგად, ევროპულმა საბჭომ შარლ მიშელი პრეზიდენტად ერთსულოვნად აირჩია 2024 წლის ნოემბრის ბოლომდე.

ოპერაციული საკითხები

ლისაბონის ხელშეკრულებამდე ევროპული საბჭო ვა- ლდებული იყო, წელიწადში სულ ცოტა ორჯერ შეკრებილიყო. ეს შეხვედრები ყოველწლიურად ტარდებოდა მინისტრთა საბჭოს თავმჯდომარეობების დასასრულს – ივნისსა და დეკემბერში (Nugent, 2010, გვ. 167).

თუმცა, ევროპული ინტეგრაციის გაღრმავებასთან ერთად, საჭირო გახდა უფრო ხშირი — წელიწადში 3–4 შეხვედრის ჩატარე– ბა. თანდათანობით გაზაფხულის და შემოდგომის დამატებითმა სამიტებმა იმატა და ბოლოს რეგულარული ხასიათი მიიღო. შესა– ბამისად, 2002 წლის სევილიის სამიტზე მიიღეს გადაწყვეტილე– ბა, რომ ევროპული საბჭო ყოველ წელს შეიკრიბებოდა მინიმუმ ოთხჯერ — ორ–ორჯერ თითოეული თავმჯდომარეობის დროს. ასე– ვე, განსაკუთრებულ შემთხვევაში ევროპული საბჭო დამატებით შეიკრიბებოდა საგანგებო სესიების ფარგლებში. მაგალითად, ასეთი გამონაკლისი შემთხვევა იყო 2008 წლის ნოემბერი, რო– დესაც საფრანგეთის პრეზიდენტმა ნიკოლა სარკოზიმ მოიწვია ევროპული საბჭოს საგანგებო სხდომა, რომელსაც უნდა განეხი– ლა იმ პერიოდში მიმდინარე გლობალური ფინანსური კრიზისი და მასზე ევროკავშირის საპასუხო ნაბიჯები. მსგავსი საგანგებო სხდომები მოგვიანებით უფრო ხშირად იმართებოდა გაუარესე- ბული ფინანსური კრიზისის, ევროპული მიგრაციული კრიზისის, ევროპის კონტინენტზე არსებული გამწვავებული უსაფრთხოე- ბის გარემოს თუ სხვა პრობლემების დროს, როდესაც წევრი ქვე- ყნების პირველ პირებს შორის საჭირო იყო სასწრაფო რეჟიმში უფრო მეტი და მჭიდრო კონსულტაციები და თანამშრომლობა.

ლისაბონის ხელშეკრულებამ საბოლოოდ ასახა ევროპუ– ლი საბჭოს შეხვედრების რაოდენობა — წელიწადში მინიმუმ ოთხჯერ — ორ–ორჯერ ყოველ ექვს თვეში (European Union, 2016, გვ. 20).

2001 წლის ჩათვლით ევროპული საბჭოს შეხვედრები ტა– რდებოდა თითოეულ თავმჯდომარე ქვეყანაში. თუმცა, იმის გათვალისწინებით, რომ რთული ხდებოდა გეოგრაფიულად განსხვავებულ ადგილებში სხდომებისთვის საჭირო განსაკუთ- რებული უსაფრთხოების ზომების უზრუნველყოფა და რომ მოა– ხლოებულ დიდ გაფართოებასთან ერთად ეს პრობლემა კიდევ უფრო მწვავედ დადგებოდა, გადაწყდა, რომ ყოველი თავმჯდომარეობის ერთი სამიტი მაინც ქ. ბრიუსელში გაიმართებოდა. 2009 წლის ბოლოდან კი ევროპული საბჭოს ყველა შეხვედრა ქ. ბრიუსელში ტარდება.

როგორც წესი, სამიტები ორი დღის განმავლობაში გრძე– ლდება. იგი იწყებდა პირველი დღის დილას ან ადრეულ შუა– დღეს და სრულდება მეორე დღის გვიან შუადღეს. თუმცა, იშვი- ათ შემთხვევებში სამიტები უფრო ხანგრძლივად გრძელდება. მაგალითად, 2000 წლის ნიცის სამიტი მეხუთე დღეს დასრულდა.

ლისაბონის ხელშეკრულებამდე ევროპული საბჭოს შეხ– ვედრების მომზადება ძირითადად თავმჯდომარეობის და გენე– რალური საქმეებისა და საგარეო ურთიერთობების საბჭოს პა- სუხისმგებლობა იყო. ჩვეულებრივ, თავმჯდომარეობის მაღალი ოფიციალური პირები იწყებდნენ იმ საკითხების იდენტიფიცი- რებას, რაც აუცილებლად უნდა ყოფილიყო მომავალი სამიტის დღის წესრიგში. ამ პროცესში ისინი მჭიდროდ თანამშრომ– ლობდნენ მინისტრთა საბჭოს სამდივნოსთან, ანტიჩი ჯგუფ- თან“ და ევროკომისიასთან. შემდეგ ეს მოსაზრებები გადიოდა კორეპერის და, საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტი– კის საკითხების შემთხვევაში, პოლიტიკური და უსაფრთხოების კომიტეტის ფილტრს. საბოლოო მოსამზადებელ და კოორდი- ნაციულ საქმიანობას აწარმოებდა გენერალური საქმეებისა და საგარეო ურთიერთობების საბჭო. იგი თავმჯდომარეობის მიერ წარმოდგენილი დღის წესრიგის სამუშაო ვარიანტს იღებდა სა- მიტამდე ოთხი კვირით ადრე. დღის წესრიგის საბოლოო ვერსი– ას კი სამიტის წინა დღეს ამტკიცებდა (Nugent, 2010, გვ. 169).

ლისაბონის ხელშეკრულებამ და ევროპული საბჭოს პრე- ზიდენტის პოსტის შემოღებამ გარკვეული ცვლილებები შე– იტანა სამიტების მომზადების პროცესში. კერძოდ, ამჟამად მოქმედი რეგულაციით, ევროკომისიის პრეზიდენტთან თანა- მშრომლობით და გენერალური საქმეების საბჭოს საქმიანო- ბის შედეგების საფუძველზე, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი უზრუნველყოფს ევროპული საბჭოს მუშაობის მომზადებასა და განგრძობადობას. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტთან და ევროკომისიასთან მჭიდრო თანამშრომლობით, გენერალური საქმეების საბჭო ამზადებს ევროპული საბჭოს სხდომებს და უზ– რუნველყოფს სხდომის შემდგომ საჭირო საქმიანობას. ამ პრო– ცესში ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი ვალდებულია საბჭოს თავმჯდომარე ქვეყანასთან და ევროკომისიის პრეზიდენტთან იყოს მჭიდრო თანამშრომლობასა და კოორდინაციაში.

ევროპული საბჭოს რეგლამენტის მეორე მუხლის ამ ზო- გად ჩანაწერს მოსდევს უფრო კონკრეტული პროცედურების აღ– წერა. კერძოდ, მესამე მუხლით, ევროპული საბჭოს სხდომამდე სულ ცოტა ოთხი კვირით ადრე, ევროპული საბჭოს წევრთან (რომელიც იმ მომენტში არის მინისტრთა საბჭოს ექვსთვიანი როტაციული თავმჯდომარე ქვეყნის წარმომადგენელი) ახლო თანამშრომლობით, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი გენერა– ლური საქმეების საბჭოს წარუდგენს დღის წესრიგის სამუშაო ვერსიას. ევროპული საბჭოს სხდომიდან მინიმუმ ორი კვირით ადრე, თემატიკის გათვალისწინებით, გენერალური საქმეების საბჭოში თავს იყრის მინისტრთა საბჭოს სხვა კონფიგურაცი– ის საბჭოების მოსაზრებები დღის წესრიგთან დაკავშირებით. ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი ასევე ამზადებს ევროპული საბ– ჭოს დასკვნებისა და გადაწყვეტილებების პროექტებს, რომლე- ბიც განხილვისთვის ეგზავნება გენერალური საქმეების საბჭოს. გენერალური საქმეების საბჭოს ბოლო შეხვედრა იმართება სა– მიტამდე ხუთი დღის განმავლობაში. ამ ფინალური დისკუსიე– ბის საფუძველზე, ევროპული საბჭოს პრეზიდენტი ადგენს დღის წესრიგის ბოლო ვერსიას. გაუთვალისწინებელი და დაუგეგმავი მოვლენების და მიზეზების გარდა, ევროპული საბჭოს სამიტა- მდე აღარ იცვლება დღის წესრიგის ეს ვარიანტი. ევროპული საბჭო დღის წესრიგს ამტკიცებს თავისი სხდომის დასაწყისში (Nugent, 2010, გვ. 170).

ნორმალურ ვითარებაშიც კი ივნისისა და დეკემბრის სა– ამიტების დღის წესრიგი მუდმივად გადატვირთულია დღის წესრიგის საკითხებთან დაკავშირებით შეიძლება აღინიშნოს რამდენიმე საინტერესო ფაქტი (Nugent, 2010, გვ. 169–171). პირვე ლი, ზოგიერთი საკითხი ბუნებრივად არის დღის წესრიგის ნა– წილი მისი განსაკუთრებული მნიშვნელობის გამო. მაგალითად, ევროპული საბჭო ნებისმიერ შემთხვევაში უთმობს გარკვეულ დროს ევროკავშირის ეკონომიკური მდგომარეობის, შიდა ბაზ- რის, ეკონომიკური და მონეტარული კავშირის და სხვა საკითხე– ბის განხილვას.

მეორე, ზოგჯერ ევროპული საბჭო იძულებულია განიხი– ლოს ევროკავშირის შიგნით თუ გარეთ მიმდინარე მოვლენები. ამ მხრივ განსაკუთრებით დატვირთული იყო 2010–იანი წლების დღის წესრიგები, ვინაიდან ევროკავშირს უწევდა ერთდრო ულად ისეთ საკითხებთან გამკლავება, როგორებიც იყო გლო- ბალური ფინანსური და ეკონომიკური კრიზისი, ბრექსიტი, პო– პულიზმი, რუსეთის მიერ უკრაინის რეგიონის ყირიმის ანექსია და უკრაინის აღმოსავლეთ რეგიონების ოკუპაცია, მიგრაციული კრიზისი და სხვა.

მესამე, ევროპული საბჭოს გამორჩეული ფუნქციების გათ– ვალისწინებით, მის დღის წესრიგში პერიოდულად ხვდება პო- ლიტიკურად განსაკუთრებით სენსიტიური თემები, მაგალითად, მრავალწლიანი ფინანსური ჩარჩოს შეთანხმება, ინტერგავერნ– მენტალისტური კონფერენციის ფარგლებში ხელშეკრულებების ცვლილებებზე დისკუსიები, გაფართოების საკითხებიან ცალ- კეულ თემებზე ანგარიშების დამტკიცება.

მეოთხე, ცალკეული წევრი ქვეყნების მხარდაჭერით, ევროკომისიამ შეიძლება მოახდინოს გარკვეული ინიციატი– ვების პედალირება. მაგალითად, ასე მოხდა 2001 წლის ივნისის სამიტზე, როდესაც „კომისიის ინიციატივით“ შეთანხმდნენ მდგრადი განვითარების სტრატეგიაზე, ხოლო ლისაბონის სტრატეგიას დაამატეს გარემოსდაცვითი განზომილება.

და ბოლოს, მეხუთე, საგარეო ურთიერთობები ხშირად მოითხოვს ევროპული საბჭოს რეაგირებას და მისი მხრიდან დისკუსიების, დეკლარაციების თუ გადაწყვეტილებების მიღე- ბას. ეს შეიძლება იყოს რომელიმე მესამე ქვეყანაში უსაფრ– თხოების მდგომარეობის, ადამიანის უფლებების თუ ჩატარებუ– ლი არჩევნების შეფასება და მათთან დაკავშირებით პოზიციის დაფიქსირება.

დღის წესრიგის დატვირთულობის მხრივ არც გაზა- ფხულის (მარტის) და შემოდგომის (ოქტომბრის,ნოემბრის) სამიტებია ხოლმე განსხვავებული. თუმცა, ივნისის და დე- კემბრის სამიტებთან შედარებით, უმთავრესი განსხვავება მაინც ალბათ არის ის, რომ მარტსა და ოქტომბერში | ნოემ - ბერში ლიდერების მთავარი აქცენტი კონკრეტულ თემასა თუ საკითხზეა. უფრო კონკრეტულად, გაზაფხულის სამიტები ძირითადად ეძღვნება ხოლმე ევროკავშირის ეკონომიკურ, სოციალურ და გარემოსდაცვით მდგომარეობას (მაგალითად, ეკონომიკური და სოციალური რეფორმის წახალისება; ცოდ- ნაზე დაფუძნებული ეკონომიკის შექმნა; 20 მილიონი სამუშაო ადგილი 2010 წლისთვის). შემოდგომის სამიტების დღის წეს- რიგი კი მსხვილი მიმდინარე აქტუალური საკითხებით ან პო- ლიტიკის მიმართულებებით ივსება (მაგალითად, ევროკავში– რის თავისუფლების, უსაფრთხოებისა და მართლმსაჯულების სივრცის ჩამოყალიბება; ინტერგავერნმენტალისტური კონ– ფერენციის პროგრესის შეფასება; 2001 წლის 11 სექტემბერს აშშ-ზე განხორციელებულ ტერორისტულ აქტებზე ევროკავ- შირის საპასუხო ნაბიჯების განხილვა).

დღის წესრიგის დატვირთულობისა და მასში არსებული საკითხების მნიშვნელობის ან პრობლემატურობის ხარისხის გათვალისწინებით, ევროპული საბჭოს შეხვედრები შეიძლება ნორმალურზე ადრე ან გვიან დასრულდეს. სტანდარტული მოდელის მიხედვით, ორდღიანი ევროპული საბჭოს შეხვედრები მიმდინარეობს შემდეგი პროცედურით: პირველი დღის დილით იწყება პლენარული სესია, რომელსაც 1987 წლიდან დამკვიდრე- ბული ტრადიციით, სიტყვით მიმართავს ევროპარლამენტის პრეზიდენტი. ამას მოსდევს ლანჩი, რომელიც ლიდერებისთვის არის კარგი შესაძლებლობა, რომ აწარმოონ არაფორმალური და ორმხრივი მოლაპარაკებები. ლანჩის შემდეგ იმართება მე– ორე პლენარული სესია. პირველი დღის საღამოს კი პრაქტიკუ– ლად ყოველთვის ჩანიშნულია სადილი. როგორც წესი, სწორედ აღნიშნული სადილის დროს მიიღება ძირითადი პრინციპული გადაწყვეტილებები.

საქმიანობა გრძელდება მეორე დღეს, რომელიც იწყება მონაწილეების ერთობლივი „ოჯახური“ ფოტოსურათით და კი- დევ ერთი პლენარული სესიით. ამ დროს მონაწილეები აჯამე– ბენ წინა დღეს და შეიმუშავებენ შედეგების სამუშაო ვერსიას. როგორც უკვე აღინიშნა, ხშირ შემთხვევაში შედეგების და დას– კვნების პირველ სამუშაო ვერსიას ევროპული საბჭოს პრეზიდე– ნტი სამიტის დაწყებამდეც ამზადებს. შესვენებების დროს მი- მდინარეობს დაძაბული მოლაპარაკებები ტექსტის საბოლოო ვერსიასთან დაკავშირებით. სამიტი ჩვეულებრივ სრულდება შუადღეს ან ადრე საღამოს ოფიციალური განცხადების გამოქ– ვეყნებით. ლისაბონის ხელშეკრულებამდე ამ დოკუმენტს ერქვა „თავმჯდომარეობის დასკვნები“, ლისაბონის ხელშეკრულების შემდეგ კი მას ვიცნობთ „ევროპული საბჭოს დასკვნების“ სახით. როგორც წესი, სამიტის ბოლოს თითოეული წევრი ქვეყნის დე- ლეგაცია მართავს პრესკონფერენციას, ასევე, ჟურნალისტებ– თან ერთი დამოუკიდებელი შეხვედრა ტარდება ევროკომისიის და ევროპული საბჭოს პრეზიდენტების მონაწილეობით (Nugent, 2010, 83. 171-172).