ინფლაცია

ინფლაცია - (inflation, <ლათ. inflatio გაბერვა), მიმოქცევის არხებში ჭარბი ქაღალდის ფულისა და დაუხურდავებელი ბანკნოტების დაგროვება, რაც იწვევს მათ გაუფასურებასა (მსყიდველობითი უნარის დაცემას) და ფასების საერთო დონის ზრდას. ამ პროცესსთან ახლავს უცხოური ვალუტის კურსის ზრდა და იმ ქვეყნის ვალუტის კურსის დაცემა, სადაც ინფლაციაა. ინფლაციის ძირითადი განმაპირობებელი ფაქტორებია:

1. დისპროპორციის წარმოშობა ფულად და საქონლურ მასას შორის, ფულადი მასის დაუსაქონლება;
2. მოხმარების საგნების წარმოების ჩამორჩენა მოსახლეობის მოთხოვნასთან შედარებით. თუ მოთხოვნა წინ უსწრებს მიწოდებას, მაშინ წარმოიქმნება ფულადი სახსრების სიჭარბე, საქონლის დეფიციტი, რაც ხელს უწყობს ფასების ზრდას;
3. ბაზარზე ისეთი საქონლის მიწოდება, რომელზეც მოთხოვნა არ არის. ეს გარემოება ფარულად განაპირობებს ფულის გაუფასურებას.

ინფლაციის დინამიკაზე დიდ გავლენას ახდენს ისეთი ფაქტორები, როგორიცაა ინფლაციური მოლოდინი, საინვესტიციო ნაკადები, შრომის მწარმოებლურობის ცვლილება, ეკონომიკის მონეტიზაციის დონე, გაცვლითი კურსის მოსალოდნელი დინამიკა, მშპ-ის ზრდის ტემპი და ა.შ. თავის მხრივ, ამ ფაქტორებზე გარკვეულ ზემოქმედებას ახორციელებს ცენტრალური ბანკი თავისი მონეტარული ინსტრუმენტებით. ამ მიზნით იგი იყენებს ისეთ არაპირდაპირ ინსტრუმენტებს, როგორიცაა ბანკთაშორისი კრედიტის განაკვეთი, სავალდებულო რეზერვების ნორმა, ფასიანი ქაღალდების ბაზარზე სახელმწიფო საგადასახადო ვალდებულებათა ყიდვა-გაყიდვასთან დაკავშირებული ოპერაციები და, აგრეთვე იყენებს ისეთ პირდაპირ (ადმინისტრაციულ) ინსტრუმენტებს, როგორიცაა მიზნობრივი დაკრედიტება, „საკრედიტო ჭერი”, სარგებლის განაკვეთის დონისადმი პირდაპირი კონტროლი და ა.შ. ინფლაციური პროცესების დაჩქარებაში მნიშვნელოვან როლს ასრულებს სავალუტო, ენერგეტიკული და სანედლეულო კრიზისები, სასურსათო პრობლემის მკვეთრად გამწვავება და ა.შ.

არსებობს ზომიერი, ჭენებითი (ჰალოპირებული) და ჰიპერინფლაცია.

ზომიერია ინფლაცია

ზომიერია ინფლაციაა, როდესაც გაუფასურება შედარებით შეუმჩნევლად მიმდინარეობს. ამ დროს ფასების ზრდის ტემპი დაბალია - წელიწადში 10%-ზე ნაკლები.

ჭენებითია ინფლაცია

ჭენებითია ინფლაცია, როცა ქაღალდის ფული სწრაფად უფასურდება. ამ დროს ფასები ქაოსურია და იზრდება წელიწადში 200%-მდე. წარმოება დეზორგანიზებულია. ყველა ცდილობს, მოიმარაგოს საქონელი და თავიდან მოიშოროს უვარგისი ქაღალდის ფული. ამის გამო იწყება ფულის დაჩქარებული მატერიალიზაცია საქონელში. ჰიპერინფლაცია ინფლაციის ძალზე მაღალი დონეა. მისი ზრდის ტემპი ჩვეულებრივ 200%-ზე მეტია, ზოგჯერ კი წელიწადში რამდენიმე ასეულ პროცენტსაც აღწევს. ჰიპერინფლაციის დროს მიმოქცევაში გაშვებული ფულის რაოდენობა და ფასები ასტრონომიული ტემპებით იზრდება, ფასები და ხელფასი კატასტროფულად სცილდება ერთმანეთს. ასეთ პირობებში ცხოვრების დონის დაცემას ყველაზე უზრუნველყოფილი ფენებიც კი გრძნობენ.

ჰიპერინფლაცია

ჰიპერინფლაცია ძალიან იშვიათია, რაც არ შეიძლება ითქვას ჭენებადი ინფლაციის შესახებ. ეს უკანასკნელი არსებობს განვითარებულ ქვეყნებშიც კი, თუმცა, მათთვის მეტწილად დამახასიათებელია ზომიერი ინფლაცია.

ზომიერ ინფლაციას მძიმე ეკონომიკური შედეგები არ მოსდევს, მაშინ როდესაც ჭენებითი, განსაკუთრებით კი, ჰიპერინფლაცია მთელი ეროვნული მეურნეობის ქაოსს იწვევს, უკიდურესად ამწვავებს საზოგადოებაში წინააღმდეგობებს, აფერხებს კვლავწარმოების პროცესს, უარყოფით გავლენას ახდენს როგორც წარმოების საერთო მოცულობაზე (მაკროეკონომიკური ეფექტი), ისე რესურსების განაწილებასა და ეკონომიკურ ეფექტიანობაზე (მიკროეკონომიკური ეფექტი).

განსაკუთრებით მძიმეა ინფლაციის სოციალური შედეგები. ამ დროს მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილის ცხოვრების დონე მკვეთრად ეცემა, მატულობს შემოსავლების უსამართლო განაწილება, რაც ააქტიურებს საზოგადოების სოციალურ-პოლიტიკურ ცხოვრებას.

საქართველოში ჰიპერინფლაცია იყო 1993-1994 წლებში, როცა თვიური ინფლაცია 50-70%-ს და მეტს შეადგენდა.

წყარო

თანამედროვე ეკონომიკის ენციკლოპედიური ლექსიკონი