ლაშქრნავისი

ლაშქრნავისი - (სპარს. laškar navis - ჯარის „მწერალი“) სახელმწიფო მოხელე ირანში სეფიანების დროიდან. თანამდებობა დაფუძნებული იყო შუა საუკუნეების ისლამური მოხელის „არეზის“ უფლება-მოვალეობებზე, რომელიც გულისხმობდა სამხედრო ძალების ადმინისტრირებას - მათი ჯამაგირის, დაქირავების, სწავლებისა და ინსპექციის საკითხების კონტროლს. ყაჯართა დინასტიის მმართველობის დროს, როდესაც სახელმწიფო ხელისუფლება დაიყო ადმინისტრაციულ და სამხედრო უწყებებად, არმიის მინისტრის დაქვემდებარებაში მყოფი ლაშქრნავისის პასუხისმგებლობა მოიცავდა ჯარის დაქირავების, მომზადების და ლოჯისტიკის ფუნქციებს.

საქართველოში ლაშქრნავისის თანამდებობა ქართლ-კახეთის გაერთიანებულ სამეფოში ერეკლე II-ის მეფობის (1762-1798) მიწურულს ჩნდება. მმართველობის აპარატის გაუმჯობესების მიზნით ერეკლემ მნიშვნელოვანი ცვლილებები განახორციელა სამოხელეო წყობაში, მათ შორის სამხედრო საქმის ორგანიზების სფეროში. მის მიერ გატარებული რეფორმის შედეგად შეიცვალა ჯარის სტრუქტურა და შეიარაღება, გარდა ჩვეულებრივი მოლაშქრეობისა, შეიქმნა დაქირავებული ჯარი, გაჩნდა ახალი ტაქტიკური შენაერთები (ნოქარი, თოფჩი), გაიზარდა სამხედრო დანაყოფებისა და, შესაბამისად, სამხედრო მეთაურების რიცხვი. ყოველივე ამან მოითხოვა სამხედრო კანცელარიის ჩამოყალიბება, სადაც ხდებოდა საჯარისო ნაწილებისა და საწვრთნელი ბაზების აღნუსხვა, სამხედრო მზადების სრული ციკლის ორგანიზება და კოორდინირებული მართვა, სამხედრო მოსამსახურეთათვის ჯამაგირ-ულუფების გაწერა. ამ სამუშაოთა მომეტებულ ნაწილს ასრულებდა ლაშქრნავისი, სამხედრო კანცელარიის მოხელე.

ქართლსა და კახეთში ექვსი ლაშქრნავისი ყოფილა. მათი უფლება-მოვალეობები, საქმიანობის ხასიათი და ანაზღაურების წესები დეტალურადაა განმარტებული ქართლ-კახეთის ყოფილ სამეფო მოხელეთა მოხსენებებში მთავარმართებელ პავლე ციციანოვისადმი. ლაშქრნავისს უნდა აღენუსხა სამხედრო ნაწილების მიმაგრების ადგილები და მათზე გაწეული ხარჯები, შესრულებული სამუშაოს მიხედვით განესაზღვრა სამხედრო მეთაურების (მინბაში, უზბაში, თოფჩიბაში, დაჰბაში და სხვ.) წლიური ჯამაგირი და ულუფა. ლაშქრნავისს განსაზღვრული ჰქონდა ჯამაგირი, ულუფა და სარგო. ჯამაგირი, არსებული მასალების მიხედვით, მერყეობდა წელიწადში თორმეტიდან თვრამეტ თუმნამდე. ულუფას შეადგენდა პური, ქერი, ღვინო, ხორცი და სამარხო - სულ ოცადასამი თუმნისა. სხვა მოხელეების ჯამაგირიდან სარგოდ ეკუთვნოდა თუმანზე თითო აბაზი. ლაშქრნავისის თანამდებობაზე განწესებული ზოგიერთი პირი ითავსებდა სხვა თანამდებობებსაც, მაგალითად, გიორგი XII-ის ძე დავით ბატონიშვილი სომხითის მელიქის შვილს, იოსებს უბოძებს ლაშქრნავისის სახელოს და სალაროს მუშრიბობას. ომან ხერხეულიძე იყო ლაშქრნავისი და ერეკლეს მდივანი. თათრების ლაშქრნავისი აფრიამ ენიკოლოფოვი ამავე დროს იყო არახლოს ელის მოურავი. იოანე ქობულოვი/ქობულაშვილი ერთდროულად რამდენიმე სახელოს ფლობდა - არტილერიის პოლკოვნიკის, ლაშქრნავისის, მდივნისა და მდივანბეგისას.

ქართლ-კახეთის სამეფოს ლაშქარნავისები

• მირზა მაჰმუდ - ლაშქრნავისი 1751 წ. (დუნდუა 1984: 55, 58).
• ქაიხოსრო სუმბათაშვილი - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• მელიქიშვილი იოსებ - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• ქობულოვი/ქობულაშვილი იოანე - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• ქობულაშვილი სოლომონ - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• მირზა აფრიამ ენიკოლოფოვი - თათრების ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• თუმანიშვილი მანუჩარ - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• ხერხეულიძე ომან - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• გურგენიძე სვიმონ - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).
• ვაჩნაძე ასლან - ლაშქრნავისი XVIII ს-ის მიწ. (მესხია 1948: 027).

წყაროები და ლიტერატურა

Online Encyclopaedia Iranica;

• სეა: ფ. 1448: 8998, 8999, 9097, 9098; ფ.1449-475;
• მესხია 1948: 019, 43;
• სურგულაძე 1652: 301;
• სინ 1973: 530.

წყარო

ცენტრალური და ადგილობრივი სამოხელეო წყობა შუა საუკუნეების საქართველოში