ქაცვი
ქაცვი – (Hippophea rhamnoides L.);
ოჯახი: ფშატისებრნი (Elaeagnaceae).
მეგრულად – კვადაცი, კუდაცია.
3-6 მ-ის სიმაღლის ბუჩქი ან იშვიათად – ხე, ძლიერ დატოტვილი გაშლილი ვარჯით, ეკლიანი. ქერქი მონაცრისფრო ფერისაა. ფოთლები მოგრძო-ლანცეტაა ან ხაზური, თითქმის მჯდომარე. ფოთლები ორივე მხარეზე ვარსკვლავა-ქეჩისებური ქერცლებითაა მოფენილი, ქვედა მხარეს, მოვერცხლისფრო თეთრია, ზედა მხარეს – მონაცრისფრო მწვანე. ყვავილები იღლიურია, ყვითელი, სურნელოვანი. ყვ. IV-V; ნაყ. VIII-X. მცენარე იზრდება მდინარეთა ნაპირებზე, ჭალებში, სარწყავი არხების გასწვრივ. კახეთში საკმაოდ ხშირია. მისი ნახვა შესაძლებელია გომბორზე, მდინარე კისისხევის ხეობაში, სოფელ მანავის მიდამოებში. გავრცელებულია თითქმის მთელ საქართველოში.
იზრდება მეტწილად მდინარეთა ნაპირებზე და ხევებში, ჭალებსა და რიყეებზე. გვხვდება როგორც ერთეულად, ასევე მცირედი ჯგუფების ან რაყების სახით, მთის შუა, ზოგჯერ სუბალპურ სარტყლამდე.
მნიშვნელოვანი ხეხილოვანი კულტურაა, ნაყოფები შეიცავს დიდი რაოდენობის პროვიტამინ A- ს (11 მგ %), ვიტამინებს: B1 (0,035 მგ-მდე %), B2 (0,56 მგ-მდე %), B6 (0,79 მგ-მდე %), C (316 მგ-მდე %), E (8 მგ-მდე %), ცხიმოვან ზეთებს (9 მგ%-მდე ნაყოფების რბილობში და 12 მგ% - კურკაში), რომელმაც მედიცინაში ჰპოვა გამოყენება. ზეთებში აღინიშნება 350 მგ% კაროტინი და კაროტინოიდები, 165 მგ% ვიტამინი E და მნიშვნელოვანი რაოდენობის ვიტამინი F, რომელიც არეგულირებს კანის ნივთიერებათა ცვლის პროცესს, შაქრები (6,6 მგ%-მდე), ორგანული მჟავები (2,5 მგ%-მდე), მთრიმლავი ნივთიერებები და ფლავონოიდები, ფიტონციდები.
იხმარება მურაბების, სიროფებისა და ნაყენების დასამზადებლად. ქაცვის ზეთი ხასიათდება ჭრილობების შემახორცებელი, ტკივილგამაყუჩებელი, ანთების საწინააღმდეგო, ბაქტერიოციდული, ანტიმიკრობული, ანტისკლეროტული, დაზიანებულ ქსოვილებში აღდგენითი პროცესების მასტიმულირებელი (მათ შორის ღვიძლის უჯრედებში ალკოჰოლური ინტოქსიკაციის შემდეგ), ცხიმების ცვლის მარეგულირებელი, კუჭის წვენის სეკრეციის შემამცირებელი, ანტიათეროსკლეროზული მოქმედებით.
მედიცინაში გამოიყენება გინეკოლოგიურ პრაქტიკაში (საშვილოსნოს ყელის ეროზიის), შინაგანი ორგანოების ქსოვილების დაზიანების, დამწვრობის, ეგზემის, ძნელად შესახორცებელი კანის წყლულების, კუჭ-ნაწლავისა და თორმეტგოჯა ნაწლავის წყლულოვანი დაავადებების, კოლიტის, ენტეროკოლიტის, ჰაიმორიტის, პულპიტის, კანის სხივური დაზიანებისას და როგორც პროფილაქტიკური საშუალება საყლაპავი მილის წყლულოვანი გარსის კიბოს სხივური თერაპიის დროს დეგენერატიული ცვლილებების შესამცირებლად; ეფექტურია წვრილი და მსხვილი ნაწლავების ქრონიკული ანთებითი პროცესებისას. ზეთი ხელს უშლის ათეროსკლეროზის განვითარებას, აუმჯობესებს ავადმყოფის საერთო მდგომარეობას, ამცირებს სისხლში ქოლესტერინის რაოდენობას, სტენოკარდიული შეტევების სიხშირეს. ნაყოფები და წვენი გამოიყენება კომპლექსურ მკურნალობაში ტოქსიკური ჰეპატიტით დაავადებულთათვის. საუკეთესო საშუალებაა ჰიპო და ავიტამინოზის პროფილაქტიკისა და მკურნალობის, კუჭის აშლილობისას.
ფოთლები და ნორჩი ყლორტები იძლევა მოშავო¬მურა ფერის საღებავს, ხოლო ნაყოფები – ყვითელს. კარგი თაფლოვანი მცენარეა. იყენებენ ღობეებისა და ქარსაცავი ზოლების შესაქმნელად. მისი მერქანი წვრილშრიანია, მკვრივი, საკმაოდ მაგარი და შეიძლება გამოყენებული იქნას სადურგლო და სახარატო საქმეში (Ролловъ, 1908; შენგელია, 1983; თოდუა, 2000; 2004; ბიძინაშვილი, 2016).
