ლექსემა

ლექსემა – (ინგლ. lexem < ბერძნ. lexis – სიტყვა, გამოთქმა), სიტყვა – ენის სემანტიკური სისტემის ერთეული. ლექსემა განისაზღვრება როგორც ფორმისა და მნიშვნელობის ერთიანობა (ლექსიკურ-სემანტიკური ერთიანობა). სიტყვის პარადიგმატული უნარი გამოიხატება ტერმინით „ლექსემა“, ხოლო მისი სინტაგმატური შესაძლებლობა ტერმინით – სიტყვაფორმა.

ლექსემა – სიტყვაფორმათაგან განყენებული, აბსტრაჰირებული ერთეულია. მაგ., მხოლოდ გრამატიკულად განსხვავებული სიტყვაფორმები: სახლმა, სახლის, სახლად… ქმნიან ერთ ლექსემას. სალექსიკონო ერთეული, წარმოდგენილი პარადიგმის ერთ-ერთი წევრის სახით, პირობითად არის ლექსემა, ანუ ასევე აბსტრაჰირებული ერთეული (მაგ. ქეგლ-ის სალექსიკონო ერთეულები: წერ-ს, სახლ-ი…). ლექსემის ცნება მოითხოვს აგრეთვე ლექსიკურ-სემანტიკური ვარიანტებისაგან სიტყვის განყენებულად წარმოდგენას. კერძოდ, პოლისემიის შემთხვევები ერთ ლექსემად გაიგება: – 1. მხედველობის ორგანო; 2. ძვირფასი ქვა; 3. ცალკეული უჯრედი. ერთ ლექსემად გაიგება კომპოზიტები: მიწა-წყალი, ერთგული..; შედგენილი საკუთარი სახელები: დიდი ჯიხაიში, დედოფლისწყარო…, მყარი შესიტყვებები: თვალში არ მოსდის, ყურს სჭრის და მისთ.

ა. არაბული