სინქრონია

სინქრონია – (< ბერძნ. §ყილს+0ი05 – ერთდროულისი; 5Vი–თან, CMM-46- ი03-დრო), I. ეჩის მლგომარეობა მისი ისტორიის კონკრეტული მო�მენტისათევის, იქნება ეს ახლან�დელი თუ წარსულის რომელიმე მონაკვეთი (მაგ. თანამედროვე ქართული ან XIX ს. ქართული). ამით ს. განსხეავდება როგორც დიაქრონიისაგან, რ-იც გულისხ�მობს ენის ცვალებადობას დროში (იხ. დიაქროჩია), ისე პაჩნქრო�ნიისაგახნ,რ-იც აღიარებს ენის ხედროულ, უცელელ ხასიათს. 2. ეჩის შესწავლა ს-ში, როგორც მოცემული მომენტისათვის არსე�ბული მდგომარეობისა.

ს-ის (ისევე, როგორც დიაქრო�ჩიის) ცნება ენათმეცნიერებაში შემოტანილია ფ. დე სოსიურის მიერ. მასვე უკავშირდება შესა�ბამისად სინქრონიული და დია�ქრონიული ლიჩგვეისტიკების გარ�ჩევის აუცილებლობა.

სინქრონიული ლიჩგ�ვისტიკა, ფ. სოსიურის მიხედ�ვით, ენობრივ მდგომარეობას გა�ნიხილავს როგორც ურთიერთდა�კავშირებულ და ურთიერთგან�პირობებულ ერთეულთა სისტემას, ღირებულებათა სისტე�მა ს. სინქრონიული ლინგვისტიკა ადგენს იმ წესების (საერთოდ იმ ფაქტორების) ერთობლიობას, რ�ებიც დროის ნებისმიერ მონა�კვეთში უსრუნველყოფენ ენის ფუნქციობას, ე. ი. მოლაპარაკე სუ�ბიექტთა მიერ ენის პირდაპირი დანიშნულებით გამოყენების შე�საძლებლობას.

ენის, როგორც ღირებულებათა სისტემის, გაგება გულისხმობს ს�ისა და დიაქრონიის გამიჯენის აუცილებლობას: ენობრივი ღი�რებულება იქმნება მხოლოდ სინ�ქრონიული მიმართებების საფუძ�ეელშზე. ამიტომ ენის მდგომარეო�ბა, რ-იც აღებუდხია დროის ამა თუ იმ მომენტისათვის, არ განიხილება წინა მდგომარეობასთან (საერ�თოდ ენის ცვალებადობასთან) კავშირში. მაგ., თანამედროვე ქართულზე მოლაპარაკეს არ ჯირ�დება იმის ცოდნა, თუ საიდან მომ�დინარეობს მოთხრ. ბრ-ის ნიშანი -მა. კომუნიკაციისათვის საკმარი�სია მან იცოდეს -მა და -მ ალომორ�ფების განაწილება.

მაგრამ ს-ისა და დღიაქროჩნიის გამიჯვნა არ ნიშნავს მათ შორის ურთიერთკავშირის უარყოფას. სიჩქრონიული სისტემა არ არის უძრავი და აბსოლუტურად მყარი. პირველ ყოვლისა, მასში შემოღის რა (მეტყველების! გ'სით) დიაქრო�ნიული ფაქტი, იგი იწვევს მიმარ�თებების გადანაწილებას, რასაც თან ახლავს ღირებულებათა სის�ტემის, ე. ი. ენის მდგომარეობის შეცელა. ენის ისტორია წარმოგ�ვიდგება როგორც სინქრონიულ მდგომარეობათა მონაცელეობა. თავის მხრიე, სინქრონიული მდგო�მარეობების ცოდნა აუცილებელია დიაქრონიული ცვლილებების და�სადგენად. ლოგიკურად სინქრო�ნიული კვლევა წინ უჩდა უსწრებ- დეს დიაქრონიულს;: სინქრონიუ�ლი ლინგვისტიკა ქმჩის საფუი�ველს ღიაქრონიული ლინგეისტი�კისათვის. ამასთაჩაეე, სინქრო�ნიულ. სისტემაში მაინც აისახება ენაში მუდმივად არსებული მოე�ლენები, როგორიცაა ენის ყოველი მომენტისათვის არქაიჩშებისა და ჩეოლოგიზმების. დიალექტი'"- მების. ასევე თაობათა შორის გან�სხეავებული ენობრივი უსუსების არსებობა და მისთ., რ-ებიც (ძირი�თადად განსხვავებული სტილური სტატუსით) თავისუფლად თაეს�დება მოქმედ ეჩობრიე სისტემაში.

ი. ქობალივა

ლიტრატურა

• შარაძენიძე თ. აღწერითი (სინქრონიული) და ისტორიული (დიაქრონიული) ენათმეცნიერების ურთიერთმიმართების ზოგიერთი საკითხი თანამედროვე ენათმეცნიერებაში. – იკე. XI. თბ- 1959