ხორი და სეტხი
ხორი და სეტხი – ალუზიები ხორის და სეტხის ორთაბრძოლაზე მრავლად არის გაბნეული ეგვიპტის რელიგიურ ტექსტებში. სხვა რელიგიური ტექსტები მოგვითხრობს მათი ჰარმონიული თანაცხოვრების შესახებ ეგვიპტურ პანთეონში. ამ ორი განსხვავებული შინაარსის ტექსტებში აირეკლა მათი ურთიერთობის სხვადასხვა პერიოდი, კონფლიქტამდე და მის შემდეგ.
მითოლოგიურ დონეზე ხორის და სეტხის ორთაბრძოლაში ერთი მხრივ წარმოჩენილია ბუნების კონფლიქტი, სადაც ერთმანეთს ებრძვიან ნილოსის დაბლობის ნაყოფიერი მიწა („კემეტი“, ეგვიპტე, შავი მიწა) და მეორე მხრივ, უნაყოფო უდაბნოს ცხელი ქვიშა („დეშერეტი“, „წითელი მიწა“), ან ნილოსის დოვლათის მომტანი ადიდება (ოსირისი) და არასასურველი, გამანადგურებელი შტორმი (სეტხი). მაგრამ სხვა დონეზე ესაა ბრძოლა ორ ანთროპომორფულ მემკვიდრეს შორის, რომელშიც აირეკლა ჩრდილოეთის და სამხრეთის (ან სამხრეთის სხვადასხვა ნაწილების) ბრძოლა მთელ ეგვიპტეზე ბატონობისათვის. შესაძლოა, ეს იყო მითი, რომელსაც უნდა დაეცვა შვილის უფლება მემკვიდრეობაზე მამის ძმისაგან, შესაძლოა ასევე, რომ ეს მითი რეალური ისტორიული მოვლენების გამოძახილს წარმოადგენს.
წინადინასტიურ ეგვიპტეში ორივე ღმერთი დაკავშირებული იყო პატარა პოლიტიკურ ერთობებთან, რომლებიც სამხრეთ ეგვიპტის ერთ სამეფოდ გაერთიანებამდე ერთმანეთისაგან დამოუკიდებელ პოლიტიკურ ძალებს წარმოადგენდნენ. ერთი მათგანი, თანამედროვე სოფელი ნაქადასთან, ეგვიპტური ნუბტი (ომბოსი), ნაქადა II-ის პერიოდში (დაახლ. 3600 წ. ჩვ.წ.-მდე) ნილოსის დაბლობის ერთ-ერთი უდიდესი დასახლება იყო. ქალაქს გარს ერტყა აგურის გალავანი. ერთ-ერთ სასაფლაოზე, რომელიც აშკარად დიდგვაროვნებისათვის იყო განკუთვნილი, აღმოჩენილია დიდი ზომის, მდიდრულად მორთული სამარხები, რომლებიც (რაც უჩვეულოა ამ პერიოდისათვის), აგურით იყო შემოღობილი. ჯერ კიდევ XVIII დინასტიის დროს აქ იყო სეტხისადმი მიძღვნილი ტაძარი. არქეოლოგიური სურათის და სეტხის გვიანდელი მდგომარეობის გათვალისწინებით, გვიან წინადინასტიურ პერიოდში ნაქადა პატარა სახელმწიფოს მთავარი ქალაქი იყო, სეტხის კულტით. ხორის კულტის ისტორიული ფონი უფრო რთულია. შევარდნის კულტი მთელი ეგვიპტის ტერიტორიაზე იყო გავრცელებული, მაგრამ გარკვეულ ადგილებში ის უფრო პოპულარული იყო.
წინადინასტიური სამხრეთ ეგვიპტის მეორე უმნიშვნელოვანესი ქალაქი იყო ჰიერაკონპოლისი (ნეხენი). აქ გათხრილია მონუმენტური აგურის კედელი ასეთივე მონუმენტური ჭიშკრით. აქვე ნაპოვნია უძველესი ტაძრის ფუნდამენტი და ცნობილი ნარმერის პალეტი, სადაც ფარაონის პირისპირ ხორის გამოსახულება არის მოთავსებული. აქ სამეფო ძალაუფლება უკვე ამ ადრეულ პერიოდში დაუკავშირდა ხორს. უფრო გვიანდელ ეგვიპტეში ჰიერაკონპოლისში ეთაყვანებოდნენ ხორს, რომელსაც ნეხენის ხორს ეძახდნენ. პირამიდების ტექსტები აღიარებდა ხორის მრავალრიცხოვანი სახეების მხოლოდ მცირე ნაწილს, და ნეხენის ხორი მათ შორისაა. ამგვარად, წინადინასტიურ ზემო ეგვიპტეში იყო ორი მნიშვნელოვანი ქალაქი (ნეხენი და ომბოსი), რომლებიც, სავარაუდოდ, ორი პატარა სახელმწიფოს დედაქალაქები იყო. არქეოლოგიური მონაცემებით, ეს ქალაქები დაკავშირებული იყო იმ ორ ღვთაებასთან, რომლებიც დინასტიურ ეგვიპტეში გაერთიანებული სამეფოს სიმბოლოები გახდნენ. იმავდროულად, ხორი და სეტხი უკვე წინადინასტიურ ეგვიპტეში ასოცირდებოდნენ იმ მეფეებთან, რომლებიც მათ ეთაყვანებოდნენ.
ისტორიის შემდგომი მსვლელობა გვაჩვენებს, რომ ხორის მიმდევრებმა (ჰიერაკონპოლისმა) დაამარცხეს სეტხის მიმდევრები. მათ მოახერხეს ჯერ სამხრეთის, შემდეგ კი ორივე ეგვიპტის თავიანთი მმართველობის ქვეშ გაერთიანება. 1 დინასტიის დროს ახლად გაერთიანებულ ქვეყანაში სიმშვიდე სუფევდა, მაგრამ ბუნდოვანი II დინასტიის დროიდან შემორჩენილი წარწერებიდან ვგებულობთ პოლიტიკურ დაპირისპირებაზე და ბრძოლებზე დინასტიის ფარაონების, ნინეჩერენის და სეხემიბის დროს. ამ შიდააშლილობის ფონზე, სეხემიბის მეფობის დროს მოხდა უაღრესად ყურადსაღები რამ, რაც ბოლომდე ახსნილი არ არის: თავისი მეფობის რაღაც მომენტში მან მიიღო ახალი სახელი, პერიბსენი, და უარყო ხორი, რადგან მის ახალ სახელს არა ხორის, არამედ სეტხის გამოსახულებები ახლავს თან. დინასტიას ასრულებს ხასეხემუი (ეგვ. „ორივე ძალის ამობრწყინება“). თავისი მეფობის დასაწყისში ის სავარაუდოდ ჰიერაკონპოლისში მეფობდა და შესაძლოა მის ძალაუფლება მხოლოდ სამხრეთზე ვრცელდებოდა. ამ დროს მას „ხასეხემი“ („ძალის ამობრწყინება“) ერქვა, და მის სახელს ხორი ამშვენებდა. სავარაუდოდ, მან ისევ მოახდინა ქვეყნის გაერთიანება, შეიცვალა სახელი, (გახდა „ხასეხემუი“, „ორივე ძლის ამობრწყინება“), და მისი სახელის თავზე ხორთან ერთად სეტხიც ჩნდება. ამგვარად, „ორივე ძალაში“ ხორი და სეტხია ნაგულისხმევი. ეს იყო სეტხის უკანასკნელი გამოჩენა ფარაონის ტიტულატურაში.
ხასეხემუის შემდეგ იწყება მესამე დინასტია და ფარაონი ეგვიპტის ისტორიის ბოლომდე ხორის მიწიერ გამოვლინებად იქნება მიჩნეული. მაგრამ სეტხი, ხორთან ერთად, ყოველთვის იღებდა მონაწილეობას სხვადასხვა რიტუალებში, რომლებიც ფარაონთან იყო დაკავშირებული. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია მისი მონაწილეობა „ეგვიპტის გაერთიანების“ ამსახველ რიტუალში. მიუხედავად იმისა, რომ სეტხი ოსირისის ციკლთან დაკავშირებულ მითებში ბოროტ ძალად არის გამოყვანილი, რომელიც კლავს ძმას, ებრძვის მის შვილს (ხორს) და უნდა, მას ტახტი წაართვას, სეტხი ეგვიპტის ისტორიის ბოლომდე იყო ჰელიოპოლისის ენეადის წევრი და ეგვიპტის დიდი ღვთაება. ხორის და სეტხის კონფლიქტის ისტორია ერთ-ერთი უძველესი და უმნიშვნელოვანესია ეგვიპტის მითებს შორის. ეს ჩანს თუნდაც იქიდან, რომ მას ძალიან მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია პირამიდების ტექსტების გამონათქვამებში. მაგრამ თუმცა უკვე უძველეს ჩაწერილ ვერსიაში მჭიდროდ არის გადახლართული ოსირისის მითთან, თავისი პირვანდელი სახით ის უდავოდ სრულიად დამოუკიდებელ მითს წარმოადგენდა, რომლის სათავეები უფრო ქვეყნის პოლიტიკაში და ისტორიაში უნდა ვეძებოთ.
