ხირიმი
| (ერთი მომხმარებლის 6 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
[[ფაილი:Xirimi.jpg|thumb|400პქ|ხირიმი]] | [[ფაილი:Xirimi.jpg|thumb|400პქ|ხირიმი]] | ||
| − | '''ხირიმი''' - ცეცხლსასროლი იარაღი ([[თოფი კაჟიანი|კაჟიანი თოფის]] ტიპი). [[საქართველო|საქართველოში]] XVII ს-იდან იარაღის წარმოების სფეროში უცხოეთის გავლენა უფრო გაძლიერდა, ინდოეთსა და ხვარაზმული იარაღის მაგიერ XVII საუკუნიდან ინტენსიურად იწყება ევროპული იარაღის გავრცელება. დასავლეთ ევროპიდან იარაღი, ოსმალეთის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ძნელად მაგრამ მაინც შემოდიოდა ყირიმის მეშვეობით, რაც ხალხურ მეტყველებაში აისახა, ყირიმული თოფის გაგებით. | + | '''ხირიმი''' - [[ცეცხლსასროლი იარაღი]] ([[თოფი კაჟიანი|კაჟიანი თოფის]] ტიპი). [[საქართველო|საქართველოში]] XVII ს-იდან იარაღის წარმოების სფეროში უცხოეთის გავლენა უფრო გაძლიერდა, [[ინდოეთი|ინდოეთსა]] და ხვარაზმული იარაღის მაგიერ XVII საუკუნიდან ინტენსიურად იწყება ევროპული იარაღის გავრცელება. დასავლეთ [[ევროპა|ევროპიდან]] იარაღი, [[ოსმალეთის იმპერია|ოსმალეთი]]ს წინააღმდეგობის მიუხედავად, ძნელად მაგრამ მაინც შემოდიოდა ყირიმის მეშვეობით, რაც ხალხურ მეტყველებაში აისახა, ყირიმული თოფის გაგებით. |
| − | ყირიმის გზით შემოსული ევროპული ლულების გარდა, საქართველოში XVIII-XIX სს-ში უშუალოდ ყირიმში დამზადებული დამასკური ფოლადის ლულებიც შემოდიოდა. [[ქართველები|ქართველი]] ხელოსნები ცეცხლსასროლი იარაღის დასამზადებლად სწორედ ყირიმულ ლულებს ირჩევდნენ, საიდანაც მომდინარეობს მისი სახელწოდებაც „ყირიმი“, ანუ | + | ყირიმის გზით შემოსული ევროპული [[ლულა|ლულების]] გარდა, საქართველოში XVIII-XIX სს-ში უშუალოდ ყირიმში დამზადებული დამასკური ფოლადის ლულებიც შემოდიოდა. [[ქართველები|ქართველი]] ხელოსნები ცეცხლსასროლი იარაღის დასამზადებლად სწორედ ყირიმულ ლულებს ირჩევდნენ, საიდანაც მომდინარეობს მისი სახელწოდებაც „ყირიმი“, ანუ „ხირიმი“. ყირიმული ლულები ძირითადად რვაწახნაგიანია, არსებობდა გლუვწედაპირიანებიც, შიდა სივრცით 6-8-ღარიანია, [[ყალიბი]] - 13-15 მმ. ორნამენტად გამოყენებულია მცენარეული და გეომეტრიული მოტივები, რომელიც შესრულებულია წვრილი ოქროს მავთულით და ჩაჭდეულია ლულის ამოკაწრულ ზედაპირზე. ოქროს მავთულის გარშემო კიდეები მორთულია რელიეფური კომპოზიციებით. ყირიმული ლულებისათვის დამახასიათებელია ორი [[დამღა]], ერთი ლულის ზედა წახნაგზე (5-კუთხიანი, შესაძლოა მრგვალიც), რომელიც ეკუთვნის ხელოსანს, ხოლო მეორე - ლულის გვერდითა წახნაგზე (ფოთლისებური ფორმის), რომელშიც არაბულად წერია „იმტიხან“, რაც ნიშნავს, რომ ლულამ გამოცდა გაიარა (ე.ი. მისი ხარისხი დამაკმაყოფილებელია). ხშირ შემთხვევაში დამღებთან ერთად ლულაზე გამოსახულია ოქროზარნიშით შესრულებული არაბული წარწერაც „ის, რაც სურს ღმერთს“ და სხვ. ასეთი ლულები ძირითადად თარიღდება XVIII ს-ის უკანასკნელი მეოთხედით, ხოლო XIX ს-ის დასაწყისით დათარიღებული ლულები ძალზედ იშვიათია, რაც, სავარაუდოდ, მეტყველებს იმ ფაქტზე, რომ ყირიმის [[რუსეთი|რუსეთთან]] შეერთების შემდეგ ადგილობრივად ლულების წარმოება შეწყდა. |
| − | |||
| − | ივ. ჯავახიშვილი, მქემკი ტ. III-IV, 1962. კ. ჩოლოყაშვილი, თოფი ქართული წარწერით, სსმმ XVII б, 1953. Э. Аствацатурян, оружие народов кавказа. 1995 | + | |
| + | |||
| + | == ლიტერატურა == | ||
| + | * [[ჯავახიშვილი ივანე|ივ. ჯავახიშვილი]], მქემკი ტ. III-IV, 1962. | ||
| + | * კ. ჩოლოყაშვილი, თოფი ქართული წარწერით, სსმმ XVII б, 1953. | ||
| + | * Э. Аствацатурян, оружие народов кавказа. 1995. | ||
== წყარო == | == წყარო == | ||
[[ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი]] | [[ქართული მატერიალური კულტურის ეთნოგრაფიული ლექსიკონი]] | ||
| − | [[კატეგორია: | + | [[კატეგორია:ცეცხლსასროლი იარაღები]] |
მიმდინარე ცვლილება 16:32, 17 ოქტომბერი 2022 მდგომარეობით
ხირიმი - ცეცხლსასროლი იარაღი (კაჟიანი თოფის ტიპი). საქართველოში XVII ს-იდან იარაღის წარმოების სფეროში უცხოეთის გავლენა უფრო გაძლიერდა, ინდოეთსა და ხვარაზმული იარაღის მაგიერ XVII საუკუნიდან ინტენსიურად იწყება ევროპული იარაღის გავრცელება. დასავლეთ ევროპიდან იარაღი, ოსმალეთის წინააღმდეგობის მიუხედავად, ძნელად მაგრამ მაინც შემოდიოდა ყირიმის მეშვეობით, რაც ხალხურ მეტყველებაში აისახა, ყირიმული თოფის გაგებით.
ყირიმის გზით შემოსული ევროპული ლულების გარდა, საქართველოში XVIII-XIX სს-ში უშუალოდ ყირიმში დამზადებული დამასკური ფოლადის ლულებიც შემოდიოდა. ქართველი ხელოსნები ცეცხლსასროლი იარაღის დასამზადებლად სწორედ ყირიმულ ლულებს ირჩევდნენ, საიდანაც მომდინარეობს მისი სახელწოდებაც „ყირიმი“, ანუ „ხირიმი“. ყირიმული ლულები ძირითადად რვაწახნაგიანია, არსებობდა გლუვწედაპირიანებიც, შიდა სივრცით 6-8-ღარიანია, ყალიბი - 13-15 მმ. ორნამენტად გამოყენებულია მცენარეული და გეომეტრიული მოტივები, რომელიც შესრულებულია წვრილი ოქროს მავთულით და ჩაჭდეულია ლულის ამოკაწრულ ზედაპირზე. ოქროს მავთულის გარშემო კიდეები მორთულია რელიეფური კომპოზიციებით. ყირიმული ლულებისათვის დამახასიათებელია ორი დამღა, ერთი ლულის ზედა წახნაგზე (5-კუთხიანი, შესაძლოა მრგვალიც), რომელიც ეკუთვნის ხელოსანს, ხოლო მეორე - ლულის გვერდითა წახნაგზე (ფოთლისებური ფორმის), რომელშიც არაბულად წერია „იმტიხან“, რაც ნიშნავს, რომ ლულამ გამოცდა გაიარა (ე.ი. მისი ხარისხი დამაკმაყოფილებელია). ხშირ შემთხვევაში დამღებთან ერთად ლულაზე გამოსახულია ოქროზარნიშით შესრულებული არაბული წარწერაც „ის, რაც სურს ღმერთს“ და სხვ. ასეთი ლულები ძირითადად თარიღდება XVIII ს-ის უკანასკნელი მეოთხედით, ხოლო XIX ს-ის დასაწყისით დათარიღებული ლულები ძალზედ იშვიათია, რაც, სავარაუდოდ, მეტყველებს იმ ფაქტზე, რომ ყირიმის რუსეთთან შეერთების შემდეგ ადგილობრივად ლულების წარმოება შეწყდა.
[რედაქტირება] ლიტერატურა
- ივ. ჯავახიშვილი, მქემკი ტ. III-IV, 1962.
- კ. ჩოლოყაშვილი, თოფი ქართული წარწერით, სსმმ XVII б, 1953.
- Э. Аствацатурян, оружие народов кавказа. 1995.
