მარიამ დედოფალი (ბიზანტია)
მარიამ დედოფალი, მართა – (დაახლ. 1050-1103 შემდეგ), ბიზანტიის დედოფალი (1071-81), საქართველოს მეფის, ბაგრატ IV-ის (1027-72) ასული, თვალსაჩინო პოლიტიკური და სახელმწიფო მოღვაწე, იმპერატორების მიხეილ VII დუკასა (1071-78) და ნიკიფორე ბოტანიატეს (1078-81) თანამეცხედრე.
მარიამ დედოფალი აქტიურად მონაწილეობდა ბიზანტიის პოლიტიკურ ცხოვრებაში. მისი უშუალო მხარდაჭერით 1081 საიმპერატორო ტახტი დაიკავა ალექსი კომნენოსმა. მარიამ დედოფალსა და ახალ იმპერატორს შორის მოხდა გარიგება. ალექსი გამოცხადდა მარიამ დედოფლის შვილობილად, ხოლო მისი ვაჟი კონსტანტინე – იმპერატორ ალექსის თანამმართველად.
მარიამ დედოფალი განაგრძობდა აქტიურ მოღვაწეობას XI ს-ის 80-იან წლებში, ვარაუდობენ, რომ მისი გავლენა ერთგვარად შეირყა გრიგოლ ბაკურიანის ძის სიკვდილის (1086) შემდეგ. 1094 მარიამი მონაწილეობდა იმპერატორ ალექსი კომნენოსის წინააღმდეგ მოწყობილ შეთქმულებაში, რის გამოც ის გადაასახლეს პინკრიპოს კუნძულზე, ხოლო მისმა ვაჟმა კონსტანტინე დუკამ საბოლოოდ დაკარგა საიმპერატორო ტახტის მიღების იმედი.
მარიამის სახელმწიფო ხელისუფლებაში ყოფნის პერიოდში მოხდა საქართველო-ბიზანტიის ურთიერთობის შემდგომი სტაბილიზაცია, რაც, მკვლევართა აზრით, რამდენადმე იმპერიის ტახტზე ქართველი დედოფლის ყოფნით იყო. განპირობებული. ფიქრობენ, რომ ამ დროს კონსტანტინოპოლში საქართველოს სასარგებლოდ უაღრესად ნაყოფიერად მოქმედებდა ე.წ. „ქართული პარტია“, რომლის საქმიანობასაც სწორედ მარიამ დედოფალი და გრიგოლ ბაკურიანის ძე წარმართავდნენ. გამოთქმულია მოსაზრება, რომ მარიამ დედოფლისა და მის თანამდგომთა მოღვაწეობის შედეგი იყო გრიგოლ ბაკურიანის ძის მიერ „კარის ციხე-ქალაქისა და მიმდგომი ქვეყნის“ საქართველოსათვის გადმოცემა, აგრეთვე გიორგი II-თვის უმაღლესი საკარისკაცო ტიტულის – კესარიოსის მინიჭება.
წყაროები და ლიტერატურა
- კომნენე ალექსიადა. წგ: გეორგიკა, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც. ტ. 6, თბ., 1966;
- გიორგი მცირე, გიორგი მთაწმინდელის ცხოვრება, – წგ,: ქართული პროზა, ტ. 1, თბ., 1982;
- მატიანე ქართლისა – წგ. ქართლის ცხოვრება, ს. ყაუხჩიშვილის გამოც.. ტ. 1, 1955;
- კოპალიანი ე. საქართველოსა ღა ბიზანტიის პოლიტიკური ურთიერთობა 970-1070 წლებში, თბ., 1969;
- პაპასქირი ნ. შუა საუკუნეების საქართველო საერთაშორისო არენაზე, თბ., 1991;
- ჯავახიშვილი ივ, ქართველი ერის ისტორია, წგ. 2, თბ., 1956 (თხზ, ტ.2. თბ., 1983).
