ალი (ქართული მითი)

ალი - წყლის არსება, ქართული დემონოლოგიის პოპულარული პერსონაჟი (ორივე სქესის. მამრი უფრო ძლიერია). ადამიანის მსგავსი, რომელიც მშვენიერი თმაგაშლილი ოქროსფერთმიანი და თეთრკაბიანი ლამაზი ქალის სახით ეჩვენება მამაკაცს, (სხვა მონაცემით, ალი არის მახინჯი: აქვს საზარელი, სისხლით მოსვრილი თმა, რვალის კბილი, რკინის ჭლიკი; ჭუჭყიან ტანზე ეკლები ასხია, ახმახია და ფეხმოქცეული), წყალში იზიდავს და ახრჩობს. ალი მკვიდრობს ტყეში, კლდეში, უკაცრიეელ ადგილებსა და ნანგრევებში; ალი ხშირად წყალში ან ქვაზე ზის და ოქროს სავარცხლით ივარცხნის ლამაზ თმებს. თუ ამ დროს ვინმე მიეპარა და თმა შეაჭრა, ჩვეულებრივ ქალად იქცევა, სახლშიც გაჰყვება ადამიანს და ერთგულად ემსახურება, ვიდრე შეჭრილ თმას არ დაიბრუნებს. წასვლისას შურს იძიებს ხოლმე ოჯახზე, სადაც ტყვესავით იძულებით ამსახურებდნენ... ალებს კოჭები შემობრუნებული აქვთ და ადამიანის ლაპარაკიც უკუღმა ესმით... ალს სხვად ქცევის (მაქციობის) უნარი აქვს: ვინმეს ახლობლის სახით გამოეცხადება, გაიტყუებს და რაღაც ზიანს მიაყენებს. კიდევ ერთი მავნე ჩვეულება აქვს ალს: შევა თავლაში, გამოიყვანს ცხენს, მთელი ღამე დააჭენებს და მერე გაოფლიანებულს ისევ თავლაში შეიყვანს, თან ფაფარს ისე დაუწნავს, რომ იშვიათად რომ ვინმემ დაშალოს. ამგვარად დაწნული ფაფრით იცნობენ ხოლმე ალის ნაჭენებ ცხენებს.

ერთხელ გომარეთელ კაცს, გვარად მელაძეს, წყალზე თმის ვარცხნისას ალისთვის წაუსწრია, წაურთმევია სავარცხელი და ჯადოგამოცლილი ალი სახლში წაუყვანია მოსამსახურედ. ოჯახში სამი რძალი რიგ-რიგობით აცხობდა პურს. ერთ რძალს, რომლის ჯერიც დამდგარა, ალისთვის უთქვამს, ახლა შენ მოზილე ცომიო და მე გამოვაცხობო. მოზილა ალმა ცომი, მაგრამ სამ დღეს აცხობდნენ მის მოზელილ ცომს – ერთი დიდი ვარცლი იყო – და არ ილეოდა. აცხობდნენ და აცხობდნენ პურებს, მაგრამ ვარცლი ისევ პირთამდე იყო სავსე ცომით. შეუწყრა რძალი ალს: აღარ დაილია შენი მოზელილი ცომიო! ალმა მიუგო: თუ ჩემ სავარცხელს დამიბრუნებ, ცომიც დაილევაო. მიუცია რძალს სავარცხელი, ალი წასულა სახლიდან და ცომიც დალეულა, და მელაძიანთ ოჯახიც გაღატაკებულა.

ლ. ჩლაიძემ, შეისწავლა რა ირანულ და თურქულენოვანი ხალხების ამავე სახელწოდების (აგრეთვე, ალ-კომპონენტის შემცველი) დემონოლოგიური პერსონაჟის ნიშან-თვისებები ქართულ ალთან მიმართებაში, სავსებით დამაჯერებლად დაასკვნა, რომ იგი ქართულ პანდემონიუმში აღმოსავლურ სამყაროდან არის შემოსული.

ლიტერატურა

• ე. ვირსალაძე. ქართული სამონადირეო ეპოსი. თბ., 1964, გვ. 111-120;
• მ. ჩიქოვანი. ქართული ეპოსი. ტ. I. თბ., 1959, გვ. 242;
• ლ. ჩლაიძე. ქართულ-აღმოსავლური დემონოლოგიური ურთიერთობიდან // მაცნე., ისტორიის ... სერია. 1975, № 1. გვ. 125-133;
• ი. ჯავახიშვილი. ქართველი ერის ისტორია. თბ., 1951, გვ. 97;
• М. Джанашвили. Картвельские поверья // СМОМПК, 1893, вып. 17, отд. II. გვ. 164-170;
• М. Г. Марушко. Из области народной фантазии и быта Тифлисской и Кутаисской губернии // СМОМПК, вып. 18, отд. III. გვ. 364-365;
• М. Г. Марушко. Из области народной фантазии и быта // СМОМПК, вып. 32, отд. III. გვ. 85-87.

წყარო

მითოლოგიური ენციკლოპედია ყმაწვილთათვის კავკასიის ხალხთა მითები და რიტუალები