ანდირ-შოფაი
ანდირ-შოფაჲ (ნოღ. Андыр-Шопай/Андыр-Шопан/Ындыр-Шопан) – გვალვის პერიოდში, წვიმის გამოწვევის მიზნით, გამართული წეს-ჩვეულება – საწესო მსვლელობა დედოფალათი და სიმღერებით: „წვიმავ, წვიმავ, ასხი-ასხი“ (Ямгыр, ямгыр, яв-яв), „თაქთა ქურშაქი“ (Такта куршак – „ხის დედოფალა“) და სხვ. ანდირ-შოფაჲ, როგორც ნოღაური ჭექა-ქუხილის ღვთაების სახელი (შდრ. ბალყ.-ყარაჩ. „ჩოფა“, ადიღ. „ილირ-ჩოფა“, აფხ. „ათლარ ჩოფა“, ოს. „ცოფფაჲ“), მხოლოდ რიტუალის სახელწოდებას შემორჩა (სასიმღერო ტექსტებში, ისლამის გავლენით, წვიმის გამოგზავნას შესთხოვენ არა ანდირ-შოფაჲს, არამედ ალაჰს). სიმღერა „თაქთა ქურშაქი“ უნისონში სრულდება, ზოგჯერ ჰეტეროფონიის ელემენტებით: სიმღერის წამომწყებს (басшы) საწესო პროცესიის მონაწილენიც უერთდებოდნენ. სიმღერის დასრულების შემდეგ, რიტუალის მონაწილეებს ხალხი წყლით წუწავდა; ოჯახების შემოვლა, რომლის დროსაც საერთო სუფრისთვის საჭირო პროდუქტებს აგროვებდნენ, მდინარისპირზე მსხვერპლშეწირვით, ერთმანეთის წყალში ჩაგდებით, საწესო ნადიმით მთავრდებოდა. ანალოგიური წეს-ჩვეულება ნოღაელთა მეზობელ კავკასიელ ხალხებშიც იყო გავრცელებული.
პრაქტიკაში იყო წვიმის გამოწვევის სხვა წესებიც: თუ ზემოაღნიშნული რიტუალი შედეგს არ გამოიღებდა, მორწმუნეები ცხენის თავის ქალას მოიძიებდნენ და მოლას ლოცვის წაკითხვას თხოვდნენ. მოლა ცხენის ქალასთან ორ ლოცვას კითხულობდა: ერთს საიმისოდ, რომ ჭებში წყალი უხვად ყოფილიყო, მეორეს იმისთვის, რომ ალაჰს წვიმა ზეციდან გამოეგზავნა. ამასთან, იგი დროდადრო ცხენის თავის ძვლებს სულს თავისებური ხმოვანებით (суьф) უბერავდა. შემდეგ ქალა ჭასთან მიქონდათ და წყალში დებდნენ. მიაჩნდათ, რომ ქალა არ უნდა დაკარგულიყო, რადგან თუ იგი სამუდამოდ ჩაიძირებოდა, წვიმა არასოდეს შეწყდებოდა და დედამიწას წყალი წალეკავდა. გარდა ამისა, წვიმის მოსაყვანად ფართოდ გამოიყენებოდა ქვებიც (შდრ. რომაული lapis manalis – „წვიმის ქვა“, რომელსაც ქურუმები „წვიმის გამოტყუების“ რიტუალში [aquilicium] იყენებდნენ). მაგალითად, იღებდნენ შვიდგზის შელოცვილ შვიდ კენჭს, რომლებსაც ქსოვილის ნაჭერში შეახვევდნენ, ჭაში ჩადებდნენ და მხოლოდ წვიმის მოსვლის შემდგომ ამოიღებდნენ. გავრცელებული იყო აგრეთვე თითოეულ კენჭზე 30-ჯერ წასაკითხი ლოცვა.
ლიტერატურა
- Карданова Б. Б. Музыкальные традиции кубанских ногайцев в контексте их религиозных верований // Фан-Наука. Вып. № 2, 2011;
- Капаев И. Ногайские мифы, легенды и поверья. Опыт мифологического словаря. М., 2012;
- Керейтов Р. Х. Пережитки обрядов вызывания дождя у ногайцев // Всесоюзная сессия по итогам полевых этнографических и антропологических исследований 1978-1979 гг.Ж Тезисы докладов. Уфа, 1980;
- Ярлыкапов А. А. Трансформация доисламских верований ногайцев ногайской степи в советский период // Ногайцы: XXI век. История, язык, культура. От истоков – к грядущему. Материалы Первой Международной научно-практической конференции. Черксск, 14-16 мая 2014. Черкесск, 2014.
