ნაპოლეონ I ბონაპარტი
ნაპოლეონ I ბონაპარტი - (Napoleon Bonaparte) (1769-1821), სახელმწიფო მოღვაწე და მხედართმთავარი, დიპლომატი, საფრანგეთის რესპუბლიკის პირველი კონსული (1799-1804), საფრანგეთის იმპერატორი (1804-1814 და 1815).
ნაპოლეონ I ბონაპარტის სამხედრო-პოლიტიკური კარიერა დაიწყო რევოლუციური ომების დროს, ტულონის აღების ოპერაციის წარმატებულად განხორციელებისათვის მას 24 წლის ასაკში ბრიგადის გენერლის სამხედრო წოდება მიენიჭა. საფრანგეთის მმართველმა ორგანომ –დირექტორიამ 1796 წლის თებერვალში ნაპოლეონი იტალიაში მოქმედი არმიის სარდლად დანიშნა. ამ პერიოდიდან დაიწყო მისი აქტიური დიპლომატიური მოღვაწეობა.
ნაპოლეონის არმიამ რამდენიმე თვეში გაანადგურა სარდინიისა და ავსტრიის ჯარები, რის შედეგად სარდინია იძულებული გახდა ხელი მოეწერა პარიზის 15.V.I796 წლის ზავისათვის. ზავის პირობებით საფრანგეთის ხელში გადავიდა ნიცა და სავოია, ხოლო ლომბარდიის, ტოსკანის, ბოლონიის და მოდენისგან შეიქმნა ციზალპინის რესპუბლიკა, 19.II.1796 ნაპოლეონმა ხელი მოაწერა საზავო ხელშეკრულებას პაპ პიუს VI-თან. რომლის მიხედვითაც პაპს მისი სამფლობელოების მნიშვნელოვანი ნაწილი ჩამოერთვა. 1797 წლის ოქტომბერში ნაპოლეონმა ავსტრიასთან კამპოფორმიოს საზავო ხელშეკრულები დადო.
1798 წლის ზაფხულში ნაპოლეონი სათავეში ჩაუდგა საექსპედიციო კორპუსს, რომელიც მისი ინიციატივით ეგვიპტეში გაიგზავნა ამ ქვეყნის დასაპყრობად, 1799 ჩრდილოეთ იტალიაში სუვოროვის მიერ დირექტორიის არმიების დამარცხების შემდეგ, ნაპოლეონმა თვითნებურად მიატოვა საექსპედიციო კორპუსი და პარიზში დაბრუნდა. დირექტორიის სისუსტემ, მისმა მერყევმა და არათანმიმდევრულმა პოლიტიკამ საფრანგეთის პოლიტიკურ წრეებში „ძლიერი ხელისუფლების“ მოთხოვნა წარმოშვა, რამაც ხელი შეეწყო ნაპოლეონის პატივმოყვარული გეგმების განხორციელებას, ნაპოლეონმა სამხედრო გადატრიალება მოახდინა, რის შედეგად დამყარებულმა კონსულების რეჟიმმა მას საშუალება მისცა ხელში ჩაეგდო მთელი ძალაუფლება.
XVIII-XIX სს-ის მიჯნაზე საფრანგეთის საგარეო-პოლიტიკური მდგომარეობა უაღრესად მძიმე იყო. იტალიის დაკარგვის შემდეგ ნაპოლეონი რევანშისთვის ემზადებოდა. ამ მიზნით მან მიმართა ინგლისს, რუსეთს და ავსტრიას წინადადებით. დაეწყოთ საზავო მოლაპარაკებები კამპიფორმიოს ხელშეკრულების საფუძველზე, მაგრამ მისი წინადადება უპასუხოდ დარჩა. პირველმა კონსულმა მთელი თავისი ენერგია მიმართა, რათა ანტიფრანგულ კოალიციაში განხეთქილება შეეტანა, რუსეთი, რომელიც უკმაყოფილო იყო ავსტრიისა და ინგლისის პოლიტიკით, გამოვიდა მეორე კოალიციიდან. ნაპოლეონმა დაიწყო მოლაპარაკებები რუსეთის იმპერატორ პავლე I-თან. მოლაპარაკებები პარიზის საზავო ხელშეკრულების ხელმოწერით დასრულდა (ალექსანდრე I-ის იმპერატორობის დროს). ამავე დროს ნაპოლეონმა აიძულა მარენგოსთან დამარცხებული ავსტრია (14.VI.1800), ხელი მოეწერა ლუნევილის საზავო ხელშეკრულებაზე. მან გამოაცალა ინგლისს დასაყრდენი ევროპაში (1801 განმავლობაში საფრანგეთმა საზავო ხელშეკრულებები დადო რომის პაპთან, ბავარიასთან, პორტუგალიასთან და თურქეთთან) და საბოლოოდ დაშალა მეორე კოალიცია: საზავო მოლაპარაკებები დაიწყო ინგლისთან, რომელიც ამიენის საზავო ხელშეკრულების 1802 ხელმოწერით დასრულდა.
კონტინენტზე დროებით დამყარებული მშვიდობა ნაპოლეონმა ახალი სამხედრო ოპერაციების მომზადებისათვის გამოიყენა. 1802 წლის დეკემბერში მან საფრანგეთს პიემონტი შემოუერთა, ციზალპინის რესპუბლიკას იტალიის რესპუბლიკა უწოდა და თავად გახდა მისი მეფე.
თავდასხმის მუქარით ნაპოლეონმა აიძულა შვეიცარია, მიეღო მის მიერ ნაკარნახევი შვეიცარიის კავშირის ახალი ორგანიზაცია, რომელიც „შუამავლობის აქტით“ განმტკიცდა (19.II.1803), რის შედეგად შვეიცარიამ სუვერენიტეტი დაკარგა. ნაპოლეონმა ჩამოაცილა რუსეთი გერმანიის საქმეებში აქტიური მონაწილეობისაგან. რომელსაც პარიზის 1801 ხელშეკრულებით საფრანგეთთან ერთად თანაბარი უფლება გააჩნდა იმპერიასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტაში და გერმანიაში ლუნევილის საზავო ხელშეკრულების საფუძველზე სეკულარიზაცია მოახდინა. ინგლისის მიერ საომარი მოქმედებების განახლების საპასუხოდ 1803 წლის ივნისს მან ჰანოვერი დაიკავა. რომელიც ინგლისთან პირადი უნიით იყო დაკავშირებული და შექმნა ბულონის ბანაკი. სადაც ბრიტანეთის კუნძულებზე შესაჭრელად მნიშვნელოვან ძალებს მოუყარა თავი.
1804 ნაპოლეონმა თავი საფრანგეთის იმპერატორად გამოაცხადა. 1805 წლის მარტში, იტალიის მეფის ტიტულის მიღების შემდეგ, ჩვეულებრივი დეკრეტით საფრანგეთს შემოუერთა ლუკა, პიამბინო და გენუა (1805 წლის ივნისი). მესამე ანტიფრანგული კოალიციის გათიშვის მიზნით, რომელიც 1805 შეიქმნა რუსეთის, ინგლისის და ავსტრიის შემადგენლობით. ნაპოლეონ ბონაპარტმა გადაწყვიტა ცალ-ცალკე დასხმოდა მათ თავს და ამით არ დაეშვა პრუსიის შესვლა კოალიციაში. ბულონის ბანაკიდან რაინზე ჯარების სწრაფი გადასროლით მას შეძლო ბავარიის ქ. ულუმში ალყაში მოექცია ავსტრიის არმია, რომელიც მას 1805 წლის 20 ოქტომბერს დანებდა. 1805 წლის 2 დეკემბერს აუსტერლიცთან დაამარცხა ავსტრია-რუსეთის გაერთიანებული არმია, რის შედეგად ავსტრია იძულებული გახდა დროებითი ზავი დაედო ცნაიმში (4.IV.1805), რომლის მთავარი პირობა რუსეთის ჯარისაგან ავსტრიის ტერიტორიის განთავისუფლება და რუსეთთან კავშირზე უარის თქმა იყო. მას შემდეგ, რაც საფრანგეთმა პრუსიასთან მენბრუნის სამოკავშირეო ხელშეკრულება დადო, ავსტრიამ ევროპაში მხარდაჭერის ყოველგვარი იმედი დაკარგა და 1805 წლის 26 დეკემბერს ხელი მოაწერა პრესბურგის საზავო ხელშეკრულებას. პრუსიის განადგურების შემდეგ, რომელიც მეოთხე ანტიფრანგულ კოალიციაში შევიდა და 9-X.1806 საფრანგეთს ომი გამოუცხადა, ნაპოლეონ I ბონაპარტი პირისპირ აღმოჩნდა რუსეთის იმპერიის წინაშე და გაააქტიურა თავისი პოლიტიკა აღმოსავლეთში. მიიღო პრესბურგის ზავით ვენეცია, ისტრია, დალმაცია და დამევიდრდა ადრიატიკაში, რის შედეგად მას შესაძლებლობა მიეცა ზეგავლენა მოეხდინა თურქეთზე. მან მიაღწია რუსეთ-თურქეთის ურთიერთობების გამწვავებას და ომის პროვოცირებას ამ ორ ქვეყანას შორის.
ნაპოლეონ I ბონაპარტის პოლიტიკის მთავარ მიმართულებას ინგლისთან ბრძოლა წარმოადგენდა. მან წააგო საზღვაო ბრძოლა ტრაფალგართან (21-X.1805), რის შედეგად ფრანგული ფლოტის დიდი ნაწილი დაიღუპა, და გადაწყვიტა ეკონომიკური ბლოკადის საშუალებით დაენგრია ინგლისის ეკონომიკა. ბერლინის დეკრეტმა ბრიტანეთის კუნძულების ბლოკადის შესახებ (21.XI.1806) საფუძველი დაუდო ე.წ.„კონტინენტური ბლოკადის“ სისტემას, რომელიც ნაპოლეონ I ბონაპარტის საგარეო პოლიტიკის ქვაკუთხედად იქცა. თუმცა მას მიაჩნდა, რომ მომავალში ანტიფრასგული კოალიციების შექმნის შესაძლებლობის საბოლოო მოსპობა მოხერხდებოდა მხოლოდ საფრანგეთის კავშირით კონტინენტის ერთ-ერთ დიდ სახელმწიფოსთან. ფრიდლანდთან რუსეთის არმიის დამარცხების შემდეგ (14.VI.1807) ნაპოლეონ I ბონაპარტმა ალექსანდრე I-თან ტილზიტის ხელშეკრულებები (1807) დადო. რუსეთთან ზავის დადების შედეგად მან მოქმედების თავისუფლება მიიღო დასავლეთ ევროპაში კონტინენტური ბლოკადის პირობების გავრცელებისა და განმტკიცებისათვის. ინგლისის სრულ იზოლაციაში მოქცევის მიზნით, 1807 ნაპოლეონ I ბონაპარტ შეეცადა ხელთ ეგდო პორტუგალია, სოლო 1808 ესპანეთი. ალექსანდრე I-თან ერფურტის შეხვედრაზე (სექტემბერ-ოქტომბერი 1808) ნაპოლეონ I ბონაპარტი ცდილობდა, რუსეთის აქტიური მხარდაჭერა მოეპოვებინა ავსტრიასთან მოსალოდნელ შეჯახებაში, მაგრამ მისი ძალისხმევა ამ მიმართულებით ამაო აღმოჩნდა. ერფურტის მოლაპარაკებების წარუმატებლობის მიუხედავად, ნაპოლეონ I ბონაპარტმა დაიწყო ომი ავსტრიასთან, რომელმაც ინგლისთან კავშირში მეხუთე ანტიფრანგული კოალიცია შექმნა. ეაგრამთან დამარცხების შემდეგ (6-7.VII.1809) მან აიძულა ავსტრია, ხელი მოეწერა შენბრუნის საზავო ხელშეკრულებისათვის (1509).
1810 ნაპოლეონ I ბონაპარტი დაქორწინდა ავსტრიის იმპერატორის ქალიშვილზე, მარია-ლუიზაზე, რაც საფრანგეთის ავსტრიასთან დაახლოებას ნიშნავდა, რუსეთთან მომავალი ომის დაწყებისათვის მას სჭირდებოდა თავისი ზურგის უზრუნველყოფა, რის გამოც ავსტრიასთან და პრუსიასთან დაიდო ხელშეკრულებები სამხედრო კავშირის შესახებ. რუსეთში ნაპოლეონ I ბონაპარტის არმიის კრახს მოჰყვა იმპერიის ნგრევა. მეექვსე ანტიფრასგული კოალიციის ჯარების მიერ პარიზის დაკავების შემდეგ (31.111.1814), იგი გადადგა ტახტიდან. გადაასახლეს კუნძულ ელბაზე, რომელიც მას მფლობელობაში გადაეცა. თუმცა ნაპოლეონ I ბონაპარტმა განაგრძო ბრძოლა საფრანგეთში თავისი ხელისუფლების აღსადგენად, გამოიყენა ბურბონების არაპოპულარობა და 1.III.1815 პატარა რაზმით საფრანგეთის სამხრეთ სანაპიროზე გადმოვიდა. 20.III.1815 პარიზის დაკავების შემდეგ დაიწყიო ე.წ. „ასი დღის" პერიოდი. პარიზში დაბრუნებისთანავე მან ალექსანდრე I-ს გადასცა ლუი XVIII-ის მიერ ტიუილრის სასახლეში დავიწყებული 3.I.1815 საფრანგეთს, ინგლისსა და ავსტრიას შორის დადებული საიდუმლო ხელშეკრულების ტექსტი, რომელიც რუსეთისა და პრუსიის წინააღმდეგ იყო მიმართული 1815, მაგრამ მან ვერ შეძლო ამ დოკუმენტის საშუალებით განხეთქილება შეეტანა მოკავშირეებში. ვატერლოოსთან ბრძოლაში (18.VI.1815) მეშვიდე ანტიფრანგულმა კოალიციამ საბოლოოდ დაამარცხა ნაპოლეონი. იგი ტყვედ ჩაბარდა ინგლისელებს და გადასახლებულ იქნა წმ. ელენეს კუნძულზე.
იხილე აგრეთვე
- საფრანგეთ-ესპანეთის შეთანხმება 1808)
- ვენის ხელშეკრულება (საიდუმლო)
- ეგვიპტის ექსპედიცია 1798-1801
- რუსეთ-ავსტრია-საფრანგეთის ომი 1805
- ნაპოლეონის ომები
- ვაგრამის ბრძოლა
- ტრაფალგარის ბრძოლა 1805
- აუსტერლიცის ბრძოლა
- ნაპოლეონის ლაშქრობა რუსეთში 1812
- ლაიფციგის ბრძოლა 1813
- ვატერლოო
