გალილეი გალილეო
გალილეი გალილეო (1564-1642), იტალიელი მეცნიერი, აწარმოებდა მეცნიერულ კვლევებს მათემატიკაში, მექანიკაში და მეცნიერების სხვა დარგებში: იყო მუსიკოსი, მხატვარი, ფილოლოგი და კრიტიკოსი.
1586 წ-ს დაწერა მცირე თხზულება – „პატარა სასწორები“ (დაიბეჭდა 1652 წ.) რომელშიც აღწერილია გალილეის მიერ აგებული ჰიდროსტატიკური სასწორები სხვადასხვა ნივთიერების სიმკვრივის გასაზომად, ლითონთა შენადნობის შემადგენლობის სწრაფი განსაზღვრისათვის, და გეომეტრიული გამოკვლევები სივრცითი ფიგურებისა და მყარი სხეულების სიმძიმის ცენტრის განსაზღვრის მეთოდების შესახებ; ამ ნაშრომმა გალილეის პირველი სახელი მოუტანა იტალიელ მათემატიკოსებს შორის.
პადუაში მოღვაწეობის წლებში (1592-1610) გალილეი იწყებს სტატიკის საკითხების კვლევას. მან დაიწყო ახალ საწყისებზე დაფუძნებული დინამიკის დამუშავება შეიძლება ითქვას, რომ გალილეის სამეცნიერო და შემოქმედებითი მოღვაწეობის ძირითადი მიმართულება იყო მოძრაობის ძირითადი დინამიკური კანონების დადგენა. იგი აგებდა ახალ მექანიკას. შემორჩენილია გალილეის ხელნაწერი „დიალოგი მოძრაობის შესახებ“, სადაც გალილეი აკეთებს დასკვნებს, რომლებიც უარყოფენ სამყაროს აგებულების საკითხში არისტოტელესა და პტოლემეოსის მოძღვრებებს. ამ საკითხში იგი კოპერნიკის მხარესაა. შეიქმნა მისი მთავარი დინამიკური ნაშრომები, სადაც შესწავლილია სხეულთა თავისუფალი ვარდნის კანონები, ვარდნა დახრილ სიბრტყეზე, ჰორიზონტისადმი კუთხით გასროლილი სხეულის მოძრაობა. გალილეიმ ჩამოაყალიბა და განსაზლვრა მოძრაობის სიჩქარისა და აჩქარების ცნებები: ამით ფაქტობრივად კინემატიკის საფუძვლები შეიქმნა.
გალილეი 1609 წელს დამოუკიდებლად ააგო პირველი ტელესკოპი, რომელიც დაახლოებით სამჯერ ადიდებდა და მისი დახმარებით პირველად დაიწყო პლანეტებზე დაკვირვება. მალე მან შეძლო ახალი ტელესკოპის აგება, უკვე 32- ჯერადი გადიდებით.
გალილეი აგრძელებს ასტრონომიულ კვლევას და ახალ აღმოჩენებს, რომლებმაც მის ცხოვრებაში მნიშვნელოვანი როლი ითამაშეს მან აღმოაჩინა ვენერის ფაზები, მზის ლაქები და მისი ბრუნვა თავისი ლერძის გარშემო (1612), შეისწავლიდა იუპიტერის თანამგზავრების მოძრაობას, აკვირდებოდა სატურნს. გალილეი თავის პირად წერილებში არ მალავს კოპერნიკისეულ შეხედულებებს, რომელთა სასარგებლოდაც მისი დაკვირვებების შედეგები ლაპარაკობენ.
1630 წელს გალილეის უკვე მზად ჰქონდა ხელნაწერი თხზულებისა „დიალოგი მოქცევებისა და მიქცევების შესახებ“ (რომლის ადრინდელი სახელწოდება იყო „დიალოგი სამყაროს ორი ძირითადი სისტემის შესახებ“). ეს თხზულება 1632 წელს დაიბეჭდა ფლორენციაში იტალიურ ენაზე. იგი აქტიურად აგრძელებდა მეცნიერულ კვლევესს ახალი მსოფლმხედველობის სასარგებლოდ. მის პირად მეცნიერულ გმირობას დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა სამყაროს ჰელიოცენტრული სისტემის გამარჯვებისათვის.
1638 წელს ჰოლანდიაში გამოვიდა გალილეის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი თხზულება – „საუბრები და მათემატიკური მტკიცებანი, რომლებიც ეხება მეცნიერების ორ ახალ დარგს“, რომელშიც გალილეიმ შეაჯამა თავისი მეცნიერული მოღვაწეობა და, რომელიც შეიცავს ახალი მექანიკის – დინამიკის დაფუძნების საკითხებს, ეს თხზულება ამასთანავე წარმოადგენს მასალათა გამძლეობის თეორიაში დაწერილ ერთ–ერთ პირველ ნაშრომს.
შეიძლება ითქვას, რომ ამ წიგნით იწყება სამშენებლო მექანიკის ისტორია.
გალილეის ამ და წინა შრომებით მექანიკის ისტორიაში საფუძველი ჩაეყარა დინამიკის ეპოქას. გალილეიმდე მექანიკაში დამუშავებული იყო მხოლოდ სტატიკა და კინემატიკის საწყისები.
მეცნიერების ისტორიაში გალილეი ითქვლება ბუნების შემეცნების საქმეში თეორიისა და ექსპერიმენტის შერწყმაზე დამყარებული მეთოდის ერთ-ერთ ფუძემდებლად. მან თავისი გამოკვლევები დაიწყო მათემატიკის, როგორც შემეცნების სარწმუნო, მკაცრი და ზუსტი მეცნიერული საშუალების მომარჯვებით. იგი მათემატიკურად აღწერდა ექსპერიმენტებს და ახდენდა მათ შეფასებას.
გალილეის სიტყვებია: „მათემატიკა ბუნების ენაა“-ო.
მასვე ეკუთვნის სიტყვები: „ვინც არ იცნობს მოძრაობის კანონებს, მას არ ძალუძს ბუნების შემეცნება“.
მართალია, გალილეის არ ჩამოუყალიბებია მექანიკის ძირითადი კანონები იმ სიმკაცრით, როგორც ეს გააკეთა ნიუტონმა, მაგრამ გალილეიმ ჩამოაყალიბა დინამიკის მნიშვნელოვანი დებულებები: ჩამოაყალიბა და ცდებით დაასაბუთა ე. წ. ინერციის კანონი, (თავისუფლად ვარდნილი სხეულის ამოცანაში), რაც ნივთიერი სხეულის თვისებას წარმოადგენს; მან ჩამოაყალიბა მოძრაობათა და სიჩქარეთა შეკრების კანონები: ძალთა “შეკრების კნონი (ჭურვის მოძრაობის ამოცანაში); გალილეიმ დაადგინა ქანქარების სიგრძეებსა და რხევის დროის კვადრატებს შორის პროპორციულობა; წონასწორობის პირობის გამოსაყვანად გამოიყენა შესაძლო გადაადგილებათა საწყისები.
გალილეიმ სათავე დაუდო კლასიკური მექანიკის განვითარებას, რითაც საფუძველი მოამზადა ახალი, ნიუტონის დინამიკის შესაქმნელად.
ისევე, როგორც სტატიკის ისტორია არქიმედედან იწყება, დინამიკის ისტორიას გალილეი ხსნის. მან პირველმა წამოაყენი მოძრაობის ფარდობითობის პრინციპი.
