სართიჭალა

სართიჭალა — სოფელი საქართველოში, ქვემო ქართლის მხარის გარდაბნის მუნიციპალიტეტში. თემის ცენტრი (სოფლები: სართიჭალა, მუღანლო). მდებარეობს ივრის ზეგანზე, მდინარე ივრის მარჯვენა მხარეს, ზღვის დონიდან 680 მ სიმაღლეზე. ქალაქ გარდაბნიდან დაშორებულია 45 კილომეტრით. 2014 წლის აღწერის მონაცემებით სოფელში ცხოვრობს 6009 ადამიანი.

სახელწოდება

ხალხში დღესაც გაიგონებთ გადმოცემას, თითქოს ძველად ეს ადგილები შეუსყიდია ერთ ქართველ თავადს და საფასურის გასათანაბრებლად (შესავსებად) მამულის პატრონისათვის სართი მიუცია. მას შემდეგ სოფელსაც სართი(ს) ჭალა შემრქმევიაო. ასეთი ვერსია აშკარად ხალხური ფანტაზიის შედეგია, რადგანაც ძველი ქართული საისტორიო და ეკონომიკური ძეგლები ამ ტოპონიმს მხოლოდ სათის ჭალა ფორმით იცნობენ: „პატრონი ალექსანდრე მიეგება ლალა ფაშას სათისჭალას“. სათისჭალას იცნობს ვახუშტი ბატონიშვილიც: „მუნით განვლის ხაზი სამგორსა და ჩადივარს შუა და მრავალწყაროსა და სათისჭალას შუა და მიადგების ბერთ-უბნის ღელესა“. სათისჭალად იცნობს ამ ტოპონიმს იოანე ბატონიშვილიც. იგი სათისჭალას ლილო-აშკარეთის სოფლებს შორის, მუღანლო-ხორაუგის შუა მდებარე პუნქტად მოიხსენიებს. ამის გათვალისწინებით შეიძლება დაგასკვნათ, რომ ადგილობრივ მოსახლეობას სახელწოდება სართიჭალა საკმაოდ გვიან, ალბათ XIX საუკუნის 40-50-იან წლებში, შეუქმნია. საქმე ისაა, რომ 1800 წლის 26 აპრილს შედგენილ არზაში (დავით ბატონიშვილის ოქმით) ჯერ ისევ სათისჭალა იკითხება. „სამართლის ძეგლების“ ამ ტომის გამომცემელს კანონიერი სათის ჭალა დღევანდელი თვალსაზრისის მიხედვით, „გაუმართავს“ და მასში რ აღუდგენია (სა(რ)თისჭალა).

როგორი წარმომავლობისაა სინამდვილეში სართიჭალა? სიტყვა სართი აქ არაფერ შუაა; იგი გადააზრიანების გზით არის გაჩენილი. ძველი სათის-ჭალა კი ემყარება სპარსული წარმოშობის სიტყვა სათ-ს, რაც, სულხან-საბა ორბელიანის განმარტებით გიშერს ნიშნავს.) მაშასადამე სათისჭალა შემდეგნაირად უნდა გავიაზროთ: „ჭალა, ადგილი, სადაც გიშრისფერი (შავი) მინერალური სითხე გამოედინება“, „სათისფერი წიაღისეული გამონადენები“, „ნავთობის შემცველი ქანები“, „ნავთიანი ჭალები“, ისტორიული სახელის სათის-ჭალის – რეალურობა არქეოლოგიურმა მასალამაც დაადასტურა: „სართიჭალის მიდამოებში (ივრის გამონატანში) საკმაოდ ხშირად გვხვდება გიშრის ქვარგგალები, რაც ამართლებს სართიჭალის ისტორიულ სახელწოდებასო, – ასკვნიან ჩვენი მეცნიერი არქეოლოგები.

მართალია, ზოგიერთი სპეციალისტი არ იზიარებს სართიჭალის სათი-საგან მომდინარეობის ვერსიას და მას სხვაგვარი წარმომავლობისად მიიჩნევს, მაგრამ ვფიქრობთ აქ საკამათო და საეჭვო არაფერია. შემთხვევით როდი უწოდებს ამ რეგიონში მცხოვრები არაქართველი მოსახლეობა სართიჭალის მიმდებარე ვრცელ ტერიტორიას ყარაჲაზს, რაც შავ ველს ნიშნავს.

წყარო

ქართულ ტოპონიმთა განმარტებით-ეტიმოლოგიური ლექსიკონი