დისიმილაცია
(ახალი გვერდი: '''დისიმილაცია''' – (ლათ. dissimilation) – განმსგავსება), კომბინატორული ბ...) |
|||
| (ერთი მომხმარებლის 2 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 2: | ხაზი 2: | ||
იცვლება დლისიმილირებული. დისიმილაციის სახეებია: | იცვლება დლისიმილირებული. დისიმილაციის სახეებია: | ||
| − | მანძილის მიხედეით – '''კონტაქტური და დისტანციური'''. კონტაქტურია დისიმილაცია როდესაც ხდება ბგერების განმსგავსება: ამბავი > ანბავი, მუხამმაზი > მუხამბაზი. დისიმილაცია დისტანციურია, თუ ხდება სიტყვაში ერთმანეთისგან დაშორებული ბგერების განმსგავსება – ლელწამი > ლერწამი, ორჯერ > ორჯელ… ენებში უფრო გავრცელებულია დისტანციური დისიმილაცია; მიმართულების მიხედვით – '''პროგრესული და რეგრესული'''. პროგრესულია დისიმილაცია, როდესაც სიტყვაში წინა ბგერა გავლენას ახდენს მომდევნოზე, ე. ი. დისიმილაცია მოქმედებს სიტყვის ბოლოსკენ: ლელწამი > ლერწამი, არაფერი > არაფელი. დისიმილაცია რეგრესულია, თუ მომდევნო ბგერა მოქმედებს წინა ბგერაზე, ე. ი. დისიმილაციური მოქმედება მიმართულია სიტყვის თავისკენ: წლეულს > წრეულს, სუნნელი > სურნელი, სათითოოდ > სათითაოდ… ქართულში (ქართველურ ენებში) უფრო გავრცელებულია პროგრესული დისიმილაცია (გორური – გორული, გურური – გუ- | + | მანძილის მიხედეით – '''კონტაქტური და დისტანციური'''. კონტაქტურია დისიმილაცია როდესაც ხდება ბგერების განმსგავსება: ამბავი > ანბავი, მუხამმაზი > მუხამბაზი. დისიმილაცია დისტანციურია, თუ ხდება სიტყვაში ერთმანეთისგან დაშორებული ბგერების განმსგავსება – ლელწამი > ლერწამი, ორჯერ > ორჯელ… ენებში უფრო გავრცელებულია დისტანციური დისიმილაცია; მიმართულების მიხედვით – '''პროგრესული და რეგრესული'''. პროგრესულია დისიმილაცია, როდესაც სიტყვაში წინა ბგერა გავლენას ახდენს მომდევნოზე, ე. ი. დისიმილაცია მოქმედებს სიტყვის ბოლოსკენ: ლელწამი > ლერწამი, არაფერი > არაფელი. დისიმილაცია რეგრესულია, თუ მომდევნო ბგერა მოქმედებს წინა ბგერაზე, ე. ი. დისიმილაციური მოქმედება მიმართულია სიტყვის თავისკენ: წლეულს > წრეულს, სუნნელი > სურნელი, სათითოოდ > სათითაოდ… ქართულში (ქართველურ ენებში) უფრო გავრცელებულია პროგრესული დისიმილაცია (გორური – გორული, გურური – გუ-რული). |
| − | რული). | + | |
დისიმილაციის შედეგად ზოგჯერ შესაძლებელია სიტყვიდან როგორც დისიმილირებული ბგერის დაკარგვა (პირჯვარი > პიჯვარი), ისე მთელი მარცელის ამოვარდნა. დისიმილაციის მოქმედების შედეგი უნდა იყოს ქართულში დისიმილაციური გამჟღერების შემთხვევები: ჭაბუკი < ჭაპუკი, ბილწი < პილწი და მისთ. | დისიმილაციის შედეგად ზოგჯერ შესაძლებელია სიტყვიდან როგორც დისიმილირებული ბგერის დაკარგვა (პირჯვარი > პიჯვარი), ისე მთელი მარცელის ამოვარდნა. დისიმილაციის მოქმედების შედეგი უნდა იყოს ქართულში დისიმილაციური გამჟღერების შემთხვევები: ჭაბუკი < ჭაპუკი, ბილწი < პილწი და მისთ. | ||
| − | + | სინქრონულ დონეზე დიაქრონიული ცვლილებების გარკვეული ნაწილი ისტორიული გარდაქმნების შედეგია და არა ცოცხალი პროცესების მოქმედებისა. | |
| − | და არა ცოცხალი პროცესების მოქმედებისა. | + | |
''ნ. იმნაძე'' | ''ნ. იმნაძე'' | ||
| ხაზი 16: | ხაზი 14: | ||
==ლიტერატურა== | ==ლიტერატურა== | ||
| − | ყიფშიძე ი. ასიმილაციისა და დისიმილაციის წესი ქართულსა და მეგრულში (1919-20), – იხ. მისი: რჩეული თხზულებანი, თბ., 1994; | + | * ყიფშიძე ი. ასიმილაციისა და დისიმილაციის წესი ქართულსა და მეგრულში (1919-20), – იხ. მისი: რჩეული თხზულებანი, თბ., 1994; |
| − | [[ახვლედიანი გიორგი (ენათმეცნიერი)|ახვლედიანი გ]]. ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები. თბ., 1949 (1999). | + | * [[ახვლედიანი გიორგი (ენათმეცნიერი)|ახვლედიანი გ]]. ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები. თბ., 1949 (1999). |
==იხილე აგრეთვე== | ==იხილე აგრეთვე== | ||
| ხაზი 25: | ხაზი 23: | ||
[[ქართული ენა: ენციკლოპედია]] | [[ქართული ენა: ენციკლოპედია]] | ||
[[კატეგორია:ენათმეცნიერება]] | [[კატეგორია:ენათმეცნიერება]] | ||
| − | [[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:ფონოლოგია]] |
მიმდინარე ცვლილება 14:09, 22 იანვარი 2024 მდგომარეობით
დისიმილაცია – (ლათ. dissimilation) – განმსგავსება), კომბინატორული ბგერათცვლილების ერთ-ერთი სახე, რომლის დროსაც სიტყვაში ორი ერთნაირი ან ერთმანეთის მსგავსი ბგერიდან ერთი კარგავს საერთო ნიშანს და იცვლება. დისიმილაცია ხდება როგორც თანხმოვნებში, ისე ხმოვნებში. ბგერა, რომლის გავლენით იცვლება. მეორე ბგერა, არის მადისიმილირებელი ანუ დისიმილატორი, ხოლო ბგერა, რომელიც იცვლება დლისიმილირებული. დისიმილაციის სახეებია:
მანძილის მიხედეით – კონტაქტური და დისტანციური. კონტაქტურია დისიმილაცია როდესაც ხდება ბგერების განმსგავსება: ამბავი > ანბავი, მუხამმაზი > მუხამბაზი. დისიმილაცია დისტანციურია, თუ ხდება სიტყვაში ერთმანეთისგან დაშორებული ბგერების განმსგავსება – ლელწამი > ლერწამი, ორჯერ > ორჯელ… ენებში უფრო გავრცელებულია დისტანციური დისიმილაცია; მიმართულების მიხედვით – პროგრესული და რეგრესული. პროგრესულია დისიმილაცია, როდესაც სიტყვაში წინა ბგერა გავლენას ახდენს მომდევნოზე, ე. ი. დისიმილაცია მოქმედებს სიტყვის ბოლოსკენ: ლელწამი > ლერწამი, არაფერი > არაფელი. დისიმილაცია რეგრესულია, თუ მომდევნო ბგერა მოქმედებს წინა ბგერაზე, ე. ი. დისიმილაციური მოქმედება მიმართულია სიტყვის თავისკენ: წლეულს > წრეულს, სუნნელი > სურნელი, სათითოოდ > სათითაოდ… ქართულში (ქართველურ ენებში) უფრო გავრცელებულია პროგრესული დისიმილაცია (გორური – გორული, გურური – გუ-რული).
დისიმილაციის შედეგად ზოგჯერ შესაძლებელია სიტყვიდან როგორც დისიმილირებული ბგერის დაკარგვა (პირჯვარი > პიჯვარი), ისე მთელი მარცელის ამოვარდნა. დისიმილაციის მოქმედების შედეგი უნდა იყოს ქართულში დისიმილაციური გამჟღერების შემთხვევები: ჭაბუკი < ჭაპუკი, ბილწი < პილწი და მისთ.
სინქრონულ დონეზე დიაქრონიული ცვლილებების გარკვეული ნაწილი ისტორიული გარდაქმნების შედეგია და არა ცოცხალი პროცესების მოქმედებისა.
ნ. იმნაძე
[რედაქტირება] ლიტერატურა
- ყიფშიძე ი. ასიმილაციისა და დისიმილაციის წესი ქართულსა და მეგრულში (1919-20), – იხ. მისი: რჩეული თხზულებანი, თბ., 1994;
- ახვლედიანი გ. ზოგადი ფონეტიკის საფუძვლები. თბ., 1949 (1999).
