რეალიზმი შეერთებულ შტატებში
რეალიზმი შეერთებულ შტატებში: უწყვეტი ტრადიცია– მართალია, სიტყვა "რეალიზმი", როგორც ტერმინი, შეერთებულ შტატებში არ გამოიყენებოდა, მაგრამ პოლიტიკური ელფერის მქონე რეალისტური ნამუშევრები - კოლონიალური პორტრეტით დაწყებული, სამოქალაქო ომის ამსახველი ნოვატორული ფოტოგრაფიით დამთავრებული - ამერიკული ხელოვნების უწყვეტ ტრადიციას წარმოადგენდა. ამერიკულ ხელოვნებაში რამდენიმე სახის რეალიზმი არსებობდა.
სარჩევი |
თომას იქინსი
თომას იქინსი (thomas Eakins 1844-1916), მაგალითად, უკომპრომისო ნამუშევრების სერიას ქმნის, რომლის არაერთმნიშვნელოვანი თემა კრიტიკის საგანი ხდება. იქინსი ფილადელფიაში დაიბადა. სამხატვრო განათლება თავდაპირველად პენსილვანიის სახვითი ხელოვნების აკადემიაში მიიღო, მაგრამ მას მერე, რაც ჩათვალა, რომ აკადემიაში ანატომიას არასრულფასოვნად ასწავლიდნენ, მახლობელ ჯეფერსონის სამედიცინო კოლეჯში შეივსო ეს დანაკლისი. მოგვიანებით კი, იგი სწავლას პარიზის ნატიფი ხელოვნების აკადემიაში აგრძელებს, შემდეგ კი ექვსი თვით ესპანეთში მიემგზავრება, სადაც იგი ბაროკოს მხატვრების - ჯუზეპე დე რიბერასა და დიეგო ველასკესის ნამუშევრების რეალიზმს ეცნობა.
1870 წელს ფილადელფიაში დაბრუნების შემდეგ იქინსი დახელოვნდა პორტრეტებისა და ყოველდღიური ცხოვრების გულწრფელად ამსახველი ნამუშევრების შემქნაში, მაგრამ ამ სურათებმა საზოგადოების ინტერესი ნაკლებად გამოიწვია. თუმცა, იქინსი გამორჩეულად კარგი პედაგოგი იყო და მალე პენსილვანიის აკადემიის დირექტორად დაინიშნა კიდეც. "გროსის კლინიკა" იქინსის ერთ-ერთი ყველაზე წინააღმდეგობრივი ნამუშევარი იყო. ის 1876 წელს ფილადელფიის დამოუკიდებლობის 100 წლისთავისადმი მიძღვნილი გამოფენისათვის საგანგებოდ შეიქმნა, მაგრამ რადგან ჟიურიმ ქირურგია ხელოვნებისთვის შეუფერებელ თემად მიიჩნია, სურათი დაიწუნეს და სამეცნიერო და სამედიცინო წრეებში დემონსტრირებისთვის გადაგზავნეს. ტილო ასახავს ჯეფერსონის სამედიცინო კოლეჯში ექიმ სემუელ დევიდ გროსს საჩვენებელი ოპერაციის ჩატარებისას. სურათზე ის მომენტია ასახული, როდესაც ქირურგი წყვეტს ლექციას, რათა უკან გამოსახულ სტუდენტს და თავად იქინსს, რომლის ავტოპორეტიც მარჯვენა ქვედა კუთხეშია მოცემული, ჩანაწერის გაკეთების საშუალება მისცეს. უკანა პლანზე გამოსახულ, სისხლიანი სცენით შეძრწუნებულ ქალს, რომელიც, სავარაუდოდ, პაციენტის ნათესავია, სახეზე ხელები აუფარებია. XIX საუკუნის შუა ხანებში ქირურგებს შიშით უყურებდნენ, განსაკუთრებით კი მათ, ვინც სწავლების მიზნით საჩვენებელ ოპერაციებს საჯაროდ აკეთებდა და, ხშირად, ღარიბ ადამიანებზე ქირურგიულ ექსპერიმენტებს ატარებდა; მაგრამ იქინსი ექიმ გროსს ჰეროიკულ პერსონაჟად წარმოადგენს, ფართო, ნათელი შუბლითა და მოელვარე სკალპელით სისხლიან ხელში. ყველაზე მეტად განათებული სურათში მაინც პაციენტის სხეულის უსიცოცხლო ნაწილებია: თეძო, გავა, დასერილი ტერფი და, კიდევ, დაგლეჯილი ტანსაცმელი. ამ სურათის შექმნისას, იქინსი, როგორც ჩანს, რემბრანდტის ბაროკული ნამუშევრით, ექიმ ტულპის ანატომიით იყო შთაგონებული; გარდა ამისა, ამერიკელი მხატვრის მიერ სურათზე განათების აქტიურად გამოყენება, სამეცნიერო მიღწევების მიმართ ერთგვარი პიეტეტის გამოხატულებაა, იმის ნიშანია, რომ, ავტორის აზრით, გაუნათლებლობის, სიბნელისა და შიშის ფონზე თანამედროვე მეცნიერება ცონდის, სინათლისა და პროგრესის წყაროა. პროცედურა - ფეხის ამპუტაცია, რომელსაც სურათი ასახავს, სინამდვილეში, გროსის ქირურგიულ ინოვაციას წარმოადგენდა, რომლის წყალობითაც პაციენტის გადარჩენა მოხერხდა.
უინსლოუ ჰომერი
უინსლოუ ჰომერიც (Winslow Homer, 1836-1910) ცხოვრების ბოლო წლებში შეულამაზებელ რეალისტურ ნამუშევრებს ქმნიდა. იგი ბოსტონში დაიბადა და კარიერა 21 წლის ასაკში დაიწყო. ჰომერი დამოუკიდებელ ილუსტრატორად მუშაობდა ისეთ პოპულარულ პერიოდულ გამოცემაში, როგორიც იყო ჰარპერს ვიქლი (Harper’s Weekly) და რომელსაც 1862 წელს სამოქალაქო ომზე მასალებს აწვდიდა. 1867 წელს, საფრანგეთში ათთვიანი ყოფნის შემდეგ, იგი ჟურნალებისთვის რურალური სცენების ნოსტალგიურ ხედებს ქმნის. თუმცა, შემდეგ, 1881-1882 წლებში, ჩრდილოეთის ზღვის მკაცრ სანაპიროზე, მეთევზეთა პატარა სოფელში ყოფნიას, ჰომერი ღარიბი მუშების ყოფის ასახვით ინტერესდება. იქაურ მაცხოვრებელთა მძიმე ცხოვრებითა და მტკიცე ხასიათით შთაგონებულმა ჰომერმა იდილიური სიუჟეტები ბუნების მძიმე პირობებთან გმირული ბრძოლის თემით შეცვალა. ინგლისში მასზე განსაკუთრებული შთაბეჭდილება მოახდინა სამაშველო მოწყობილობამ, ე.წ. "მაშველმა საკიდელამ", რომელიც ზღვაზე სამაშველო ოპერაციების დროს გამოიყენებოდა. 1883 წლის ზაფხულის განმავლობაში მან ნიუ ჯერსის ქალაქ ატლანტიქ-სითიში მაშველთა ეკიპაჟის მიერ ამ მექანიზმით გადარჩენილი ადამიანის ჩანახატები გააკეთა. შემდეგ წელს მან დახატა სურათი სიცოცხლის ხაზი, რომელიც სანაპირო დაცვის მიერ გემის ჩაძირვისას სამაშველო მოწყობილობის საშუალებით ქალის გადარჩენის სცენას გადმოსცემს. სურათი არა მხოლოდ უბრალოდ სიმამაცის, არამედ გამომგონებლობის კარგ მაგალითს წარმოგვიდგენს.
ედმონია ლუისი
მოქანდაკე ედმონია ლუისი (Edmonia Lewis, 1845-1911) ნიუ იორკის შტატში დაიბადა. მისი დედა ინდიელთა ტომის წარმოადგენელი იყო, მამა კი აფრო-ამერიკელი გახლდათ. გოგონა 4 წლის ასაკში დაობლდა და დედის მშობლების ოჯახში აღიზარდა. მოზარდობისას ებოლიციონისტების (მონების გათავისუფლებისთვის მებრძოლი, უმეტესად, თეთრკანიანი მოქალაქეები) დახმარებით იგი ობერლინის კოლეჯში სწავლობდა, რომელიც ქალებისთვის ხარისხის მიმნიჭებელი პირველი კოლეჯი იყო შეერთებულ შტატებში. შემდეგ იგი ბოსტონში გადავიდა.
ლუისის მიერ შესრულებულ ებოლიციონისტი ლიდერებისა და სამოქალაქო ომის გმირების ბიუსტებსა და მედალიონებს დიდი წარმატება ხვდა წილად და 1867 წელს ედმონია ლუისს რომში მოგზაურობა დაუფინანსეს, სადაც იგი ამერიკელი ემიგრანტი მხატვრის, ჰარიეთ ჰოსმერის (Harriet Hosmer, 1830-1908) სახელოვნებო წრეში სიამოვნებით მიიღეს. რომში იგი თანამეროვე პრობლემურ თემებზე კლასიცისტური სტილით შესრულებულ ნამუშევრებს ქმნის. ახლად განთავისუფლებული მონების თანასწორობისთვის ბრძოლით შთაგონებულმა ლუისმა აბრაამ ლინკოლნის მიერ 1863 წელს მიღებული "ემანსიპაციის პროკლამაციისადმი" მიძღვნილი ნამუშევარი შექმნა, რომელსაც სამარადისოდ თავისუფალნი უწოდა. ფეხზე მდგარი მამაკაცის გვერდით წარმოდგენილი დაჩოქილი ქალი მადლიერების ნიშნად ლოცულობს. მამაკაცს ლითონის სფეროზე, რომელიც ადრე მისი ბორკილის ნაწილი იყო, ფეხი დაუდგამს და ტრიუმფალური გამარჯვების ნიშნად დამსხვრეულჯაჭვიანი ხელი ზევით აღუმართავს. ლუისმა ვერ გაითვალისწინა საკუთარი ფინანსური შესაძლებლობები; ამ ნამუშევრისთვის მარმარილოს შესაძენად იგი იძულებული გახდა ფული ესესხებინა. სკულპტურა ლუისმა რომიდან ბოსტონში დააბრუნა იმ იმედით, რომ ებოლიციონისტების შემოწირულობებით ვალის დაფარვას შეძლებდა. ეს მცდელობა მხოლოდ ნაწილობრივ აღმოჩნდა წარმატებული, მაგრამ მემორიული მედალიონების გაყიდვის შედეგად, როგორც ჩანს, ლუისმა ვალის დაფარვა მაინც მოახერხა.
ჰენრი ოსავა თანერი
პენსილვანიის ხელოვნების აკადემიაში იქინსის მოსწავლეები ხშირად იყვნენ ხელოვნების სკოლებიდან გარიცხული ქალები და აფროამერიკელები. მათ შორის ყველაზე წარმატებული ჰენრი ოსავა თანერი (Henry Ossawa Tanner, 1859-1937) XIX საუკუნის ბოლოსა და XX საუკუნის დასაწყისის ყველაზე ცნობილი აფროამერიკელი ფერმწერი იყო. აფროამერიკული მეთოდისტური ეკლესიის ეპისკოპოსის შვილი, თანერი ფილადელფიაში გაიზარდა. ფილადელფიის სახვითი ხელოვნების აკადემიის დამთავრების შემდეგ იგი ფოტოგრაფად და ხატვის მასწავლებლად მუშაობდა ატლანტაში. 1891 წელს იგი პარიზში გადადის აკადემიური ცოდნის გასაღრმავებლად, სადაც მისი ნამუშევრები ხელოვნების კრიტიკოსთა კეთილგანწყობას იმსახურებს. 1890-იან წლებში თანერის მიერ საფრანგეთის რურარული ხედების ამსახველი და აფროამერიკულ თემებზე შექმნილი რეალისტური სურათები საფრანგეთში ათვისებული ფაქიზი ფერწერული მონასმებითაა შესრულებული. ისეთი ღრმად ადამიანური მხატვრული სახეებით, როგორსაც ვხედავთ სურათზე ბანჯოზე დაკვრის გაკვეთილი, თანერი სხვა მხატვრების მიერ აფროამერიკელთა ყოფის კარიკატურულ აღწერას უპირისპირდება. მოხუცი კაცი მის მუხლებზე მჯდომ ბიჭს ბანჯოზე დაკვრას ასწავლის. მათი სერიოზული და გულისხმიერი ურთიერთდამოკიდებულების ფონზე მნიშვნელობას კარგავს სიღატაკე; ბანჯო სურათში განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს, რადგან სწორედ ეს ინსტრუმენტი ასოცირდება მინესტრელების - მომღერალი პოეტების იმ დამამცირებელ კარიკატურებთან, რომლებიც თანერმა თანაგრძნობითა და კეთილშობილებით სავსე ჟანრული სცენით ჩაანაცვლა. 1897 წელს პალესტინაში მოგზაურობის შემდეგ, თანერი რელიგიურ თემებს მიმართავდა იმ რწმენით, რომ ბიბლიური ამბებით იგი უკეთ შეძლებდა მისი თანამედროვე აფროამერიკელების თავისუფლებისათვის ბრძოლის ასახვას და მათი იმედების გადმოცემას.
