ხეჭრელი
| (3 მომხმარებლების 10 შუალედური ვერსიები არ არის ნაჩვენები.) | |||
| ხაზი 1: | ხაზი 1: | ||
| − | [[ფაილი:XeWreli.jpg|thumb|ხეჭრელი]] | + | [[ფაილი:XeWreli.jpg|thumb|250პქ|ხეჭრელი]] |
| + | '''ხეჭრელი''' - (Frangula alnus Mill.); <br /> | ||
| + | ოჯახი: ხეჭრელი (Rhamnaceae). <br /> | ||
| + | მეგრულად – '''ლუკუხა, ლუკუმხა'''. | ||
| + | 6-7 მ სიმაღლის ბუჩქია ან ხე, გლუვი, შავი ქერქით. ტოტები უეკლოა, სწორი, ერთწლიანი ტოტები მოწითალო ყავისფერია. ყლორტებიშიშველია ან ოდნავ შებუსული, [[ფოთოლი|ფოთლები]] რიგებადაა განლაგებული, იშვიათად – მოპირისპირედ; მოგრძო-ელიფსური ან უკუკვერცხისებური, კიდემთლიანი. [[ყვავილი|ყვავილები]] იღლიურია. გვირგვინი მოწითალო თეთრია. [[ნაყოფი]] ჯერ მწვანეა, შემდეგ – წითელი, ბოლოს კი – შავი. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე. მცენარე დამახასიათებელია ფოთლოვანი ტყეების ქვეტყისათვის, იზრდება აგრეთვე ბუჩქნარებში. [[კახეთი|კახეთში]] მისი ნახვა შესაძლებელია სოფელ კისისხევისა და შუამთის მიდამოებში, [[მდინარე]] ფაფრისხევის ხეობაში. ცნობილია თითქმის მთელ [[საქართველო|საქართველოში]]. | ||
| − | + | სამკურნალო ნედლეულს უმთავრესად ქერქი წარმოადგენს, თუმცა იყენებენ მშრალ ნაყოფებსაც; ნედლი ქერქის გამოყენება დაუშვებელია, მასში შემავალი მომწამლავი ნივთიერებების გამო, რომელიც იშლება არა ნაკლებ ერთი წლის შენახვის შემდგომ. ქერქი, ფოთლები, ნაყოფები შეიცავს ანტრაქინონებს: გლუკოფრანგულინს, ფრანგულინს, ემოდინს და იზოემოდინს, რომელთა დიდი რაოდენობა ქერქში აღინიშნება; აგრეთვე – ანტრაგლიკოზიდებს, ტრიტერპენულ გლიკოზიდებს, ქრიზოფანის მჟავას, ანტრანოლებს, ფისებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ეთერზეთებს კვალის სახით. ფოთლები და ნაყოფები გარდა აღნიშნულისა, შეიცავს ალკალოიდებსა და ასკორბინის მჟავას. ქერქი მედიცინაში გამოიყენება როგორც რბილი, ამავე დროს ეფექტური სასაქმებელი საშუალება, რომლის შედეგი ვლინდება მიღებიდან 10-14 საათის შემდეგ. ხეჭრელის სასაქმებელი პრეპარატების გამოყენება ნაჩვენებია შემდეგი პათოლოგიების დროს: ბუასილი, ყაბზობა, ნაწლავების ათონია, ანალური ნახეთქები, კოლიტი, გასტრიტი, კუჭისა და თორმეტგოჯანაწლავის წყლული, რევმატიზმი, რადიკულიტი, ეგზემა, კანის ანთებები, ციება, უხვი მენსტრუაცია, მუნი, მალარია, კლიმაქსი, აჩქარებული გულისცემა, ნერვული დაავადებები, თავბრუსხვევა, სიმსუქნე, შაქრიანი დიაბეტი, ნივთიერებათა ცვლასთან დაკავშირებული კანის დაავადებები; გარდა აღნიშნულისა, ქერქის გამოყენებისას დადებითი ეფექტი გამოვლინდა სტრეპტოდერმიის, პიოდერმიის, ფურუნკულოზისა და კანის სხვა დაავადებებისას, აგრეთვე კანქვეშა ცხიმოვან უჯრედისში, სადაც შერეული მიკროფლორა შეიმჩნევა. როგორც სპეციალისტები აღნიშნავენ ქერქის მოქმედება ნაწლავებზე, უპირველესად არის მარეგულირებელი და არა მხოლოდ სასაქმებელი, ვინაიდან მთრიმლავი ნივთიერებები, რომელიც მის შემადგენლობაშია, კუჭის აშლილობის დროსაც იძლევა სამკურნალო ეფექტს. | |
| − | + | ||
| + | არის მითითებები, რომ უძველეს ხალხურ მედიცინაში იყენებდნენ სასქესო ორგანოების კიბოს სამკურნალოდ (Минаева, 1970). | ||
| + | ხანგრძლივი დროის მანძილზე, მაღალი დოზებით ხეჭრელის პრეპარატების გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს მცირე მენჯის ორგანოების გაძლიერებული ჰიპერემია, რაც უკიდურესად საფრთხილოა ფეხმძიმეებისათვის (შეიძლება გამოიწვიოს მუცლისმოწყვეტა), სხვადასხვა გინეკოლოგიური დაავადებებისას, საშვილოსნოდან სისხლდენის მიდრეკილების მქონე პირებისათვის. | ||
==წყარო== | ==წყარო== | ||
| − | + | * [[სამეგრელოს ბიომრავალფეროვნება და სამკურნალო მცენარეები]]. | |
| − | + | * [[კახეთის რეგიონის მცენარეები]] | |
| − | + | ||
| − | [[კატეგორია:მცენარეები]] | + | [[კატეგორია:ბუჩქოვანი მცენარეები]] |
[[კატეგორია:ხეჭრელისებრნი]] | [[კატეგორია:ხეჭრელისებრნი]] | ||
| + | [[კატეგორია: საქართველოს სამკურნალო მცენარეები]] | ||
მიმდინარე ცვლილება 16:18, 5 დეკემბერი 2023 მდგომარეობით
ხეჭრელი - (Frangula alnus Mill.);
ოჯახი: ხეჭრელი (Rhamnaceae).
მეგრულად – ლუკუხა, ლუკუმხა.
6-7 მ სიმაღლის ბუჩქია ან ხე, გლუვი, შავი ქერქით. ტოტები უეკლოა, სწორი, ერთწლიანი ტოტები მოწითალო ყავისფერია. ყლორტებიშიშველია ან ოდნავ შებუსული, ფოთლები რიგებადაა განლაგებული, იშვიათად – მოპირისპირედ; მოგრძო-ელიფსური ან უკუკვერცხისებური, კიდემთლიანი. ყვავილები იღლიურია. გვირგვინი მოწითალო თეთრია. ნაყოფი ჯერ მწვანეა, შემდეგ – წითელი, ბოლოს კი – შავი. ყვ. ნაყ. VI-IX. იზრდება დაბლობიდან ტყის ზედა სარტყლამდე. მცენარე დამახასიათებელია ფოთლოვანი ტყეების ქვეტყისათვის, იზრდება აგრეთვე ბუჩქნარებში. კახეთში მისი ნახვა შესაძლებელია სოფელ კისისხევისა და შუამთის მიდამოებში, მდინარე ფაფრისხევის ხეობაში. ცნობილია თითქმის მთელ საქართველოში.
სამკურნალო ნედლეულს უმთავრესად ქერქი წარმოადგენს, თუმცა იყენებენ მშრალ ნაყოფებსაც; ნედლი ქერქის გამოყენება დაუშვებელია, მასში შემავალი მომწამლავი ნივთიერებების გამო, რომელიც იშლება არა ნაკლებ ერთი წლის შენახვის შემდგომ. ქერქი, ფოთლები, ნაყოფები შეიცავს ანტრაქინონებს: გლუკოფრანგულინს, ფრანგულინს, ემოდინს და იზოემოდინს, რომელთა დიდი რაოდენობა ქერქში აღინიშნება; აგრეთვე – ანტრაგლიკოზიდებს, ტრიტერპენულ გლიკოზიდებს, ქრიზოფანის მჟავას, ანტრანოლებს, ფისებს, მთრიმლავ ნივთიერებებს, ეთერზეთებს კვალის სახით. ფოთლები და ნაყოფები გარდა აღნიშნულისა, შეიცავს ალკალოიდებსა და ასკორბინის მჟავას. ქერქი მედიცინაში გამოიყენება როგორც რბილი, ამავე დროს ეფექტური სასაქმებელი საშუალება, რომლის შედეგი ვლინდება მიღებიდან 10-14 საათის შემდეგ. ხეჭრელის სასაქმებელი პრეპარატების გამოყენება ნაჩვენებია შემდეგი პათოლოგიების დროს: ბუასილი, ყაბზობა, ნაწლავების ათონია, ანალური ნახეთქები, კოლიტი, გასტრიტი, კუჭისა და თორმეტგოჯანაწლავის წყლული, რევმატიზმი, რადიკულიტი, ეგზემა, კანის ანთებები, ციება, უხვი მენსტრუაცია, მუნი, მალარია, კლიმაქსი, აჩქარებული გულისცემა, ნერვული დაავადებები, თავბრუსხვევა, სიმსუქნე, შაქრიანი დიაბეტი, ნივთიერებათა ცვლასთან დაკავშირებული კანის დაავადებები; გარდა აღნიშნულისა, ქერქის გამოყენებისას დადებითი ეფექტი გამოვლინდა სტრეპტოდერმიის, პიოდერმიის, ფურუნკულოზისა და კანის სხვა დაავადებებისას, აგრეთვე კანქვეშა ცხიმოვან უჯრედისში, სადაც შერეული მიკროფლორა შეიმჩნევა. როგორც სპეციალისტები აღნიშნავენ ქერქის მოქმედება ნაწლავებზე, უპირველესად არის მარეგულირებელი და არა მხოლოდ სასაქმებელი, ვინაიდან მთრიმლავი ნივთიერებები, რომელიც მის შემადგენლობაშია, კუჭის აშლილობის დროსაც იძლევა სამკურნალო ეფექტს.
არის მითითებები, რომ უძველეს ხალხურ მედიცინაში იყენებდნენ სასქესო ორგანოების კიბოს სამკურნალოდ (Минаева, 1970).
ხანგრძლივი დროის მანძილზე, მაღალი დოზებით ხეჭრელის პრეპარატების გამოყენებამ შეიძლება გამოიწვიოს მცირე მენჯის ორგანოების გაძლიერებული ჰიპერემია, რაც უკიდურესად საფრთხილოა ფეხმძიმეებისათვის (შეიძლება გამოიწვიოს მუცლისმოწყვეტა), სხვადასხვა გინეკოლოგიური დაავადებებისას, საშვილოსნოდან სისხლდენის მიდრეკილების მქონე პირებისათვის.
