ალმანახის წინამდებარე ნომერი ეძღვნება საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსს და წარმოადგენს მოკრძალებულ მცდელობას ამ ახალი და მეტად საინტერესო აქტით გათვალისწინებული ნორმებისა და პრინციპების უფრო ნათლად და გარკვევით წარმოჩენისათვის, მათი იმ ადამიანებამდე დაყვანისათვის, რომელთა კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების ეფექტური რეალიზაციისათვისაც შექმნილია ზემოაღნიშნული ნორმატიული აქტი. ეს საკმაოდ მნიშვნელოვანი საქმეა, თუ გავითვალისწინებთ იმასაც, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი სიახლეა ქართულ სამართალში, იგი, საზოგადოების მიერ ჯერ კიდევ არ არის სრულად ათვისებული, არ არის ჩამოყალიბებული სრულყოფილი პრაქტიკა, რის გამოც პასუხის გარეშე რჩება უამრავი შეკითხვა, რაც, თავის მხრივ, ხელს უშლის კოდექსის სრულფასოვნად ამოქმედებას.

თავიდანვე უნდა ითქვას, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი წარმოადგენს ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს წინგადადგმულ ნაბიჯს იმ გზაზე, რასაც ჰქვია სამოქალაქო დემოკრატიულ პრინციპებზე დაფუძნებული, საზოგადოებისა და მისი თითოეული წევრის ჰარმონიული თანაარსებობაზე ორიენტირებული სახელმწიფოს აღმშენებლობა. ამ დოკუმენტის დანიშნულების სრულფასოვნად გააზრებისათვის ყურადღება უნდა მიექცეს დემოკრატიული აღმშენებლობის ხანმოკლე პერიოდსა და იმ მემკვიდრეობას, რომელიც ჩვენ მივიღეთ საბჭოური წყობილების ტოტალიტარული რეჯიმის მსხვრევის შემდეგ. ისევე, როგორც ეს დამახასიათებელია ნებისმიერი ტოტალიტარული სახელმწიფოსათვის, საბჭოური იდეოლოგიისათვის უცხო იყო ისეთი ზოგადსაკაცობრიო ფასეულობები, როგორებიცაა, სახელმწიფოს უპირველესი დანიშნულება ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დაცვა, მათზე განუხრელი ზრუნვა და ა.შ. სახელმწიფო აპარატი განიხილებოდა როგორც განყენებული ინსტიტუტი, უმთავრესი ღირებულება, რომლის კეთილდღეობაზეც უნდა ყოფილიყო ორიენტირებული თითოეული ადამიანი, თუნდაც მისი უფლებებისა და ინტერესების საზიანოდაც კი. ადამიანი მოიაზრებოდა მხოლოდ და მხოლოდ როგორც ნედლეული ამ ,,უმთავრესი მიზნის” მისაღწევად. ნებისმიერი პროცესი ამ მავნე პრაქტიკის წინააღმდეგ განიხილებოდა უმძიმეს დანაშაულად და მათ აღსაკვეთად მიიღებოდა უმკაცრესი რეპრესიული ზომები.

დღეს უკვე სხვა მდგომარეობაა. ჩვენ ვცდილობთ ავაშენოთ სულ სხვა სახელმწიფო, ისეთი, რომელიც მოწოდებული იქნება საკუთარი დანიშნულების, უმთავრესი ფუნქციის - თითოეული მოქალაქის ინტერესებსა, მის კანონიერ უფლებებზე და თავისუფლებებზე ზრუნვა, საკუთარი მოქალაქეებისათვის ცხოვრების ღირსეული პირობების შექმნა - განსახორციელებლად. ეს წინააღმდეგობებითა და პრობლემებით აღსავსე გზაა, სადაც ერთ-ერთ უმნიშვნელოვანეს პრობლემას სწორედ საბჭოური პერიოდის აზროვნების რუდიმენტული გადმონაშთი წარმოადგენს, რომელსაც საკმაოდ მყარად აქვს გადგმული ფესვი ჩვენი საზოგადოების დიდი ნაწილის გონებაში. სახელმწიფო მოხელეების, ჩინოვნიკების მნიშვნელოვან ნაწილს არ ესმის ან არ სურს გაიგოს, რომ მისი უმთავრესი ფუნქცია არა საკუთარ ინტერესებზე ზრუნვაა, არამედ თითოეული მოქალაქის მოთხოვნაზე მყისეული რეაგირება და მათი დაკმაყოფილების უზრუნველყოფა. ამასთანავე, ბევრ რიგით მოქალაქეს, რომელიც გარკვეული მიზეზების გამო შეეჩვია სახელმწიფო აპარატის გაუცხოებას და ვერ გაუთავისებია, რომ ჩინოვნიკი ხელფასს იღებს იმ ბიუჯეტიდან, რომლის ფორმირების წყაროსაც სწორედ მოქალაქის მიერ საკუთარი ჯიბიდან გადასახადების სახით გაღებული თანხები წარმოადგენს, ვერ დაუჯერებია, რომ მას სრული უფლება აქვს ჩინოვნიკისაგან მოითხოვოს სათანადო ყურადღება ნებისმიერ მტკივნეულ საკითხთან მიმართებაში.

არ შეიძლება არ გაივლოს პარალელი ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსსა და ისეთ აქტუალურ პრობლემას შორის, როგორიცაა კორუფცია - სენი, რომელმაც, შეიძლება ითქვას, დაღუპვის პირას მიიყვანა ისედაც სუსტი, მშენებარე სახელმწიფო. კორუფციის წინააღმდეგ ბრძოლა შეუძლებელია მხოლოდ სახელმწიფო ორგანოების მიერ განხორციელებული ღონისძიებების მეშვეობით, თუნდაც ქვეყნის უმაღლესი ხელისუფლების ნებით. კორუფციის, როგორც მოვლენის, უმთავრეს მტერს, სხვა ყველაფერთან ერთად, წარმოადგენს საჯარო დაწესებულებათა საქმიანობის მაქსიმალური გამჭვირვალობა, საზოგადოების, მისი თითოეული წევრის ნება, მუდმივი კონტროლი სახელმწიფო ორგანოების საქმიანობასა და მათ მიერ ფინანსური სახსრების დანიშნულების ხარჯვაზე.

სწორედ ტოტალიტარული აზროვნების გადმონაშთების მსხვრევის, საჯარო დაწესებულებათა საქმიანობის გამჭვირვალობასა და მათზე საზოგადოებრივი კონტროლის დაწესების უაღრესად ქმედით ბერკეტს წარმოადგენს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი. თუ აღნიშნული პრობლემები არ გადაწყდება, ნებისმიერი სურვილი თუ მცდელობა ძლიერი, დემოკრატიული სახელმწიფოს აშენებისათვის წყალში გადაყრილი შრომის ტოლფასი იქნება. ამისათვის კი აუცილებელია საზოგადოების მომზადება, მისი ნების ჩამოყალიბება, მოქალაქეების მიერ თავიანთი ადგილისა და უფლებების გათავისება, ამ უფლებებისა და ინტერესების სარეალიზაციოდ იმ ბერკეტების გამოყენება, რომლებიც მინიჭებული და გარანტირებული აქვთ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით. ეს დოკუმენტი, მიუხედავად იმისა, რომ უაღრესად მნიშვნელოვან დებულებებს შეიცავს, შეიძლება დარჩეს მხოლოდ ფურცელზე და იქცეს ფარატინა ქაღალდად, თუ ის არ აამუშავა თვითონ მოქალაქემ, იმ ადამიანმა, რომელიც არ დაიზარებს დარღვეული უფლების დაცვას და გამოიყენებს მის ხელთ არსებულ მექანიზმებს როგორც საკუთარი, ასევე, მთლიანად, საზოგადოების, მისი მომავლის ინტერესების საკეთილდღეოდ.

ზურაბ მარაქველიძე

მამუკა ტივიშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

ჩვენი ქვეყნის საზოგადოებრივ ცხოვრებაში განვითარებული პროცესები ადასტურებენ იმ ფაქტს, რომ საქართველო განვითარების ახალ, ქართული სახელმწიფოებრივი ცნობიერებისათვის ჯერ კიდევ უცხო ურთიერთობებზე გადადის. ათწლეულების განმავლობაში დამკვიდრებულმა სოციალისტურმა იდეოლოგიამ კრახი განიცადა. მძიმე შედეგების ძირითადი მიზეზი კი მდგომარეობს იმაში, რომ ამ იდეოგოლიამ იგნორირება გაუკეთა ისეთ ღირებულებებს, როგორებიცაა ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების პრიმატი სახელმწიფოსთან მიმართებაში, ინდივიდუალიზმი და კერძო საკუთრება, სახელმწიფო ხელისუფლების რეალური დაყოფა, ისეთი დემოკრატიული ინსტიტუტების მშენებლობა, რომელთაც შესაძლებელი უნდა გაეხადათ ხელისუფლების საქმიანობის გამჭვირვალობა და სხვ. საქართველოსთვის უცხო არ არის ტოტალიტარული მართველობა, რომლის დევიზია საზოგადოება ხელისუფლებისათვის და ისეთი სახელმწიფოებრივი წესრიგი, რომელიც საზოგადოების თითოეულ წევრის ქცევის გაკონტროლების შესაძლებლობას შექმნის, ისე რომ საზოგადოებას შემხვედრი უფლება აღარ რჩება. ტოტალიტარიზმის ალტერნატივას წარმოადგენს დემოკრატია. მართვის მითითებული სისტემა, რომლის უპირატესობა მსოფლიოს ყველა ცივილიზებულმა სახელმწიფომ აღიარა, დემოკრატიული ინსტიტუტების მეშვეობით საზოგადოებას აძლევს მოქმედების იურიდიულ ბერკეტებს, რათა შეძლოს ხელისუფლების საქმიანობის გაკონტროლება, ვინაიდან, ხელისუფლება იქმნება ხალხისათვის და არა პირიქით. საქართველოში მიმდინარე მასშტაბური სამართლებრივი რეფორმები ამ ამოცანის გადაწყვეტას ემსახურება, რომლის მნიშვნელოვან ეტაპად განიხილება 2000 წლის 1 იანვარს ძალაში შესული ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი. დარგის ექსპრტების შეფასებით, იგი გადამწყვეტ როლს შეასრულებს არა მარტო ახალი ადმინისტრაციული ურთიერთობების დანერგვის საქმეში, არამედ, ზოგადად, ახალი სახელმწიფოებრივი და სამართლებრივი ცნობიერების ფორმირებაზე.

ქვეყანაში გაღრმავებული კრიზისის ფონზე ახალი ადმინისტრაციული კოდექსის შემდგენლების წინაშე დაისვა საკითხი - შექმნილიყო ისეთი ნორმატიული აქტი, რომელიც გარდამავალი ეკონომიკის ქვეყნისათვის ურთულესი ამოცანების გადაწყვეტას შეძლებდა. კერძოდ, შესაძლებელი გახდებოდა:საზოგადოების აქტიური ჩართვა ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესში;

ადმინისტრაციულ ორგანოთა და სხვა საჯარო დაწესებულებათა საქმიანობის გამჭვირვალობა;

საჯარო ინფორმაციაზე ნებისმიერი დაინტერესებული პირის ხელმისაწვდომობის გარანტიები;

საზოგადოების წინაშე ადმინისტრაციულ ორგანოთა და თანამდებობის პირთა გაზრდილი ანგარიშვალდებულება და კონკრეტული პასუხისმგებლობა კანონით დაკისრებული ვალდებულებების შეუსრულებლობისა ან არაჯეროვანი შესრულებისათვის და სხვ.

ამდენად, ახალ ადმინისტრაციულ კოდექსს უნდა გადაეწყვიტა ერთი უმთავრესი ამოცანა - ძირეულად შეეცვალა ძველი ადმინისტრაციული ურთიერთობებით ჩამოყალიბებული პრაქტიკა, სადაც ურთიერთობის ერთი მხარე - ადმინისტრაციული ორგანო, უფლებამოსილია, ხოლო მეორე მხარე, რომელიც ექცევა ადმინისტრაციული საქმიანობის კონკრეტულ სფეროში - ვალდებულია იმოქმედოს. უკვე შეიძლება ითქვას, რომ იურიდიული ცვლილება შედგა და, გაზვიადების გარეშე, სამართლებრივი რევოლუციის მნიშვნელობა შეიძინა. ამის დამადასტურებელია ის სახელმძღვანელო პრინციპები, რამაც განსაზღვრა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის არსი და სისტემა. უნდა აღინიშნოს, რომ ამ პრინციპების უმრავლესობა მთლიანად სიახლეა ადმინისტრაციული ურთიერთობებისათვის და თვისობრივად განსხვავებულ შინაარსს ამკვიდრებს. საკითხში უკეთ გარკვევის მიზნით დეტალურად შევჩერდეთ ზოგიერთ მათგანზე.

კოდექსით გარანტირებული კანონიერი ნდობის უფლება პირს აძლევს შესაძლებლობას მოსთხოვოს ადმინისტრაციულ ორგანოს ან თანამდებობის პირს შეპირებული მოქმედების შესრულება ან მოქმედებისაგან თავის შეკავება, თუ ასეთი მოქმედების შესრულების დაპირება ადმინიტრაციული ორგანოს მიერ წერილობით არის გაცემული.

თანასწორობის პრინციპი უზრუნველყოფს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილეთა თანასწორობას და ერთსა და იმავე სიტუაციაში სხვადასხვა სუბიექტის მიმართ ერთნაირი გადაწყვეტილების მიღებას. ამ პრინციპის გათვალისწინებით, დაუშვებელია ურთიერთობის მონაწილის კანონიერი ინტერესების შეზღუდვა, ან იგნორირება, ან უსაფუძვლო უპირატესობების დადგენა და სხვ. მოცემული პრინციპი კონსტიტუციით აღიარებული უფლებათა თანასწორობის მოთხოვნიდან მომდინარეობს.

სიახლეა ასევე საკუთარი მოსაზრების წარდგენის უფლება, რომელიც, ექსპერტთა ვარაუდით, ამ დარგის რეფორმის მონაპოვარია და ხალხის მიერ ადმინისტრაციულ სამართალწარმოების პროცესში საკუთარი ინიციატივისა და ნების გამოვლენის პრეცედენტს შექმნის. კერძოდ, ყველას აქვს უფლება მონაწილეობა მიიღოს ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის პროცესში, თუ ამ აქტმა შეიძლება გამოიწვიოს მისი უფლებების შეზღუდვა და, შესაბამისად, გავლენა მოახდინოს აქტის საბოლოო ვარიანტის ფორმირებაში.

საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლება დაინტერესებულ სუბიექტს ანიჭებს შესაძლებლობას საჯარო დაწესებულება დაავალდებულოს ყველა იმ ინფორმაციის მიწოდებაში, რომელიც ღიაა საზოგადოებისათვის და არ არსებობს კანონით პირდაპირ განსაზღვრულ შემთხვევაში მისი საიდუმლოდ გამოცხადების საფუძველი. მოცემულ შემთხვევაში კანონი ადმინისტრაციულ ორგანოს ავალდებულებს დაასაბუთოს და მიუთითოს ის ნორმატიული აქტი, რომელიც ამ ინფორმაციას საიდუმლოდ აცხადებს.

კოდექსი ამკვიდრებს საჯარო დაწესებულების დამოუკიდებელი სტრუქტურის მქონე სუბიექტის სტატუსს, რაც მნიშვნელოვანი სიახლეა ადმინისტრაციულ სამართალში. ადმინისტრაციული ორგანო, გარდა აღმასრულებელი ხელისუფლებით დადგენილი ადმინისტრაციული ფუნქციების შესრულებისა, შეიძლება გახდეს სამოქალაქო სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტი, ანუ მონაწილეობა მიიღოს სამოქალაქო კანონმდებლობით რეგულირებულ გარიგებებში ერთ-ერთ მხარედ, რაც საბოლოო ფორმით საჯარო და კერძო ინტერესების თანხვედრამდე მივყევართ. აღნიშნული ცვლილებით მთლიანად განახლდება ადმინისტრაციული ორგანოს ფუნქციური დატვირთვა და შეიცვლება მისი, როგორც ურთიერთობის მონაწილე ზემდგომი მაკონტროლებელი უწყების, სტატუსი.

მოცემული პრინციპების მოკლე შეფასებიდანაც ნათლად ჩანს ადმინისტრაციული ორგანოს გაზრდილი სამართლებრივი და საზოგადოებრივი დატვირთვა. თუმცა ადმინისტრაციული ორგანოსა და თანამდებობის პირის სტატუსის უკეთ გაანალიზებისათვის სასურველია, შეძლებისდაგვარად, სრულად შევაფასოთ მათ მიერ კანონით მინიჭებული უფლებამოსილებებისა და ვალდებულებების განხორციელების მექანიზმი.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლი შეიცავს ადმინისტრაციული ორგანოს დეფინიციას და ასეთად განიხილავს ყველა სახელმწიფო ან თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოს ან დაწესებულებას, აგრეთვე, ნებისმიერ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს, რომელსაც კანონმდებლობის საფუძველზე ევალება საჯარო-სამართლებრივი უფლებამოსილების შესრულება. სხვა სუბიექტებისაგან განსხვავებით, ადმინისტრაციული ორგანო იქმნება კონსტიტუციისა და კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხთხვევაში ამავე კანონით რეგულირებულ სფეროში საჯარო ინტერესების განსახორციელებლად. ამდენად, თითოეული ადმინისტრაციული ორგანოს საქმსიანობის სფერო, მიზნები, უფლებამოსილების ფარგლები და საქმიანობის განხორციელების წესი მკაცრად რეგლამენტირებულ სამართლებრივ საფუძვლებს ემყარება. ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის კონკრეტულ ჩარჩოებში მოქცევა საზოგადოების მხრიდან ამ საქმიანობის გაკონტროლებისა და კანონიერი ზემოქმედების შესაძლებლობას ქმნის.

ამდენად, ადმინისტრაციული ორგანოებს ასევე განეკუთვნებიან ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოები, რომლებიც ,,ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის შესახებ“ კანონი თანახმად, წარმოადგენენ სოფლის, თემის, დაბის, ქალაქის საკრებულოები და გამგეობები, ხოლო იმ ქალაქის, რომელიც არ შედის რაიონის დაქვემდებარებაში, აღმასრულებელ ხელისუფლებას ახორციელებს მერია.

კოდექსი ადმინისტრაციული ორგანოს სტატუსს ანიჭებს ფიზიკურ პირს, ანუ არჩევით, დანიშვნით ან კონკურსის წესით შერჩეულ თანამდებობის პირს, რომელსაც ნორმატიული აქტის საფუძველზე, ენიჭება სახელმწიფო ინტერესების განხორციელების უფლებამოსილება. რაც შეეხება კერძო სამართლის იურიდიულ პირს, თვისებებითა და შინაარსით შეესაბამება და აერთიანებს კერძო სამართლის იურიდიული პირისათვის დადგენილ ისეთ ნიშნებს, როგორიცებაა: დამოუკიდებლობა, განკერძოებული ქონება, ორგანიზაცილ-სამართლებრივი სტრუქტურა და სხვ. მხოლოდ იმ თავისებურებით, რომ სხვა ადმინისტრაციული ორგანოების მსგავსად, იქმნება და ფუნქციონირებს ნორმატიული აქტის საფუძველზე კონკრეტულ სფეროში საჯარო ინტერესების წარმოსადგენად.

კოდექსის მოქმედება არ ვრცელდება უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოების (საქართველოს პარლამენტი, ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი საბჭოები), სასამართლო ხელისუფლების დაწესებულებების (სასამართლო დაწესებულებები და პროკურატურა), პრეზიდენტის სათათბირო ორგანოების და სახალხო დამცველის საქმიანობაზე, იმ გამონაკლისის გათვალისწინებით, რომ ამ ორგანოებსაც ევალებათ საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი გახადონ საჯარო ინფორმაცია. შესაბამისად, მათზეც გავრცელდება ამ კოდექსის მესამე თავით დადგენილი ინფორმაციის თავისუფლების მარეგულირებელი ნორმები.

კოდექსით დაცულ ღირებულებებს შორის განსაკუთრებულ ინტერესს იწვევს ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულება ხელმისაწვდომი გახადოს საჯარო ინფორმაცია ნებისმიერი დაინტერესებული პირისათვის. ასეთად კი განიხილება საჯარო დაწესებულებაში შექმნილი, დამუშავებული, შენახული ან გაცემული ინფორმაცია, თუ არ არსებობს ამ ინფორმაციის საიდუმლოდ გამოცხადების კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული საფუძვლები. ინფორმაცია შეიძლება საიდუმლოდ გამოცხადდეს, თუ იგი სახელმწიფო, კომერციული ან პროფესიული საიდუმლოების შემცველია. მიუხედავად ყოველგვარი საფუძვლებისა, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ხელისაწვდომი გახადოს საზოგადოებისათვის ისეთი ინფორმაცია, როგორიცაა:

ინფორმაცია გარემომცველ გარემოსა და იმ საშიშროებაზე, რომელიც შეიძლება მისი ზემოქმედებით შეექმნას ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას;

საჯარო დაწესებულების საქმიანობის იურიდიული დოკუმენტი, დებულების ან ინსტრუქციის სახით, რომელიც განსაზღვრავს სახელმწიფო ორგანოს სტრუქტურას, მოხელეთა ფუნქციებს, გადაწყვეტილების მიღების წესს, მიღებულ გადაწყვეტილებებსა და ორგანოს საქმიანობასთან დაკავშირებულ სხვა საორგანიზაციო და იურიდიულ საკითხებს;

არჩევით თანამდებობაზე პირის არჩევასთან დაკავშირებული ყველა ინფორმაცია;

საჯარო დაწესებულების საქმიანობის აუდიტორული და სარევიზიო შემოწმების შედეგები, აგრეთვე სასამართლოს ის მასალები, რომელშიც საჯარო დაწესებულება მხარედ მონაწილეობს;

საჯარო მონაცემთა ბაზის შექმნასა და გამოყენებასთან დაკავშირებული ისეთი საკითხები, როგორიცაა: მონაცემთა ბაზის სახელწოდება, მონაცემთა ბაზისათვის პასუხისმგებელი პირის ვინაობა და სამსახურებრივი მისამართი, ამ მონაცემთა შეგროვების და გამოყენების მიზნები, საჯარო მონაცემთა შემადგენლობა და წყაროები, პერსონალური ინფორმაციის მიღების პროცედურა და იმ პირთა კატეგიორია, რომელთაც უფლება აქვთ გაეცნონ საჯარო მონაცემთა ბაზაში არსებულ პერსონალურ მონაცემებს, ასევე იმ პირთა კატეგიორია, რომელთა შესახებაც გროვდება, მუშავდება და ინახება ინფორმაცია.

საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად და სათანადო მონაცემთა ბაზის შესაქმნელად, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია შექმნას საჯარო რეესტრი და დანიშნოს საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე პასუხისმგებელი თანამდებობის პირი. დაინტერესებული პირის განცხადება ინფორმაციის გაცემაზე საჯარო დაწესებულების მიერ უნდა დაკმაყოფილდეს დაუყოვნებლივ, ხოლო გამონაკლისს შემთხვევაში, - არა უგვიანეს 10 დღის განმავლობაში. დაწესებულებას ევალება მიიღოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება ინფორმაციის გაცემის ან გაცემაზე უარის თქმის შესახებ, რომელიც შეიძლება შემდგომ სასამართლო დავის საგანი გახდეს. ადმინისტრაციული ორგანო ასევე ვალდებულია უსაფუძვლოდ არ დააბრკოლოს დაინტერესებული პირი საჯარო ინფორმაციის გაუცემლობით. ვინაიდან შესაძლებელია ამან ორგანოს ან თანამდებობის პირის სამოქალაქო სამართლებრივი პასუხისმგებლობა გამოიწვიოს, ქონებრივი ან არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების სახით.

ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულებათა შორის მნიშვნელოვანია მისი პასუხისმგებლობა პერსონალური მონაცემების მოპოვების, დამუშავების ან გაცემის პროცესში. ასეთი ინფორმაციის შეგროვება, დამუშავება ან შენახვა დაიშვება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ამის უფლებამოსილებას ანიჭებს კანონი პირდაპირ და უშუალოდ და ეს აუცილებელია ამ ორგანოს ფუნქციების შესასრულებლად. პერსონალური ინფორმაცია კონფიდენციალურია, ამიტომ იგი შეიძლება გაიცეს მხოლოდ იმ პირის თანხმობით, რომელსაც უშუალოდ ეხება პერსონალური ინფორმაცია, ან არსებობს სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილება.

ადმინისტრაციული ორგანოსა და თანამდებობის პირის საქმიანობის განმსაზღვრელი ნიშანია ადმინისტრაციული აქტის გამოცემა, რომელსაც კოდექსი კონკრეტულ პროცედურულ მოთხოვნებს უყენებს. ეს მოთხოვნები უკავშირდება აქტის ფორმას, მის რეკვიზიტებს, დასაბუთებას და გამოქვეყნების წესს. აღნიშნული მოთხოვნების დარღვევით გამოცემული აქტი შეიძლება გამოცემული აქტის ბათილობის ან ძალადაკარგულად გამოცხადების საფუძველი გახდეს.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის კიდევ ერთი თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ ადმინისტრაციული ორგანოს ენიჭება კერძო სამართლებრივ ურთიერთობებში მხარედ მონაწილეობის უფლება. კოდექსის მიღებისას, ხელისუფლებამ შეძლო ამ ორი სხვადასხვა სამართლებრივი დარგის მარეგულირებელი ნორმებისაგან კომპრომისული ვარიანტის შემუშავება, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს ადმინისტრაციული ორგანოს თანასწორობა და ნების თავისუფლება სამოქალაქოსამართლებრივ გარიგებებში მონაწილეობისას, მისი, როგორც ადმინისტრაციული სტატუსის, შენარჩუნებით. ეს სტატუსი კი ორგანოს ავალდებულებს იმოქმედოს მხოლოდ კანონმდებლობით მისთვის მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგდებში. თუ სამოქალაქო კანონმდებლობა მოქმედების თავისუფლებას ანიჭებს კერძო სამართლის სუბიექტებს, იქნება ეს ფიზიკური თუ იურიდიული პირი, კონკრეტულ შეზღუდვებს უწესებს გარიგებებში მონაწილე ადმინისტრაციულ ორგანოს და მოქმედებების განხორციელებისას ავალდებულებს:

არ დაარღვიოს საქ. კონსტიტუცია და მოქმედი კანონმდებლობა, განსაკუთრებით კონსტიტუციის მე-2 თავით გარანტირებული ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები;

მიიღოს თანხმობა მესამე პირებისაგან, თუ ადმინისტრაციულმა გარიგებამ შეიძლება გავლენა იქონიოს მესამე პირების უფლება-მოვალეობებზე;

ადმინისტრაციული გარიგება დადოს წერილობითი ფორმით, თუ კანონი კონკრეტულ შემთხვევაში სპეციალურად გარიგების სხვა ფორმას არ ითვალისწინებს.

გარიგების ზეპირი ფორმის დაუშვებლობა განპირობებულია რამდენიმე ფაქტორით: ზეპირი ფორმით დადებული ადმინისტრაციული გარიგებისას დავის შემთხვევაში გართულდება იმ პირობების მტკიცება, რაზედაც ნამდვილად მოხდა ხელშეკრულების მხარესთან შეთანხმება და შესაძლებელია, სათანადო მტკიცების არარსებობის გამო, დაზარალდეს ადმინისტრაციული ორგანო და, შესაბამისად სახელმწიფო. გარდა ამისა, წერილობითი ხელშეკრულება იძლევა იმის მტკიცების საშუალებას, ადმინისტრაციული გარიგება დადებულია თუ არა ადმინისტრაციული ორგანოსათვის კანონით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში. ამ დარგის ექსპერტის, ზ. ადეიშვილის განმარტებით, ,,გარიგების ფორმის შეზღუდვა განპირობებულია იმით, რომ ადმინისტრაციული ორგანო ხელისუფლებითი ფუნქციის მატარებელია, აგრეთვე, - იმითაც, რომ ნებისმიერი ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულებებზე პასუხს, საბოლოო ჯამში, სახელმწიფო აგებს.“

კოდექსის შესაბამისად, არსებობს ადმინისტრაციული გარიგების ბათილობის ორი ძირითადი საფუძველი:

1. ბათილობის საფუძველი შეიძლება მომდინარეობდეს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსით დადგენილი გარიგების ბათილობის პირობებიდან (უცილოდ ბათილი, საცილო, მოტყუებით ან იძულებით დადებული გარიგებები), ან

2. იმ ადმინისტრაციული აქტის გაუქმებიდან, რის საფუძველზეც შედგა ადმინისტრაციული გარიგება.

ქვეყნის დემოკრატიული განვითარების დონე მნივნელოვნად არის დამოკიდებული იმაზე, თუ რამდენად არის ჩართული საზოგადოება საჯარო გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში და რამდენად არსებობს საზოგადოების ასეთი მონაწილეობის სამართლებრივი გარანტიები. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ქმნის ადმინისტრაციულ სამართალწარმოების პროცესში საზოგადოების თავისუფალი მონაწილეობის იურიდიულ გარანტიებს და ამ მიზნის მისაღწევად ადგენს ძველი ადმინისტრაციული სისტემისაგან განსხვავებულ მექანიზმს. კოდექსი დეტალურად ეხება ადმინისტრაციული წარმოების სამ სახეს: ა) მარტივ ადმინისტრაციულ წარმოებას; ბ) ფორმალურ ადმინისტრაციულ წარმოებასა და გ) საჯარო ადმინისტრაციულ წარმოებას; მოცემული სამი ფორმის ასეთი გამიჯვნა, ძირითადად, დამოკიდებულია იმაზე, თუ ვისი უფლებამოვალეობების წარმოშობა შეიძლება განაპირობოს ადმინისტრაციული ორგანოს მოქმედებამ და რამდენად იქმნება ადმინისტრაციულ წარმოების პროცესში საზოგადოების უფრო ფართო წრის მონაწილეობის საჭიროება.

მარტივი ადმინისტრაციული წარმოების დაწყების საფუძველია დაინტერესებული პირის განცხადება ან ადმინისტრაციული ორგანოსათვის კანონით დაკისრებული ვალდებულება, ადმინისტრაციული აქტის გამოცემასთან დაკავშირებით.

ადმინისტრაციული ორგანოს გამგებლობას მიკუთვნებულ რომელიმე კონკრეტულ საკითხზე გადაწყვეტილების მისაღებად, განცხადებით მიმართვის უფლება გააჩნია ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს. თუ ადმინისტრაციულ ორგანოს მიმართავს 25-ზე მეტი კაცისაგან შემდგარი კოლექტივი, ასეთი განცხადება წარდგენილ უნდა იქნეს წარმომადგენლის მეშვეობით (ნოტარიულად დამოწმებული მინდობილობის საფუძველზე). ადმინისტრაციული წარმოების დაწყებისათვის განკუთვნილი განცხადება თავისი სტრუქტურით სასამართლოში წარსადგენი სასარჩელო განცხადების მსგავსია, იმ განსხვავებით, რომ სასამართლო დაწესებულების ნაცვლად ადრესატი განკუთვნილია ადმინისტრაციული ორგანოსათვის. შესაძლებელია განცხადებით დასმული მოთხოვნის დაკმაყოფილება გასცდეს ადმინისტრაციული ორგანოს კომპეტენციის ფარგლებს. ასეთ სიტუაციაში წარმოიშობა ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულება საქმის მასალები გადააგზავნოს იმ ორგანოში, რომელიც კომპეტენტურია განცხადებით დასმული საკითხის გადაწყვეტაში. კოდექსი განსაზღვრავს იმ სუბიექტთა წრეს, რომლებიც უფლებამოსილი არიან მონაწილეობა მიიღონ მარტივი ადმინისტრაციული წარმოების პროცესში. ამ სუბიექტებს განეკუთვნებიან:

1. განმცხადებელი;

2, ადმინისტრაციული ორგანო, რომელიც უფლებამოსილია მიიღოს გადაწყვეტილება აღნიშნულ საკითხზე;

3. პირი, რომელსაც კანონმდებლობით ენიჭება ადმინისტრაციულ პროცესში მონაწილეობის უფლება;

4. სხვა ადმინისტრაციული ორგანო, კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში;

5. დაინტერესებული მხარე.

განცხადების შეტანის უფლება გააჩნია ნებისმიერ ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს (რეგისტრირებული სამეწარმეო ან არასამეწარმეო ორგანიზაცია), რომელიც საჭიროდ მიიჩნევს კონკრეტულ საკითხზე ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან გადაწყვეტილების მიღებას. ფიზიკურ პირთან მიმართებაში ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი პირის ქმედუნარიანობის საკითხს ადგენს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის მე-12-16 მუხლების შესაბამისად. მოცემული ბლანკეტური ნორმის მიხედვით, პირი უფლებამოსილია ადმინისტრაციულ ორგანოს განცხადებით მიმართოს 18 წლის ასაკიდან. 7-დან 18 წლამდე არასრულწლოვნები, ასევე სასამართლო წესით სრულწლოვანი შეზღუდული ქმედუნარიანობის მქონე პირები უფლებამოსილი არიან იმოქმედონ მათი კანონიერი წარმომადგენლების (მშობლების, მზრუნველების) თანხმობის შემთხვევაში. თუ ჩვენ ძველი ადმინისტრაციულ კანონმდებლობასთან პარალელს გავავლებთ, დავინახავთ, რომ მოქმედების უფლებამოსილებით აღჭურვილ პირთა ასაკი მკვეთრად გაახალგაზრდავდა, რაც შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესში საზოგადოების მნიშვნელოვანი წრის მონაწილეობის სამართლებრივ გარანტიებს ქმნის.

ადმინისტრაციულ პროცესში მონაწილეობის უფლება შეიძლება მოიპოვოს პირმა, რომელსაც ასეთი უფლება ენიჭება კანონმდებლობით, მაგალითად, პირის მონაწილეობა საზოგადოებრივი ექსპერტის სტატუსით, გადასაწყვეტ საკითხზე საექსპერტო დასკვნის მოსამზადებლად.

დაინტერესებულ მხარედ მიიჩნევა ნებისმიერი სუბიექტი, რომელსაც შეიძლება შეეხოს ადმინისტრაციული სამართალწარმოებით მიღებული გადაწყვეტილება, განაპირობოს მათთვის უფლებამოვალეობების წარმოშობა, შეცვლა ან შეწყვეტა.

ახალი ადმინისტრაციული სამართალწარმოება შეიცავს საჯარო განხილვისა და ობიექტურად გადაწყვეტისათვის ყველა საჭირო პროცედურას, ადმინისტრაციულ ორგანოში წარდგენილი განცხადების რეგისტრაციიდან დაწყებული, დასაბუთებული გადაწყვეტილების გამოტანით დამთავრებული. ამ ურთიერთობის მარეგულირებელი ნორმები საკითხის დემოკრატიულად გადაწყვეტილების შესაძლებლობას იძლევა. კონკრეტული ადმინისტრაციული საკითხის გადაწყვეტით დაინტერესებულ ნებისმიერ პირს აქვს იურიდიული შესაძლებლობა დაავალდებულოს ადმინისტრაციული ორგანო და პასუხისმგებელი თანამდებებობის პირი, რათა იმოქმედონ კანონით მინიჭებული უფლებამოსილების ფარგლებში და საკითხი გადაწყვიტონ საქართველოს კონსტიტუციისა და მოქმედი ნორმატული მოთხოვნების შესაბამისად. აქვე გვინდა მივუთითოთ, რომ პრაქტიკაში იშვიათად ხდება კონსტიტუციის ნორმების გამოყენება, განსაკუთრებით, როდესაც საკითხი ეხება კონსტიტუციის მეორე თავით გათვადისწინებულ ადამიანის უფლებებსა და თავისუფლებებს. ამ მოთხოვნებს, კონსტიტუციის მე-7 მუხლის შესაბამისად, პირდაპირი მოქმედების ძალა გააჩნიათ. შესაბამისად, დაინტერესებული პირი უფლებამოსილია ადმინისტრაციული აქტის მიღებისას ადმინისტრაციული ორგანოსაგან მოითხოვოს კონსტიტუციით რეგლამენტირებული კონკრეტული მოთხოვნის შესრულება.

ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესის მიმდინარეობისას, მიზანშეწონილია, შესასრულებელი მოქმედებების თვალსაზრისით, თანმიმდევრულად შევეხოთ ადმინისტრაციული ორგანოს მიმართ კოდექსით განსაზღვრულ ისეთ ვალდებულებებს, როგორებიცაა ადმინიტსრაციული ორგანოს ან თანამდებობის პირის ვალდებულება:

საქმისაწარმოების კანონმდებლობით დადგენილი წესით, რეგისტრაციაში გაატაროს განცხადება ადმინიტრაციული აქტის მიღებასთან დაკავშირებით, ხოლო მოთხოვნისთანავე, - განმცხადებელს მიაწოდოს ინფორმაცია რეგისტრაციის თაობაზე და დაუყოვნებლივ გადასცეს დადასტურება განცხადების რეგისტრაციაში გატარების შესახებ;

თუ განცხადებით მოთხოვნილი ადმინისტრაციული აქტის გამოცემა სხვა ორგანოს კომპეტენციას განეკუთვნება, გადაუგზავნოს მასალები უფლებამოსილ ორგანოს და ორი დღის განმავლობაში სათანადო დასაბუთებებით, წერილობით აცნობოს განმცხადებელს. ხოლო, თუ განცხადებით დასმული საკითხი სასამართლოს განსჯადია ან უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანოს დადგენა ვერ ხერხდება, ამ მიზეზებზე მითითებით დაუბრუნოს განმცხადებელს მასალები ხუთი დღის განმავლობაში;

უარი არ უთხრას განმცხადებელს განცხადების განხილვაზე ან არ დააბრკოლოს ადმინისტრაციული საქმისწარმოება ისეთი საბუთების ან დოკუმენტების მოთხოვნის მიზეზით, რომლის წარმოდგენის ვალდებულება განმცხადებელს არ ეკისრება, გარდა კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული დოკუმენტებისა;

დაიცვას კომერციული, პროფესიული ან პირადი საიდუმლობის შემცველი ინფორმაციის კონფიდენციალობა;

განცხადების მიღებიდან 15 დღის განმავლობაში გადაუგზავნოს განცხადება, თანდართულ დოკუმენტებთან ერთად, ადმინიტსრაციულ ორგანოს ან საზოგადოებრივ ექსპერტს, რომელთაც კანონი ანიჭებს პროცესში მონაწილეობის უფლებას. საქმის განხილვის გაჭიანურების თავიდან ასაცილებლად, კოდექსი განცხადების განმხილველ ორგანოს ავალდებულებს არ შეაჩეროს საქმის განხილვა დასკვნის წარუდგენლობით ან უარყოფითი დასკვნის გაცემის შემთხვევაში;

განმცხადებელს მიაწოდოს ინფორმაცია საქმისწარმოებისას განმცხადებლის უფლებამოვალეობების, განხილვის წესის, წარმოების სახისა და ვადების, ასევე იმ მოთხოვნების თაობაზე, რომელსაც უნდა აკმაყოფილებდეს განცხადება ან საჩივარი;

წარმომადგენელს მისცეს სრული შესაძლებლობა გაეცნოს საქმის მასალებს, მონაწილეობა მიიღოს საქმის განხილვის ყველა ეტაპზე და ისარგებლობს განმცხადებლისათვის მინიჭებული ყველა უფლებით. ხოლო წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების შეწყვეტის შემთხვევაში, - განმცხადებლს მისცეს შესაძლებლობა და ვადა ახალი წარმომადგენლის დასანიშნად;

მიმართოს სასამართლოს ადმინისტრაციულ პროცესში მონაწილე დაინტერესებული პირის წარმომადგენლის დანიშვნის მოთხოვნით, თუ წარმომადგენლის მონაწილეობა სავალდებულოა. მაგალითად, ასეთი ვალდებულება შეიძლება წარმოიშვას იმ შემთხვევაში, როდესაც ადმინისტრაციული აქტის მიღებით შეიძლება შეიცვალოს ფიზიკური ან ფსიქიკური ნაკლის მქონე კონკრეტული პირის უფლებები;

მონაწილება არ მიიღოს ისეთი საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის პროცესში, რომლის გადაწყვეტით თვითონ არის დაინტერესებული მხარე, ან დაინტერესებული მხარის წარმომადგენელი, ან ნათესავი ან განსახილველ საქმესთან დაკავშირებულია კოდექსის 92-ე მუხლით დადგენილი რომელიმე გარემოებით. მითითებული გარმოებების არსებობისას, საქმის განმხილველი თანამდებობის პირი ვალდებულია სათანადო დასაბუთებით მოახდინოს თვითაცილება ან დააკმაყოფილოს პროცესში მონაწილე სხვა პირების მიერ მისი აცილების თაობაზე დაყენებული შუამდგომლობა. მსგავსი მოთხოვნა მოქმედებს სამოქალაქო და სისხლის საპროცესო კანონმდებლობაშიც, რომელიც უზრუნველყოფს მიუკერძოებლობასა და საკითხის ობიექტურად გადაწყვეტას;

დაინტერესებულ მხარეს მიაწოდოს ინფორმაცია ადმინისტრაციული საქმის წარმოების შესახებ, რომელიც უნდა შეიცავდეს მონაცემებს საქმის განმხილველი ადმინისტრაციული ორგანოს დასახელებასა და მისამართს; წარმოების პროცესის დაწყების თარიღს; ადმინისტრაციული წარმოების საგნის მოკლე შინაარს; პროცესში მონაწილე პირებსა და აქტის გამოცემის ვადას. კოდექსის მოთხოვნით, ადმინისტრაციულმა ორგანომ ხელმისაწვდომი უნდა გახადოს დაინტერესებული პირისათვის მითითებული მონაცემები. კოდექსი არ აკონკრეტებს ხელმისაწვდომობის საშუალებებს. ამდენად, ივარაუდება, რომ ინფორმაციის მიწოდება უნდა მოხდეს პერსონალური შეტყობინებით, რათა დავის შემვხვევაში ორგანოს მტკიცების შესაძლებლობა ჰქონდეს. რაც შეეხება იმ კოლექტივის განცხადებას, რომელსაც ხელს აწერს 50-ზე მეტი პირი, შეტყობინება აღნიშნულ მონაცემებთან დაკავშირებით, შეიძლება კოლექტივს მიეწოდოს ოფიციალური გამოქვეყნებით;

ადმინისტრაციული საქმის განხილვისას, გამოიკვლიოს საქმის ობიეტურად გადაწყვეტისათვის საჭირო ყველა გარემოება და ფაქტი და გადაწყვეტილება მიიღოს მხოლოდ გამოკვლეული და შესწავლილი გარემოებების შეფასებების საფუძველზე;

უარის თქმის შესახებ ადმინისტრაციული აქტის გამოცემამდე, განმცხადებელს მისცეს შესაძლებლობა გამოხატოს საკუთარი მოსაზრებები განცხადების უარმყოფელი გარემოებების თაობაზე. ამ მოთხოვნის არსებობა ქმნის შესაძლებლობას, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღება არ მოხდეს ნაჩქარევად, განმცხადებლის მოსაზრების შეჯერების გარეშე;

გადაწყვეტილება ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის ან გამოცემაზე უარის თქმის შესახებ მიიღოს ერთი თვის ვადაში, ხოლო განსაკუთრებულ შემთხვევებში, როდესაც საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებათა დადგენისათვის აუცილებელია უფრო მეტი ვადა, გადაწყვეტილების მისაღებად განკუთვნილი დრო არ უნდა აღემატებოდეს 3 თვეს.

ანალოგიურ სამართლებრივ ვალდებულებებს აკისრებს კოდექსი ადმინისტრაციულ ორგანოს და თანამდებობის პირს საქმისწარმოების კიდევ ორი ფორმის: ფორმალურისა და საჯაროს სამართალწარმოების პროცესის წარმართვისას. თუმცა, მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებისაგან განსხვავებით, ფორმალური და საჯარო საქმის განხილვა მიმდინარეობს ზეპირი მოსმენით, რასთან დაკავშირებითაც იწარმოება შესაბამისი სხდომის ოქმი. ფორმალური და საჯარო ადმინისტრაციული საქმისწარმოება შეიძლება განხორციელდეს კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში. საჯარო საქმისწარმოების სახელწოდებაც მიუთითებს მის ძირითად დანიშნულებას, ადმინისტრაციული აქტით გადასაწყვეტი საკითხი - მის გადაწყვეტამდე ორგანოს ვალდებულებას პროცესი ხელმისაწვდომი გახადოს საზოგადოების ფართო ნაწილისათვის, რათა შესაძლებელი გახდეს გადაწყვეტილების მიღება საზოგადოების აზრის შეჯერებისა და შეფასების შემდეგ. ამ მიზანს ემსახურება საჯარო განხილვისათვის ადმინისტრაციული აქტის პროექტის მომზადება. კოდექსის კიდევ ერთი თავისებურება, მდგომარეობს იმაში, რომ პირს უფლება აქვს მისაღებ ადმინისტრაციულ აქტთან დაკავშირებით საკუთარი მოსაზრება ანონიმური ფორმით მიაწოდოს. შესაძლებელია ამ ნორმით კანონმდებელს სურს მოსაზრება მისაღებ ადმინისტრაციულ აქტთან დაკავშირებით, ხელმისაწვდომი გახადოს იმ შემთხვევაშიც, როდესაც ობიექტური თუ სუბიექტური ფაქტორების გამო, პირს სურს მისი ვინაობა უცნობი დარჩეს. შესაძლებელია ასეთმა ანონიმურმა მოსაზრებამ არსებითი როლი შეასრულოს ადმინისტრაციული საკითხის ობიექტურად გადაწყვეტის პროცესში. იმედია საკუთარი მოსაზრებების გამოხატვის თავისუფლების სრული სამართლებრივი გარანტიები პოზიტიურ როლს შეასრულებს ადმინისტრაციულ საქმისწარმოების პროცესში.

ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელმაც განსაზღვრა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დემოკრატიულობა და საჯარო ხასიათი, არის ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის მარეგულირებელი და ადმინისტრაციული ორგანოსა და თანამდებობის პირთა პასუხისმგებლობის განმსაზღვრელი ნორმები. ადმინისტრაციული აქტის მიღების შემდეგაც, კანონმდებელი საზოგადოებას და კომპეტენტურ სახელმწიფო ორგანოს აძლევს მიღებული ადმინისტრაციული აქტის გადახედვისა და სათანადო საფუძვლების არსებობისას, მისი შეცვლის იურიდიულ შესაძლებლობას საჩივრის განხილვისათვის დადგენილი ნორმების მეშვეობით. ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრება უნდა მოხდეს აქტის გამომცემი თანამდებობის პირის ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში, ამასთან, აქტის გასაჩივრება დასაშვებია აქტის გამოცემიდან ერთი თვის ვადაში. კოდექსი ადმინისტრაცილ ორგანოს ავალდებულებს აღადგინოს საპატიოდ გაშვებული ვადა, ხოლო ორგანოს თვითნებობის შემთხვევაში საკითხი გადაწყდება სასამართლო წესით.

ადმინისტრაციული საჩივრის ფორმა და შინაარსი მთლიანად ემსგავსება სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილ სასარჩელო წარმოების პრინციპებსა და სასარჩელო თუ საჩივრის შედგენისათვის განკუთნილ მოთხოვნებს, რითაც ნათლად ჩანს კანონმდებლის სურვილი სამოქალაქო საქმის წარმოების მსგავსად, საზოგადოებისათვის მაქსიმალურად ხელმისაწვდომი გახადოს ადმინისტრაციული საქმისწარმოება, რათა საჯარო ინტერესების წარმოდგენა არ დარჩეს მხოლოდ ადმინისტრაციულ ჩინოვნიკთა ვიწრო წრის გამგებლობაში, საზოგადოებისათვის დახურული ფორმით. ადმინისტრაციულ საჩივრის შინაარს ადგენს კოდექსის 181-ე მუხლი. მოცემული მუხლით დადგენილი მოთხოვნები შესაძლებლობას იძლევა დადგინდეს მხარეთა რეკვიზიტები, დავის საგანი და გასაჩივრებული აქტის სახელწოდება, მომჩივანის მოთხოვნა და ის გარემოებები, რომლებიც ასაბუთებენ მოთხოვნას. კოდექსი საშუალებას იძლევა გასაჩივრდეს არა მარტო მიღებული ადმინისტრაციული აქტი, არამედ ადმინისტრაციული ორგანოს ან თანამდებობის პირის მოქმედება ან უმოქმედობა. მაგალითად, ადმინისტრაციულმა ორგანომ არ მოახდინა ადმინისტრაციული აქტის მიღების თაობაზე განმცხადებლის განცხადების რეგისტრაცია კანონმდებლობით დადგენილი წესით, დაუდევრობის გამო ან წინასწარ გამიზნული ინტერესით. დაზარალებულ გამცხადებელს აქვს ამ უმოქმედობის დამოუკიდებლად გასაჩივრების უფლება. საჩივრის მიღებაზე უარის თქმის საფუძვლები, რომელსაც კოდექსის 182-ე მუხლი ეხება, ამომწურავია და მისი განვრცობა არ დაიშვება. კერძოდ, ორგანოს უფლება აქვს უარი უთხრას მომჩივარს, თუ:

იგივე საკითხზე მიმდინარეობს სასამართლო პროცესი ან სასამართლოს უკვე მიღებული აქვს გადაწყვეტილება;

ამ ან ზემდგომ ორგანოში მიმდინარეობს აღნიშნული საკითხის განხილვა ან უკვე მიღებულია გადაწყვეტილება;

საჩივარი შეტანილია ქმედუუნარო ან არაუფლებამოსილი პირის მიერ. ქმედუუნაროდ მიიჩნევა მცირეწლოვანი (7 წლამდე) და ფსიქიკური მდგომარეობის გამო არაქმედუნარიანად მიჩნეული პირი. ხოლო არაუფლებამოსილ პირად მიიჩნევა ნებისმიერი სუბიექტი, რომელსაც უშუალოდ არ შეხებია მიღებული ადმინისტრაციული აქტი ან ადმინისტრაციული ორგანოს ქმედება (მოქმედება ან უმოქმედობა);

არასაპატიოდ არის დაშვებული გასაჩივრების ვადები.

ყველა დანარჩენ შემთხვევაში საჩივრის განხილვაზე პასუხიმგებელ პირს ეკისრება საჩივრის მიღებისა და ერთი თვის ვადაში გადაწყვეტის ვალდებულება, ხოლო სათანადო დასაბუთების შემთხვევაში (რთული ადმინისტრაციული საკითხების გადასაწყვეტად) ეს ვადა შეიძლება გაგრძელდეს კიდევ ერთი თვით. ამდენად, საჩივრის განხილვის მაქსიმალური ვადა ორი თვეა, რომელმაც უნდა უზრუნველყოს საჩივრის ოპერატიული განხილვა და გადაწყვეტა და რაც მთავარია, საზოგადოებას თავიდან ააცილოს დროში გაჭიანურებული პროცედურა. საჩივრის კიდევ ერთი დადებითი თვისება მდგომარეობს იმაში, რომ მისი რეგისტრაციის მომენტიდან ჩერდება მიღებული ადმინისტრაციული აქტის მოქმედება, გარდა კოდექსით მითითებული ისეთი გარემოებების არსებობისა, რომელმაც შესაძლოა გამოიწვიოს სახელმწიფო, თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოების ხარჯების გაზრდა, ან აქტი მიღებულია პოლიციის მიერ საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვასთან, ან საომარი და საგანგებო ვითარებისას, ან თუ მისი აღსრულების გადადება გამოიწვევს მნიშვნელოვან მატერიალურ ზარალს. თითოეული გარემოების დასაბუთების ვალდებულება ეკისრება საჩივრის განმხილველ ორგანოს, ანუ მითითებულ გარემოებებს წინასწარ დადგენილი ძალა კი არ გააჩნიათ, არამედ სათანადო დასაბუთებების არსებობისას, ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებით შეიძლება შეჩერდეს გასაჩივრებული აქტის მოქმედება. რომელიმე ამ გარემოების არსებობის შემთხვევაში, ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების გაგრძელებამ შესაძლებელია მომჩივანის ქონებრივი ან არაქონებრივი ინტერესები ხელყოს. ამდენად, ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება აქტის მოქმედების გაგრძელების შესახებ შესაძლებელია სასამართლოში დავის საგნად იქცეს.

ადმინისტრაციული საჩივრისათვის განკუთვნილი პროცედურა დასმული მოთხოვნის სრულყოფილად და ობიექტურად გადაწყვეტის შესაძლებლობას ქმნის, ვინაიდან მასში მონაწილეობის უფლება გააჩნია ყველა იმ სუბიექტს, რომელიც მონაწილეობდა გასაჩივრებული ადმინისტრაციული აქტის მიღების პროცესში. ამდენად, პროცესის თითოეულ მონაწილეს, განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით, გააჩნია საკუთარი მოსაზრების წარმოდგენისა და დასაბუთების სამართლებრივი შესაძლებლობა, რაც, საბოლოო ჯამში, საჩივრით დასმული მოთხოვნის სწორად გადაწყვეტის წინაპირობებს ქმნის.

საჩივრით დასმული მოთხოვნის განხილვის შედეგად, საჩივრის განმხილველი ადმინისტრაციული ორგანო ან თანამდებობის პირი ვალდებულია მიიღოს კოდექსით გათვალისწინებული შემდეგი გადაწყვეტილებებიდან რომელიმე მათგანი:

დააკმაყოფილოს ადმინისტრაციული საჩივარი;

უარი უთხრას მომჩივანს ადმინისტრაციული საჩივრის დაკმაყოფილებაზე;

დააკმაყოფილოს ადმინისტრაციული საჩივარი ნაწილობრივ.

ადმინისტრაციული საჩივრის დაკმაყოფილება გულისხმობს მიღებული ადმინისტრაციული აქტის გაუქმებას, რომელიც შეიძლება განხორციელდეს ორი ფორმით: აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადების მეშვეობით. ადმინისტრაციული აქტის ბათილად გამოცხადების შემთხვევაში აქტის მიღების შემდეგ შესრულებული ყველა მოქმედება იურიდიული ძალის არმქონედ განიხილება და უქმდება. ხოლო აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების დროს იურიდიული ძალის არმქონედ განიხილება ყველა ის მოქმედება, რომელიც შესრულებულია აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების შემდეგ. ამდენად მნიშვნელობა ენიჭება იმ მონაკვეთს, რომლის დროსაც აქტის მოქმედება გაუქმებულია. კანონმდებელი მიუთითებს აქტის ბათილად გამოცხადების უნივერსალურ გარემოებებს, რომლის არსებობის შემთხვევაში აქტი ბათილად უნდა გამოცხადდეს. კერძოდ, თუ:

გამოცემულია არაუფლებამოსილი ორგანოს ან პირის მიერ;

მისი შესრულება გამოიწვევს დანაშაულს. ამ შემთხვევაში იგულისხმება საქართველოს სისხლის სამართლის კერძო ნაწილით გათვალისწინებული დანაშაულები;

მისი შესრულება შეუძლებელია ფაქტობრივი გარემოებების გამო, ანუ არ არსებობს მისი შესრულების წინაპირობები და მის არარსებობას ობიექტური მოტივაცია გააჩნია;

იგი ეწინააღმდეგება კანონს, ან არსებითად დარღვეულია აქტის მიღების კანონით დადგენილი პროცედურა. კოდექსი განმარტავს, რომ არსებითად შეიძლება ჩაითვალოს ისეთი დარღვევა, რომლის არარსებობის შემთხვევაში აქტი ამ სახით არ იქნებოდა მიღებული.

კოდექსი ადმინისტრაციული აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების წინაპირობად განიხილავს ისეთ გარემოებებს, როგორებიცაა:

კანონით განსაზღვრული მოთხოვნა, კონკრეტული აქტის, ან აქტების ძალადაკაგულად გამოცხადების თაობაზე;

დაინტერესებული პირის მიერ აქტით დადგენილი ვალდებულების შეუსრულებლობა. მოცემულ შემთხვევაში თვით აქტის შინაარსი უნდა იძლეოდეს იმის შესაძლებლობას, რომ აქტით დაკისრებული ვალდებულების შეუსრულებლობისას ძალადაკარგულად იქნეს ჩათვლილი ადმინისტრაციული აქტი. მაგალითად, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ სრულდება კანონიერი ნდობის უფლება, მაგრამ პირი რომლის უფლება იქნა განხორციელებული, არ ან ვერ ასრულებს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ნაკისრ ვალდებულებებს;

ახლად აღმოჩენილი გარემოებები, რომელიც ცვლის უკვე არსებული ურთიერთობების შინაარსსა და იმ საფუძველს, რის შესაბამისადაც მიღებულ იქნა ადმინისტრაციული აქტი.

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ ურთიერთობების პროცესში შეიძლება წარმოიშვას შემთხვევა, როდესაც არსებობს აქტის გაუქმების საფუძვლები, მაგრამ არა იმ სახით, რომ სრულად შეწყდეს ადმინისტრაციული ურთიერთობა, არამედ კონკრეტული ან ზოგადი საკითხის მოსაწესრიგებლად საჭირო გახდეს ახალი გადაწყვეტილების მიღება. ასეთი პრაქტიკა შეიძლება, ძირითადად ჩამოყალიბდეს ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში გასაჩივრებული ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებების განხილვისა და გადაწყვეტის პროცესში. ასეთ შესაძლებლობას კოდექსი ითვალისწინებს კონკრეტული საკითხის გადაწყვეტის დროში გაჭიანურებისა და აქტის მიღებისას დაშვებული სამართლებრივი და პროცესუალური შეცდომების გამოსწორების მიზნით.

ბუნებრივია, კოდექსით აღიარებულ ფასეულობებს დეკლარაციული ხასიათი ექნებოდა, რომ არ არსებობდეს საჯარო მოხელეთა პასუხისმგებლობის გამოკვეთილი სამართლებრივი მექანიზმი. ჩვენ დეტალურად შევეხეთ საჯარო მოხელეთა ვალდებულებებს, რომლებიც დაკავშირებულია საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფასთან, ადმინისტრაციული აქტის მიღებასა და ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვასთან, სხვა პროცესუალურ მოქმედებებთან. თითოეული მათგანის შეუსრულებლობა ან არაჯეროვანი შესრულება შეიძლება დაუკავშირდეს მოქალაქის, მოქალაქეთა გარკვეული ჯგუფის ან იურიდიული პირის ქონებრივ ან პირადი ხასიათის არაქონებრივ (პატივი და ღირსება, საქმიანი რეპუტაცია და სხვ.) ზიანს. მაგალითად, თუ ადმინისტრაციული აქტით უსაფუძვლოდ დაეკისრა პირს ადმინისტრაციული ჯარიმის გადახდა, ადმინისტრაციული აქტის გაუქმების და მისი არამართლზომიერად მიჩნევის შემხთვევაში სახელმწიფო ვალდებულია დაზარალებულს გადაუხადოს ყველა ის ხარჯი და მოცდენით გამოწვეული მიუღებელი შემოსავალი, რაც დაკავშირებულია ადმინისტრაციული აქტის გამოცემასა და გაუქმებასთან. ხოლო თუ ადმინისტრაციული აქტით ხდება პიროვნების შესახებ არასწორი ინფორმაციის გავრცელება, რაც მიზეზობრივად უკავშირდება მისი ღირსების ხელყოფასთან, ან მასზე უარყოფითი საზოგადოებრივი აზრის შექმნასთან, დაზარალებული უფლებამოსილია ადმინისტრაციულ ორგანოს მოსთხოვოს აქტიური მოქმედებით, იმავე საშუალებებით (რითაც მოხდა არასწორი ინფორმაციის გავრცელება) შემლახველი ინფორმაციის ანულირება და დაზარალებულისათვის ბოდიშის მოხდა. ასეთი უფლება დაზარალებულს გააჩნია, მიუხედავად ბრალეულობისა, ხოლო თუ შემლახველი ინფორმაციის გავრცელება ბრალეული ხასიათისაა, გარდა ინფორმაციის ანულირებისა და ბოდიშის მოხდისა, დაზარალებულს დამატებით შეუძლია მოითხოვოს ფულადი კომპენსაცია არაქონებრივი ზიანისათვის (საქ. სამოქალაქო კოდექსი, მუხლი 18, ნაწილი 6). როგორც ქონებრივი, ასევე არაქონებრივი ზიანისათვის პასუხისმგებლობა დგება, მიუხედავად ადმინისტრაციული ორგანოს ბრალის ფორმისა, ანუ იგი პასუხისმგებელია ზიანისათვის ყველა იმ შემთხვევაში, როდესაც ზიანი დადგა მისი განზრახი ან გაუფრთხილებლობითი მოქმედებით ან უმოქმედობით. კოდექსით დადგენილია სახელმწიფოს სოლიდარული პასუხისმგებლობა ადმინისტრაციული ორგანოს ან თანამდებობის პირის მოქმედებით სუბიექტისათვის მიყენებული ზიანისათვის, რადგან ადმინისტრაციული ორგანო და თანამდებობის პირი, ასევე, ადმინისტრაციული ორგანოს რწმუნების ან დავალების ხელშეკრულების საფუძველზე მოქმედი პირი საქმიანობას ახორციელებენ სახელმწიფოს სახელით, საჯარო ამოცანების განსახორციელებლად. ამდენად, დაზარალებულს უფლება აქვს ზიანის ანაზღაურება მოითხოვოს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან, ხოლო, თუ ზიანი მიყენებულია თვითმმართველობის ორგანოს ან მისი სტრუქტურული ქვეგანაყოფის მიერ - ადგილობრივი ბიუჯეტიდან. სახელმწიფოს მიერ ზიანის ანაზღაურება სახელმწიფოს არ ართმევს უფლებას რეგრესის წესით მოთხოვოს დამრღვევ ადმინისტრაციულ მოხელეს გადახდილი თანხების ანაზღაურება. შესაძლებელია თანამდებობის პირის თვითნებობისას გამოიკვეთოს თანამდებობრივი დანაშაულის ნიშნება, რის საფუძველზე საგამოძიებო ორგანოებს ევალებათ აღძრან სისხლის სამართლის საქმე და და ჩაატარონ სრულყოფილი გამოძიება. თუმცა თანამდებობის პირის მოქმედებაში შეიძლება გამოიკვეთოს არა დანაშაულის, არამედ დისციპლინარული დარღვევის ნიშნები, რომლის არსებობისას უნდა გამოყენებულ იქნას დისციპლინარული სანქცია.

კოდექსი ზოგადად ეხება მოთხოვნილი ზიანის მოცულობას, რადგან იგი კონკრეტულ შემთხვევაში დამოუკიდებელი მსჯელობის საგანია და დგინდება მიყენებული ზიანის რეალური მტკიცების საფუძველზე. ხოლო არაქონებრივი ზიანის ოდენობას განსაზღვრავს თვითონ დაზარალებული (იგი სუბიექტური შეფასების საგანია) და საბოლოო ოდენობას ადგენს სასამართლო, გონივრულობისა და სამართლიანობის პრინციპების გათვალისწინებით.

ამდენად, როგორც კოდექსის ზოგადი შეფასებებითაც ირკვევა, საქართველოს ხელისუფლებამ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღებით გამოხატა პოლიტიკური ნება და მზადყოფნა იმისათვის, რომ შეუქცევადი გახდეს ქვეყანაში დემოკრატიული პროცესების განვითარება და დემოკრატიული ინსტიტუტების მეშვეობით სახელმწიფოს საქმიანობის გამჭვირვალობის მიღწევა. თუმცა რეალური შედეგი მისი პრაქტიკაში აქტიური გამოყენებით მიიღწევა, რომლის საფუძველი თვითონ საზოგადოებაა.

ელდარ გოგიაშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

კონსტიტუცია ის უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტია, რომელიც ადგენს ადამიანის ძირითად უფლებებსა და თავისუფლებებს, რაც თავის მხრივ, განაპირობებს საზოგადოებისა და ქვეყნის ცხოვრებაში ადამიანის კეთილდღეობას. კონსტიტუცია ქმნის ისეთ მმართველობას, სადაც უზრუნველყოფილია ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები, რომლებითაც შებოჭილია ხელისუფლება და შეზღუდულია მისი თვითნებობის შესაძლებლობა პიროვნებასთან ურთიერთობაში.

ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები ის ფუნდამენტური ღირებულებებია, რომლებიც საფუძვლად უდევს საზოგადოებისა და სახელმწიფოს მმართველობას. სწორედ ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ხარისხი და ცხოვრებაში მათი რეალურად და მაქსიმალურად გატარება განსაზღვრავს სახელმწიფოსა და საზოგადოების დემოკრატიულობას. სახელმწიფო, რომელიც არ აღიარებს ადამიანის უფლებებს, არ ქმნის მათი დაცვის ეფექტურ მექანიზმებს, ვერ ჩაითვლება დემოკრატიულ სახელმწიფოდ. დემოკრატია და უფლება ერთმანეთთან ყველაზე მჭიდროდ დაკავშირებული ცნებებია. სწორედ დემოკრატია არის საშუალება კანონის საფუძველზე ისეთი უფლებრივი სტატუსის ჩამოყალიბებისა, რითაც გარანტირებული იქნება უფლება და კანონის წინაშე თანასწორობა. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ნებისმიერი სახელმწიფო, რომელიც ისწრაფვის დემოკრატიული განვითარებისაკენ, ყოველნაირად ცდილობს, პირველ რიგში, დაიცვას ადამიანის უფლებები და თავისუფლებები.

ჰერაკლეს დროინდელი ათენიდან მოყოლებული დღემდე ყოველი სახელმწიფო ცდილობდა ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა ფენომენი ამოეხსნა და გამოეყენებინა. ჩვენ შორს ვართ იმ აზრისაგან, რომ ნებისმიერი მმართველი ფენისათვის პირველი რიგის ამოცანას ადამიანის უფლებისა და თავისუფლების დაცვა წარმოადგენდა ან წარმოადგენს ახლაც, მაგრამ თვით მისწრაფება ადამიანის უფლებათა აღიარებისაკენ ქმნიდა იმის საფუძველს, რომ სახელმწიფოები და საზოგადოებები, ზოგადად, დემოკრატიული მიმართულებით განვითარებულიყვნენ. ეს იყო ურთულესი პროცესი, თუმცა არც ახლაა იგი იოლი. ისტორიულადაც, უფლება-თავისუფლების განვითარებამ მეტად რთული, მაგრამ საინტერესო გზა განვლო.

ადამიანის უფლება-თავისუფლებათა დეკლარირება სახელმწიფოს მიერ, რაც არ უნდა სრულყოფილად იყოს აღიარებული, იქნება ფუჭი და არაფრისმომცემი, თუ არ განისაზღვრება მათი რეალიზაციის კონკრეტული, ეფექტური მექანიზმი. ის ფაქტი, რომ ადამიანის უფლებები კონსტიტუციურად გარანტირებულია, სულაც არ არის საკმარისი მათი პრაქტიკული რეალიზაციისათვის, რადგან სახელმწიფომ უნდა შექმნას ისეთი კანონიერი მექანიზმი, რომელიც აიძულებს, ერთი მხრივ, სახელმწიფოს, მის მმართველ აპარატს პატივი სცეს ადამიანის უფლებას და უზრუნველყოს მათი დაცვა და, მეორე მხრივ, ადამიანს, რათა შეასრულოს ის ვალდებულებები, რომელიც მას ამ უფლებასთან ერთად აკისრია.

ადამიანის უფლებები მორალური კატეგორიისაა, რომლებიც უნივერსალური ხასიათისაა და სახელმწიფოსთან ურთიერთობაში ადამიანისაგან განუყოფელია. მოქალაქის კონსტიტუციური უფლებაა ჰქონდეს იურიდიულად გაფორმებული და გარანტირებული შესაძლებლობა მისი მატერიალური, სოციალური, პოლიტიკური და სხვა მოთხოვნებითა და ინტერესების დაკმაყოფილებისათვის. აღნიშნული გულისხმობს იმას, რომ ადამიანის ძირითადი კონსტიტუციური უფლებები განსაზღვრავს თითოეული მოქალაქის მოქმედების საზღვრებს, მოქმედების სახეებსა და ზომებს, მათ შესაძლებლობას ისარგებლონ მატერიალური თუ სულიერი სიკეთეებით თავიანთი მოთხოვნებისა და ინტერესების მისაღწევად.

კონსტიტუციური მოვალეობა არის ადამიანის აუცილებელი მოქმედების ზომა. იგი აუცილებელია იმისთვის, რომ ადამიანი დაემორჩილოს გარკვეულ წესებს, რათა მისი უფლებებისა და თავისუფლებების რეალიზაციის დროს არ შეილახოს სხვა პირების, სახელმწიფოსა და საზოგადოების ინტერესები.

ადამიანის უფლებამოვალეობათა ასეთი თანაფარდობა საჭიროს ხდის მათი პრაქტიკული რეალიზაციისას შესატყვისი ფორმებისა და მექანიზმის მოძიების აუცილებლობას. ამ მხრივ უმნიშვნელოვანესი დოკუმენტია 1948 წელს გაეროს გენერალური ასამბლეის მიერ მიღებული გაეროს ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, რომელიც ადამიანის ბუნებით უფლებებსა და მათ განუსხვისებლობას აქსიომად აცხადებს. თუმცა, ამით არ დასრულებულა ადამიანის უფლება-თავისუფლებათა პრაქტიკული რეალიზაციის გზების ძიება. შედეგად, მიღებულ იქნა ეკონომიკური, სოციალური და კულტურული უფლებებისა და სამოქალაქო და პოლიტიკურ უფლებათა შესახებ საერთაშორისო პაქტები. ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ საერთაშორისო დოკუმენტები სრულებით არ არის საკმარისი იმისათვის, რომ ამა თუ იმ ქვეყანაში გარანტირებული იყოს, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების სრულყოფილი დაცვა. ამისათვის აუცილებელია ამ თვალსაზრისით შიდასახელმწიფოებრივი კანონმდებლობის სრულყოფა.

არსებული ამოცანის გადაწყვეტას ემსახურებოდა საქართველოს პარლამენტის მიერ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღება, რომელიც საქართველოში ადამიანის ძირითად უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის სფეროში წინგადადგმულ ნაბიჯად უნდა ჩაითვალოს. ამასთან, იგი ადამიანისათვის კონსტიტუციით მინიჭებული უფლებების რეალიზაციის ერთ-ერთი რეალური ბერკეტია.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიზანია ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების საჯარო ინტერესებისა და კანონის უზენაესობის დაცვა, რომელიც, კოდექსის შესაბამისად, განცხადების ან ადმინისტრაციული საჩივრის გზით ხორციელდება.

განცხადება უფლების მოპოვებაზე ადმინისტრაციული აქტის გამოცემით დაინტერესებული მხარის მიერ დადგენილი წესით შეტანილი წერილობითი მოთხოვნაა, ხოლო ადმინისტრაციული საჩივარი - დაინტერესებული მხარის მიერ კომპეტენტურ ადმინისტრაციულ ორგანოში დადგენილი წესით წარდგენილი წერილობითი მოთხოვნა, დარღვეული უფლების აღდგენის მიზნით იმავე ან ქვემდგომი ორგანოს მიერ გამოცემული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად გამოცხადების, შეცვლის ან ახალი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის მოთხოვნით.

როგორც აღნიშნულიდან ჩანს, ადმინისტრაციული საჩივარი არსებითად განსხვავდება განცხადებისგან, რაც მდგომარეობს იმაში, რომ ადმინისტრაციული საჩივრის მიზანი დარღვეული უფლების აღდგენის მოთხოვნაა, ხოლო განცხადების მიზანს უფლების მოპოვება წარმოადგენს, ორივე ერთად კი ადამიანის უფლებათა რეალიზაციის უმნიშვნელოვანესი ელემენტია. აღსანიშნავია ისიც, რომ კოდექსმა დაადგინა კანონის წინაშე თანასწორობის პრინციპი, რაც გულისხმობს იმას, რომ დაუშვებელია ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის მონაწილე რომელიმე მხარის კანონიერი უფლებისა და თავისუფლების, კანონიერი ინტერესის შეზღუდვა ან მათი განხორციელებისათვის ხელის შეშლა, აგრეთვე, რაიმე უპირატესობის მინიჭება ან რომელიმე მხარის მიმართ რაიმე დისკრიმინაციული ზომების მიღება.

ყურადსაღებია ის მეტად მნიშვნელოვანი მოვალეობა, რომელიც აკისრია ადმინისტრაციულ ორგანოს, როგორც ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის სუბიექტს. იგი მდგომარეობს იმაში, რომ ადმინისტრაციულ ორგანოს ეკრძალება კანონმდებლობის მოთხოვნების საწინააღმდეგოდ რაიმე ქმედების განხორციელება. აღნიშნული პრინციპი არის სწორედ ის რეალური გარანტია, რომელიც ადამიანის უფლების ჯეროვან დაცვას უზრუნველყოფს, რადგან კანონმდებლობის მოთხოვნათა დარღვევით განხორციელებულ მოქმედებას იურიდიული ძალა არა აქვს, ხოლო მოქმედების განმხორციელებელი თანამდებობის პირის მიმართ გამოყენებული უნდა იყოს შესაბამისი პასუხისმგებლობის ზომები.

ადამიანის უფლებისა და თავისუფლების რეალიზაციის უმნიშვნელოვანეს გარემოებას წარმოადგენს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-12 მუხლით განმტკიცებული ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიმართვის უფლება, რომლის შესაბამისად, „ნებისმიერ პირს აქვს უფლება მიმართოს ადმინისტრაციულ ორგანოს ამ უკანასკნელის უფლებამოსილებას მიკუთვნებული იმ საკითხის გადასაწყვეტად, რომელიც უშუალოდ და პირდაპირ ეხება პირის უფლებებსა და კანონიერ ინტერესებს“, ხოლო ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია განიხილოს მის უფლებამოსილებას მიკუთვნებულ საკითხზე შეტანილი განცხადება და მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება, რა თქმა უნდა, თუ კანონით სხვა წესი არ არის დადგენილი. აღნიშნული, ჯერ ერთი, შესაძლებლობას აძლევს ნებისმიერ პირს, რომელთაც მიაჩნია, რომ ესა თუ ის საკითხი უშუალოდ და პირდაპირ ეხება მის უფლებებსა და კანონიერ ინტერესებს, მიმართოს უფლებამოსილ ადმინისტრაციულ ორგანოს საკითხის გადასაწყვეტად და მეორე, ადმინისტრაციული ორგანოს ამ საკითხის გადასაწყვეტად (შესაბამისად, გადაწყვეტილების მისაღებად) აკისრია შესაბამისი ვალდებულება. აღნიშნული გარემოება გამორიცხავს პირის უფლებების იმ უგულებელყოფას, რასაც ადგილი ჰქონდა და გამოიხატებოდა ადმინისტრაციული ორგანოს (თანამდებობის პირის) მიერ განცხადების განუხილველად დატოვებაში.

ადმინისტრაციული ორგანოს უმნიშვნელოვანეს ვალდებულებას, ჩვენი აზრით, წარმოადგენს საქმის მიუკერძოებლად გადაწყვეტის ვალდებულება. ამ პრინციპის პრაქტიკული განხორციელების გზაა იმ თანამდებობის პირის კოდექსით განსაზღვრული ვალდებულება - არ მიიღოს მონაწილეობა ადმინისტრაციულ წარმოებაში, რომელსაც აქვს პირადი ინტერესი, ანდა არსებობს ისეთი გარემოება, რომელიც გავლენას მოახდენს საქმის გადაწყვეტაზე. ამასთან, დაცულია საქვეყნოობის ფუძემდებლური პრინციპი, რაც გულისხმობს ყველას უფლებას - გაეცნოს ადმინისტრაციულ ორგანოში არსებულ საჯარო ინფორმაციას, აგრეთვე, მიიღოს მათი ასლები, თუ ისინი არ შეიცავენ სახელმწიფო, პროფესიულ, კომერციულ ან პირად საიდუმლოებას. საჯაროობის პრინციპი საზოგადოების დემოკრატიული განვითარების საფუძველია. იგი საშუალებას აძლევს ხალხს განახორციელოს კონტროლი სახელმწიფო მმართველობის ორგანოებზე, რაც კონსტიტუციური პრინციპის - „ხელისუფლების წყაროა ხალხი,“ პრაქტიკულ განხორციელებას წარმოადგენს. ამასთან, საჯაროობა არ გულისხმობს ყველა ინფორმაციის ღიაობას, რადგან არსებობს ისეთი ინფორმაცია ან მასალა, რომელიც არ შეიძლება გამჯღავნდეს სახელმწიფო, პროფესიული, კომერციული ან პირადი ინტერესების გამო. ასეთი ინფორმაცია შეიძლება გააჩნდეს როგორც ადმინისტრაციულ ორგანოს, ისე კერძო პირს. აღნიშნულიდან გამომდინარე, ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირს უფლება არა აქვს გაამჯღავნოს ან არასამსახურებრივი მიზნებისათვის გამოიყენოს ადმინისტრაციული წარმოების დროს მიღებული კონფიდენციალური ინფორმაცია. იმის გათვალისწინებით, რომ არ მოხდეს საიდუმლო ინფორმაციის მოტივით სხვა ინფორმაციის დაფარვა, რაც საჯაროობის პრინციპის უგულებელყოფას გამოიწვევს, კანონმა განსაზღვრა იმ ინფორმაციის ფარგლები, რომელთა გასაიდუმლოებაც დაუშვებელია.

ადამიანის უფლებათა დაცვის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანია ის ფაქტი, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 47-ე მუხლის შესაბამისად, პირს აქვს უფლება საჯარო დაწესებულების ან საჯარო მოხელის გადაწყვეტილების გაუქმების ან შეცვლის მოთხოვნით მიმართოს სასამართლოს, აგრეთვე, მოითხოვოს ქონებრივი და არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება, თუ უარი ეთქვა საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე, მთლიანად ან ნაწილობრივ დაიხურა კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომა, გასაიდუმლოებულ იქნა საჯარო ინფორმაცია და ა.შ.

ადამიანის უფლებათა დაცვას ემსახურება ის გარემოებაც, რომ ნებისმიერ დაინტერესებულ მხარეს უფლება აქვს გაასაჩივროს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გამოცემული ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტი. გასაჩივრებას ექვემდებარება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემის ვადის დარღვევა და ადმინისტრაციული ორგანოს სხვა ქმედებაც. გასაჩივრებას არ ექვემდებარება ადმინისტრაციული წარმოების საკითხთან დაკავშირებით მიღებული ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება, გარდა იმ შემთხვევებისა, თუ იგი პირდაპირ არის გათვალისწინებული კანონით ან შესაბამისი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტისაგან დამოუკიდებლად არღვევს პირის უფლებას ან კანონიერ ინტერესს.

ადმინისტრაციულ ორგანოს უფლება აქვს არ განიხილოს ადმინისტრაციული საჩივარი, თუ არსებობს სასამართლოს გადაწყვეტილება ან განჩინება იმავე დავის საგანზე მოსარჩელის მიერ სარჩელზე უარის თქმის, მოპასუხის მიერ სარჩელის ცნობის, ან მხარეთა მორიგების დამტკიცების შესახებ; სასამართლო წარმოებაშია საქმე დავაზე იმავე მხარეებს შორის, იმავე საგანზე და იმავე საფუძვლით; არსებობს ამ ორგანოს ან ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება იმავე საკითხზე, ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში მიმდინარეობს ადმინისტრაციული წარმოება იმავე ადმინისტრაციულ საჩივართან დაკავშირებით; საჩივარი შეიტანა ქმედუუნარო პირმა; ადმინისტრაციული საჩივარი შეტანილია არაუფლებამოსილი პირის მიერ და ბოლოს, გასულია ადმინისტრაციული საჩივრის წარდგენის კანონით დადგენილი ვადა. ამასთან, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ადმინისტრაციული საჩივრის მიღებასა ან განხილვაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილების გამოტანამდე ადმინისტრაციული საჩივრის წარმდგენ პირს შესაძლებლობა მისცეს აღნიშნულ საკითხზე წარადგინოს საკუთარი მოსაზრება. ადმინისტრაციულმა ორგანომ ადმინისტრაციული საჩივარი უნდა განიხილოს და გადაწყვეტილება მიიღოს ერთი თვის ვადაში, თუ კანონმდებლობით სხვა ვადა არ არის დადგენილი. ამასთან მას უფლება აქვს შესაბამისი პირობების არსებობისას დასაბუთებული გადაწყვეტილებით გააგრძელოს ეს ვადა ერთი თვით. აღნიშნული გადაწყვეტილება უნდა ეცნობოს საჩივრის შემტან პირს.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი (მუხლი 191) ადმინისტრაციული საჩივრის წარმდგენ პირს უტოვებს უფლებას უარი თქვას ადმინისტრაციულ საჩივარზე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე. ადმინისტრაციულ საჩივარზე უარის თქმა არ აჩერებს მის განხილვას, თუ ამას შეიძლება მოყვეს სახელმწიფო ან საზოგადოებრივი ინტერესების შელახვა ან მნიშვნელოვანი ზიანი. აქვე უნდა აღინიშნოს ისიც, რომ ადმინისტრაციულ ორგანოსაც აქვს უფლება სცნოს ადმინისტრაციული საჩივარი, თუ ეს კანონმდებლობას არ ეწინააღმდეგება.

ადამიანის უფლებათა და თავისუფლებათა დაცვის მნიშვნელოვანი საფუძველია ადმინისტრაციული წარმოებისას მხარის უფლება საკუთარი მოსაზრების წარდგენის შესახებ, რომელსაც უკავშირდება ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულება მისცეს საშუალება მხარეს ასეთი მოსაზრების წარდგენისა. ზემოაღნიშნულ უფლებათა და თავისუფლებათა რეალიზაციის პრაქტიკულ გამოხატულებად შეიძლება ჩაითვალოს ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულება, რომ ადმინისტრაციულ საჩივართან დაკავშირებით ადმინისტრაციული წარმოების დაწყების შესახებ წერილობით აცნობოს ყველა იმ პირს, რომელიც მონაწილეობდა გასაჩივრებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემასთან დაკავშირებული ადმინისტრაციულ წარმოებაში და უზრუნველყოს მათი მონაწილეობა ადმინისტრაციულ წარმოებაში.

ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე მხარეებს უფლება აქვთ გაეცნონ ადმინისტრაციული წარმოების მასალებს, გარდა უშუალოდ ადმინისტრაციული აქტის მომზადებასთან დაკავშირებული შიდაუწყებრივი ხასიათის მასალებისა, ასევე, საიდუმლო დოკუმენტაციას. აღნიშნული უფლება განაპირობებს მხარეთა ინფორმირებულობას წარმოების პროცესში, რაც, თავის მხრივ, საშუალებას იძლევა მხარეებმა სრულყოფილად და საფუძვლიანად დაიცვან თავიანთი უფლებები და კანონიერი ინტერესები.

ჩვენი აზრით, ადამიანის უფლებათავისუფლებათა დაცვის მიზნით, ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი გარემოებაა ადმინისტრაციული ორგანოს პასუხისმგებლობის სწორი განსაზღვრა. სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანოს, აგრეთვე, მისი თანამდებობის პირის ან სხვა სახელმწიფო მოსამსახურის მიერ მისი სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო. ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოს, აგრეთვე, მისი თანამდებობის პირის ან სხვა მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივი მოვალეობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანო. თუ კერძო პირი რაიმე საქმიანობას ახორციელებს სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანოს მიერ დელეგირების ან დავალების საფუძველზე, ასეთი საქმიანობის განხორციელებისას მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ორგანო. ვფიქრობთ, პასუხისმგებლობის ამგვარი განსაზღვრა არ უწყობს ხელს ადმინისტრაციულ ორგანოზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვან შესრულებას იმის გამო, რომ ამ ადმინისტრაციული ორგანოს ან მისი თანამდებობის პირის ან მოსამსახურის მიერ მოვალეობათა არასათანადო შესრულების გამო მიყენებული ზიანისათვის პასუხისმგებელია არა უშუალოდ დამრღვევი, არამედ სახელმწიფო. პასუხისმგებლობის უშუალოდ თანამდებობის პირზე ან მოსამსახურეზე დაკისრება (რა თქმა უნდა, მათი მხრიდან ბრალეული ქმედების ჩადენისას) გაზრდის საშემსრულებლო დისციპლინას, შესრულების ხარისხს, პასუხისმგებლობასა და შეამცირებს დარღვევებს. ამასთან, სახელმწიფოს მიერ ზიანის ანაზღაურება, რაც, პრაქტიკულად, სახელმწიფო ბიუჯეტიდან ანაზღაურებას გულისხმობს, არასამართლიანია ბიუჯეტის შევსების წყაროების გათვალისწინებით.

განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს ადმინისტრაციული აქტის აღსრულებას. თუ ადმინისტრაციული აქტის აღსრულების ეფექტური მექანიზმი არ იქნა შემუშავებული, ყოველგვარი ადმინისტრაციული აქტი, რომელიც ადგენს ადამიანის უფლებებსა და ძირითად თავისუფლებებს, ასევე, რაიმე სახის სხვა მოქმედებას, დაკარგავს ყოველგვარ ძალას. აღსრულების ეფექტური მექანიზმი გულისხმობს როგორც ნებაყოფლობით, ისე, საჭიროების შემთხვევაში, იძულებით აღსრულებასაც. თუ კანონმდებლობით სხვა წესი არ არის დადგენილი, ადმინისტრაციული აქტის აღსრულება ევალება მის გამომცემ ადმინისტრაციულ ორგანოს. ადმინისტრაციული აქტის გამომცემ ორგანოს უფლება აქვს ადმინისტრაციული აქტის აღსრულება დაავალოს ქვემდგომ ან სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოს. ამასთან, აღსრულების ვადის დელეგირება შესაძლებელია როგორც ერთჯერადი, ისე განსაზღვრული ვადით.

აღსრულებაზე პასუხისმგებელი ადმინისტრაციული ორგანო (თანამდებობის პირი) ვალდებულია განახორციელოს მისთვის კანონით მინიჭებული უფლებამოსილება მხოლოდ იმ ფარგლებში, რომლებიც აუცილებელია ადმინისტრაციული აქტის აღსრულების უზრუნველსაყოფად. უნდა აღინიშნოს ის გარემოება, რომ ადმინისტრაციული აქტის აღსრულებასთან დაკავშირებით უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანოს (თანამდებობის პირის) კანონიერი მოთხოვნის შესრულების ვალდებულება ეკისრება ყველა მხარეს, ვისაც იგი ეხება. ამასთან, პირი უფლებამოსილია უარი განაცხადოს აღსრულებასთან დაკავშირებული მოთხოვნის შესრულებაზე, თუ ეს ეწინააღმდეგება მისთვის კანონით დაკისრებულ ვალდებულებას ან გამოიწვევს სახელმწიფო, კომერციული, პროფესიული ან პირადი საიდუმლოების გამჯღავნებას, რომლის დაცვის ვალდებულებაც მას კანონით აკისრია.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შესაბამისად (მუხლი 167), აღსრულების მაქსიმალური ეფექტიანობის მიღწევის მიზნით, პირს, რომლის მიმართაც ხორციელდება აღსრულების უზრუნველყოფის საშუალება, უნდა მიეცეს ვადა ადმინისტრაციული აქტის ნებაყოფლობით შესრულებისათვის, ხოლო ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ზუსტად განსაზღვროს, თუ რა ქმედების განხორციელება ევალება პირს ადმინისტრაციული აქტის აღსრულებისათვის. პირი უფლებამოსილია შეასრულოს შესაბამისი ვალდებულება მისთვის ყველაზე ხელსაყრელი საშუალებით. თავის მხრივ, ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია გამოიყენოს აღსრულების უზრუნველყოფის მხოლოდ ის საშუალება, რომელიც გათვალისწინებულია გადაწყვეტილებაში აღსრულების უზრუნველყოფის შესახებ, ამასთან მას აქვს უფლება აირჩიოს აღსრულების უზრუნველყოფის მხოლოდ ის საშუალება, რომელიც უზრუნველყოფს ადმინისტრაციული აქტის ყველაზე სწრაფად და ნაკლები დანახარჯებით შესრულებას და ზიანს არ მიაყენებს საზოგადოებას ან შესაბამის პირს.

ჩვენ ზოგადად შევეხეთ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით განსაზღვრულ იმ უფლებამოვალეობებს, რომლებიც ხელს უწყობენ ადამიანის კონსტიტუციურ უფლებათა და თავისუფლებათა რეალურ დაცვას და წარმოადგენენ ამ უფლებათა და თავისუფლებათა რეალიზაციის პრაქტიკულ ბერკეტს. ამასთან მიგვაჩნია, რომ საჭიროა მოქმედი კანონმდებლობის სერიოზული რევიზია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის ნორმებთან შესაბამისობის თვალსაზრისით.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ადგენს მხარეების უფლებამოვალეობათა სხვა ფართო სპექტრს, რომელთა დანიშნულებაა, ძირითადად, სახელმწიფო მმართველობის ორგანოს მუშაობის საჯაროობის უზრუნველყოფა, ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების გარანტირებული დაცვა, ასევე, სახელმწიფო მმართველობის გაუმჯობესება. კოდექსის აქტიური პროპაგანდა და პრაქტიკაში მისი რეალურად ამოქმედება ხელს შეუწყობს საქართველოში დემოკრატიული სახელმწიფოსა და სამოქალაქო საზოგადოების მშენებლობას.

ზაზა სუხიშვილი

სამართლებრივი სახელმწიფოს არსებობა, როგორც სამართლის განხორციელების უმნიშვნელოვანესი საშუალება, შესაძლებელია სახელმწიფოში ურთიერთმაბალანსებელი ინსტიტუტების არსებობით. აღნიშნულ ურთიერთობათა შორის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესია მმართველობით სფეროში ადმინისტრაციისა და მოქალაქის პრობლემური ურთიერთობების სასამართლო წესით გადაწყვეტის საკითხი. მმართველობით სფეროში კანონიერების მიღწევა შესაძლებელია ორი გზით; პირველი, როდესაც სახელმწიფო აპარატი ახორციელებს თვითკონტროლს და სწორად იყენებს სამართლის აღიარებულ და დადგენილ ნორმებს, ხოლო მეორე, როდესაც მმართველობით სფეროში დარღვეული კანონიერების აღდგენა ხორციელდება სასამართლოს მეშვეობით. მმართველობით აპარატში კანონიერების დაცვის საშუალებას უწოდებენ ადმინისტრაციულ-იურისდიქციულ კონტროლს, ხოლო მმართველობის გარეთ, ადმინისტრაციული მართლმსაჯულების მეშვეობით - ადმინისტრაციულ იუსტიციას.

ადმინისტრაციული იუსტიცია არის სასამართლო ორგანოთა სისტემა, რომელიც მმართველობით სფეროში სპეციალურად იცავს კანონიერებას.

ადმინისტრაციულ იუსტიციას საფუძველი ჩაეყარა საფრანგეთში, სადაც 1799 წელს შეიქმნა სახელმწიფო საბჭო, შემდეგ კი პრეფექტურის საბჭოები, თუმცა, 1872 წლამდე მათ გადაწყვეტილებებს ადმინისტრაციისათვის სავალდებულო ძალა არ ჰქონდა. 1872 წელს საბჭოებს მიეცათ სასამართლოს უფლებამოსილებანი და გამოჰქონდათ სასამართლო გადაწყვეტილებები. სასამართლოს ასეთი სპეციალიზაცია ხელს უწყობდა მჭიდრო კავშირის დამყარებას მმართველობით სფეროსა და განსახილველ საქმეთა არსს შორის. აქედან გამომდინარე, ადმინისტრაციული დავების ობიექტური გადაწყვეტა და ადამიანის უფლებების ასეთი ფორმით დაცვა უფრო ეფექტური გახდა. საერთო სასამართლოებისაგან განსხვავებით, ადმინისტრაციაც, მმართველობით სფეროში მისი სპეციალიზაციის გამო, უფრო ადმინისტრაციულ სასამართლოს ენდობოდა.

კანონიერების პრინციპის დაცვა განსაკუთრებულ მნიშვნელობას იძენს მმართველობით სფეროში. ადმინისტრაციის თანამდებობის პირები უფლებამოსილი არიან გამოიყენონ იძულებითი ხასიათის ღონისძიებები და ყოველთვის არსებობს ამ უფლებათა ბოროტად გამოყენების შესაძლებლობა. სწორედ ამ სფეროში არსებობს დიდი რისკი ადამიანის უფლებების დარღვევისა, რადგან პირისპირ დგას მოქალაქეთა უფლებები და ადმინისტრაციის ყოვლისშემძლეობა.

სახელმწიფო პასუხისმგებელი უნდა იყოს ადამიანის ძირითადი უფლებების დაცვაზე. სახელმწიფომ კი არ უნდა განსაზღვროს ადამიანის უფლებათა წრე ან მიანიჭოს მას, არამედ უნდა აღიაროს ადამიანის ბუნებითი უფლებები და უზრუნველყოს მისი დაცვა და განხორციელება. თუმცა, საკმარისი არ არის სახელმწიფოს მხრიდან ადამიანის უფლებების აღიარება და ამის მხოლოდ კანონში დაფიქსირება. მან, უპირველეს ყოვლისა, უნდა შექმნას აღნიშნული უფლებების განსახორციელებლად საჭირო, ანუ შესაბამისი პირობები. ადამიანისა და მოქალაქის უფლებათა შესახებ საფრანგეთის 1789 წლის დეკლარაციის მე-16 მუხლში აღნიშნულია: ,,საზოგადოებას, რომელშიც არ არის უზრუნველყოფილი უფლებით სარგებლობა და არ არის განხორციელებული ხელისუფლების დაყოფა, კონსტიტუცია არ აქვს“. თუ კონსტიტუციით არ იქნა გამიჯნული ფუნქციები სახელმწიფო ორგანოებს შორის და მათ საქმიანობაზე არ იქნება სათანადო კონტროლი, მაშინ შორს ვიქნებით სამართლებრივი სახელმწიფოსა და კანონიერებისაგან. საუბარია ხელისუფლების განაწილების პრინციპზე. სახელმწიფო ხელისუფლება უნდა შედგებოდეს სამი ხელისუფლებისაგან და არა ერთი ხელისუფლების სამი შტოსაგან. მათი მოღვაწეობა უნდა ეფუძნებოდეს ურთიერთკონტროლსა და შეზღუდვას, რაც მიმართული უნდა იყოს ადამიანის უფლებების დაცვის, პიროვნების თავისუფლებისა და სამოქალაქო საზოგადოების დამკვიდრებისაკენ. ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის გარეშე ვერ იარსებებს დამოუკიდებელი მართლმსაჯულებაც. ეს პრობლემა არსებითად მოიცავს ადმინისტრაციული დავების საკითხების გადაწყვეტას, რადგან ცალსახაა ის, რომ ადმინისტრაციული დავები ადმინისტრაციისაგან დამოუკიდებელმა ორგანომ უნდა განიხილოს. არავინ შეიძლება იყოს მოსამართლე თავის საქმეში.

საჯარო მმართველობის საფუძველი უნდა იყოს კანონიერების პრინციპის დაცვა. როგორც ფრანც მაიერი აღნიშნავდა, საჯარო მმართველობაში კანონიერების პრინციპის დაცვა გულისხმობს ხელისუფლების დანაწილებას. ხელისუფლების დანაწილების პრინციპის თანახმად, საკანონმდებლო ხელისუფლება აწესებს საჯარო მმართველობის კანონისადმი დაქვემდებარებას. საჯარო მმართველობაში კანონიერების პრინციპის დაცვა კი გულისხმობს იმას, რომ ადმინისტრაციის მოქმედებები და ნორმატიული აქტები ხშირად ეხება ადამიანის უფლებებსა და ინტერესებს, და ადმინისტრაციის ქმედებები უნდა ხორციელდებოდეს კანონით მინიჭებული კომპეტენციის ფარგლებში. საჯარო მმართველობა თავისი საქმიანობის განხორციელების არანაირი ფორმით არ უნდა ეწინააღმდეგებოდეს მართლწესრიგს. ამ შემთხვევაში ადმინისტრაციის ჩარევისაგან დაცული იქნება მოქალაქე და, შესაბამისად, მისი უფლებებიც. ყოველივე ამასთან ერთად, საზოგადოებაში უნდა არსებობდეს მართლშეგნების დონე, რომლის შედეგადაც მოქალაქეებს ეცოდინებათ, თუ რა ზომითა და ფორმით აქვს უფლება ადმინისტრაციას შეიჭრას მათი უფლებებისა და ინტერესების სფეროში.

კანონიერების პრინციპის დაცვის აქტუალურობა მმართველობით სფეროში გამოწვეულია სხვადასხვა გარემოებებით.

სახელმწიფო მოღვაწეობის სფეროში ყველაზე დიდი ხვედრითი წილი მოდის მმართველობით სფეროზე. ამ სფეროში ხორციელდება ხელმძღვანელობა ყველა დარგზე და უფრო ხშირად მოცემულ ურთიერთობებშია ჩაბმული საზოგადოება.

უფლებამოსილი ორგანოები, ასრულებენ რა თავის ფუნქციებს, ახორციელებენ სამართალგამოყენებით მოღვაწეობას. სამართლის ნორმების რეალიზაცია სწორედ მმართველობით სფეროშია აქტიური და სამართალგამოყენებით პროცესს თან სდევს მმართველობითი გადაწყვეტილებების შემუშავება და მიღება. ადმინისტრაციული აქტები ზეგავლენას ახდენენ სამართლებრივი ურთიერთობების წარმოშობას, შეცვლასა და გაუქმებაზე. ადმინისტრაციული აქტები ხელს უწყობენ სხვადასხვა საკითხების ოპერატიულ გადაწყვეტას. აღნიშნული სახის გადაწყვეტილებების მიღება უნდა ხდებოდეს მკაცრად კანონიერების ფარგლებში.

მმართველობა მრავალი თანამდებობის პირის მიერ ხორციელდება და მოქალაქეებს სწორედ მათთან უხდებათ უშუალო ურთიერთობა. თანამდებობის პირებზე დაკისრებული მოვალეობების ჯეროვან შესრულებასა და სამართლის ნორმებზე დაფუძნებულ საქმიანობაზეა დამოკიდებული საკითხების დროული და ობიექტური გადაწყვეტა.

მმართველობითი ორგანოები სამართალშემოქმედებით საქმიანობასაც ეწევიან, რაც გამოიხატება მრავალი კანონქვემდებარე აქტის მიღებაში. მათი სამართალშემოქმედებითი საქმიანობა უნდა განხორციელდეს კანონიერების პრინციპზე, ე.ი. უნდა შეესაბამებოდეს კანონებს. კანონქვემდებარე აქტებში კანონიერების დაცვა უფრო აქტუალური ხდება, ვინაიდან მათი არსი სხვადასხვა იურიდიული თუ ფიზიკური პირების უფლებებს ეხება, კანონიერების დაცვა სამარალშემოქმედებით საქმიანობაში მათი უფლებების დაცვის გარანტიაა.

მმართველობითი ორგანოები უფლებამოსილი არიან გამოიყენონ ადმინისტრაციულ-იძულებითი ზომები, რითაც აწესრიგებენ კონფლიქტებს და ზემოქმედებენ სამართალდამრღვევებზე. ადმინისტრაციული იურისდიქციის საგნად, ძირითადად, გვევლინება ადმინისტრაციული, დისციპლინური სამართალდარღვევები და კერძო დავები.

ყოველივე ზემოთ აღნიშნული სახელმწიფო აპარატის მოღვაწეობის ძირითადი მიმართულებებია, რომელთა განხორციელებისას კანონიერების დაცვაზე მმართველობითმა აპარატმა ადმინისტრაციულ-იურისდიქციული კონტროლი უნდა განახორციელოს და იმოქმედოს თავისი კომპეტენციის ფარგლებში. მოცემული ამოცანის შესრულება მჭიდროდაა დაკავშირებული თანამდებობის პირების სამართალშეგნებასა და კომპეტენტურობაზე. თუ მმართველობის აპარატის შიგნით კანონიერების დაცვა ვერ მოხერხდება და ადმინისტრაცია გადააჭარბებს უფლებამოსილებას ან არასწორად გამოიყენებს სამართლის ნორმას, როგორც ზემოთ აღინიშნა, არსებობს კანონიერების აღდგენის მეორე გზა - მართლმსაჯულება, ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოების სახით. ადმინისტრაციულ იურისდიქციულ კონტროლსა და ადმინისტრაციულ იუსტიციას აქვთ ერთი მიზანი - მმართველობით სფეროში წამოჭრილი დავებისა და სამართალდარღვევების განხილვა ამ სფეროში კანონიერების უზრუნველსაყოფად.

ადმინისტრაციული იუსტიცია ადმინისტრაციულ საქმეთა სასამართლო წესით გადაწყვეტას ნიშნავს. ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოები არ ერევიან მმართველობის აღმასრულებელ-განმკარგულებელ საქმიანობაში, ისინი მხოლოდ განიხილავენ ადმინიტრაციულ დავებს. სასამართლო შეიძლება ჩაერიოს მხოლოდ განსახილველ საქმესთან დაკავშირებულ საქმიანობაში.

თანამედროვე მსოფლიოს სამართალში არსებობს ადმინისტრაციული იუსტიციის სამი სისტემა: ფრანგული, ავსტრიულ-გერმანული და ინგლისურ-ამერიკული. ისინი ერთმანეთისაგან განსხვავდებიან სასამართლო ორგანოს სისტემათა და უფლებამოსილი ორგანოების ფორმით.

საფრანგეთში არსებობს ორი სახის სასამართლო: საერთო და ადმინისტრაციული. იმის გამო, რომ საერთო სასამართლოები ცალკეულ შემთხვევებში აკონტროლებენ ადმინისტრაციას, ხშირად პრობლემური ხდება სარჩელის შეტანის წინ ქვემდებარეობის განსაზღვრა. საფრანგეთის ადმინისტრაციულ სამართალში დღემდე პრობლემად რჩება ადმინისტრაციულ და საერთო სასამართლოებს შორის ქვემდებარეობის განსაზღვრის საკითხი. აღნიშნული პრობლემის მოსაგვარებლად მიღებულ იქნა მრავალი ნორმატიული აქტი. 1848 წელს ქვემდებარეობის სადაო საკითხების გადასაწყვეტად პარიტეტულ საწყისებზე შეიქმნა სპეციალური სასამართლო, სადაც ოთხი წევრი სახელმწიფო საბჭოს წარმომადგენელია, ხოლო ოთხი საკასაციო სასამართლოს. სხდომებს სახელმწიფო კომისრებიც ესწრებიან, რომლებიც მხარს უჭერენ ბრალდებას (ორ-ორი სახელმწიფო საბჭოდან და საკასაციო სასამართლოდან). სასამართლო სხდომებს თავმჯდომარეობს იუსტიციის მინისტრი, რომელსაც ძალიან ხშირად ცვლიდა სასამართლოს ვიცეთავმჯდომარე. ეს უკანასკნელი აირჩევა სამი წლით, რიგრიგობით სახელმწიფო საბჭოსა და საკასაციო სასამართლოს წევრთა შემადგენლობიდან. სასამართლო სხდომის დროს ხმების თანაბრად გაყოფისას, რაც ათ წელიწადში ერთხელ შეიძლება მოხდეს, ტარდება ახალი სხდომა იუსტიციის მინისტრის თავმჯდომარეობით.

სხვა სისტემებისაგან განსხვავებით, ფრანგული სისტემა გამოირჩევა თავისებურებებით, იგი შედგება სამი საფეხურისაგან: ძირეული სასამართლოები - რეგიონალური და სპეციალიზებული სასამართლოების სახით, სააპელაციო სასამართლოები და სახელმწიფო საბჭო.

რეგიონალური ადმინისტრაციული სასამართლოები შეიქმნა 1953 წელს პრეფექტურების საბჭოების საფუძველზე და წარმოადგენს საერთო ადმინისტრაციულ სასამართლოებს. რეგიონალური ადმინისტრაციული სასამართლოები განიხილავენ ყველა ადმინისტრაციულ საქმეს, გარდა სპეციალიზირებული სასამართლოების ქვემდებარე საქმეებისა.

საფრანგეთში არის ოცდათერთმეტი რეგიონალური ადმინისტრაციული სასამართლო, სადაც სამას ოცი მოსამართლე მოღვაწეობს. ყველაზე მნიშვნელოვანი სასამართლო განთავსებულია პარიზში, რომლის შემადგენლობაში ორმოცდაათი მოსამართლეა.

სპეციალიზირებულ ადმინისტრაციულ სასამართლოებს წარმოადგენს საანგარიშო პალატა, დისციპლინური სასამართლოები და სოციალური უზრუნველყოფის საკითხთა სასამართლოები.

საანგარიშო პალატა ყველაზე ძველი და მნიშვნელოვანია. 1932 წლიდან რეგიონებში დაფუძნდა რეგიონალური საანგარიშო სასამართლოები, რომელთა ძირითად საქმესაც ბიუჯეტის შესრულებაზე კონტროლი წარმოადგენს. დისციპლინური სასამართლოები არის, როგორც შიდა, ისე გარე ადმინისტრაციული სისტემები, შესაბამისად, საჯარო და კერძო დაწესებულებებში. სოციალური უზრუნველყოფის საკითხთა სასამართლოები იხილავენ საქმეებს პენსიების, დახმარებების, სამხედრო პენსიებისა და ომით გამოწვეული ზარალის ანაზღაურების შესახებ.

1987 წელს სახელმწიფო საბჭოსათვის საქმის შესამსუბუქებლად შეიქმნა სააპელაციო ადმინისტრაციული სასამართლოები, რითაც შესაძლებელი გახდა რეგიონალური სასამართლოების გადაწყვეტილებების გასაჩივრება. საფრანგეთში არის ხუთი სააპელაციო სასამართლო, რომლებსაც თავმჯდომარეობენ სახელმწიფო საბჭოს წევრები. სასამართლოს წევრები სარგებლობენ პრივილეგიებით, კერძოდ, არ შეიძლება მათი თანხმობის გარეშე მოხდეს სამსახურებრივი გადაადგილება, დაწინაურება და ა.შ. გადაწყვეტილებების მიღება ხდება პალატების მიერ, განსაკუთრებულ შემთხვევებში კი, - სასამართლოს პლენუმის მიერ.

სახელმწიფო საბჭო არის საფრანგეთის უმაღლესი ადმინისტრაციული სასამართლო და მთავრობის კონსულტანტი მმართველობით სფეროში. სახელმწიფო საბჭო შედგება ხუთი განყოფილებისაგან, რომელთაგან ოთხი საკონსულტაციოა, ხოლო ერთი განიხილავს სასამართლო დავებს. საკონსულტაციო განყოფილებებს მიეკუთვნებიან საზოგადოებრივი დასაქმების, საშინაო საქმეების, ფინანსური და სოციალური განყოფილებები, რომლებიც კურირებენ შესაბამის სამინისტროებს.

სახელმწიფო საბჭოს ხელმძღვანელია პრემიერმინისტრი, ხოლო მოადგილე - იუსტიციის მინისტრი. საქმეთა წარმართვისას საბჭოს ხელმძღვანელობს ვიცეთავმჯდომარე, რომელიც ინიშნება მინისტრთა საბჭოს მიერ სახელმწიფო საბჭოს განყოფილებების თავმჯდომარეთაგან. მათ გარდა, საბჭოს შემადგენლობაში შედიან განყოფილების თავმჯდომარის მოადგილეები დავების საკითხებში, ქვეგანყოფილებების თავმჯდომარეები, რანგირებული სახელმწიფო მრჩევლები, მომხსენებლები და აუდიტორები. სახელმწიფო საბჭოს წევრების სამსახურეობრივი გადაადგილება დამოკიდებული არ არის ხელმძღვანელობაზე. მათი გადაადგილება ხდება სტაჟის მიხედვით, რაც ზეწოლისა და სუბიექტივიზმის გამორიცხვის გარანტიაა.

სახელმწიფო საბჭო საკონსულტაციო საქმიანობას ახორციელებს სამართლებრივ აქტებზე დასკვნების მომზადებისა და სახელმწიფო მმართველობის საკითხებზე გამოკვლევების ჩატარების ფორმით. სახელმწიფო საბჭოში დასკვნისათვის იგზავნება ყველა კანონპროექტი, რომელიც შესაშური ოპერატიულობით ახორციელებს რეცენზირებას და წარადგენს შესაბამისად.

სახელმწიფო საბჭომ თავის დასკვნაში შეიძლება იმსჯელოს პროექტის რედაქციულ მხარეზე, იურიდიულ გამართულობაზე, მის შინაარსზე, ასევე, შეუძლია არაკონსტიტუციურად ცნოს აქტის პროექტი. სახელმწიფო საბჭოს დასკვნა მთავრობისათვის შესასრულებლად სავალდებულო არ არის. მიუხედავად ამისა, ადმინისტრაცია არ უგულებელყოფს საბჭოს რეკომენდაციებს, მისი კვალიფიციურობისა და ავტორიტეტის გამო. თუ საბჭოს წინადადება გათვალისწინებული არ იქნება, საბჭოს აქვს შესაძლებლობა ანულირება გაუკეთოს ასეთ აქტს საბჭოს სასამართლო დავების განყოფილების მეშვეობით.

სახელმწიფო საბჭოს შესაბამისი განყოფილება ამზადებს მიმოხილვებს გამოკვლევების საფუძველზე. მან ანალიზი უნდა გაუკეთოს მმართველობით სფეროში წამოჭრილ სირთულეებს და წარმოადგინოს საკითხის გადაწყვეტის შესაძლო წინადადებები.

უმაღლეს ადმინისტრაციულ სასამართლოს - სახელმწიფო საბჭოს, გამოაქვს გადაწყვეტილებები როგორც პირველი, ისე ბოლო ინსტანციით, ისეთ მნიშვნელოვან საქმეებზე, როგორებიცაა: საჩივრები სამთავრობო აქტებზე, დავები მაღალჩინოსანი სახელმწიფო მოხელეებისა და სამხედროების სტატუსისა და კომპეტენციის შესახებ; ასევე, განიხილავს სხვა მნიშვნელოვან საქმეებს. სახელმწიფო საბჭო იხილავს საჩივრებსა და პროტესტებს სპეციალიზებული, რეგიონალური და სააპელაციო ადმინისტრაციული სასამართლოების გადაწყვეტილებებზე. ყოველივე ზემოაღნიშნული ხორციელდება სასამართლო დავების განყოფილებაში, რომელიც ათი ქვეგანყოფილებისაგან შედგება. აქედან შვიდი საერთო ქვეგანყოფილებებია, სამი კი საფინანსო. საქმეთა უმრავლესობას იხილავენ ქვეგანყოფილებები, ზოგ შემთხვევაში, - ქვეგანყოფილებების გაერთიანებული სხდომები. რთულ საქმეებს იხილავენ განყოფილების სხდომებზე, რომელშიც ჩვიდმეტი წევრი მონაწილეობს. საქმის განხილვას ესწრებიან მთავრობის მიერ დანიშნული კომისრებიც, რომლებიც საბჭოში ქმნიან საპროკურორო ზედამხედველობის მსგავს შემადგენლობას. კომისარი დამოუკიდებელია და მას შეუძლია საქმეზე თავისი პირადი აზრის გამოთქმა. გადაწყვეტილების გამოტანაში უშუალოდ კომისარი არ მონაწილეობს. იგი მეთვალყურეობს საქმის მიმდინარეობას და სწორედ მისი მეშვეობით, საზოგადოებისათვის ცნობილი ხდება საქმის გადაწყვეტილება.

სახელმწიფო საბჭოში საქმის რამდენიმე რგოლში განხილვა უზრუნველყოფს მართლმსაჯულების მაღალ დონეს. მართალია, პროცესი ხშირად დიდხანს გრძელდება, მაგრამ ხდება საკითხის დამუშავება არა მარტო ნორმის გამოყენების თვალსაზრისით, არამედ არსებითად შეისწავლება შეგროვილი მტკიცებულებები და ფაქტები, განიხილება როგორც სამართლებრივი, ისე ფაქტობრივი საკითხები.

ავსტრიულ-გერმანული სისტემა განვიხილოთ გერმანიის მაგალითზე. ადმინისტრაციული იუსტიცია გერმანიაში სამ საფეხურიანია: პირველი, ინსტანციის სასამართლოები, მეორე, ინსტანციის სასამართლოები და, მესამე, ფედერალური ადმინისტრაციული სასამართლო.

პირველი და მეორე ინსტანციის სასამართლოები განეკუთვნება მიწებს. ადმინისტრაციული დავების განხილვის პირველი ინსტანცია ადმინისტრაციული სასამართლოებია, მეორე ინსტანციას კი მიწების უმაღლესი ადმინისტრაციული სასამართლოები წარმოადგენს. ყოველ მიწას აქვს მხოლოდ ერთი მეორე ინსტანციის სასამართლო, მაგრამ არის შემთხვევები, როცა ორ მიწას ერთი ადმინისტრაციული სასამართლო აქვს.

ფედერალური ადმინისტრაციული სასამართლო, როგორც საკასაციო ინსტანციის სასამართლო, გარდა თავის კომპეტენციაში შემავალი საქმეებისა, განიხილავს პირველი ინსტანციით ზოგ მნიშვნელოვან საქმეს. საქმეთა ძირითადი ნაწილის განხილვა მიმდინარეობს მიწების უმაღლეს სასამართლოებში. მათ გარკვეულწილად საქმეს უმსუბუქებენ გერმანიაში არსებული სპეციალიზირებული სასამართლოები. მაგალითად: საპატენტო სასამართლო იხილავს დავებს საავტორო უფლებებთან დაკავშირებით, სოციალური უზრუნველყოფის სასამართლო განიხილავს დავებს ამ სფეროში გამოცემული ნორმატიული აქტების შესახებ და ა.შ. ამ შემთხვევებში საკასაციო ინსტანცია, ჩვეულებრივ, გვევლინება ფედერალურ ადმინისტრაციულ სასამართლოდ.

გერმანიაში თავისებურია ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დაწყება, რაც გამოიხატება იმაში, რომ პროცესის დაწყებამდე მმართველობის სადაო აქტზე პროტესტი უნდა განიხილოს ამ აქტის მიმღებმა ორგანომ. ამის მიზანია ადმინისტრაციული აქტის კანონიერების კიდევ ერთხელ გადამოწმება. პროტესტმა შესაძლოა გამოიწვიოს აქტის გაუქმება, ამიტომ აქტის ან მისი ნაწილის მოქმედება შეჩერდება ადმინისტრაციის მიერ საკითხის გადაწყვეტამდე.

სარჩელები, რომლებსაც გერმანიის იუსტიციის ორგანოები განიხილავენ, იყოფა სამ პირობით სახედ: სადაო ადმინისტრაციულ აქტზე, აქტის გამოცემასა და აქტის გამოცემის ფაქტის დადგენაზე.

სადაო ადმინისტრაციულ აქტზე სარჩელებში მოსარჩელე მიუთითებს აქტის ნაკლოვანებებზე და სასამართლოს მეშვეობით ცდილობს კორექტირებას. დანარჩენი ორი სახის სარჩელი იშვიათობას წარმოადგენს. აქტის გამოცემაზე სარჩელი შეიცავს მოთხოვნას იმის შესახებ, რომ ადმინისტრაცია ვალდებულია მოსარჩელისათვის სასარგებლო აქტის გამოცემაზე. აქტის გამოცემაზე ფაქტის დადგენის სარჩელი შეიცავს მოთხოვნას სამართალურთიერთობის არსებობის, არარსებობის ან აქტის გაუქმების აღიარების თაობაზე.

დასავლეთის ქვეყნების კანონმდებლობაში შეიმჩნევა ტენდენცია იმისა, რომ აღმასრულებელ ხელისუფლებას სულ უფრო მეტი უფლებები გადაეცემა, რაც მდგომარეობს თანამდებობის პირების მიერ გადაწყვეტილებების თავისი შეხედულებებისამებრ მიღებაში. აღნიშნული ტენდენცია ეფუძნება ,,თავისუფალი შეხედულებისა“ და ,,განუსაზღვრელი სამართლებრივი ცნებების'` თეორიებს.

თავისუფალი შეხედულება გულისხმობს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ ქმედებას, რომელიც ხორციელდება პირადი პასუხისმგებლობითა და უფლებამოსილი პირის სამართალშეგნებით კანონით დადგენილი ამოცანების შესასრულებლად, ე.ი. ამ თეორიით თანამდებობის პირებს, კანონის ფარგლებში, თავისუფალი ქმედების უფლება ეძლევათ.

თანამდებობის პირების თავისუფალი შეხედულებების მოქმედების სფერო, სადაც ისინი თვითნებურად იღებენ გადაწყვეტილებებს, არ ექვემდებარება კონტროლს ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოების მხრიდან, გამონაკლისი შემთხვევების გარდა. გერმანელი იურისტები, ახდენენ რა კონსტიტუციაში არსებული ნორმის კომენტირებას აღმასრულებელი ხელისუფლების ,,კანონებსა და სამართალზე” დამოკიდებულების შესახებ, ამტკიცებენ ადმინისტრაციის მოხელეების თავისუფალი შეხედულებებისამებრ ქმედებებზე სასამართლო კონტროლის განუხორციელებლობის არსებობას. რაც შეეხება კანონს ადმინისტრაციული სამართალწარმოების შესახებ, პირდაპირ კრძალავს ადმინისტრაციული სასამართლოების მიერ ადმინისტრაციის თანამდებობის პირების მიერ თავისუფალი შეხედულების უფლებით მიღებული აქტების გაუქმებას ან შეცვლას.

დასავლეთ ევროპის ქვეყნების, განსაკუთრებით გერმანიის, ლიტერატურაში დიდი გავრცელება ჰპოვა ,,განუსაზღვრელი სამართლებრივი ცნებების'` თეორიამ. აღნიშნული თეორია გამომდინარეობს იქიდან, რომ ადმინისტრაციის თანამდებობის პირები სამართლის ნორმათა განმარტებისას იყენებენ ისეთ ცნებებს, რომელთა დეფინიციაც ხშირად კანონმდებლობაში არ არსებობს, მაგალითად, ,,საზოგადოებრივი აუცილებლობა“, ,,მიზანშეწონილობა“, ,,საჯარო ინტერესები“, ,,საზოგადოებრივი უშიშროება“ და სხვა. ,,განუსაზღვრელი სამართლებრივი ცნებების'` თეორია თავისი არსით საშუალებას აძლევს ადმინისტრაციას მიიღოს ისეთი გადაწყვეტილება, რომელიც მიმართული იქნება კანონის განხორციელებისაკენ. ,,განუსაზღვრელი სამართლებრივი ცნებების“ თეორიის აღიარება აფართოებს თავისუფალი შეხედულებების სფეროს, რაც იურისტების ყურადღების მიპყრობის ერთ-ერთი მიზეზია. ,,თავისუფალი შეხედულების“ უფლება ხშირად ეყრდნობა ,,განუსაზღვრელ სამართლებრივ თეორიას“, რომელსაც ხშირად მიმართავენ მმართველობითი ორგანოები ადმინისტრაციულ-სამედიცინო, ტექნიკური, საფინანსო და სხვა იძულებითი ღონისძიებების გამოყენებისას.

გერმანიის ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოები იხილავენ საჩივრებს მმართველობითი ორგანოების მიერ გამოცემულ აქტებზე და გამოაქვთ შესაბამისი გადაწყვეტილებები, რომლითაც აკონტროლებენ აღმასრულებელი ხელისუფლების მოღვაწეობას. ადმინისტრაციული სასამართლოების კომპეტენციის ანალიზი ცხადყოფს, რომ სასამართლოების კონტროლი არ ხორციელდება აღმასრულებელი ხელისუფლების თვითნებურ, სუბიექტურ შეხედულებებზე, იმ სფეროზე, სადაც საფუძველი ეყრება ადამიანის უფლებების დარღვევას. გერმანელი იურისტები თვლიან, რომ სასამართლო კონტროლს ექვემდებარება, როგორც ზოგადი, ისე კონკრეტული ხასიათის ნორმატიული აქტები. გერმანიის სასამართლო პრაქტიკა მმართველობით აქტებთან ათანაბრებს პოლიციის მიერ იძულებითი ღონისძიებების გამოყენების საფრთხეს. ასეთ შემთხვევებში დავის საგანი იქნება არა საფრთხე, არამედ იძულებითი ხასიათის ღონისძიებები. გარდა ამისა, კანონებთან ერთად, გერმანიის ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოებს კონტროლს გარეთ რჩებათ მთავრობის მიერ გამოცემული აქტები. აქტების იურიდიული ბუნება და მათი გასაჩივრების შესაძლებლობა არის რთული საკითხი გერმანულ ადმინისტრაციულ სამართალში. სასამართლო ორგანოებს რჩებათ უფლება - ცნონ განკარგულების გაცემის აუცილებლობის არარსებობა.

ადმინისტრაციულ მოღვაწეობას გერმანელი იურისტი, კ. ულე, ყოფს ორ სახედ: პირველი, რომელიც კანონითაა შეზღუდული და ექვემდებარება სასამართლოს განსჯას; მეორე, რომელიც ხორციელდება თავისუფალი შეხედულებებით. თავისუფალი შეხედულებებით ადმინისტრაციული მოღვაწეობა არ ექვემდებარება სასამართლო კონტროლს, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მმართველობითი ორგანო გასცდება თავისუფალი შეხედულებების ფარგლებს.

აღნიშნული თეორიის თანახმად, რომელმაც გერმანულ პრაქტიკაში უკვე მნიშვნელოვანი ადგილი დაიკავა, ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოებს რჩებათ უფლება მხოლოდ შეაფასონ მმართველობითი ორგანოების მიერ უფლებების გამოყენების მიზანშეწონილობა.

ინგლისურ-ამერიკული ადმინისტრაციული იუსტიციის სისტემის გაცნობა მიზანშეწონილია დიდი ბრიტანეთის მაგალითზე. დიდ ბრიტანეთში ადმინისტრაციული იუსტიცია წარმოდგენილია ორი ფორმით: ტრიბუნალობითა და სამინისტროების გამოძიებით.

ტრიბუნალები თავისებური ფორმის ადმინისტრაციული სასამართლოებია, რომლებიც სხვა უწყებებისაგან დამოუკიდებელი არიან. ტრიბუნალების ძირითადი საქმიანობა სოციალური მომსახურებისა და უზრუნველყოფის სფეროზე მოდის. მინისტრების მიერ გამოძიება ტარდება, როდესაც პოლიტიკის საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებამდე საჭიროა საზოგადოების დაინტერესებული ნაწილის აზრის მოსმენა, მაგალითად, მიწათსარგებლობის საკითხებზე.

ტრიბუნალებისა და სამინისტროების გამოძიების ორგანიზაცია წესრიგდება 1971 წლის კანონით ,,ტრიბუნალებისა და გამოძიების შესახებ“.

ტრიბუნალები ინგლისური სამართლის სისტემის თავისებური გამოვლინებაა, რომლებიც თავისი ფორმით არაფორმალურ სასამართლოს მოგვაგონებს. მათ შუალედური მდგომარეობა აქვთ ადმინისტრაციასა და საერთო სასამართლოებს შორის. ტრიბუნალების ძირითად ამოცანას წარმოადგენს სოციალურ მომსახურებაზე კონკრეტული, პირთათვის კანონით განსაზღვრული უფლებების დადგენა და დაცვა. 80-იან წლებში დიდ ბრიტანეთში იყო ორმოცი სახის ორი ათასზე მეტი ტრიბუნალი. მრავალრიცხოვანია საშემოსავლო გადასახადების, ჯანდაცვის სამსახურის, სოციალური უზრუნველყოფისა და მომსახურების ტრიბუნალები. დიდი დატვირთვა მოდის ისეთ ტრიბუნალებზე, როგორებიცაა: სოციალური დახმარების, შრომითი დავებისა და გადასახადის დაკისრებისათვის საჭირო ქონების შემფასებელი ტრიბუნალები.

დიდი ბრიტანეთის ტრიბუნალები წარმოადგენენ არბიტრს კერძო პირებსა და ადმინისტრაციას შორის. ისინი დამოუკიდებელი არიან ადმინისტრაციისაგან და არც ერთი უწყების სახელით არ გამოდიან. იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილი იყოს ტრიბუნალების დამოუკიდებლობა ისინი არ კომპლექტდებიან სახელმწიფო მოსამსახურეებისაგან. ტრიბუნალებს, როგორც წესი, იურისტები თავმჯდომარეობენ. ისინი შეთავსებით მუშაობენ და ინიშნებიან შესაბამისი მინისტრების მიერ ლორდ-კანცლერის შედგენილი სიიდან. დანარჩენი წევრები წარმოადგენენ საზოგადოებას და იურისტები არ არიან. ტრიბუნალის წევრები მოღვაწეობენ არასრული სამუშაო დღით, ზოგჯერ ანაზღაურების გარეშეც. ტრიბუნალებში საქმეები განიხილება კოლეგიის მიერ, თავმჯდომარესა და ორი წევრის შემადგენლობით, რომლებიც სხვადასხვა ჯგუფის ინტერესებს წარმოადგენენ, მაგალითად, მეწარმეებისა და საჯარო მოსამსახურეების. ეს ხელს უწყობს საქმისადმი ბალანსირებულ და ობიექტურ მიდგომას. ტრიბუნალებში კლერკებად მუშაობენ სახელმწიფო მოსამსახურეები, რომლებსაც შესაბამისი მინისტრები ნიშნავენ. ტრიბუნალების თავმჯდომარეებად ცდილობენ დანიშნონ ძლიერი პიროვნებები, რათა თავიდან იქნას აცილებული კლერკების დომინირება.

ტრიბუნალებში საქმის წარმოების პროცედურა გამარტივებულია: არ მიმდინარეობს ოქმების წარმოება, არ არსებობს მტკიცებულებათა შეკრების მკაცრი წესები, ადვოკატის მონაწილეობა სავალდებულო არ არის. მხარეთა უფლებებს იცავენ პროფკავშირები. ხშირად საქმეები მხარეთა დაუსწრებლადაც იხილება. ტრიბუნალებისათვის მთავარი პროცედურები დადგენილია კანონით ,,ტრიბუნალებისა და გამოძიების შესახებ“. კანონი ითვალისწინებს ღია სხდომებს, ადვოკატების მონაწილეობას, მოწმეთა თავისუფალ გამოძახებას, საქმის მასალების თავისუფალ გაცნობას და სხვა. უფრო დაწვრილებითი წესები მოცემულია ტრიბუნალების დამფუძნებელ კანონებში ან დეტალიზირებულია მინისტრების მიერ გამოცემულ ნორმატიულ აქტებში.

ტრიბუნალების მოღვაწეობის ნორმატიულ რეგულირებაში თავისი წვლილი შეაქვთ საერთო სასამართლოებს. სასამართლოები მოითხოვენ, რომ ტრიბუნალებმა იხელმძღვანელონ ბუნებითი სამართლის პრინციპებით, რომლის მიხედვითაც, მხარეებს უფლება აქვთ იცოდნენ საქმის არსი და მათი საწინააღმდეგო დოკუმენტების შინაარსი. სამართლის საკითხებზე ტრიბუნალების გადაწყვეტილებების გასაჩივრება შეიძლება მაღალ სასამართლოში, დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში, - სააპელაციო სასამართლოში და შემდეგ ლორდთა პალატაში. სამართლის საკითხად ითვლება არა მარტო სამართლის ნორმის გამოყენება, არამედ ფაქტებზე დაყრდნობით გადაწყვეტილების საფუძვლიანობა. თუ სასამართლოები ეჭვს შეიტანენ ტრიბუნალის გადაწყვეტილების დასაბუთებულობაში, ისინი პოულობენ რაიმე გზას და საჩივარს თავისი განხილვის ქვეშ იქვემდებარებენ.

სამინისტროების მიერ ყოველწლიურად ათასობით ღია გამოძიება მიმდინარეობს, რომლებიც, ძირითადად, ეხება ისეთ საკითხებს, როგორებიცაა: კერძო საზოგადოებრივი საჭიროებისათვის მიწების იძულებითი გამოსყიდვა, ტრანსპორტის ლიცენზირება და სხვა. აღნიშნულ საკითხებს აკუთვნებენ პოლიტიკის საკითხებს, რადგან აღნიშნული ეხება არა მარტო კერძო პირების, არამედ ცალკეული დასახელებული ადგილების ან ქვეყნის ინტერესებს. მსგავსი საკითხების გადაწყვეტა სამინისტროების კომპეტენციაში შედის და ამისათვის ისინი ანგარიშვალდებული არიან პარლამენტის წინაშე. გამოძიება ტარდება მხოლოდ კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, რომლის მიზანია ყველა დაინტერესებული მხარე ჩაებას პოლიტიკური გადაწყვეტილების მისაღებად საკითხის შემუშავებაში.

სამინისტროების გამოძიებას აწარმოებენ ინსპექტორები, რომლებიც მხოლოდ სარეკომენდაციო გადაწყვეტილებებს იღებენ, საბოლოო გადაწყვეტილებას კი - მინისტრები. ინსპექტორების ამოცანაა საქმესთან დაკავშირებული ყველა ფაქტის გამოვლენა. ინსპექტორებთან მიმართებაში მინისტრები სააპელაციო სასამართლოს მსგავს დამოკიდებულებაში არიან, რაც გამოიხატება თავისი შეხედულებებისამებრ ფაქტების მიმართ ნორმების გამოყენებაში. თუ მინისტრი ინსპექტორის დასკვნას არ ეთანხმება ან აღმოჩნდება ახალი გარემოებები, მხარეებს ეცნობებათ საქმის ფაქტობრივი მხარის შეცვლის შესახებ და ამას მოჰყვება გამოძიების განახლება. ამ შემთხვევაშიც მხარეებს ეძლევათ თავისი მოსაზრების გამოთქმის უფლება.

ინსპექტორების გამოძიება უწყების ხელმძღვანელებს შესაძლებლობას აძლევს ზეგავლენა მოახდინონ პროცესების მიმდინარეობაზე. არაობიექტურად განხილული საქმეები შესაძლოა სასამართლოს განხილვის საგანი გახდეს, რომელსაც შეუძლია გააუქმოს მინისტრების გადაწყვეტილებები, თუ გამოირკვა, რომ გამოძიების დამთავრებისას ინსპექტორმა დამატებითი კონსულტაციები მხოლოდ ერთ მხარესთან აწარმოა.

ინგლისში ადმინისტრაციაზე კონტროლს, სასამართლოებთან ერთად, პარლამენტი ახორციელებს. ამ საქმეში სხვა ორგანოებს ძალიან მცირე როლი აკისრიათ. მაგალითად, ომბუდსმენებს შეზღუდული კომპეტენცია აქვთ ადმინისტრაციის მიმართ. ისინი იკვლევენ მხოლოდ ადმინისტრაციაში მომხდარ დარღვევებს და მოძიებულ მასალებს წარუდგენენ პარლამენტს, რომელიც წყვეტს, თუ რა ზომები უნდა იქნას მიღებული. ამ ორგანოებს არანაირი სავალდებულო ხასიათის აქტის მიღება არ შეუძლიათ. პარლამენტი ადმინისტრაციაზე, საერთო ჯამში, პოლიტიკურ კონტროლს ახორციელებს, ხოლო იურიდიულ ზედამხედველობას, ბუნებრივია, სასამართლო უწევს.

ოდითგანვე დიდი ბრიტანეთის სასამართლოები გვევლინებიან სამართლის მთავარ განმახორციელებლად, რომლებიც საბოლოოდ წყვეტენ სამართლის ყველა დავას. დაწერილი თუ დაუწერელი სამართლის საფუძველზე, სასამართლოები აფასებენ მოქალაქეებისა და თანამდებობის პირების ქმედებათა მართლზომიერებას. სასამართლოები წყვეტენ, გადაამეტა თუ არა ადმინისტრაციამ თავის უფლებებს და ბოროტად ხომ არ გამოიყენა ხელისუფლება. ბრიტანეთის სასამართლოების მიერ ადმინისტრაციის კონტროლი ეფუძნება ,,ულტრა ვირეს'` კონცეფციას, რომლის მიხედვითაც, სასამართლო იხილავს საჩივრებს, თუ ადმინისტრაცია კანონით დადგენილ უფლებებს გადააჭარბებს. მაშინაც კი, როდესაც კანონი ადგენს ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების საბოლოობას, სასამართლოები თვლიან, რომ ადმინისტრაციულ პროცესში მათ ჩარევის უფლება არ აქვთ, როცა ადმინისტრაცია კანონის ფარგლებში მოქმედებს. თუ აღმოჩნდება საფუძველი ადმინისტრაციის კანონიერი ქმედებების ეჭვქვეშ დაყენებისა, მაშინ სასამართლოები იღებენ სარჩელებს და აძლევენ სამართლებრივ შეფასებას.

სამი საუკუნის წინ პარლამენტი შეეცადა სასამართლოებისათვის ადმინისტრაციის კონტროლის უფლების ჩამორთმევას. სასამართლოებს აეკრძალათ ადმინისტრაციული საქმეების გამოთხოვა და მათი კანონიერების შემოწმება. ამის საპასუხოდ სასამართლოებმა შეიმუშავეს წესი, რომლითაც სასამართლო ჩაერეოდა მაშინ, როცა კანონით უფლებამოსილი ორგანო გაცდებოდა უფლებამოსილების ფარგლებს. ინგლისის სასამართლოები ადმინისტრაციის საქმიანობაში ჩარევას უდაოდ თვლიან მაშინ, როდესაც ადმინისტრაცია აჭარბებს თავის უფლებამოსილებას ან უფლებამოსილების ფარგლებში არასწორად იყენებს სამართლის ნორმას.

დიდ ბრიტანეთში სასამართლო დაცვის მეთოდებს ჰყოფენ ორ სახედ: საჯარო სამართლებრივად და კერძო სამართლებრივად.

საჯარო სამართლებრივს მიეკუთვნება სასამართლოს ბრძანებები: ,,ცერტიორარი” და ,,პროზიბნიში“ - ადმინისტრაციის მიერ უფლებამოსილების ფარგლებს გადამეტებული მოქმედების გაგრძელების ამკრძალავი ბრძანება; „მანდამუსი“ - ადმინისტრაციის მიმართ მავალებელი ბრძანება ისეთი მოქმედების შესრულებაზე, რაც ადმინისტრაციას კანონით ევალება; „ხაბეას კორპუსი“ - ბრძანება, რომელიც ავალდებულებს ადმინისტრაციას წარმოადგინოს დაკავებული პირი და ახსნას მისი დაკავების მიზეზი.

კერძო სამართლებრივს მიეკუთვნება: ზარალის ანაზღაურების მისჯა; „ინჯანკშნი“ - ბრძანება ადმინისტრაციის ისეთი მოქმედების აკრძალვაზე, რომელიც მის კომპეტენციას არ განეკუთვნება; „დეკლარაციული მსჯელობა“ - სასამართლოს აზრით იურიდიულ საკითხზე.

კერძო სამართლებრივი სახის სასამართლო დაცვას მსვლელობა ეძლევა ჩვეულებრივი სარჩელის საფუძველზე. აღნიშნული მეთოდი მოსარჩელეს უზრუნველყოფს მთელი რიგი საპროცესო უფლებებით: საქმის მასალების გაცნობა, მოწმეთა დაკითხვა და სხვა. საჯარო სამართლებრივ ყველა მეთოდს აქვს თავისი გამარტივებული წარმოების წესი და არ მოიცავს საპროცესო უფლებების ფართო წრეს. მაგალითად, ცერტიორარის ბრძანება შეიძლება გამოიცეს მხოლოდ ადმინისტრაციის გადაწყვეტილების ძალაში შესვლიდან ექვსი თვის შემდეგ.

საჯარო სამართლებრივმა მეთოდებმა, ანუ პრეროგატულმა ბრძანებებმა ღრმად გაიდგა ფესვები ინგლისის მართლმსაჯულებაში, მათზე ზეგავლენა ვერ მოახდინა ვერც ერთმა რეფორმამ და ბრძანებების მრავალსახეობა ისევ მოქმედებს.

დიდ ბრიტანეთში არ არსებობს კანონი, რომელშიც იქნებოდა ჩამონათვალი ადმინისტრაციის საქმიანობაში სასამართლოს ჩარევის შემთხვევებისა. სასამართლოები იტოვებენ უფლებას თვითონ გადაწყვიტონ, თუ ადმინისტრაციის რომელი გადაწყვეტილება გააუქმონ, რისი უფლებაც მათ შესაბამისი კანონმდებლობით აქვთ მინიჭებული.

საქართველოში ადმინისტრაციულ იუსტიციას საფუძველი ჩაეყარა საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დროს. სენატის სამოქალაქო საკასაციო დეპარტამენტში, 1919 წლის 30 ივლისის „საქართველოს სენატის დებულების“ თანახმად, შექმნილი იყო საადმინისტრაციო განყოფილება. იგი წარმოადგენდა ადგილობრივი სასამართლოების საადმინისტრაციო განყოფილებების ზედა ინსტანციას. საადმინისტრაციო განყოფილებები განიხილავდნენ მმართველობის ცენტრალური და ადგილობრივი ორგანოების მიმართ გამოთქმულ საჩივრებს, პროტესტებსა და თხოვნებს და ყველა იმ საქმეს, რაც, დებულების თანახმად, „არ ეკუთვნის სენატის სისხლის სამართლის, სამოქალაქო სამართლის დეპარტამენტების ან საზოგადო კრების ან დეპარტამენტთა შეერთებული საკრებულოს განსახილველი საკითხების რიცხვს“ (მუხლი 34. პ.15).

საბჭოთა ხელისუფლება, აღმოფხვრა რა ყველა სახის დემოკრატიული ინსტიტუტი, შეეხო ადმინისტრაციულ იუსტიციასა და ადმინისტრაციულ სამართალსაც. ადმინისტრაციული სამართალი და იუსტიცია ბურჟუაზიული სამართლის რეცეფციად აღიარეს და მოახდინეს მისი უგულებელყოფა. სამართლის ამ დარგის სწავლება აკრძალული იყო 30-იანი წლების უმაღლეს სასწავლებლებში. 1938 წელს იურისტთა პირველ საკავშირო ყრილობაზე აღინიშნა საბჭოთა კავშირში ადმინისტრაციული სამართლის არსებობის აუცილებლობის შესახებ. 1940 წელს ლენინგრადელმა მეცნიერმა, ა. მაგიდმა, პირველმა დააყენა ადმინისტრაციული სამართლის შექმნის საკითხი. მართალია, შეიქმნა ადმინისტრაციული სამართალი, როგორც დამოუკიდებელი დარგი, მაგრამ ძალიან შეზღუდული და არადემოკრატიული ფორმით.

საქართველოში მიმდინარე სასამართლო რეფორმა, რომელიც საერთო სამართლებრივი რეფორმის ნაწილია, მკვეთრად გამოკვეთა ადმინისტრაციული იუსტიციის არსებობის პერსპექტივა და აუცილებლობა. საქართველოს კონსტიტუციის თანახმად, „სასამართლო ხელისუფლება ხორციელდება საკონსტიტუციო კონტროლის, მართლმსაჯულების და კანონით დადგენილი სხვა ფორმების მეშვეობით.“ კონსტიტუციამ განსაზღვრა ხელისუფლების დანაწილების პრინციპი და სასამართლო ხელისუფლებას დამოუკიდებლობა მიანიჭა. სასამართლო რეფორმის განხორციელებისათვის პირველი და მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა „საერთო სასამართლოების შესახებ“ საქართველოს ორგანული კანონის მიღებით. კანონმა შექმნა სასამართლო ორგანოთა ახალი სისტემა, რომელიც მისი წინამორბედისაგან განსხვავებით, სამ საფეხურიანია: პირველი ინსტანციის - რაიონული (საქალაქო) სასამართლოები, სააპელაციო ინსტანციის - საოლქო და ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი სასამართლოები და საკასაციო ინსტანციის - საქართველოს უზენაესი სასამართლო.

ახალ სასამართლო სისტემაში ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოები საერთო სასამართლოების სისტემაშია მოქცეული:

რაიონულ (საქალაქო) სასამართლოში ერთ-ერთი მოსამართლე იხილავს ადმინისტრაციულ საქმეებს; საოლქო და ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი სასამართლოებში - პირველი ინსტანციის ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგია და სააპელაციო ინსტანციის ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა პალატა; უზენაეს სასამართლოში - ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატა.

1990 წლის 28 დეკემბრის „სასამართლო წყობილების შესახებ“ კანონის მე-4 კარი ეხება ადმინისტრაციულ მოსამართლეებს. საქართველოს იუსტიციის მინისტრი ხუთი წლის ვადით ნიშნავდა რაიონის (ქალაქის) სასამართლოებში ადმინისტრაციულ მოსამართლეებს, ავტონომიურ რესპუბლიკებში, შესაბამისად, - ავტონომიური რესპუბლიკის იუსტიციის მინისტრი. „სასამართლო წყობილების შესახებ“ კანონის 87-ე მუხლის თანახმად, ადმინისტრაციული მოსამართლეები განიხილავდნენ საქმეებს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა შესახებ; რაიონული (ქალაქის) სასამართლოს თავმჯდომარის დავალებით ახორციელებდნენ კონტროლს სასამართლოს კანცელარიასა და სასამართლოს აღმასრულებელთა მუშაობაზე; კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევებში განიხილავდნენ სამოქალაქო სამართალწარმოების წესით სასამართლოებისა და სხვა ორგანოების გადაწყვეტილებათა აღსრულებასთან დაკავშირებულ საკითხებს. როგორც ჩანს, ადმინისტრაციულ მოსამართლეებს მეტად შეზღუდული კომპეტენცია ჰქონდათ. ადმინისტრაციულ მოსამართლეებს უფლება არ ჰქონდათ განეხილათ მოქალაქეთა საჩივრები მმართველობის ორგანოთა და თანამდებობის პირების უკანონო ქმედებების შესახებ. ამასთანავე, მათ კომპეტენციაში არ შედიოდა საჩივრები ნოტარიუსებისა და ,,მმაჩის“ ორგანოების მიერ დაშვებული დარღვევების, საბინაო და შრომითი დავების თაობაზე. ადმინისტრაციულ მოსამართლეს არ გააჩნდა ადმინისტრაციული იუსტიციის წარმომადგენლისათვის დამახასიათებელი კომპეტენცია და უფლებამოსილება, რაც ადმინისტრაციულ მოსამართლეებს ტექნიკური მუშაკის ბუნებას უქმნიდა. სასამართლო განხილვას ექვემდებარებოდა ზოგიერთი ადმინისტრაციული საქმე და ასეთ საქმეთა ძირითად ნაწილს არაადმინისტრაციული მოსამართლე იხილავდა. ყოველივე აღნიშნულს ადმინისტრაციული მოსამართლე პირობით მოსამართლემდე დაჰყავდა.

ზემოაღნიშნულ ნეგატიურ მხარეებზე უარი თქვა კანონმა „საერთო სასამართლოების შესახებ“, რომლის თანახმად, ყველა მოსამართლე, განურჩევლად კოლეგიებში მოღვაწეობისა, თანაბარუფლებიანი და თანაბრად საჭირონი არიან. ამასთანავე, ყველასათვის დაწესებულია საერთო დანიშვნის პროცედურა და უფლებამოსილების ვადა. განსხვავებული სპეციალიზაციის არც ერთ მოსამართლეს პრივილეგირებული მდგომარეობა არ აქვს. ადამიანის უფლებების დაცვასთან, სახელმწიფო აპარატის შეზღუდვასა და სამოქალაქო საზოგადოების ჩამოყალიბებასთან დაკავშირებით, ადმინისტრაციული სამართლის განვითარება ისეთივე აქტუალური და საჭირო გახდა, როგორც სისხლის სამართალი და სამოქალაქო სამართალი.

დემოკრატიის განუყოფელ ატრიბუტს წარმოადგენს ადმინისტრაციული იუსტიციის არსებობა. ეს აუცილებლობა, უპირველესად, ემყარება პრინციპს, რომლის თანახმად, „არავინ შეიძლება იყოს მოსამართლე საკუთარ საქმეში“. ადმინისტრაციის კანონსაწინააღმდეგო ქმედებების განსჯა არ უნდა განხორციელდეს ადმინისტრაციის წარმომადგენლებისაგან. ადმინისტრაციული სამართალწარმოება ხორციელდება მმართველობითი ორგანოსაგან განცალკევებით, სპეციალურ ნეიტრალურ ორგანოში. ადმინისტრაციული სასამართლო უფლებამოსილია შეამოწმოს მმართველობის ორგანოსა და თანამდებობის პირის ქმედებები, განახორციელოს კონტროლი მის წარმოებაში არსებულ საქმეზე. ადმინისტრაციულ სასამართლოში სამართალწარმოება ხორციელდება ადმინისტრაციულ-პროცესუალური ფორმით. საქმის წარმოების პროცესუალური ფორმა ხელს უწყობს უფლებამოვალეობათა მინიჭებას, სიმარტივეს, ობიექტური ჭეშმარიტების დადგენასა და კანონიერებას.

მეცნიერებში განსხვავებული აზრი არსებობს ადმინისტრაციული სამართალწარმოების ფარგლების შესახებ. ერთნი ასაბუთებენ, რომ ადმინისტრაციული სასამართლო არ უნდა გაცდეს საჩივრის შინაარსსა და არგუმენტაციას, სხვანი საწინააღმდეგო აზრისა არიან, რომლის მიხედვითაც, ადმინისტრაციული სასამართლო უნდა გაცდეს საჩივრის ფარგლებს და ჩაწვდეს მმართველობის სფეროში მომხდარ დარღვევებს.

ფრანგი ადმინისტრატივისტის, გუი ბრებანის აზრით, სასამართლო განცხადების „გადაცემითი ეფექტი“ გულისხმობს იმას, რომ ადმინისტრაციული მოსამართლე „არ უნდა გავიდეს მომჩივნის არგუმენტაციის ფარგლებს გარეთ“. აღნიშნული პრინციპის ასეთი გაგებით წარმოდგენის არგუმენტად გ. ბრებანს მოაქვს მაგალითი საფრანგეთის ისტორიიდან, როდესაც უკანონო ნორმატიული აქტის საფუძველზე ორი გენერალი ერთდროულად და ერთი სასჯელით იქნენ დასჯილი. ერთმა სანქციის უსაფუძვლობის, ხოლო მეორემ სანქციის სიმძიმის გამო იჩივლეს სახელმწიფო საბჭოში. სახელმწიფო საბჭომ პასუხისმგებლობისაგან გაათავისუფლა პირველი გენერალი, ხოლო მეორე - არა. ამ უკანასკნელის გათავისუფლებას საფუძვლად დაედო არასაფუძვლიანი არგუმენტაცია მის მოთხოვნებში.

ზოგი მეცნიერის აზრით, საკითხის ასეთი გადაწყვეტა არა თუ არასწორია, დაუშვებელიცაა მოქალაქეთა თანასწორობის პრინციპიდან გამომდინარე. ადმინისტრაციული საქმის წარმოების თავისებურება სწორედ ამაშია, რომ ადმინისტრაციული სასამართლო უნდა გასცდეს მომჩივნის საჩივრის ფარგლებს და ჩაწვდეს სახელმწიფო მმართველობის სიღრმეში მომხდარი დარღვევების არსს, ვინაიდან საქმე გვაქვს მმართველობით სფეროში კანონიერების აღდგენასთან. გადაცემითი ეფექტის არსი ადმინისტრაციულ პროცესში მდგომარეობს იმაში, რომ სასამართლო თავისი ინიციატივით ვერ აღძრავს ადმინისტრაციულ საქმის წარმოებას, ვინაიდან ამისათვის აუცილებელია მოქალაქის ან თანამდებობის პირის საჩივარი თუ განცხადება, ხოლო აღძრული საქმის გამოძიება და გადაწყვეტა უნდა მოხდეს ადმინისტრაციული ფორმებისა და მეთოდების მეშვეობით.

საქართველოში სამართლებრივი რეფორმა ადმინისტრაციულ სამართალსა და პროცესსაც შეეხო. უნდა აღინიშნოს ქართული ადმინისტრაციული კანონმდებლების ისეთი სიახლეები, როგორებიცაა, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი და ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, რომელთა მეშვეობითაც შეიქმნა მოქალაქეთა უფლებების დაცვის ახალი მექანიზმები.

მნიშვნელოვანი ცვლილებები განიცადა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსმაც. სასურველი იქნებოდა, რომ საქართველოში შეიქმნას ისეთი სოციალური ფონი, რომ შესაძლებელი გახდეს კიდევ სხვა ქმედებათა დეკრიმინალიზაცია და დეპენალიზაცია.

ადმინისტრაციული პროცესის ძირითადი დამახასიათებელი თავისებურება უნდა იყოს მისი სიმარტივე. დიდი მნიშვნელობა ენიჭება ადმინისტრაციული საქმეების სწრაფ განხილვას, რადგან ადმინისტრაციის ქმედებამ ან გამოცემულმა აქტებმა, რომლებმაც შელახა ვისიმე უფლებები, მოქალაქისათვის თავისი ხანგრძლივი მოქმედებით შეიძლება გამოიწვიოს დიდი მატერიალური ზარალის მიყენება ან შეუქცევადი პროცესები. ამიტომ მოსახლეობის ფართო ფენებისათვის ადვილად ხელმისაწვდომი უნდა იყოს ადმინისტრაციული სასამართლო და გამარტივებულმა საქმის წარმოებამ ხელი უნდა შეუწყოს გადაწყვეტილებების მოკლე დროში მიღებას.

ინტერესმოკლებული არ უნდა იყოს კონტინენტური ევროპის სამართლისა და ინგლისურ-ამერიკული სამართლის სისტემებში არსებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოება, რომელსაც განვიხილავთ საფრანგეთისა და აშშ-ს მაგალითზე.

საფრანგეთის ადმინისტრაციულ სასამართლო პროცესში, ძირითადად, მოქმედებს საერთო სასამართლოებში არსებული სამოქალაქო-საპროცესო ნორმები. ამასთანავე, აქ მოცემულია განსაკუთრებული წესებიც. საფრანგეთში ადმინისტრაციულ სასამართლოს არ შეუძლია თვითონ აღძრას სარჩელი. ამისათვის კომპეტენტურია მხოლოდ მოსარჩელე. ადმინისტრაციული სასამართლოები საფრანგეთში შეზღუდული არიან სასარჩელო განცხადებით, რაც ნიშნავს წარმოდგენილ მოთხოვნათა ოდენობით, მოსარჩელის არგუმენტებით და წარმოდგენილ მტკიცებულებებით შემოფარგვლას. არსებული მკაცრი წესიდან არის გამონაკლისი, კერძოდ, „საჯარო წესრიგის მოტივიდან“ გამომდინარე, სასამართლოს შეუძლია გამოიჩინოს ინიციატივა და გააუქმოს ადმინისტრაციის აქტი, თუ იგი გამოცემულია არაკომპეტენტური ორგანოს მიერ ან მიღებულია უფლებამოსილების გადაჭარბებით. ადმინისტრაციული სასამართლო პროცესი, როგორც წესი შეჯიბრებითობის პრინციპზეა აგებული. პროცესში მხარეების სახით მოსარჩელე და მოპასუხეა, რომლებიც მოთხოვნებსა და არგუმენტებს წარადგენენ. სასამართლოს მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება წარმოდგენილი უნდა იყოს მკაცრად დაცული ფორმით. გადაწყვეტილება ფაქტებსა და ნორმის სწორად გამოყენებაზე უნდა იყოს დაფუძნებული. გადაწყვეტილება მკვეთრი და დამაჯერებელი უნდა იყოს. მასში უნდა აისახოს, თუ რა ფაქტები რა მტკიცებულებებით დადგინდა. არადამაჯერებელი და წინააღმდეგობებით სავსე გადაწყვეტილება გაუქმებას ექვემდებარება. ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილება შესასრულებლად სავალდებულოა ყველა მოქალაქისა და ორგანიზაციისათვის.

აღნიშნულ წესებთან ერთად, არსებობს ადმინისტრაციული სამართალწარმოების კიდევ ერთი წესი, რომლის მიხედვითაც, ადმინისტრაციული სარჩელის შეტანა არ აფერხებს ადმინისტრაციის მოქმედებას შესაბამის საკითხზე. სარჩელის არსებობამ ადმინისტრაციის გადაწყვეტილება შეიძლება შეაჩეროს მხოლოდ ორ შემთხვევაში: გადაწყვეტილების შესრულება გამოიწვევს სერიოზულ შედეგებს ან არსებით და აუნაზღაურებელ ზარალს. მოსარჩელე ვალდებულია მოიყვანოს აღნიშნული პირობის დადგომის შესაძლებლობის დამამტკიცებელი არგუმენტები.

საქმის წარმოების დაწყების შემდეგ, ადმინისტრაციული სასამართლო უფრო აქტიურ როლს ასრულებს, ვიდრე ეს საერთო სასამართლოებში ხდება. ადმინისტრაციულ პროცესში, ჩვეულებრივ, მოქალაქეს უპირისპირდება შედარებით ძლიერი უწყება. მათი პოზიციების დასაბალანსებლად სასამართლო მოქალაქის მხარეს იჭერს და უფრო მეტ მოთხოვნებს წარუდგენს ადმინისტრაციულ უწყებას. მაგალითად: სასამართლოს შეუძლია ადმინისტრაცია დაავალდებულოს საჭირო დოკუმენტების წარდგენაში, გასაჩივრებული გადაწყვეტილების მოტივების ფორმირებაში. სასამართლოს შეუძლია ასევე სპეციალური ადმინისტრაციული გამოძიების დანიშვნა და ჩატარება.

საფრანგეთში ადმინისტრაციული სამართალწარმოება უფრო ხშირად საიდუმლოა, ვიდრე საჯარო. სასამართლო თათბირი და გადაწყვეტილების მიღება ხორციელდება დახურულ კარს მიღმა. გადაწყვეტილებაში არ ფიქსირდება ცალკეულ მოსამართლეთა განსაკუთრებული აზრი. საჯაროობა ყოველთვის გარკვეული ზომითაა დაცული. საფრანგეთში ადმინისტრაციული სამართალწარმოება, როგორც წესი, წერილობითი ფორმით ხორციელდება. მისი ღირსება ისაა, რომ საჭირო მონაცემების დაწერა განსჯის შემდეგაა შესაძლებელი. პროცესი მიმდინარეობს აუჩქარებლად და მოფიქრებულად.

თავისებურებით ხასიათდება ადმინისტრაციული სასამართლოს გადაწყვეტილება. იგი ადმინისტრაციას პირდაპირ არ მიუთითებს, თუ რა უნდა შეასრულოს. სასამართლო მიუთითებს, ვის რა უფლებები და მოვალეობები აქვს, ვინ მართალია და ვინ არა. ადმინისტრაციამ თვითონ უნდა გააკეთოს დასკვნა და შეასრულოს სასამართლოს გადაწყვეტილება. პრაქტიკაში ადმინისტრაცია თითქმის ყოველთვის ასრულებს სასამართლოს გადაწყვეტილებებს, თუ იგი თავს აარიდებს შესრულებას, სასამართლოს შეუძლია მოითხოვოს გადასახადი ყოველ გასულ დღეზე. ასეთ შემთხვევაში შესაძლებელია საფინანსო-საბიუჯეტო დისციპლინის სასამართლო დახმარებაც, რომელიც უფლებამოსილია თანამდებობის პირს გადაახდევინოს ჯარიმა.

ადმინისტრაციულ სამართლებრივ ურთიერთობებში განსაკუთრებული ყურადღება ეთმობა ადმინისტრაციის მიერ უფლებამოსილების გადამეტების ფაქტების გასაჩივრებას. ასეთ საქმეებზე ადმინისტრაციული სასამართლოები აქტიურ პოზიციას იკავებენ. უფლებამოსილების გადამეტებით მიღებული აქტები უქმდება და არასდროს ცხადდება მოქმედად სასამართლოს მიერ, ე.ი. სასამართლოს გადაწყვეტილებას აქტის გაუქმების შესახებ უკუქცევითი ძალა აქვს. სასამართლოები ადმინისტრაციას ავალდებულებენ უკანონო აქტით გამოწვეული დარღვეულ უფლებების აღდგენასა და ზარალის ანაზღაურებას.

არსებობს სხვა სახის სარჩელებიც, რომლებზე კონტროლსაც ადმინისტრაციული სასამართლოები ახორციელებენ. ასეთი სარჩელები ორი სახისაა: საერთო და განსაკუთრებული.

საერთო სახის სარჩელებია:

ადმინისტრაციის მიერ ზარალის ანაზღაურების შესახებ;

ადმინისტრაციასა და ფიზიკურ პირებს შორის დადებული ხელშეკრულების მოთხოვნათა დარღვევის შესახებ;

ჯანმრთელობისა და გარემო სამყაროსათვის საშიში ნაგებობების გადატანისა და მშენებლობის შეჩერების შესახებ.

განსაკუთრებული სახის სარჩელებია:

საპენსიო;

საარჩევნო;

საგადასახადო;

სისხლის სამართლის საქმეებზე ჯარიმის დაკისრება თაობაზე.

ამერიკის შეერთებულ შტატებში დიდი ძალისხმევა გასწიეს, რათა ადმინისტრაციული პროცესი ყველა დაინტერესებული პირისათვის საჯარო და მისაწვდომი ყოფილიყო. ამით გარკვეულწილად მოქალაქეები დაცული არიან ბიუროკრატიისაგან. ამავე მიზნით, ხორციელდება მოსახლეობის ფართო ინფორმირება.

1967 წლის კანონმა ,,ინფორმაციის თავისუფლების შესახებ“ ხელმისაწვდომი გახადა ყველა უწყების ინფორმაცია. აშშ-ს ყველა მოქალაქეს კანონით მინიჭებული აქვს უფლება მოსთხოვოს უწყებას დოკუმენტების გაცნობა შემდეგ საკითხებზე:

საქმეთა განხილვის დროს გამოცემული ბრძანებები, საბოლოო და განსაკუთრებული აზრები;

პოლიტიკური განცხადებები;

უწყების პერსონალისათვის დაწესებული ინსტრუქციები და სახელმძღვანელოები.

ადმინისტრაციისაგან მოქალაქემ პასუხი დოკუმენტების გაცემის შესახებ უნდა მიიღოს ათი დღის ვადაში. დოკუმენტების მიღებაზე უარის შემთხვევაში მოქალაქეს შეუძლია უარი გაასაჩივროს ზემდგომ თანამდებობის პირთან, რომელიც ვალდებულია ოცი დღის ვადაში განიხილოს საჩივარი. მოქალაქის საჩივრის დაუკმაყოფილებლობის შემთხვევაში, მას უფლება აქვს სარჩელით მიმართოს სასამართლოს ადმინისტრაციის უკანონო ქმედების გამო. საქმის ქვემდებარეობა განისაზღვრება მოქალაქის საცხოვრებელი ადგილის, სამუშაო ადგილის ან დოკუმენტების ადგილსამყოფელის შესაბამისად.

სასამართლოს გადაწყვეტილების შეუსრულებლობის შემთხვევაში, ადმინისტრაციის თანამდებობის პირები დაისჯებიან სასამართლოს უპატივცემულობის მოტივით. ასევე, სასამართლოს შეუძლია ადმინისტრაციას დააკისროს მომჩივანისთვის სასამართლოსა და ადვოკატის ხარჯების ანაზღაურება.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის მიუხედავად, თავისუფალი დაშვება არ გამოიყენება ისეთ ინფორმაციებზე, როგორებიცაა: საიდუმლო მასალები თავდაცვისა და საგარეო პოლიტიკის სფეროში, პირადი სამედიცინო სახის დოკუმენტები და სხვა.

უწყებების მიერ ადმინისტრაციულ საქმეთა განხილვა საჯაროა, გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევებისა. ადმინისტრაციული საქმის განხილვის დაწყებამდე მხარეები გარკვეული ვადით ადრე არიან ინფორმირებულები, რათა მათ მიეცეთ შესაძლებლობა მოემზადონ საქმის განხილვისათვის.

აშშ-ში ადმინისტრაციულ საქმეებს განიხილავენ არასასამართლო ორგანოები, რომლებიც აღჭურვილი არიან სასამართლო უფლებებით, შედიან ადმინისტრაციის სტრუქტურაში და პირობითად კვაზისასამართლოებს უწოდებენ.

საქმის მოსმენისას, სხდომას თავმჯდომარეობს უწყების ხელმძღვანელი, რომელიმე თანამდებობის პირი ან ადმინისტრაციული მოსამართლე. უფრო ხშირად საქმეებს განიხილავენ ადმინისტრაციულ მოსამართლეები, რომლებსაც გადაწყვეტილების გამოსატანად უფლებამოსილებას გადასცემენ უწყების ხელმძღვანელები.

ადმინისტრაციული მოსამართლე, სამოქალაქო მოსამართლის მსგავსად, ფართო უფლებებითაა აღჭურვილი. კანონის თანახმად, მას შეუძლია ფიცი დაადებინოს პროცესის მონაწილეებს ან დააწერინოს მისი შემცვლელი განცხადება, მიიღოს ან უარყოს საქმესთან დაკავშირებული მტკიცებულებები, უარყოს ან მიიღოს ფიცის ქვეშ მიცემული ჩვენებები, მოაწესრიგოს მოსმენის მიმდინარეობა, მიიღოს სხვა გადაწყვეტილებები, რომლებიც ნორმატიული აქტებითაა გათვალისწინებული.

სამოქალაქო მოსამართლისაგან განსხვავებით, ადმინისტრაციული მოსამართლე კვაზისასამართლო პროცესში უფრო აქტიურ როლს თამაშობს. ადმინისტრაციულ მოსამართლეს უფლება აქვს გამოიძახოს და დაკითხოს მოწმეები, მოაწყოს ჯვარედინი დაკითხვა და შეიტანოს ოქმში როგორც წერილობითი მტკიცებულება და სხვა.

სხდომას ხსნის ადმინისტრაციული მოსამართლე, რომელიც აცხადებს საქმის დასახელებას და მასში მონაწილე მხარეებს. იგი წარმოადგენს საქმის არსს და მხარეებს საშუალებას აძლევს შესწორებები შეიტანონ წარმოდგენილ ფორმულირებაში. მხარეებს ეძლევათ საშუალება გააკეთონ განცხადება საქმის არსის შესახებ, რის შემდეგაც მოწმეები დებენ ფიცს, აძლევენ ჩვენებებს და წარადგენენ მტკიცებულებებს. მოცემული პროცედურის შემდეგ, მოსამართლე იღებს გადაწყვეტილებას მტკიცებულებების მიღების თაობაზე. მხარეთა გამოსვლები, მტკიცებულებების განხილვა და მიღება, საყოველთაოდ ცნობილი ფაქტები, მხარეთა სხვადასხვა ქმედებები და მოსამართლის მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილება აისახება ოქმში. დადგენილი წესით შევსებული ოქმი წარედგინება უწყების ხელმძღვანელს, რომელიც უფლებამოსილია მიიღოს საბოლოო გადაწყვეტილება.

ამჟამად, საქართველოში მიმდინარეობს სამართლებრივი რეფორმა, რომელიც უკვე შეეხო ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ სფეროს. საქართველოში უკვე ფორმირებულია ადმინისტრაციული იუსტიციის ორგანოები და არსებობს სათანადო სამართლებრივი ბაზაც, მაგრამ საჭიროა ამ ყველაფრის ეფექტურად გამოყენება.

გურამ მაჭარაშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

2000 წლის 1 იანვარს ძალაში შევიდა საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი. ჩვენ ქვემოთ განვიხილავთ იმ სახელმწიფო ორგანოებს, რომლებზეც ვრცელდება ამ კოდექსის მოქმედება; შევეხებით აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოების იმ საქმიანობას, რომლებზეც ამ კოდექსის მოთხოვნები არ ვრცელდება. მანამდე კი ურიგო არ იქნებოდა მოკლედ მიმოგვეხილა ის სიტუაცია, რომელიც დღეს ადმინისტრაციულ ორგანოებში სუფევს.

ძნელია იმის თქმა, რომ საქართველოს ზოგადმა ადმინისტრაციულმა კოდექსმა პრაქტიკაში სრულად ჰპოვა განხორციელება, თუ არ გავითვალისწინებთ იმ გარემოებას, რომ სამოქალაქო დავების ის ნაწილი, სადაც ერთ-ერთ მხარედ მაინც ადმინისტრაციული ორგანო გამოდის, სასამართლოებში იხილება ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მიხედვით. მიუხედავად იმისა, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის ამოქმედებას დიდი აჟიოტაჟი მოჰყვა როგორც სახელმწიფო უწყების, ისე საზოგადოების მხრიდან, კერძოდ: იმართებოდა დისკუსიები, სადაც მონაწილეობას იღებდნენ სხვადასხვა უწყებებისა და საზოგადოებრივი გაერთიანებების წარმომადგენლები, რაც შუქდებოდა პრესისა და ტელევიზიის საშუალებით, დღეს შეიძლება ითქვას, რომ არც ერთ ადმინისტრაციულ ორგანოს თითქმის აღარ ახსოვს ის მოთხოვნები, რომლებიც ზემოაღნიშნულ კოდექსშია მოცემული. მართალია, თითქმის ყველა მათგანმა მიიღო სათანადო ბრძანება იმ პირის დანიშვნის თაობაზე, რომელიც უზრუნველყოფს საზოგადოების მოთხოვნის შემთხვევაში ინფორმაციის თავისუფლებასთან დაკავშირებული საკითხების მოგვარებას, თუმცა, ბუნებრივია, აღნიშნული ჯერ კიდევ არ ნიშნავს იმას, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა სრულყოფილად გაითავისეს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნები. მაგალითად, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 49-ე მუხლის თანახმად: ყოველი წლის 10 დეკემბერს საჯარო დაწესებულება ვალდებულია წარუდგინოს ანგარიში საქართველოს პრეზიდენტს და პარლამენტს:

ა) საჯარო დაწესებულებაში შესული საჯარო ინფორმაციის გაცემისა და საჯარო ინფორმაციაში შესწორებების შეტანის მოთხოვნათა რაოდენობის შესახებ და მოთხოვნაზე უარის თქმის თაობაზე მიღებულ უარყოფით გადაწყვეტილებათა რაოდენობის შესახებ;

ბ) მოთხოვნის დაკმაყოფილების ან მასზე უარის თქმის თაობაზე მიღებულ გადაწყვეტილებათა რაოდენობის, გადაწყვეტილების მიმღები საჯარო მოხელის ვინაობის, აგრეთვე კოლეგიური საჯარო დაწესებულების მიერ სხდომის დახურვის შესახებ მიღებული გადაწყვეტილების შესახებ;

გ) საჯარო მონაცემთა ბაზებისა და საჯარო დაწესებულებათა მიერ პერსონალური მონაცემების შეგროვების დამუშავების, შენახვისა და სხვისთვის გადაცემის თაობაზე;

დ) საჯარო მოხელეთა მიერ ამ კოდექსის მოთხოვნების დარღვევის რაოდენობისა და პასუხისმგებელ პირებზე დისციპლინური სახდელის დადების შესახებ.

ამავე კოდექსის IV თავში მითითებულია, თუ რა ფორმითა და წესების დაცვით უნდა მიიღოს ადმინისტრაციულმა ორგანომ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტები და ა.შ. შეიძლება ითქვას, რომ ზემოაღნიშნული მოთხოვნები არ სრულდება ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ან სრულდება სერიოზული ხარვეზებით, რაც, ბუნებრივია, გარკვეულ პრობლემას უქმნის ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნების პრაქტიკაში განხორციელებას. მაგალითად, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 52-ე მუხლის მე-2 პუნქტის მიხედვით, თითოეულ ადმინისტრაციულ აქტში უნდა მიეთითოს ის ორგანო, რომელშიც ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრება შეიძლება, მისი მისამართი და საჩივრის (ან სარჩელის) წარდგენის ვადა.

დღეს ძნელად თუ მოვძებნით ისეთ ადმინისტრაციულ აქტს, რომელშიც მითითებული იქნება გასაჩივრების ვადა და ის ორგანო, რომელშიც შეიძლება ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრება. სწორედ ამ დარღვევის გამო, შესაძლებელია ფიზიკურ ან იურიდიულ პირს შეეზღუდოს თავისი უფლება ამა თუ იმ ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრების შესახებ. კერძოდ, საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე მუხლს მე-3 პუნქტის თანახმად, სარჩელი სასამართლოს უნდა წარედგინოს, შესაბამისად, ადმინისტრაციული სამართლებრივი აქტის ან ადმინისტრაციულ საჩივართან დაკავშირებული გადაწყვეტილების გაცნობიდან 6 თვის ვადაში. ე.ი. თუ ესა თუ ის პირი არ იცნობს ზემოაღნიშნულ მუხლს და მისი ინტერესების ან კანონიერი უფლებების საწინააღმდეგოდ გამოცემულ ადმინისტრაციულ აქტში არ არის მითითებული კანონით დადგენილი წესით ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრების შესახებ, ბუნებრივია, მას ერთმევა საშუალება ზემოაღნიშნული ვადის, კერძოდ, ადმინისტრაციული აქტის გაცნობიდან 6 თვის გასვლის შემდეგ შეიტანოს სარჩელი შესაბამის სასამართლოში. ვფიქრობ, სწორედ აღნიშნული პრობლემის თავიდან აცილებისა და ფიზიკური და იურიდიული პირების უფლებების დაცვის მიზნით, დაავალა კანონმდებელმა ადმინისტრაციული ორგანოს ადმინისტრაციული აქტის გამოცემისას გასაჩივრების წესის აღნიშვნა.

თუ რიგითმა მოქალაქემ არ ირწმუნა, რომ მას რეალურად, და არა მარტო იურიდიულად, აქვს იმის უფლება, რომ აკონტროლოს ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობა მისთვის მინიჭებული უფლებების ფარგლებში, კერძოდ, მოითხოვოს ნებისმიერი ინფორმაციის მიღება ნებისმიერი ადმინისტრაციული ორგანოსაგან, გარდა იმ ინფორმაციებისა, რომლებსაც აღნიშნული კოდექსი მიიჩნევს სახელმწიფო, კომერციულ, პროფესიულ ან პირად საიდუმლეობას მიკუთვნებულ ინფორმაციად და რომ მას შეუძლია გაასაჩივროს ნებისმიერი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომელიც მის ინტერესებს ეხება, ალბათ გაძნელდება ამ კოდექსის მოთხოვნების პრაქტიკაში განხორციელება. გარდა ამისა, ადმინისტრაციული ორგანო, კოდექსის 53-ე მუხლის თანახმად, ვალდებულია ყველა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემას თან დაურთოს დასაბუთება. ხშირად ადმინისტრაციული ორგანოები აღნიშნულ დასაბუთებას აიგივებენ იმ კანონის ან კანონქვემდებარე აქტის მითითებასთან, რომლის საფუძველზეც გამოსცემენ ამა თუ იმ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს, რაც არასწორია, რადგანაც კანონის ან კანონქვემდებარე აქტის მითითება ცალკე ვალდებულებაა და არამც და არამც არ ნიშნავს დასაბუთებას იმის თაობაზე, რისთვისაც გამოიცა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. მაგალითად: რომელიმე ფიზიკურ ან იურიდიულ პირზე საქართველოს გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრომ გასცა წიაღით სარგებლობის ლიცენზია, რაც, კოდექსის მე-2 მუხლის ,,ვ“ ქვეპუნქტის თანახმად, წარმოადგენს აღმჭურველ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს და ამ შემთხვევაში გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს გააჩნია დისკრეციული უფლებამოსილება გასცეს ან არ გასცეს წიაღით სარგებლობის ლიცენზიები. დაუშვათ, სამინისტრომ დასაბუთებაში მიუთითა მხოლოდ წიაღის შესახებ კანონის ის მუხლები, რომლებიც გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტროს ანიჭებს უფლებას წიაღით სარგებლობის ლიცენზიების გაცემას. აღნიშნული არ წარმოადგენს დასაბუთებას, რადგანაც, დასაბუთებაში კოდექსის მე-3 მუხლის მე-4 ქვეპუნქტის თანახმად, იგულისხმება ის ფაქტობრივი გარემოება, რომელსაც არსებითი მნიშვნელობა ჰქონდა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემისას. მაგალითად, უნდა მიეთითოს, თუ რა კრიტერიუმების გათვალისწინებით მიეცა ლიცენზია ამა თუ იმ პირს. ამდენად, მოცემულ კონკრეტულ შემთხვევაში გარემოსა და ბუნებრივი რესურსების დაცვის სამინისტრომ არ შეასრულა მასზე ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დაკისრებული მოვალეობა, რომელიც გათვალისწინებულია კოდექსის 53-ე მუხლით.

ახლა კი განვიხილოთ ის სუბიექტები, რომლებზეც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ავრცელებს ან არ ავრცელებს თავის მოთხოვნებს.

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 3.1. მუხლის მიხედვით, ,,ამ კოდექსის მოქმედება ვრცელდება სახელმწიფო, ადგილობრივი თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოების და დაწესებულებების, აგრეთვე იმ პირების საქმიანობაზე, რომლებიც ამ კოდექსის შესაბამისად ითვლებიან ადმინისტრაციულ ორგანოებად. ხოლო ადმინისტრაციულ ორგანოებად ამ კოდექსის 2.1. ა) მუხლის თანახმად, ითვლება ყველა სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის და მმართველობის ორგანო ან დაწესებულება, აგრეთვე ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირი, რომელიც კანონმდებლობის საფუძველზე ასრულებს საჯაროსამართლებრივ უფლებამოსილებებს.

ზემოაღნიშნული მუხლების თანახმად, ამ კოდექსის მოქმედება ვრცელდება: სამინისტროების, სახელმწიფო დეპარტამენტების, ეროვნული ბანკის, კონტროლის პალატის, საკრებულოების, მერიების, გამგეობებისა და მათზე დაქვემდებარებული საქვეუწყებო დაწესებულებების, აგრეთვე, იმ ფიზიკური თუ იურიდიული პირების საქმიანობაზე, რომლებიც კანონმდებლობის საფუძველზე ასრულებენ საჯარო-სამართლებრივ უფლებამოსილებებს.

აქვე უნდა აღვნიშნოთ, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 3.2. მუხლმა განსაზღვრა იმ ორგანოთა ნუსხა, რომლებზედაც არ ვრცელდება ამ კოდექსის მოქმედება, გარდა III თავისა, რომელიც შეეხება ინფორმაციის თავისუფლებას. ასეთ ორგანოებს, კოდექსის 3.2. მუხლის თანახმად, მიეკუთვნებიან:

საქართველოს პარლამენტი;

აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოები;

საქართველოს პრეზიდენტის სათათბირო ორგანო;

საქართველოს სახალხო დამცველი;

საქართველოს სასამართლო ხელისუფლების ორგანოები.

ამასთან, უნდა აღინიშნოს, რომ კოდექსის მოქმედება ვრცელდება ზემოაღნიშნული ორგანოების იმ საქმიანობაზე, რომელიც დაკავშირებულია ადმინისტრაციული ფუნქციის განხორციელებასთან.

მაგალითი 1. საქართველოს პარლამენტმა მიიღო დადგენილება დროებითი საგამოძიებო კომისიის შექმნის თაობაზე. ზემოაღნიშნული დადგენილება, კოდექსის 3.2. მუხლის შესაბამისად, არ იქნება ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი და, ბუნებრივია, ამ ორგანოს საქმიანობაზე არ გავრცელდება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნები. ხოლო, თუ საქართველოს პარლამენტის თავმჯდომარე თავისი ბრძანებით დაამტკიცებს პარლამენტის აპარატის სტრუქტურას, საშტატო განრიგს და შრომის პირობებს, ამ შემთხვევაში საქმე გვექნება თანამდებობის პირის მიერ ადმინისტრაციული ფუნქციის განხორციელებასთან და, შესაბამისად, ამ თანამდებობის პირის საქმიანობაზე გავრცელდება საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი.

მაგალითი 2. თბილისის საოლქო სასამართლოს რომელიმე კოლეგიის კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილება, ამ კოდექსის 3.2. მუხლის თანახმად, არ იქნება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. ხოლო, თუ თბილისის საოლქო სასამართლოს თავმჯდომარის ბრძანების საფუძველზე, საოლქო სასამართლოში შესვლისათვის დაწესებულია საშვების სისტემა, ამ შემთხვევაში საოლქო სასამართლოს თავმჯდომარე ასრულებს ადმინისტრაციულ ფუნქციას და მისი გამოცემული ბრძანება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი იქნება.

აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 3.4. მუხლის თანახმად, ,,ამ კოდექსის მოქმედება არ ვრცელდება აღმასრულებელი ხელისუფლების ორგანოთა იმ საქმიანობაზე, რომელიც დაკავშირებულია:

ა) დანაშაულის ჩადენის გამო პირის სისხლისსამართლებრივ დევნასთან და სისხლის სამართლის საქმის წარმოებასთან;

ბ) ოპერატიულ-სამძებრო საქმიანობასთან;

გ) სასამართლოს მიერ გამოტანილი და კანონიერ ძალაში შესული გადაწყვეტილების აღსრულებასთან;

დ) სამხედრო საკითხებზე გადაწყვეტილების მიღებასთან, აგრეთვე სამხედრო დისციპლინის საკითხებთან, თუ ეს არ ეხება პირის საქართველოს კონსტიტუციით მინიჭებულ უფლებებსა და თავისუფლებებს;

ე) საქართველოს პრეზიდენტის მიერ პირთა საქართველოს კონსტიტუციით გათვალისწინებულ თანამდებობებზე დანიშვნისა და გათავისუფლების, აგრეთვე საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის პირველი პუნქტის ,,ა“, ,,დ“, ,,ე“, ,,ზ“, ,,თ“, ,,ო“ ქვეპუნქტებით. ასევე მე-2, მე-4 და მე-5 პუნქტებით გათვალისწინებულ უფლებამოსილებათა განხორციელებასთან;

ე) საერთაშორისო ხელშეკრულებების და შეთანხმებების შესრულებასა და საგარეო პოლიტიკის განხორციელებასთან.“

ზემოაღნიშნულთან დაკავშირებით, მოვიყვანოთ მაგალითები.

მაგალითი 1. საქართველოს შინაგან საქმეთა სამინისტრო, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიხედვით ითვლება ადმინისტრაციულ ორგანოდ და, შესაბამისად, მის საქმიანობაზე გავრცელდება ამ კოდექსის მოთხოვნები. თუმცა, თუ შინაგან საქმეთა სამინისტროს გამომძიებელმა გამოიტანა დადგენილება პირის ეჭვმიტანილად ან ბრალდებულად ცნობის თაობაზე, ამ კონკრეტულ შემთხვევაში გამომძიებლის საქმიანობა დაკავშირებული იქნება პირის სისხლის სამართლებრივ დევნასა და სისხლის სამართლის საქმის წარმოებასთან, რის გამოც, კოდექსის 3.4. მუხლის თანახმად, მის საქმიანობაზე არ გავრცელდება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნები და, შესაბამისად, მის მიერ გამოტანილი დადგენილება არ იქნება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი.

მაგალითი 2. საქართველოს პრეზიდენტმა, საქართველოს კონსტიტუციის 73-ე მუხლის ,,გ“ ქვეპუნქტის თანახმად, მისივე ბრძანებულებით თანამდებობიდან გაათავისუფლა რომელიმე მინისტრი. ამ შემთხვევაში საქართველოს პრეზიდენტის საქმიანობაზე არ გავრცელდება ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნები და, შესაბამისად, პრეზიდენტის ბრძანებულება არ იქნება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. ეს კი იმას ნიშნავს, რომ განთავისუფლებული პირი ვერ გაასაჩივრებს აღნიშნულ ბრძანებულებას როგორც ადმინისტრაციულსამართლებრივ აქტს.

ყოველივე ზემოთქმულიდან გამომდინარე, შეიძლება ითქვას, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მოთხოვნების პრაქტიკაში განხორციელებისათვის აუცილებელია, რომ ადმინისტრაციულმა ორგანოებმა მეტი ყურადღება მიაქციონ იმ მოთხოვნებს, რომლებიც მათ ზოგადმა ადმინისტრაციულმა კოდექსმა დააკისრა. ასევე დიდი აქტიურობა უნდა გამოიჩინონ რიგითმა მოქალაქეებმა, რომლებსაც ამ კოდექსმა მიანიჭა მთელი რიგი უფლებებისა და ამ უფლებების გამოყენებით მათ შეუძლიათ ნათელი მოჰფინონ ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობას, რაც ხელს შეუწყობს პრაქტიკაში ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის განხორციელებას.

მამუკა ტივიშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

გასული საუკუნის ბოლო ათწლეულს ქართულ სახელმწიფოს კიდევ ერთხელ მიეცა შესაძლებლობა მრავალწლიანი ტოტალიტარული მმართველობისა და მისი ეკონომიკური დასაყრდენის ძირეული ცვლილებისა და სათანადო სამართლებრივი რეფორმების განხორციელების გზით შექმნას დემოკრატიული სახელმწიფო. ამ ცვლილებების ფონზე საქართველოში განვითარებული პროცესებით თვალნათლივ წარმოჩინდა გარდამავალ პერიოდში მყოფი სახელმწიფოსათვის დამახასიათებელი ისეთი პრობლემები, როგორებიცაა: ჩრდილოვანი ეკონომიკა, კორუფციის მაღალი დონე, არამიზნობრივად გახარჯული სახელმწიფო ქონება, სტიქიური და მოუწესრიგებელი სასაქონლო ბაზარი, სიღატაკის მაღალი მაჩვენებელი, საზოგადოების პოლარიზაცია, კანონის უზენაესობის პრინციპების დარღვევა და მრავალი სხვა. ამგვარ უმძიმეს ვითარებაში პროცესების პოზიტიურად განვითარებისათვის უმნიშვნელოვანესი ხდება ქვეყნის ხელისუფლების მზადყოფნა და პოლიტიკური ნება შეუქცევადი გახადოს ისეთი დემოკრატიული ინსტიტუტების მშენებლობა, რომელიც ახალი ქართული საზოგადოების პოლიტიკური, ეკონომიკური და სოციალური დაცვის გარანტი იქნება. ამ ინსტიტუტების სამართლებრივი ბაზის შექმნაში გადამწვეტი მნიშვნელობა შეიძინა 1995 წლის კონსტიტუციამ. კონსტიტუციის 41-ე მუხლის პრინციპების ცხოვრებაში გასატარებლად ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღებამ უდავოდ შეიძინა სამართლებრივი რევოლუციის მნიშვნელობა. აღნიშნული მოსაზრების რეალობაში დავრწმუნდებით, როდესაც დეტალურად შევეხებით ამ კოდექსით დაცულ ღირებულებებს, მათ შორის, ალბათ, ყველაზე უმნიშვნელოვანეს - საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას.

ზოგადი ადმინიტრაციული კოდექსით საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის თავისუფლების დადგენამ შესაძლებელი გახადა საქართველოს კონსტიტუციითა და შიდასახელმწიფოებრივი თუ საერთაშორისო ხელშეკრულებებით გათვალისწინებული უფლებების რეალიზაცია, უფრო კონკრეტულად კი, შეიქმნა ნორმატიული ბაზა საჯარო ხელისუფლებისა და სახელმწიფო სახსრების ხარჯვის ტრანსპარენტულობისა და ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად, კერძოდ,

საქართველოს კონსტიტუციით ადამიანისათვის მინიჭებული ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი უფლების რეალიზაცია, რომლითაც „ყველა მოქალაქეს უფლება აქვს კანონით დადგენილი წესით გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებაში მასზე არსებულ ინფორმაციას, აგრეთვე იქ არსებულ ოფიციალურ დოკუმენტებს, თუ ისინი არ შეიცავენ სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოება“ (მუხლი 41);

დემოკრატიული სახელმწიფოს ერთ-ერთი უმთავრესი ნიშნის - ხალხის მიერ ხელისუფლების შექმნისა და საზოგადოების მიმართ ხელისუფლების ანგარიშვალდებულების უზრუნველყოფა;

საჯარო დაწესებულებების საქმიანობის გამჭვირვალობა, რაც საჯარო დაწესებულების სამართლებრივი და ფინანსური საქმიანობის ღიაობის შესაძლებლობას მისცემს ნებისმიერ დაინტერესებულ მხარეს;

საჯარო დაწესებულებებში არსებული საჯარო ინფორმაციისათვის ორგანიზაციული ფორმის მიცემა და სათანადო მონაცემთა ბაზის შექმნა;

საზოგადოების ხელმისაწვდომობა გააკონტროლოს მის მიერ ბიუჯეტის სასარგებლოდ გადახდილი თანხების ხარჯვის მიზნობრიობა, რაც საზოგადოების თითოეულ წევრს საშუალებას მისცემს მიიღოს ინფორმაცია მის მიერ გადახდილი თითოეული თეთრის მოძრაობაზე;

საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობით საზოგადოების განათლება, რაც ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესში საზოგადოების თითოეული წევრის აქტიური მონაწილეობის საფუძველს შექმნის;

საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომი ინფორმაციის გამიჯვნა იმ ინფორმაციისაგან, რომლის ხელმისაწვდომობა შეიძლება შეიზღუდოს კანონით პირდაპირ დადგენილ შემთხვევებში, ასევე დადგენილი წესით;

პერსონალური ინფორმაციის მიღების მექანიზმის დადგენა ისე, რომ არ მოხდეს პიროვნების ღირსების ხელყოფა და, ამასთანავე, დაცულ იქნეს საზოგადოების კანონიერი ინტერესები;

საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე ვალდებულ პირთა და მათი კონკრეტული პასუხისმგებლობის განსაზღვრა.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი განკუთვნილია არა მარტო ინფორმაციის თავისუფლებისა და გამჭირვალეობის პრინციპის უზრუნველყოფისა და მისი საკანონმდებლო რეგულირებისათვის, არამედ ბევრი სხვა დემოკრატიული პრინციპის დამკვიდრებისათვის. ამ პრინციპების შეფასებისას რამდენიმე განმსაზღვრელი მომენტი იკვეთება. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დღეს მოქმედი სისტემა არსებითად განსხვავდება საბჭოთა მმართველობის დროს არსებული ადმინისტრაციული სისტემისაგან, რომელშიც გადამწვეტ როლს თამაშობდა ბიუროკრატიული (ნომენკლატურული), საზოგადოებისათვის დახურული სტრუქტურა, სადაც არ არსებობდა გადაწყვეტილებების მიღების, თუნდაც სიმბოლურად საჯარო და მასში საზოგადოების მონაწილეობის სამართლებრივი საფუძვლები. შესაბამისად, ახალ ნორმატიულ აქტს უნდა დაერეგულირებინა ძველი ადმინისტრაციული აზროვნებისათვის ისეთი უჩვეულო საკითხები, როგორებიცაა სახელმწიფო ხელისუფლების საქმიანობისას საზოგადოების მონაწილეობის გარანტიების შექმნა, პიროვნების აზრის თავისუფლება და პატივისცემა, საზოგადოებრივი კონტროლი სახელმწიფო ორგანოთა უფლებამოსილების გადამეტების წინააღმდეგ; ამასთანავე, სახელმძღვანელო დებულებების მნიშვნელოვანი ნაწილი, როგორიცაა, კანონიერი ნდობის უფლება, საქვეყნოობის პრინციპი, ადმინისტრაციული ორგანოსათვის მიმართვის უფლება, საკუთარი მოსაზრების წარდგენის უფლება, დისკრეციული უფლებამოსილება, საჯარო და კერძო ინტერესების პროპორციულობა და სხვა უმნიშვნელოვანესი სიახლეა დემოკრატიული ქვეყნის მშენებლობის პროცესში მყოფი ქართული სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი ცნობიერებისათვის. მაგალითად, სიახლეა საკუთარი მოსაზრების წარდგენის უფლება, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია გამოსცეს აქტი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როცა მოუსმენს ყველა იმ სუბიექტს, რომლის უფლებაც შეიძლება შეიზღუდოს მოცემული აქტის გამოცემით. შესაბამისად, საზოგადოება უფლებამოსილია ჩაერთოს აქტის გამოცემასთან დაკავშირებულ ადმინისტრაციული სამართალწარმოების პროცესში. უფრო მეტიც, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ყველა დაინტერესებულ სუბიექტს შეატყობინოს ინფორმაცია ადმინისტრაციული აქტის მიღებასთან დაკავშირებული საჯარო სხდომის დროის, ადგილის თაობაზე კანონით დადგენილ წესითა და შემთხვევებში და მისცეს მათ ამ პროცესში მონაწილეობის სრული შესაძლებლობა.

ადმინისტრაციული კოდექსით დაცულ ღირებულებებს შორის განსაკუთრებული ინტერესის საგნად რჩება საჯარო ინფორმაციის თავისუფლება, რომლის უკეთ შესწავლისათვის სასურველია განვიხილოთ საკითხები შემდეგი თანმიმდევრობით:

ა) ურთიერთობის ობიექტი - ანუ ინფორმაცია, რომელიც შესაძლებელია ხელმისაწვდომი გახდეს ნებისმიერი დაინტერესებული პირისათვის. ამ საკითხის შესწავლისას გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს საჯარო ინფორმაციის გამიჯვნას საიდუმლო ინფორმაციისაგან;

ბ) ურთიერთობის მონაწილე სუბიექტები - ერთი მხრივ, საჯარო დაწესებულება, რომელიც პასუხისმგებელია საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე და, მეორე მხრივ, საჯარო ინფორმაციით დაინტერესებული ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირი, აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანო, რომლისთვისაც იგზავნება საჯარო ინფორმაცია;

გ) საჯარო ინფორმაციის გაცემის პროცესში წარმოშობილი სამართლებრივი ურთიერთობები და ამ ურთიერთობის მონაწილეთა უფლებამოვალეობები;

დ) პერსონალური მონაცემების დამუშავებისა და გაცემის წესი;

ე) პასუხისმგებლობა საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უფლების დარღვევისათვის.

სამართლებრივი რეფორმებისა და ადმინისტრაციული საქმიანობის სფეროში მიმდინარე სამართლებრივი გარდაქმნების ფონზე განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება საზოგადოების თითოეული წევრის უფლებას მიიღოს საჯარო ინფორმაცია კანონით დადგენილი წესით. საზოგადოებაში მიღებულ, არასამართლებრივი შეფასებით, ინფორმაციად ითვლება: ,,შეტყობინება, ცნობა, ვისიმე მოღვაწეობის, მომხდარი ამბის და სხვას შესახებ''. საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის თანახმად, ,,საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს კანონით დადგენილი წესით გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებაში მასზე არსებულ ოფიციალურ დოკუმენტებს, თუ ისინი არ შეიცავენ სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოებას”. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი კიდევ უფრო აკონკრეტებს იმ ინფორმაციას, რომელიც შეიძლება ხელმისაწვდომი გახდეს ნებისმიერი დაინტერესებული პირისათვის, კერძოდ, ეს არის ,,ოფიციალური დოკუმენტი, ანუ საჯარო დაწესებულებაში დაცული, აგრეთვე საჯარო დაწესებულების ან მოხელის მიერ სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული, დამუშავებული, შექმნილი ან გაგზავნილი ინფორმაცია“ (მუხლი 2, ნაწილი პირველი, პუნქტი ,,მ“).

კოდექსი არ შეიცავს საიდუმლო ინფორმაციის განმარტებას. რაც შეიძლება არაერთგვაროვანი შეფასების მიზეზი გამხდარიყო კოდექსის პრაქტიკული გამოყენების პროცესში. მოცემულ საკითხთან დაკავშირებით არსებული თეორიული მოსაზრებები, იმედია სრულად იქნება ასახული ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსში შეტანილ ცვლილებებში. ცვლილებებით დაკონკრეტდება საიდუმლო ინფორმაციის განმარტება და პრაქტიკული თვალსაზრისით, შეიქმნება საჯარო ინფორმაციისაგან მისი გამიჯვნის შესაძლებლობა. კერძოდ, საიდუმლო ინფორმაციად შეიძლება ჩაითვალოს საჯარო დაწესებულებაში დაცული, საჯარო საქმიანობისას მოპოვებული, დამუშავებული ან გაგზავნილი ინფორმაცია, რომელიც შეიცავს სახელმწიფო, კომერციულ ან პირად საიდუმლოებას. თუკი კონკრეტული ინფორმაციისათვის სახელმწიფო საიდუმლოების სტატუსის მინიჭების საკითხი კანონით არის რეგლამენტირებული და მისი დადგენის მკაფიოდ გამოკვეთილი მექანიზმი მოქმედებს, შედარებით საკამათოა ის ინფორმაცია, რომლის ხელმისაწვდომობა შეიძლება შეიზღუდოს კომერციული ან პროფესიული საიდუმლოების გამო.

კომერციულ საიდუმლოებად შეიძლება მივიჩნიოთ სამეწარმეო საქმიანობასთან დაკავშირებული ნებისმიერი ინფორმაცია (რა ფორმითაც არ უნდა იყოს წარმოდგენილი), რომლის გამჯღავნებამ შეიძლება უარყოფითად იმოქმედოს სუბიექტის კონკურენტუნარიანობაზე, რასაც თავისუფალი საბაზრო ეკონომიკის პირობებში შესაძლოა გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს. ექსპერტთა შეფასებით, მეწარმე, რომელიც დაინტერესებულია მსგავსი ინფორმაცია გამოაცხადოს საიდუმლო ინფორმაციად, ვალდებულია მიმართოს საჯარო დაწესებულებას. ხოლო ეს უკანასკნელი იღებს გადაწყვეტილებას ინფორმაციის საიდუმლოდ გამოცხადების ან ღიაობის თაობაზე. იმ ინფორმაციის ღიაობის შესახებ საჯარო დაწესებულების გადაწყვეტილება, რომელმაც შეიძლება შელახოს მეწარმის არსებითი და კანონიერი ინტერესი, დაინტერესებული მეწარმის მოქმედებით შეიძლება შეიცვალოს ზემდგომ ადმინიტრაციულ ორგანოში ან სასამართლო წესით.

კოდექსი საჭიროებს ასევე პროფესიული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის განმარტებასაც, რათა სწორი იურიდიული პრაქტიკა ჩამოყალიბდეს და სათანადო საფუძვლების არსებობისას, ისევ კონკრეტულ პირთა კანონიერი ინტერესების დაცვის მიზნით, შეიზღუდოს ამ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა. დარგის სპეციალისტები მიიჩნევენ, რომ პროფესიული საიდუმლოება დაკავშირებული უნდა იყოს პროფესიული საქმიანობით მიღებულ სხვა პირის პირადი ან კომერციული საიდუმლოების შემცველ ინფორმაციასთან. პროფესიული საიდუმლოება შესაძლებელია კომერციული და პირადი საიდუმლოების კონტექსტშიც განვიხილოთ, იმ განსხვავებით, რომ საიდუმლო ინფორმაციის გამჟღავნების საშიშროება სხვა პირისაგან მომდინარეობს. მოცემული ნორმის არსებობა პროფესიული საიდუმლოების მფლობელ პირს აძლევს იურიდიულ უფლებას ხელმიუწვდომელი გახადოს იგი საზოგადოებისათვის. საქართველოში მოქმედი კანონმდებლობა ითვალისწინებს არა ერთ ნორმატიულ აქტს, რომელიც პირს უფლებას აძლევს უარი თქვას პროფესიული საქმიანობის პროცესში მიღებული ინფორმაციის გავრცელებაზე. მაგალითად, პარლამენტარი უფლებამოსილია არ გაამჯღავნოს მისი საპარლამენტო საქმიანობის პროცესში მიღებული ინფორმაცია, პარლამენტარის უფლებამოსილების ვადის გასვლის შემდეგაც; დავალების ხელშეკრულებით, რწმუნებული ვალდებულია არ გაამჯღავნოს თავისი საქმიანობის პროცესში მიღებული ცნობები, რომლის საიდუმლოდ შენახვითაც მართლზომიერად არის დაინტერესებული მარწმუნებელი და სხვ.

საიდუმლო ინფორმაციის ზემოთ მითითებული, კონკრეტული ფორმების განსაზღვრა საშუალებას გვაძლევს გავმიჯნოთ იგი იმ ინფორმაციისაგან, რომელიც არ შეიძლება შეიზღუდოს საზოგადოებისათვის. უფრო მეტიც, თუ კონკრეტული შემთხვევა საჭიროებს საიდუმლო ინფორმაციის გამჯღავნებას, სისხლის სამართლის ან სამოქალაქო სამართლის საქმეზე ობიექტური გარემოებების დასადგენად, საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი ფორმით ღია ხდება ეს საიდუმლო ინფორმაცია საქმეში მონაწილე პირებისათვის, თუნდაც საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის გამო სხდომა დახურულად გამოცხადდეს. ასეთ სიტუაციაში შესაძლებელია ამ ინფორმაციის შემდგომში საიდუმლოდ შენახვის პრობლემა წარმოიშვას. კერძოდ, პროცესზე მონაწილე პირებს არ ეკისრებათ სხვისი კომერციული ან პირადი საიდუმლოების შენახვის სამართლებრივი ვალდებულება, ასევე მათი მოქმედება ვერ განიხილება პროფესიულ საქმიანობად (საუბარია საქმეში მონაწილე უშუალო მხარეებსა და სხვა ნეიტრალურ პირებზე) და, შესაბამისად, ვერც პროფესიული საქმიანობით მიღებულ სხვის კომერციულ ან პირად საიდუმლოებად. ამდენად, საზოგადოების კანკრეტულ წევრთა კანონიერი ინტერესების დაცვის მიზნით, სასურველია არსებობდეს სათანადო იურიდიული ბერკეტები.

კანონმდებელი საჯარო ინფორმაციის გასაიდუმლოებას შესაძლებლად თვლის მხოლოდ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში. კოდექსი ასევე სავალდებულოდ მიიჩნევს მკაცრად განისაზღვროს ის ინფორმაცია, რომლის გასაიდუმლოებაც ხდება. მოცემული იმპერატიული მოთხოვნა ჩადებულია საჯარო მოსამსახურის მოქმედებაში სუბიექტური ფაქტორების გამოსარიცხად.

მიუხედავად ზემომითითებული ინფორმაციის ღიაობის დამაბრკოლებელი გარემოებებისა, კოდექსის 42-ე მუხლი კონკრეტულად აყალიბებს ისეთ მონაცემებს, რომლის ხელმისაწვდომობის შეზღუდვა იკრძალება, კერძოდ, ესენია:

ინფორმაცია გარემომცველ გარემოსა და იმ საშიშროებაზე, რომელიც შეიძლება მისი ზემოქმედებით შეექმნას ადამიანის სიცოცხლესა და ჯანმრთელობას;

საჯარო დაწესებულების საქმიანობის იურიდიულ დოკუმენტს, დებულების ან ინსტრუქციის სახით, რომელიც განსაზღვრავს სახელმწიფო ორგანოს სტრუქტურას, მოხელეთა ფუნქციებს, გადაწყვეტილების მიღების წესს, მიღებულ გადაწყვეტილებებსა და ორგანოს საქმიანობასთან დაკავშირებულ სხვა საორგანიზაციო და იურიდიულ საკითხებს;

არჩევით თანამდებობის პირის არჩევასთან დაკავშირებული ყველა ინფორმაცია;

საჯარო დაწესებულების საქმიანობის აუდიტორული და სარევიზიო შემოწმების შედეგები, აგრეთვე სასამართლოს ის მასალები, რომელშიც საჯარო დაწესებულება მხარედ მონაწილეობს;

საჯარო მონაცემთა ბაზის შექმნასა და გამოყენებასთან დაკავშირებული ისეთი საკითხები, როგორიცაა: მონაცემთა ბაზის სახელწოდება, მონაცემთა ბაზისათვის პასუხისმგებელი პირის ვინაობა და სამსახურებრივი მისამართი, ამ მონაცემთა შეგროვების და გამოყენების მიზნები, საჯარო მონაცემთა შემადგენლობა და წყაროები, პერსონალური ინფორმაციის მიღების პროცედურა და იმ პირთა კატეგორია, რომელთაც უფლება აქვთ გაეცნონ საჯარო მონაცემთა ბაზაში არსებულ პერსონალურ მონაცემებს, ასევე იმ პირთა კატეგორია, რომელთა შესახებაც გროვდება, მუშავდება და ინახება ინფორმაცია.

საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხის გადაწყვეტისათვის მიზანშეწონილი იქნება განვსაზღვროთ საქმიანობის სფერო და ის დაწესებულება, რომელიც პასუხისმგებელია დაინტერესებული მხარისათვის საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე. ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი განმარტავს როგორც ადმინისტრაციული ორგანოს სტატუს, ასევე გვთავაზობს საჯარო დაწესებულების დეფინიციას (განმარტებას). კოდექსის ზოგადი ნორმების მიხედვით, ამ კოდექსის მოქმედების სფერო არ ვრცელდება ისეთი ორგანოების საქმიანობაზე, როგორებიცაა: საქართველოს პარლამენტი, აჭარისა და აფხაზეთის ავტონომიური რესპუბლიკის უმაღლესი წარმომადგენლობითი ორგანოები, პრეზიდენტის სათათბირო ორგანო, საქართველოს სახალხო დამცველი, სასამართლო ხელისუფლების ორგანოები. თუმცა საჯარო ინფორმაციის გაცემის ვალდებულება ამ ორგანოებისთვისაც არის დადგენილი, მხოლოდ იმ ფარგლებში, რაც ადმინისტრაციული ორგანოს ან თანამდებობის პირის საქმიანობასთან არის დაკავშირებული. ამდენად, საჯარო ინფორმაციად არ განიხილება პირის დანაშაულებრივ ქმედებასთან, ოპერატიულ-სამძებრო მოქმედებებთან, სასამართლო გადაწყვეტილებების აღსრულებასთან დაკავშირებული ინფორმაცია. გარდა ამისა, კოდექსის მოქმედება არ ვრცელდება იმ ინფორმაციაზე, რაც დაკავშირებულია საქართველოს პრეზიდენტის კონსტიტუციურ უფლებამოსილებათა განხორციელებასთან, თანამდებობის პირთა დანიშვნასა და თანამდებობიდან განთავისუფლებასთან, საერთაშორისო ხელშეკრულებების გაფორმებასა და საგარეო პოლიტიკასთან.

საჯარო დაწესებულება, რომელიც პასუხისმგებელია საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე, შეიძლება იყოს „სახელმწიფო ან თვითმმართველობის ორგანო ან დაწესებულება, აგრეთვე პირი, რომელიც კანონმდებლობის ან ხელშეკრულების საფუძველზე საჯარო დაწესებულების სახელით ასრულებს კანონით განსაზღვრულ უფლებამოსილებებს; საჯარო სამართლის იურიდიული პირი, აგრეთვე კერძო სამართლის იურიდიული პირი, რომელიც დაფინანსებას იღებს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან” (ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, მუხლი 27, პუნქტი „ა”). ამდენად, კოდექსის მოთხოვნების მოქმედების სფერო უფრო ფართოა, ვიდრე მხოლოდ ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის სფერო. ფაქტობრივად საჯარო ინფორმაციის მონაცემთა ბაზის შექმნისა და მისი ხელმისაწვდომობის ვალდებულება ეკისრება ყველა იმ სუბიექტს, რომელიც დაფინანსებას იღებს ცენტრალური ან ადგილობრივი ბიუჯეტიდან. როგორც ცნობილია, საჯარო დაწესებულება, გარდა კერძო სამართლის იურიდიული პირისა, იქმნება კონკრეტული ნორმატიული აქტის (კანონი, კანონქვემდებარე აქტები: საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანებულებები, მინისტრებისა და სხვა ცენტრალური სახელმწიფო ორგანოს ხელმძღვანელთა ბრძანებები, მერის ან გამგებლის განკარგულებები და სხვ.) საფუძველზე, რომელიც განსაზღვრავს ამ დაწესებულების შექმნის მიზანს, მოქმედების სფეროს, უფლებამოსილების ფარგლებსა და საქმიანობის განხორციელების წესს. შესაბამისად, დაწესებულების მოქმედება მკაცრად რეგლამენტირებულია და კონკრეტულ ვალდებულებებს ემყარება. რაც შეეხება კერძო სამართლის იურიდიულ პირს, იგი ამ ურთიერთობის სუბიექტი შეიძლება გახდეს მხოლოდ სახელმწიფო თანხების ხარჯვასთან დაკავშირებით. მაგალითად, სახელმწიფო შესყიდვების სამსახურის მიერ ორგანიზებულ კონკურსში გამარჯვებული კერძო სამართლის იურიდიული პირი, მის მიერ სახელმწიფო თანხების ხარჯვისას. ბუნებრივია, საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე პასუხისმგებელ სუბიექტთა ფართო წრის განსაზღვრა და მასში ყველა იმ დაწესებულების გაერთიანება, რომელთა საქმიანობაც სახელმწიფო ფინანსირების საფუძველზე ხორციელდება, შემთხვევით არ მომხდარა. ნებისმიერი სახელმწიფო, რომლის საქმიანობა აგებულია დემოკრატიული ინსტიტუტების მშენებლობაზე, ვალდებულია საზოგადოებას მისცეს სახელმწიფო ფინანსების ხარჯვის გაკონტროლების იურიდიული უფლება.

ზოგად ადმინისტრაციულ კოდექსს მოქმედებაში შემოაქვს ადმინისტრაციული სფეროსათვის ახალი სამართლებრივი ინსტიტუტი - საჯარო რეესტრი. მისი დანიშნულებაა ორგანიზებული ფორმა მისცეს დაინტერესებულ პირთათვის ხელმისაწვდომ საჯარო ინფორმაციას. საჯარო რეესტრი, რომლის სამოქმედოდ შემოღება ყველა საჯარო დაწესებულების ვალდებულებაა, განკუთვნილია არა მარტო საჯარო ინფორმაციის გაცემისათვის, არამედ ფიზიკური ან იურიდიული პირებისაგან მიღებული ინფორმაციის განსათავსებლად. როცა საუბარია ფიზიკურ პირებზე, მხედველობაში მიიღება ადმინისტრაციული უფლება - მოვალეობების მფლობელ მოქალაქეთა ასაკი - 16 წელი და ჯანსაღი ფსიქიკური მდგომარეობა (შერაცხადობა). ინფორმაციის მიღებით დაინტერესებული მხარე კონკრეტულ შემთხვევაში შეიძლება იყოს ადმინისტრაციული ორგანოც. ამდენად, ადმინისტრაციული კანონმდებლობა არ ზღუდავს იმ სუბიექტთა წრეს, რომელთათვისაც საჯარო ინფორმაცია ღიაა. ამასთან დაკავშირებით, კოდექსი პირდაპირ მიუთითებს, რომ ..ყველას აქვს უფლება მოითხოვოს საჯარო ინფორმაცია მისი ფიზიკური ფორმისა და შენახვის მდგომარეობის მიუხედავად და აირჩიოს მისი მიღების ფორმა, თუ იგი სხვადასხვა სახით არსებობს, აგრეთვე გაეცნოს ინფორმაციას დედანში” (ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, მუხლი 37). ამდენად, საჯარო დაწესებულების ადმინისტრაციას უფლება არა აქვს უარი უთხრას დაინტერესებულ მხარეს ინფორმაციის გაცემაზე მხოლოდ იმის გამო, რომ იგი სპეციალურ საცავშია შენახული, ან არსებობს მხოლოდ ორიგინალი და შესაძლებელია მისი დაზიანების საფრთხე შეიქმნას. დოკუმენტის დაზიანების საფრთხის შემთხვევაში ადმინისტრაცია უფლებამოსილია, ინფორმაცია გასცეს ზედამხედველობის ქვეშ. საჯარო რეესტრში წარმოდგენილ ინფორმაციას გააჩნია დასახელება, მიღების თარიღი, ასევე იმ ფიზიკური ან იურიდიული პირის, ან საჯარო მოსამსახურის და საჯარო დაწესებულების დასახელება, რომელმაც მიაწოდა ინფორმაცია რეესტრში რეგისტრაციისათვის ან გაეგზავნა მოთხოვნისამებრ.

კოდექსი განსაზღვრავს საჯარო ინფორმაციის მონაცემთა ბაზის ჩამოყალიბების ოთხ ფორმას: ინფორმაციის მიღება, შექმნა, დამუშავება და გაგზავნა. თითოეული ფორმა წარმოადგენს ინფორმაციის მოპოვების კონკრეტულ წყაროს, რომლის ხელმისაწვდომობის უზრუნველსაყოფად საჯარო დაწესებულება ვალდებულია დაადგინოს პასუხისმგებელი თანამდებობის პირი. ფაქტობრივად, იქმნება საჯარო რეესტრის მთელი განყოფილება, მონაცემთა ბაზითა და ამ მონაცემების ხელმისაწვდომობაზე პასუხისმგებელი პირის ხელმძღვანელობით. საჯარო რეესტრის შექმნით და საჯარო ინფორმაციის მონაცემთა ბაზის წარმოებით შესაძლებელი ხდება კონტროლირებადი გახდეს საჯარო დაწესებულების საქმიანობა, მისი გამჭვირვალობისა და საბიუჯეტო თანხების მიზნობრივი ხარჯვის, ასევე დაინტერესებული პირისათვის ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფის თვალსაზრისით.

კოდექსი შეიცავს არა ერთ იმპერატიულ მოთხოვნას, რომლითაც საჯარო დაწესებულებას ავალდებულებს კონკრეტული მოქმედების შესრულებას ან მოქმედებისაგან თავის შეკავებას. როგორც უკვე მივუთითეთ, ძველი ადმინისტრაციული კანონმდებლობა არ იცნობს ადმინისტრაციული ორგანოებისათვის დადგენილ მსგავსს იმპერატიულ მოთხოვნებს. ამდენად, ახალი ადმინისტრაციული კოდექსით საზოგადოებისათვის მინიჭებული უფლებამოსილება - დაავალდებულოს და საჯარო დაწესებულებისაგან მიიღოს მისთვის საინტერესო ინფორმაცია, ასევე მოთხოვოს პასუხი ამ ვალდებულების შეუსრულებლობაზე, მართლაც რევოლუციურ მნიშვნელობას იძენს. კოდექსის ერთ-ერთ ასეთ იმპერატიულ მოთხოვნას წარმოადგენს საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე პასუხისმგებელი საჯარო დაწესებულების ვალდებულება - დაუყოვნებლივ მიიღოს გადაწყვეტილება ინფორმაციის გაცემის ან მის გაცემაზე უარის თაობაზე. თუ ინფორმაციის გაცემა, მისი მოძიებისა და დამუშავების გამო, გარკვეულ პერიოდს საჭიროებს ან აუცილებელია კონსულტაციები სხვა საჯარო დაწესებულებებთან, ამ გადაწყვეტილების მიღება შეიძლება გაგრძელდეს არა უგვიანეს 10 დღის ვადით. კანონმდებელი არ აკონკრეტებს, თუ ინფორმაციის დაუყოვნებლივ გაცემა რა პერიოდს შეიძლება მოიცავდეს, რაც შეიძლება მსჯელობისა და დავის საგანი გახდეს. მაგალითად, შესაძლებელია კონკრეტული ინფორმაციით დაინტერესებული მოქალაქისათვის ამ ინფორმაციის უმოკლეს ვადებში მიღებას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ჰქონდეს სხვა კონკრეტული საკითხის გადასაწყვეტად. შესაძლებელია ამ ნორმის პრაქტიკულმა გამოყენებამ გამოკვეთოს ინფორმაციის გაცემასთან დაკავშირებული ურთიერთობები და დახვეწოს ინფორმაციის გაცემის ვადებიც. საჯარო დაწესებულების მიერ მიღებული გადაწყვეტილება როგორც ინფორმაციის გაცემის, ასევე გაცემაზე უარის თაობაზე სათანადო დასაბუთებას საჭიროებს. უარის შემთხვევაში გადაწყვეტილების მიმღები საჯარო დაწესებულება ვალდებულია გადაწყვეტილების მიღებიდან სამი დღის ვადაში წერილობით მიაწოდოს ინფორმაცია უარის საფუძვლებისა და იმ დაწესებულების შესახებ, რომელთანაც მიმდინარეობდა კონსულტაციები, ასევე განუმარტოს დაინტერესებული სუბიექტის შემდგომი მოქმედების პროცედურა, მათ შორის გასაჩივრების უფლება. ნებისმიერი დავის საგანი, მათ შორის საჯარო დაწესებულების გადაწყვეტილება ინფორმაციის გაცემაზე უარის შესახებ, შეიძლება გახდეს სასამართლო განხილვის საგანი, თუ დაინტერესებული სუბიექტი სათანადო განცხადებით მიმართავს სასამართლოს, რომელიც უფლებამოსილია იმსჯელოს უარის თქმის საფუძვლებზე, და დაუსაბუთებლობის შემთხვევაში დაავალდებულოს საჯარო დაწესებულება ინფორმაციის გაცემაზე.

დამოუკიდებელი მსჯელობის საგანია პერსონალური მონაცემების დამუშავებისა და გაცემის წესი. პიროვნულ მონაცემებთან დაკავშირებული ნებისმიერი საკითხი კომპლექსურ შეფასებასა და სიფრთხილით გადაწყვეტას საჭიროებს. ეს ის სფეროა, რომელიც შესაძლებელია ინტერესთა კონფლიქტის მიზეზი გახდეს, ერთი მხრივ, პიროვნების პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობასა და თავისუფლებას, ხოლო მეორე მხრივ, საზოგადოების კანონიერ ინტერესებს შორის. მსგავსს სიტუაციაში იბადება კითხვა: რა უფრო მნიშვნელოვანია - პიროვნების მოქმედების თავისუფლება, მათ შორის პირადი ცხოვრების ხელშეუხებლობა, თუ ამ თავისუფლების შეზღუდვა სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი კონტროლის მეშვეობით, საზოგადოების სხვა წევრთა მართლზომიერი ინტერესების დასაცავად? საკითხის სირთულე მდგომარეობს იმაშიც, რომ ორივე მხარეს დასაბუთებული და გარკვეული არგუმენტები გააჩნიათ და საკითხის ერთმხრივად გადაწყვეტა არასწორ შედეგებამდე მიგვიყვანს. მოცემულ სიტუაციაში რჩება ერთადერთი გამოსავალი -კომპრომისი ორივე მხრიდან წარმოდგენილ ინტერესთა შორის.

ამ მოთხოვნებით ადმინისტრაციული კოდექსი საინტერესოდ წყვეტს პერსონალური მონაცემების დამუშავებისა და გაცემის საკითხს. კოდექსი საჯარო დაწესებულებას ავალდებულებს შეაგროვოს, დაამუშაოს და შეინახოს მხოლოდ ის ინფორმაცია, რომლის უფლებას ამ დაწესებულების საქმიანობის მარეგულირებელი კანონი პირდაპირ და უშუალოდ ანიჭებს და რომელიც აუცილებელია საჯარო დაწესებულების მიერ მისი კანონით განსაზღვრული უფლებამოსილების შესასრულებლად. ამდენად, საჯარო დაწესებულების მხრიდან ისეთი პერსონალური ინფორმაციის დამუშავება და შენახვა, რომელიც სცილდება მის კომპეტენციას, საქმიანობის მიზნებს და არ არის გამოწვეული უფლებამოსილების განხორციელების აუცილებლობით, შეიძლება განვიხილოთ უფლებამოსილების გადამეტების თანამდებობრივ დანაშაულად, შესაბამისი სისხლისსამართლებრივი და სამოქალაქო სამართლებრივი პასუხისმგებლობით. ხოლო, თუ რა კონკრეტული პასუხისმგებლობა შეიძლება დადგეს საჯარო დაწესებულების მიმართ უფლებამოსილების გადამეტებით განხორციელებული საქმიანობის შედეგად, ამაზე მოგვიანებით შევჩერდებით. პირს უფლება აქვს საჯარო დაწესებულებისაგან მოითხოვოს არასწორი ან არასრული ინფორმაციის შეცვლა სათანადო ინფორმაციით. კანონმდებელი არ აკონკრეტებს იმ სუბიექტს, რომელიც უფლებამოსილია საჯარო დაწესებულებისაგან მოითხოვოს არასწორი მონაცემების შეცვლა. ამდენად უნდა ვიგულისხმოთ, რომ ასეთი უფლებით სარგებლობა შეუძლია არა მარტო იმ პირს (მოქალაქეს ან ორგანიზაციას), რომელსაც უშუალოდ ეხება არასწორი მონაცემები, არამედ სხვა დაინტერესებულ სუბიექტსაც. საჯარო დაწესებულების მხრიდან დაინტერესებული პირის მოთხოვნის შეუსრულებლობის შემთხვევაში, სარეესტრო მონაცემებში ცვლილებების განხორციელების საკითხზე გადაწყვეტილებას იღებს სასამართლო.

პერსონალური მონაცემების შეგროვებისა და დამუშავებისას უზუსტობების თავიდან ასაცილებლად საჯარო დაწესებულებას ევალება დაუკავშირდეს პირს, რომელზეც გროვდება პერსონალური მონაცემები და პირველწყაროდან მოიპოვოს საჭირო ინფორმაცია, ასევე აცნობოს ინფორმაციის შეგროვების მიზნები და საჯარო დაწესებულებისათვის კანონით პირდაპირ მინიჭებული უფლებამოსილება ამ მონაცემების მოპოვებასა და დამუშავებაზე. ამდენად, ნებისმიერი პირი, ვისზეც გროვდება პერსონალური ინფორმაცია, უფლებამოსილია იცოდეს:

რომელი საჯარო დაწესებულება აგროვებს მასზე ინფორმაციას;

რა მიზნით ხდება ამ ინფორმაციის დამუშავება;

რამდენად არის დაწესებულების მოქმედება იურიდიულად დასაბუთებული პერსონალური მონაცემების მოპოვებისას;

რამდენად სწორი, სარწმუნო და სრული ინფორმაცია ინახება პერსონალურ მონაცემთა ბაზაში;

სავალდებულოა თუ ნებაყოფლობითია ინფორმაციის მიწოდება საჯარო დაწესებულებისათვის მისი დამუშავებისა და შენახვისათვის;

პერსონალურ მონაცემთა წყაროები და შემადგენლობა;

ვისთვის შეიძლება გახდეს ხელმისაწვდომი მისი პერსონალური ინფორმაცია.

კოდექსი ასევე საინტერესოდ წყვეტს პერსონალურ ინფორმაციაზე ხელმისაწვდომობის საკითხს. ზოგადი შეფასებით, პერსონალური ინფორმაცია კონფიდენციალურია, ანუ დაუშვებელია ამ ინფორმაციის გაცემა, კოდექსის 41-ე მუხლით დადგენილი შემთხვევების გარდა. ხოლო კოდექსის 41-ე მუხლი კონკრეტულად განსაზღვრას იმ შემთხვევებს, როდესაც პერსონალური მონაცემები ხელმისაწვდომი ხდება დაინტერესებულ პირთათვის. კერძოდ:

ა) საჯარო თანამდებობის პირთა პერსონალური მონაცემები. თანამდებობის პირად განიხილება საჯარო დაწესებურების თანამშრომელი, რომელიც ნორმატიული აქტის (კანონი ან ადმინისტრაციული აქტი), ან ხელშეკრულების საფუძველზე ასრულებს მისთვის მინიჭებულ უფლებამოსილებას და მოქმედებს საჯარო ინტერესების დასაცავად. თანამდებობის პირის პერსონალურ მონაცემთა ხელმისაწვდომობა, ზოგადად საჯარო დაწესებულების საქმიანობის გამჭვირვალობის პრინციპებთან არის დაკავშირებული. თანამდებობის პირი ამ სისტემის ნაწილად განიხილება, რაც საზოგადოებას საშუალებას აძლევს მიიღოს სრული ინფორმაცია როგორც საჯარო დაწესებულების, ასევე საჯარო ინტერესების განმახორციელებელი თანამდებობის პირის შესახებ;

ბ) პერსონალური მონაცემები დაინტერესებული სუბიექტისათვის შეიძლება ხელმისაწვდომი გახდეს თვით იმ პირის თანხმობის შემთხვევაში, რომლის პერსონალური ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხიც განიხილება;

გ) ამავე კოდექსის 28-ე მუხლი ეხება ორ შემთხვევას, როდესაც ინფორმაციის ღიაობამ შეიძლება გარდაუვალი და არსებითი ზიანი მიაყენოს ეროვნულ უსაფრთხოებას, ან სისხლის სამართლის დანაშაულის გამოძიებას. ორივე შემთხვევაში მხოლოდ სასამართლოს შეუძლია, თავისი დასაბუთებული გადაწყვეტილებით ხელმისაწვდომი გახადოს პერსონალური ინფორმაცია. სისხლის სამართლის საქმის გამოძიებისას საიდუმლო პერსონალური ინფორმაცია სასამართლო გადაწყვეტილებით ღია ხდება მხოლოდ გამონაკლის შემთხვევაში, როდესაც ეს ინფორმაცია საქმეზე ჭეშმარიტების დადგენის უშუალო და ერთადერთ წყაროდ რჩება;

დ) პერსონალური მონაცემები შეიძლება ხელმისაწვდომი გახდეს სამეცნიერო კვლევების ჩასატარებლად, მხოლოდ დაცული უნდა იქნას საიდუმლოება იმ პირის ვინაობის შესახებ, რომლის მონაცემების გამოყენებაც ხდება სამეცნიერო მიზნებისათვის.

მაგალითის სახით, პიროვნებისა და საზოგადოების კანონიერი ინტერესების კონფლიქტის შემთხვევაში კომპრომისული ვარიანტის ნიმუშად შეიძლება ჩაითვალოს კანონი ,,პაციენტის უფლებების შესახებ“. ეს კანონი კრძალავს იმ პერსონალური მონაცემების გაცემას, რომელიც ადამიანის ჯანმრთელობასთან არის დაკავშირებული, მაგრამ, თუ ამ ინფორმაციის გაუცემლობით საფრთხე ექმნება საზოგადოების სხვა წევრს, კონკრეტულ პირებზე ამ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის საკითხი დადებითად წყდება. მაგალითად, ინფორმაცია იმ პირის ჯანმრთელობის მდგომარეობის შესახებ, რომელიც დაავადებულია იმუნოდეფიციტის გამომწვევი ვირუსით, შესაძლებელია ხელმისაწვდომი გახდეს მისი ოჯახის წევრებისათვის, მათი სიცოცხლისა და ჯანმრთელობის დაცვის მიზნით.

მნიშვნელოვან საკითხს წარმოადგენს საჯარო დაწესებულების ან საჯარო მოხელის უკანონო მოქმედებით გამოწვეული პასუხისმგებლობა, რაც დაზარალებულ პირს უფლებას აძლევს მოითხოვოს მისთვის მიყენებული ქონებრივი და არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურება. ასეთი უფლება პირს წარმოეშობა კოდექსის 47-ე მუხლით მითითებული ისეთი გარემოებების არსებობისას, როგორებიცაა:

„ა) საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის, კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომის სრული ან ნაწილობრივი დახურვის, აგრეთვე საჯარო ინფორმაციის გასაიდუმლოებისას;

ბ) არასწორი საჯარო ინფორმაციის შექმნისა და დამუშავებისათვის;

გ) პერსონალური მონაცემების უკანონო შეგროვების, დამუშავების, შენახვისა და გავრცელებისას;

დ) საჯარო დაწესებულების ან საჯარო მოხელის მიერ ამ კოდექსის სხვა მოთხოვნათა დარღვევისა“.

თითოეული ზემომითითებული გარემოება შეიძლება გახდეს ქონებრივი და არაქონებრივი პასუხისმგებლობის საფუძველი მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც საჯარო დაწესებულების ან მისი თანამშრომლის მოქმედება პირდაპირ და მიზეზობრივ კავშირშია დამდგარ შედეგთან. ქონებრივ ზიანში შეიძლება გაერთიანდეს გაწეული მატერიალური ხარჯები და მიუღებელი შემოსავალი. არაქონებრივი ზიანი დაკავშირებულია სუბიექტის პიროვნებასთან, მის სახელთან, პატივსა და ღირსებასთან, საზოგადოებრივ მდგომარეობასა და საქმიან რეპუტაციასთან, რომელთა ხელყოფაც ხდება საჯარო დაწესებულების უკანონო მოქმედებით.

არაქონებრივი ზიანისათვის კოპენსაცია შეიძლება მოთხოვნილ იქნეს კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევაში, გონივრული და სამართლიანი ანაზღაურების ფორმით (საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, 413-ე მუხლის პირველი ნაწილი). ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით, პირის არაქონებრივი ზიანისათვის კომპენსაციის მოთხოვნა შეიძლება მივიჩნიოთ კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევად, რაც ამ უფლების განხორციელების იურიდიულ საფუძველს ქმნის.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის კიდევ ერთი თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ საჯარო დაწესებულების გადაწყვეტილებით ზიანის მიყენებისას, მტკიცების ტვირთი ეკისრება საჯარო დაწესებულებას და არა დაზარალებულს, ანუ ადმინისტრაციული კოდექსით გათვალისწინებულ შემთხვევებში, საჯარო დაწესებულებას ეკისრება ვალდებულება დაასაბუთოს და დაამტკიცოს მიეს მიერ კანონის მოთხოვნების დაურღვევლობა და მოსარჩელისათვის ზიანის მიუყენებლობა. თუ სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობის ზოგად პრინციპებს გავითვალისწინებთ, მტკიცების ტვირთი მოდის მოსარჩელეზე, ანუ იმ მხარეზე ვინც მოპასუხის (დამზარალებლის) მიმართ აყენებს გარკვეულ მოთხოვნას და არა მოპასუხეზე. აქედან გამომდინარე, ნათელია ის უპირატესობა, რაც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით მოსარჩელისთვისაა დადგენილი.

კოდექსით განსაზღვრულია საჯარო დაწესებულებათა ანგარიშვალდებულება პრეზიდენტისა და პარლამეტის წინაშე. საჯარო დაწესებულებებს ეკისრებათ საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის თვალსაზრისით გაწეული საქმიანობის წლიური შედეგების წარდგენის ვალდებულება.

საზოგადოებას, რომელიც მიჩვეულია ადმინისტრაციული მმართველობის ვერტიკალურ სისტემას, სადაც სახელმწიფო ადმინისტრაციული ორგანო მხოლოდ უფლებამოსილია იმოქმედოს, ხოლო ყველა სუბიექტი, რომელიც მოექცევა ადმინისტრაციული ორგანოს მოქმედების სფეროში - ვალდებული შეასრულოს, გარკვეული პერიოდის განმავლობაში გაუჭირდება საკუთარი ცხოვრების მორგება ახალი ადმინისტრაციული კოდექსით რეგლამენტირებული პრინციპებისათვის. ეს არის სიახლე რომელსაც მოწინააღმდეგე უფრო მეტი ჰყავს, ვიდრე მომხრე. თუმცა საზოგადოებას შეუძლია პროცესებში აქტიური ჩართვით რეალური და პოზიტიური ცვლილებების მიღწევა, იმ საზოგადოებას, რომლის იურიდიული გარანტიები უკვე შეიქმნილია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით.

ნათია წკეპლაძე
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დებულებებს შორის გამორჩეული და განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ინფორმაციის თავისუფლების შესახებ დადგენილ ნორმებს, რასაც მიძღვნილი აქვს კოდექსის III თავი, რომლითაც მოწესრიგებულია ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის, გასაიდუმლოებისა და სხვა საკითხები.

კოდექსით დადგენილი ნორმების პოპულარიზაციას, პრაქტიკაში გამოყენებასა და ყველა ასპექტით ამოქმედებას უდიდესი როლი შეუძლია შეასრულოს საქართველოში როგორც სამოქალაქო, ღია საზოგადოების ჩამოყალიბებაში, ისე მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოთა საქმიანობის საზოგადოებრივი კონტროლის მექანიზმების ამუშავებასა და სამართლებრივი კულტურის ამაღლებაში.

აღნიშნული თავის დებულებები თამამი და პროგრესული ნაბიჯია ქვეყანაში საზოგადოების დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და მოქალაქეთა უფლებების განვითარებისა და დაცვის სფეროში. ვინაიდან საქართველოში კოდექსის ამოქმედებას ფონად უდევს პოსტსაბჭოთა სახელმწიფოს მძიმე მემკვიდრეობა ტოტალიტარული სისტემისათვის დამახასიათებელი საჯარო დაწესებულებათა მუშაობის მოუქნელი, დახურული სტილით, გასაგები და კიდევ უფრო საშური ხდება ადმინისტრაციული სამართლის ნორმათა თანმიმდევრული დამკვიდრება კანონმდებლობით განსაზღვრულ უფლებამოსილებათა განხორციელებისას.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მითითებული თავის დებულებები, ადგენს რა საჯარო ინფორმაციის ღიაობას, ასევე, პერსონალური მონაცემების ხელმისაწვდომობასა და კონფიდენციალურობას, სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 41-ე მუხლის მოთხოვნებთან, რომლის თანახმად: ,,საქართველოს ყოველ მოქალაქეს უფლება აქვს კანონით დადგენილი წესით გაეცნოს სახელმწიფო დაწესებულებებში მასზე არსებულ ინფორმაციას, აგრეთვე იქ არსებულ ოფიციალურ დოკუმენტებს, თუ ისინი არ შეიცავენ სახელმწიფო, პროფესიულ ან კომერციულ საიდუმლოებას. ოფიციალურ ჩანაწერებში არსებული ინფორმაცია, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანის ჯანმრთელობასთან, მის ფინანსებთან ან სხვა კერძო საკითხებთან, არავისთვის არ უნდა იყოს ხელმისაწვდომი თვით ამ ადამიანის თანხმობის გარეშე, გარდა კანონით დადგენილი შემთხვევებისა, როდესაც ეს აუცილებელია სახელმწიფო უშიშროების ან საზოგადოებრივი უსაფრთხოების უზრუნველსაყოფად, ჯანმრთელობის, სხვათა უფლებებისა და თავისუფლებების დასაცავად”.

კოდექსი ღიად აცხადებს საჯარო ინფორმაციას, გარდა საკანონმდებლო აქტით გათვალისწინებული შემთხვევებისა, მაგალითად, ,,სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ'` კანონით განსაზღვრულ შემთხვევებში, ანდა, როდესაც ინფორმაციის ღიაობა აშკარად და გარდაუვალად არსებით ზიანს მიაყენებს ეროვნულ უსაფრთხოებასა და სისხლის სამართლის დანაშაულის გამოძიებას. ეროვნული უსაფრთხოებისადმი აშკარა და გარდაუვალი არსებითი ზიანის მიყენების შესაძლებლობისას საჯარო ინფორმაცია უნდა დაიხუროს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ მისი გამხელა დაემუქრება დაგეგმილ ან განხორციელების პროცესში მყოფ სამხედრო, სადაზვერვო ან დიპლომატიურ ქმედებათა განხორციელებას, ხოლო სისხლის სამართლის დანაშაულის გამოძიებას - იმ შემთხვევაში, თუ არსებობს საფუძვლიანი ვარაუდი, რომ მისი გამხელა საფრთხეს შეუქმნის ნებისმიერი პირის სიცოცხლესა და ფიზიკურ უსაფრთხოებას ან შელახავს ეჭვმიტანილის ან ბრალდებულის უფლებას გამოძიების საიდუმლოებაზე, გარდა იმ შემთხვევისა, როცა გამოტანილია დადგენილება ამ ეჭვმიტანილის ან ბრალდებულის ძებნის შესახებ, შედეგად, ყველა დანარჩენ შემთხვევაში საჯარო ინფორმაცია ხელმისაწვდომია, ხელმისაწვდომია საჯარო ინფორმაციის ასლებიც, რაც ნიშნავს იმას, რომ საჯარო დაწესებულება ვალდებულია უზრუნველყოს მათი ღიაობა. დაუშვებელია დაწესდეს რაიმე სახის საფასური საჯარო ინფორმაციის გაცემისათვის, გარდა ასლის გადაღებისათვის აუცილებელი თანხისა.

კოდექსის ნორმათა შესაბამისად, ხელმისაწვდომია პერსონალური ინფორმაციაც, რომლის საფუძველზეც პირს არ შეიძლება უარი ეთქვას იმ საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე, რომელიც იძლევა ამ პირის იდენტიფიცირების შესაძლებლობას. ამავე კოდექსის თანახმად, აღნიშნული ინფორმაცია ხელმისაწვდომი არ უნდა იყოს სხვა პირებისათვის. პირს უფლება აქვს გაეცნოს მის შესახებ საჯარო დაწესებულებაში არსებულ პერსონალურ მონაცემებს და უსასყიდლოდ მიიღოს ამ მონაცემების ასლები.

კოდექსის 30-ე მუხლით განსაზღვრულია საჯარო დაწესებულების უფლებამოსილება მიიღოს გადაწყვეტილება საჯარო ინფორმაციის გასაიდუმლოების შესახებ, თუმცა კოდექსი აქვე ადგენს ასეთი გადაწყვეტილების მიღების პირობებს: თუ კანონით დაწესებულია ინფორმაციის გამხელისაგან დაცვის პირდაპირი მოთხოვნა, დადგენილია ინფორმაციის გამხელისაგან დაცვის კონკრეტული კრიტერიუმები და კანონში მოცემულია საიდუმლოს საიდუმლოდ დასაცავი ინფორმაციის ამომწურავი ჩამონათვალი.

ასეთი გადაწყვეტილება, გარდა საკანონმდებლო აქტით დადგენილი შემთხვევებისა, შეიძლება მიღებულ იქნას არა უმეტეს 5 წლის ვადით. კოდექსით იმპერატიულად არის განსაზღვრული, რომ გადაწყვეტილება საჯარო ინფორმაციის გასაიდუმლოების, ვადის გაგრძელების და დამუშავების შესახებ უნდა გამოქვეყნდეს მათი მიღებიდან 3 დღის ვადაში.

კოდექსის დებულებების თანახმად, საჯარო დაწესებულება ვალდებულია შეიტანოს დაწესებულებაში არსებული საჯარო ინფორმაცია საჯარო რეესტრში, ასევე, საჯარო ინფორმაციაზე მითითება მისი მიღებიდან, შექმნიდან, დამუშავებიდან ან გამოცემიდან 2 დღის ვადაში და უნდა შეიცავდეს შემდეგ რეკვიზიტებს: საჯარო ინფორმაციის დასახელებას, მიღების თარიღს, იმ ფიზიკური ან იურიდიული პირის, საჯარო მოხელის, საჯარო დაწესებულებების დასახელების მითითებას, რომლისგანაც შემოვიდა ან რომელსაც გაეგზავნა ეს ინფორმაცია.

საჯარო რეესტრის ინსტიტუტის შემოღება, პრაქტიკულად, უზრუნველყოფს საჯარო დაწესებულებაში არსებული ინფორმაციის სისტემატიზაციას, მის სრულყოფასა და დაცულობას. გარდა აღნიშნულისა, სიახლეს წარმოადგენს და გაცილებით მეტად უზრუნველყოფს ინფორმაციის ხელმისაწვდომობას, საჯარო დაწესებულების ვალდებულება დაადგინოს საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაზე პასუხისმგებელი საჯარო მოხელე.

მითითებული 36-ე მუხლი უაღრესად საგულისხმოა და მნიშვნელოვანი ფუნქცია აკისრია მის მოთხოვნათა პრაქტიკაში რეალიზების თვალსაზრისით, ვინაიდან კანონმდებელი ადგენს რა საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობის უზრუნველყოფაზე სპეციალურად ამისათვის პასუხისმგებელ საჯარო მოხელეს, იგულისხმება, რომ პასუხისმგებელ საჯარო მოხელეს ევალება უზრუნველყოს საჯარო დაწესებულებებში არსებული საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა, რათა ნებისმიერ პირს გაუადვილდეს ადმინისტრაციულ ორგანოებთან ურთიერთობა.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 37-ე მუხლის შესაბამისად, კანონმდებელმა არ განსაზღვრა საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნის შესაძლებლობის ან უფლების მქონე სუბიექტთა წრე, ანუ ეს უფლება საყოველთაოა, სუბიექტს ასევე აქვს უფლება აირჩიოს საჯარო ინფორმაციის მიღების ფორმა, თუ იგი სხვადასხვა სახით არსებობს, შეუძლია გაეცნოს ინფორმაციას დედანში, ხოლო დედნის დაზიანების უსაფრთხოების მიზნით (საფრთხის არსებობის შემთხვევაში), საჯარო დაწესებულება ვალდებულია უზრუნველყოს ზედამხედველობის ქვეშ მისი გაცნობის შესაძლებლობა. ანუ ასეთი მიზეზით დედნის გაცნობაზე უარის თქმის შესაძლებლობა საჯარო დაწესებულებას არ გააჩნია.

კოდექსით გათვალისწინებულია ვადა საჯარო დაწესებულების უფლებამოსილებისა მიიღოს გადაწყვეტილება საჯარო ინფორმაციის გაცემის ან გაცემაზე უარის თქმის შესახებ. საჯარო დაწესებულება ვალდებულია დაუყოვნებლივ მიიღოს ნებისმიერი სახის გადაწყვეტილება (ან დადებითი, ან უარყოფითი).

საჯარო დაწესებულება ვალდებულია მიიღოს გადაწყვეტილება არა უგვიანეს 10 დღისა, იმ რამდენიმე შემთხვევაში, როცა საჯარო ინფორმაციის მოთხოვნაზე პასუხის გაცემა მოითხოვს სხვა დასახელებულ პუნქტში არსებულ მისი სტრუქტურული ქვედანაყოფიდან ან სხვა საჯარო დაწესებულებიდან ინფორმაციის მოძიებასა და დამუშავებას, მნიშვნელოვანი მოცულობის ერთმანეთთან დაუკავშირებელ ცალკეული დოკუმენტების მოძიებასა და დამუშავებას, მოთხოვნის თაობაზე დადებითი ან უარყოფითი გადაწყვეტილების მიღებით დაინტერესებულ, სხვა დასახლებულ პუნქტში არსებულ მის სტრუქტურულ ქვედანაყოფთან ან სხვა საჯარო დაწესებულებასთან კონსულტაციას.

ნებისმიერ შემთხვევაში საჯარო დაწესებულება ვალდებულია აცნობოს განმცხადებელს მიღებული გადაწყვეტილების, მისი საფუძვლისა და შესაბამისი ნორმატიული აქტის შესახებ, რომელსაც მიღებული გადაწყვეტილება ემყარება.

საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის შემთხვევაში საჯარო დაწესებულებას ეკისრება ვალდებულება გადაწყვეტილების მიღებიდან 3 დღის ვადაში პირს წერილობით განუმარტოს მისი უფლებები და გასაჩივრების პროცედურა, ამასთან, უნდა მიუთითოს ის სტრუქტურული ქვედანაყოფი ან საჯარო დაწესებულება, რომელთანაც წარმოებდა კონსულტაცია ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის გადაწყვეტილების მიღებისას.

აღსანიშნავია და ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღწევად შეიძლება ჩაითვალოს ის გარემოება, რომ 42-ე მუხლით დადგენილ იქნა ინფორმაციათა მთელი ნუსხა, რომლის გასაიდუმლოება დაუშვებელია და, აქედან გამომდინარე, ყველას აქვს უფლება იცოდეს და ინფორმირებული იყოს ისეთ საკითხებზე, როგორებიცაა: ინფორმაცია გარემოს შესახებ, აგრეთვე, მონაცემები იმ საშიშროების თაობაზე, რომელიც ემუქრება მათ სიცოცხლეს ან ჯანმრთელობას, რაც სრულ შესაბამისობაშია საქართველოს კონსტიტუციის 37.5 მუხლთან, რომლის თანახმად, ადამიანს უფლება აქვს მიიღოს სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაცია მისი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს მდგომარეობის შესახებ. აღნიშნული დებულება განმტკიცებულია აგრეთვე ,,გარემოს დაცვის შესახებ“ საქართველოს 1996 წლის 10 დეკემბრის კანონის მე-6 მუხლით, რომლის მიხედვითაც, მოქალაქეს უფლება აქვს ,,მიიღოს სრული, ობიექტური და დროული ინფორმაცია თავისი სამუშაო და საცხოვრებელი გარემოს მდგომარეობის შესახებ“.

საინტერესოა და ყურადღებას იმსახურებს ის ფაქტი, რომ 1998 წლის 25 ივნისს დანიაში მიღებულ იქნა ორჰუსის კონვენცია, რომლის თანახმად, ყოველ ადამიანს თუ ორგანიზაციას უფლება აქვს მოითხოვოს გარემოსდაცვითი ინფორმაცია, მიიღოს მონაწილეობა გარემოს დაცვის საკითხებზე გადაწყვეტილებების მიღების პროცესში და მიმართოს სასამართლოს თავისი გარემოსდაცვითი უფლებების დასაცავად. ორჰუსის კონვენცია შეიქმნა ყოველი ადამიანის უფლების - იცხოვროს საკუთარი ჯანმრთელობის და კეთილდღეობისათვის შესაფერის გარემოში - უზრუნველყოფის, საზოგადოების გარემოსდაცვითი გადაწყვეტილების მიღების პროცესში ჩართვისა და მართლმსაჯულებაზე ხელმისაწვდომობის მიზნით.

ზემოჩამოთვლილიდან აღსანიშნავია აგრეთვე: საჯარო დაწესებულების საქმიანობის ძირითადი პრინციპები და მიმართულებები, საჯარო დაწესებულების სტრუქტურის აღწერა, მოხელეთა ფუნქციების განსაზღვრისა და განაწილების, აგრეთვე, გადაწყვეტილებათა მიღების წესი, საჯარო დაწესებულების იმ საჯარო მოხელეთა ვინაობა და სამსახურებრივი მისამართი, რომელთაც უკავიათ პასუხისმგებელი თანამდებობა ან ევალებათ საზოგადოებასთან ურთიერთობა და მოქალაქეთათვის ინფორმაციის მიწოდება; კოლეგიურ საჯარო დაწესებულებაში გადაწყვეტილების მისაღებად გამართული ღია კენჭისყრის შედეგები; არჩევით თანამდებობაზე პირის არჩევასთან დაკავშირებული ყველა ინფორმაცია; საჯარო დაწესებულების საქმიანობის შესახებ აუდიტორული დასკვნებისა და რევიზიების შედეგები (მაგალითად, კონტროლის პალატის აქტები და სხვა), აგრეთვე, სასამართლოს მასალები იმ საქმეებზე, რომლებშიც საჯარო დაწესებულება ერთ-ერთ მხარეს წარმოადგენს და სხვა.

უნდა გამოვყოთ პერსონალურ მონაცემებთან დაკავშირებული ინფორმაციის იმ კატეგორიისათვის მიკუთვნება, რომელთა გასაიდუმლოება დაუშვებელია.

საგულისხმოა კანონმდებლის პოზიცია და განსაკუთრებული დამოკიდებულება ადრე არსებული საჯარო ინფორმაციის ღიაობის მიმართ. კოდექსის 50-ე მუხლით დადგენილია, რომ საჯარო ინფორმაცია, გარდა კომერციული, პროფესიული და პირადი საიდუმლოებისა, ღიაა, თუ იგი შექმნილი, გაგზავნილი ან მიღებულია 1990 წლის 28 ოქტომბრამდე, ამ ინფორმაციაში მოხსენიებული პირების იდენტიფიკაციის გამომრიცხავი ფორმით მათი სიცოცხლის მანძილზე.

კოდექსის III, ინფორმაციის თავისუფლების, თავის ნორმები განსაკუთრებულ ფუნქციას ანიჭებს სასამართლო ხელისუფლებას, აძლევს რა პირს უფლებას საჯარო დაწესებულების ან საჯარო მოხელის გადაწყვეტილების გაუქმების ან შეცვლის მოთხოვნით მიმართოს სასამართლოს.

ასეთ შემთხვევაში სასამართლოს ობიექტურობასა და მიუკერძოებლობას განუზომელი მნიშვნელობა აქვს აღადგინოს დარღვეული წონასწორობა პირსა და სახელმწიფო სტრუქტურებს შორის.

გარდა აღნიშნულისა, კანონმდებლობა ითვალისწინებს პირის უფლებას ქონებრივი და არაქონებრივი ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნით მიმართოს სასამართლოს შემდეგ შემთხვევებში: საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმისა და საჯარო ინფორმაციის გასაიდუმლოებისას, არასწორი საჯარო ინფორმაციის შექმნისა და დამუშავებისათვის, პერსონალური მონაცემების უკანონო შეგროვების, შენახვის, გავრცელების ან ასეთი ინფორმაციის სხვა პირის ან საჯარო დაწესებულებისათვის უკანონოდ გადაცემისას, საჯარო დაწესებულების ან საჯარო მოხელის მიერ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის სხვა მოთხოვნათა დარღვევისას.

აღსანიშნავია, რომ პირის მიერ სასამართლოში სარჩელის აღძვრისას, მტკიცების ტვირთი ეკისრება მოპასუხე საჯარო დაწესებულებას ან საჯარო მოხელეს, რაც, ამავე დროს, ადმინისტრაციული საპროცესო სამართლის მნიშვნელოვან დებულებას წარმოადგენს.

კოდექსის 48-ე მუხლში ჩამოყალიბებულია სასამართლოს უფლებამოსილება გამოითხოვოს და განიხილოს გასაიდუმლოებული საჯარო ინფორმაცია მისი მთლიანი ან ნაწილობრივი გასაიდუმლოების კანონიერების შესწავლის მიზნით, ასეთი საპროცესო უფლებამოსილება სასამართლოს მინიჭებული აქვს საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლის საფუძველზე.

სასამართლოს, თავისი შეხედულებით, უფლება აქვს ეს განხილვა აწარმოოს დახურულ სასამართლო სხდომაზე, ამგვარი გადაწყვეტილება უნდა გამომდინარეობდეს ასეთი ინფორმაციის საიდუმლოების დაცვის უზრუნველყოფის ინტერესიდან.

აუცილებლად მიმაჩნია აღვნიშნო, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის III თავის დებულებები აგრეთვე ვრცელდება სასამართლო ორგანოებისადმი. შესაბამისად, განსახილველი საქმის თაობაზე გამოტანილი სასამართლო აქტები, ასევე სასამართლოსათვის წარდგენილი მასალები, სასამართლოს მიერ მოპოვებული (გამოთხოვილი) მასალები განეკუთვნება საჯარო ინფორმაციას, რის გამოც ყველასათვის ღიაა გასაცნობად, თუ ისინი არ არის გასაიდუმლოებული ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 30-ე მუხლით დადგენილი წესით.

პროცესის მონაწილე პირების - მხარეების, მესამე პირების, წარმომადგენლების, უფლება შეუზღუდავად გაეცნონ საქმის ირგვლივ გამოტანილ სასამართლო აქტებს, ასევე, ნებისმიერ მასალას, გათვალისწინებულია ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 21-ე მუხლის პირველი ნაწილის მიხედვით. სასამართლო არ არის უფლებამოსილი დააბრკოლოს ინფორმაციის მოთხოვნის დაკმაყოფილება რაიმე მოტივით. ამავე მუხლის მეორე ნაწილით ასევე გათვალისწინებულია საქმის მასალების ასლების მიღების უფლება, განსაზღვრულია, რომ დოკუმენტების ასლების გადაღებისათვის აუცილებელი ხარჯების ანაზღაურება მხარეს ეკისრება.

გამონაკლისს წარმოადგენს სასამართლო აქტების პროექტები, სხვა მოსამზადებელი მასალები, რადგან ისინი არ განეკუთვნებიან საქმის ოფიციალურ მასალებს, ანუ საჯარო ინფორმაციის სფეროს, შესაბამისად, მათი გაცნობის უფლება მხარეებისათვის ან დაინტერესებული პირებისათვის კანონმდებლობით გათვალისწინებული არ არის.

დაბოლოს, ვიმედოვნებთ, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის III თავის დებულებებით დაცული და გარანტირებული უფლება - ინფორმაციის თავისუფლების თაობაზე, უახლოეს მომავალში, საზოგადოების მხრიდან პრაქტიკაში ფართოდ იქნება გამოყენებული რაც, უზრუნველყოფს საჯარო დაწესებულებათა საქმიანობის გამჭვირვალობას, იქ არსებული საჯარო ინფორმაციის ღიაობის საფუძველზე.

ოთარ მაჭარაშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

,,სამართლის ამოცანაა არა ის, რომ ბოროტებაში ჩაფლული სამყარო აქციოს უფლის სასუფევლად, არამედ ის, რომ იგი დროზე ადრე არ იქცეს ჯოჯოხეთად”

ვლადიმერ სოლოვიოვი¹

ახალი ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მიღებით საქართველოში გაჩნდა მოქალაქეთა სამოქალაქო, კონსტიტუციური და პირადი უფლებების დაცვის დამატებითი გარანტიები. თუმცა ბევრისათვის ეს კოდექსიც უბრალო როგით ნორმატიულ აქტად რჩება, რადგან არ ხდება მისი პოპულარიზაცია და საკმაო განმარტება იმ ძირითადი კონსტიტუციებისა, აუცილებელი ნორმებისა, რაც მოქალაქეს, თითოეულ ჩვენგანს აძლევს შესაძლებლობას დაიცვას ის ფასეულობები, რაც პირადი ცხოვრების, ღირსების, პროფესიული საქმიანობის თავისუფლების პრინციპებია. ყოველივე ზემოაღნიშნული კი შეამცირებს მოქალაქეთა პირად და პროფესიულ საქმიანობაში სახელმწიფოებისაგან ჩარევის შესაძლებლობას.

ვფიქრობთ, მკითხველისთვის საინტერესო იქნება კომერციული საიდუმლოს, როგორც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით განსაზღვრული ახალი ინსტიტუტის, შედარებით-სამართლებრივი წარმოჩენა. თავდაპირველად განვიხილავთ მას ქართულ კანონმდებლობაში შედარებით-სამართლებრივი კუთხით საერთო სამართლისა და რომანულ-გერმანული სამართლის სისტემის, ასევე რუსული სამართლის სისტემებში ამ ინსტიტუტის ზოგადთეორიული განხილვის საშუალებით. კომერციული საიდუმლოს ზოგადთეორიული დახასიათების შემდგომ კი შევჩერდებით მის ერთ-ერთ შემადგენელ ნაწილზე, კერძოდ, საბანკო საიდუმლოებაზე, მის იურიდიულ ბუნებასა და თავისებურებებზე, უნდა აღინიშნოს, რომ თვით საკითხის სირთულე მდგომარეობს იმაში, რომ კომერციული საიდუმლოს, როგორც სამართლებრივ ინსტიტუტს, აქვს მრავალმხრივი მნიშვნელობს და იგი არ ეხება მხოლოდ რომელიმე ერთი სამართლის დარგს. ერთი შეხედვით, იგი სამოქალაქო-სამართლებრივ ინსტიტუტად მოიაზრება. თუმცა მისი დამრღვევი სისხლის სამართლის კოდექსითაც ისჯება, კერძოდ, - ჯარიმით, ან გამასწორებელი სამუშაოებით ვადით ერთ წლამდე ან ტუსაღობით ვადით 2 წლამდე, თანამდებობის დაკავების ან საქმიანიბის უფლების ჩამორთმევით ვადით 3 წლამდე ან უამისოდ (სსკ მუხლი 202 კომერციული ან საბანკო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის უკანონოდ შეგროვება ან გავრცელება).

და მაინც, რა ითვლება კომერციულ საიდუმლოებად?

ამ კითხვაზე პასუხს იძლევა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 27.2 მუხლი, რომლის მიხედვით:

,,კომერციული საიდუმლოებაა - ინფორმაცია კომერციული ფასეულობის მქონე გეგმის, ფორმულის, პროცესის, საშუალების თაობაზე ან ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, რომელიც გამოიყენება საქონლის საწარმოებლად, მოსამზადებლად, გადასამუშავებლად ან მომსახურების გასაწევად, ან/და რომელიც წარმოადგენს სიახლეს ან ტექნიკური შემოქმედების მნიშვნელოვან შედეგს, აგრეთვე სხვა ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს პირის კონკურენტუნარიანობას.“²

ამავე მუხლის მე-2 პუნქტით, ადმინისტრაციული ორგანოს, რაშიც თავისთავად იგულისხმება სახელმწიფო და ადგილობრივი თვითმმართველობისა დამმართველობის ორგანოები ან დაწესებულებები, აგრეთვე ნებისმიერი ფიზიკური და იურიდიული პირები, რომლებიც კანონმდებლობის საფუძველზე ასრულებენ საჯარო სამართლებრივ უფლებამოსილებებს (საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციული კოდექსი მუხ. 2, პუნქტი 2), თვით მათ შესახებ ინფორმაცია არ წარმოადგენს კომერციულ საიდუმლოებას.

სანამ უშუალოდ კომერციული საიდუმლოების ნორმატიულ ბუნებას შევეხებოდეთ, საჭიროა ერთმანეთისაგან გაიმიჯნოს საიდუმლოების სხვა სახეები პროფესიული, კონფიდენციალური და სახელმწიფო საიდუმლოებების სახით.

ზოგადად, კომერციურლი საიდუმლო დაკავშირებულია პროფესიულ და კონფიდენციალურ საიდუმლოებასთან პროფესიულ საიდუმლოებას კი ,,მიეკუთვნება ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგენს სხვის პირად ან კომერციულ საიდუმლოებას და პირისთვის ცნობილი გახდა პროფესიული მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით (საქართველოს ზოგადადმინისტრაციული კოდექსი, შემდგომში სზაკ-ი მუხ. 27.3). თუმცა, პროფესიული საიდუმლოება არ შეიძლება იყოს ისეთი ინფორმაცია, რომელიც არ წარმოადგენს სხვა პირის პირად ან კომერციულ საიდუმლოებას. რაც შეეხება სახელმწიფო საიდუმლოებას. იგი განსაზღვრულია საქართველოს კანონით ,,სახელმწიფო საიდუმლოების შესახებ“, რომლის განხილვაც არ წარმოადგენს წინამდებარე ნაშრომის მიზანს.

კომერციული საიდუმლოს კომპლექსურ-სამართლებრივ განხილვამდე, უნდა აღინიშნოს, რომ მას ვხვდებით მოქმედი კანონმდებლობის სრულიადგანსხვავებულ სფეროებში, კერძოდ, საინფორმაციო-საკრედიტო, საგადასახადო, ანტიმონოპოლიურ, სამოქალაქო და საბანკო კანონმდებლობაში. ვფიქრობთ, მკითხველისთვის საკითხის უფრო ნათელსაყოფად უპრიანია განვიხილოთ კომერციული საიდუმლოება. ინფორმაციის ხასიათისა და მისი სამართლებრივი ბუნების თვალსაზრისებით, რომელსაც აქვს გეგმის, ფორმულის, პროცესის, საქონლის წარმოების, მისი მომზადების, გადამუშავებისა და მომსახურების გაწევის ხასიათი.

კომერციული ინფორმაციის, როგორც სამართლის ინსტიტუტის, მნიშვნელობა უკავშირდება მისი გამჟღავნებისაგან დაცვის სამართლებრივ შესაძლებლობებს. ამ კუთხით საინტერესოა მისი ადგილი მოქმედ საგადასახადო კანონმდებლობაში.

საქართველოს საგადასახადო კოდექსის 264-2 მუხლის მე-3 პუნქტის მიხედვით, საგადასახადო ორგანოები (როგორც საჯარო-ადმინისტრაციული დაწესებულებები) ვალდებული არიან დაიცვან გადასახადის გადამხდელთა, ე. ი. მოქალაქეებისა და სხვა მეწარმე თუ არამეწარმე ფიზიკური და იურიდიული პირების, შესახებ ინფორმაციის საიდუმლოება, რომელიც მათთვის ცნობილი გახდა სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულებისას.

თუმცა მათ მაინც რჩებათ უფლება გადასცენ ეს ინფორმაცია (მათ შორის კომერციული საიდუმლოების შემცველიც) ცალკეულ ორგანოებს, კერძოდ:

საგადასახადო ორგანოების თანამშრომლებს - ამ უკანასკნელთა მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების მიზნით;

სამართალდამცავ ორგანოებს (პოლიცია, პროკურატურა და ა. შ.) - იმ პირთა შესახებ, რომლებიც კანონით იდევნებიან საგადახადო სამართალდარღვევათა ჩადენისათვის მოსამართლის ბრძანების საფუძველზე;

სასამართლოებს - გადასახადის გადამხდელთა საგადასახადო ვალდებულებების ან პასუხისმგებლობის განსაზღვრის იმ მიზნით სასამართლოს წარმოებაში არსებულ საქმესთან დაკავშირებით;

სხვა ქვეყნების საგადსახადო ორგანოებს - საერთაშორისო ხელშეკრულებების მიხედვით;

სახელმწიფო ფონდების შესახებ კანონმდებლობით განსაზღვრული ფუნქციების აღსრულების მიზნით;

საბაჟო ორგანოებს - საბაჟო კანონმდებლობის ადმინისტრირების მიზნით, აგრეთვე, ორგანოებს, რომელთაც აქვთ გადასახადის ადმინისტრირების უფლება.

ამდენად, ზემოაღნიშნულიდან გამომდინარე, გადამხდელთა მიერ მოწოდებული კომერციული საიდუმლოს სხვა ორგანოებისათის გადაცემა უმეტეს შემთხვევებში შესაძლებელია დამატებით უფლებამოსილებათა მინიჭების გზით, მოსამართლის ბრძანების ან სხვა იურიდიული პროცედურების დაცვით.

თუმცა გადამხდელთა უფლებების დაცვის ერთ-ერთ გარანტად დარჩება არა მარტო საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდდექსის 27.2 მუხლის მე-4 პუნქტი, არამედ საგასახადო კოდექსის 221-ე მუხლის ,,დ“ ქვეპუნქტიც, რომლის თანახმადაც, გადასახადის გადამხდელებს (მეწარმე ფიზიკური და იურიდიული პირები) უფლება აქვთ გაასაჩივრონ საგადასახადო ორგანოების ან სხვა ინფრომაციის უკანონოდ გამჟღავნების ფაქტი, თუ ასეთს ადგილი ექნება.³

სრულიად სხვა სპეციფიური ნიშნებით ხასიათდება კომერციული საიდუმლოების დაცვის გარანტიები მოქმედ ფულად-საკრედიტო კანონმდებლობაში. კერძოდ, ,,სასაქონლო ბირჟებისა და საბირჟო ვაჭრობის შესახებ“ საქართველოს კანონის 24-ე მუხლის მე-3-4 პუნქტი უკრძალავს ბირჟის მოსამსახურეებს, ფიზიკურ და იურიდიულ პირებს სამსახურეობრივი საქმიანობისას მიღებული კლიენტების კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის ან სხვა მონაცემების სხვა პირებზე გადაცემას.

თითქმის ანალოგიურ მოთხოვნას შეიცავს ,,ფასიანი ქაღალდების შესახებ“ საქართველოს კანონის 51-ე მუხლიც,⁴ რომლის თანახმად, ფასიანი ქაღალდების გარიგებებში სახელმწიფო კონტროლის განმახორციელებელი საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ეროვნული კომისიის წევრებსა და თანამშრომლებს უფლება არ აქვთ, პირადი ინტერესებიდან გამომდინარე, გამოიყენონ ან გაავრცელონ კომისიაში მუშაობის პერიოდში მიღებული კონფიდენციალური (კომერციული საიდუმლოს შემცველი) ინფორმაცია. ამგვარი ინფორმაციის გადაცემას კანონი უშვებს მხოლოდ პირდაპირ რეგლამენტირებულ შემთხვევებში. კერძოდ, საქართველოს ფასიანი ქაღალდების ეროვნულმა კომისიამ კომერციული საიდუმლოების შემცველი კონფიდენციალური ინფორმაცია შეიძლება გაუმჟღავნოს:

ა) კომისიის წევრებსა და თანამშრომლებს - მათ მიერ სამსახურეობრივი მოვალეობის შესრულების მიზნით;

ბ) თვითრეგულირებადი ორგანიზაციის თანამდებობის პირებს - მათ მიერ ფასიანი ქაღალდების კანონმდებლობის მითხოვნათა განსახორციელებლად;

გ) სამართალდამცავ ორგანოებს (პოლიცია, პროკურატურა და ა.შ.) - სამართალდარღვევათა მხილების მიზნით;

დ) სასამართლოებს - მოსამართლეთა ბრძანების საფუძველზე;

საზღვარგარეთის ქვეყნების ფასიანი ქაღალდების ბაზრის მომწესრიგებელ ორგანოებს, ურთიერთგაგების მემორანდუმის ან საერთაშორისო ხელშეკრულების მიხედვით;⁵

იმ შემთხევაში, თუ საქართელოს ფასიანი ქაღალდების ეროვნული კომისიის წევრთა და თანამშრომელთა ბრალეული ქმედებით მოხდება მოქალაქეთა, მეწარმე ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა შესახებ კომერციული საზოგადოების შემცველი ინფორმაციის გამჟღავნება და თუ მათ ამით ზარალი მიადგებათ, მისი ანაზღაურება მოხდება ამავე კანონის 51-ე მუხლის მე-7 პუნქტით სახელმწიფო ბიუჯეტიდან სასამართლო გადაწყვეტილების საფუძველზე.

კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის შეგნებული გამჟღავნება შესაძლებელია გამოყენებულ იქნეს პირის კონკურენტუნარიანობის მოსპობისა და შესუსტების თვალსაზრისითაც.

სწორედ ამიტომ, რათა არ მოხდეს კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის შეგნებული გამჟღავნებით პირის კონკურენტუნარიანობის შესუსტება, რაც შეიძლება განხორციელდეს როგორც კერძო სამართლის სუბიექტების, ასევე სახელმწიფო მაკონტროლებელი ორგანოების მხრიდანაც, ,,მონოპოლიური საქმიანობისა და კონკურენციის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-9 და 25-მე მუხლები იძლევიან კომერციული საიდუმლოების ზემოაღნიშნული შემთხვევებისაგან დაცვის გარანტიებს. კერძოდ, კანონის მე-9 მუხლის ,,ზ“ ქვეპუნქტით იკრძალება არაკეთილსინდისიერი კონკურენცია გამოვლენილი სამეცნიერო-ტექნიკური, საწარმოო, სავაჭრო ინფორმაციისა და კომერციული საიდუმლოების მიღება, მითვისება, გამოყენება ან გავრცელება, მისი უშუალო მფლობელის ნებართვის გარეშე. ხოლო კანონის 25-ე მუხლი ანტიმონოპოლიური სამსახურის ყველა მუშაკსა და თანამშრომელს ავალდებულებს დაიცვას და არ გაამჟღავნოს, არ გაავრცელოს კომერციული საიდუმლოება. ასეთი ინფორმაციის შემცველი მონაცემების გამჟღავნებისას, სამსახურის ბრალეული ქმედებით მიყენებულ ზიანს ანაზღაურებს ანტიმონოპოლიური ორგანო, საქართველოს კანონმდებლობით დადგენილი წესითა და ოდენობით.⁶

კომერციული საიდუმლოს ნორმატიული დაცვის დამატებით შესაძლებლობებს იძლევა საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 27.2-ე მუხლის მე-3 პუნქტი, რომელთაც ასეთი ინფორმაციის წარმოდგენისას მოქალაქეები, სამეწარმეო სუბიექტები, სხვა ფიზიკური და იურიდიული პირები ვალდებულები არიან გააკეთონ ის მითითება, რომ მათ მიერ წარმოდგენილი ინფორმაცია ატარებს კომერციული საიდუმლოების ხასიათს. ხოლო საჯარო დაწესებულება (საგადასახადო ინსპექცია, სამართალდამცავი და სხვა ადმინისტრაციული ორგანოები) ვალდებულები არიან ინფორმაციის წარდგენიდან 10 დღის ვადაში მიიჩნიონ ისინი კომერციულ საიდუმლოდ და უზრუნველყონ მათი დაცვა მესამე პირებზე გადაცემისა და სხვაგვარი გახმაურებისაგან. თუმცა, აღნიშნულ შემთხვევას გააჩნია გამონაკლისიც, კერძოდ, საჯარო დაწასებულებას შეუძლია კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფოერმაცია გადასცეს სხვა ორგანოებს ან მესამე პირებს, თუ ინფორმაციის საჯაროობის ვალდებულება დადგენილია კანონით. იმ შემთხვევაში, თუ საჯარო დაწესებულება ყურად არ იღებს კომერციული საიდუმლოს მფლობელის თხოვნას მის მიერ მიწოდებული ინფორმაციის კომერციულ საიდუმლოდ აღიარების შესახებ, მას საჯარო დაწესებულების მიერ ინფორმაციის ღიად გამოცხადებიდან 15 დღის განმავლობაში უფლება აქვს გაასაჩივროს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ინფორმაციის კომერციულ საიდუმლოდ გამოცხადების საკითი. ხოლო, თუ იგი ამას არ განახორციელებს, დადგენილი 15 დღის ვადაში, ვადის გასვლის შემდგომ მისი ინფორმაცია უკვე ღიად ცხადდება და საჯარო დაწესებულებას უფლება აქვს იგი გაავრცელოს ან გადასცეს სხვა ორგანოებს მოთხოვნილებისა და საჭიროებისამებრ.

აღსანიშნავია ისიც, რომ სწორედ საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ავალდებულებს ყველა საჯარო დაწესებულებას შეიტანოს ინფორმაცია მესამე პირის ან საჯარო დაწესებულების მიერ კომერციული საიდუმლოების მოთხოვნის თარიღისა და მომთხოვნის ვინაობის, ასევე მისამართის შესახებ.

ამდენად, საჯარო დაწესებულებები, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტის მოთხოვნათა საფუძველზე, ვალდებული არიან შიდა ნორმატიული ინსტრუქციებით აწარმოონ პროფესიული, კომერციული და პირადი საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციის სპეციალური რეესტრი.

სწორედ აღნიშნული მუხლის მოთხოვნა ხდის ინფორმაციას ღიას საზოგადოებისათვის (გარდა კომერციული და პირადი ინფორმაციისა).

კომერციული საიდუმლოების სრულიად თავისებურ სახეს წარმოადგენს საწარმოო-კომერციული საიდუმლო ე. წ. ,,ნოუ-ჰაუ“.

საწარმოო კომერციული საიდუმლოს დაცვას პირველად მიეძღვნა საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 1017-ე მუხლი, რომელიც შემდგომში შეცვალა უკვე ცალკე კანონმა ,,საავტორო და მომიჯნავე უფლებების შესახებ“.

დღესდღეობით, საქართველოს საავტორო, საწარმოო-კომერციული საიდუმლოების დაცვას რიგი საერთაშორისო ხელშეკრულებებიც ავალდებულებს.

თვით ,,ნოუ-ჰაუ“ კი განიმარტა, როგორც სამრეწველო საკუთრებასთან დაკავშირებული ინფორმაცია.

TRIP - მსოფლიო სავაჭრო ორგანიზაციის სადამფუძნებლო ხელშეკრულებით (მუც.39)⁷ საქართველომ უნდა უზრუნველყოს ფიზიკურ და იურიდიულ პირთა შესაძლებლობების მაქსიმალიზაცია, რათა ისინი წინ აღუდგნენ მათ კონტროლს დაქვემდებარებული ინფორმაციის გამჟღავნების, მიღების, გავრცელების ან გამოყენების უკანონო ფაქტებს და დაიცვან ასევე კომერციული საქმიანობის კეთილსინდისიერი ჩვევები. კომერციული საქმიანობის კეთისინდისიერი ჩვევების დარღვევად ითვლება ხელშეკრულების დარღვევა, ნდობის შერყევა ან მისი წახალისება.

საწარმოო-კომერციულ საიდუმლოებად კი ითვლება ისეთი ინფორმაცია, როგორიცაა, მაგალითად, ტექნოლოგიური რეგლემანტი, ინსტრუქცია, ნახაზები, ქიმიური ფორმულები, ლაბორატორიული და სხვაგვარი ცდების მონაცემები, ინფორმაცია კლიენტის შესახებ, გამოგონებისა და სასარგებლო მოდელების აღწერილობა მათ გამოქვეყნებამდე და ა. შ.⁸ სრულიად განსხვავებული სახის კომერციული საიდუმლოს ნაირსახეობასა და მის სემადგენელ ნაწილს წარმოადგენს საბანკო საიდუმლოება. მის დაცვას კი საკმაოდ დიდი ყურადღება ექცევა როგორც ქართულ, ასევე უცხოურ კანონმდებლობაში.

საბანკო საიდუმლოების დაცვის ძირითადად ნორმატიულ წყაროს წარმოადგენს საქართველოს ორგანული კანონი ,,ეროვნული ბანკის შესახებ“ და კანონი ,,კომერციული ბანკების შესახებ“, ასევე საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი და კანონქვემდებარე ნორმატიული დოკუმენტები ეროვნული ბანკის საბანკო საქმიანობის სხვადასხვა სფეროების შესახებ.

საქართველოს ორგანული კანონის ,,საქართველოს ეროვნული ბანკის შესახებ“ 21-ე მუხლი განსაზღვრავს საბანკო საიდუმლოებას როგორც კომერციული საიდუმლოს შემცველ ინფორმაციას. სწორედ მოცემული მუხლით, საქართველოს ეროვნული ბანკის ყველა თანამშრომელსა და აუდიტორს, აგენტს ან კორესპონდენტს, ან ყოფილ ეროვნული ბანკის საბჭოს წევრებს არა აქვთ უფლება დაუშვან ნებისმიერი პირი კონფიდენციალურ ინფორმაციასთან, გათქვან ან გაავრცელონ ასეთი ინფორმაცია ან გამოიყენონ პირადი სარგებლობისათვის.⁹

თუმცა არსებობს გარკვეული გამონაკლისიც, რომლის თანახმადაც, ინფორმაცია მიეწოდება კანონის 21-ე მუხლის მე-2 პუნქტით მხოლოდ საქართველოს კონტროლის პალატას, მხოლოდ ბიუჯეტთან ანგარიშსწორების საითხებზე.

საბანკო საიდუმლოდ ითვლება ასევე ცნობები იურიდიული და ფიზიკური პირების საბანკო ოპერაციებისა და ანგარიშსწორების შესახებ აღნიშნული საბანკო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციები შეიძლება გადაეცათ სასამართლოსა და საგამოძიებო ორგანოებს მხოლოდ პროკურორისა და სასამართლოს შესაბამისი გადაწყვეტილების საფუძველზე, ამასთანავე მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ ინფორმაციის მფლობელი იურიდიული და ფიზიკური პირების მიმართ აღძრულია სისხლის სამართლის საქმე (საქართველოს ორგანული კანონი ,,ეროვნული ბანკის შესახებ'' მუხ. 21. პუნქტი 3)

თითქმის ანალოგიურ გარანტიებს შეიცავს ,,კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ'' კანონის მე-7 მუხლი. კომერციული ბანკებიც კონფიდენციალურ ინფორმაციას ფიზიკური და იურიდიული პირების შესახებ აწვდიან მხოლოდ საქართველოს ეროვნულ ბანკს მისი კომპეტენციის ფარგლებში.

საბანკო საიდუმლოების შემადგენელ ნაწილებს ეხება ამავე კანონის მე-17 მუხლის მე-2 პუნქტი, რომლის მიხედვითაც, ,,ცნობები იურიდიული და ფიზიკური პირების ოპერაციებისა და ანგარიშების შესახებ შეიძლება მიეცეთ თვით ანგარიშის მფლობელებს, მათ ზემდგომებსა და წარმომადგენლებს. ასეთი ცნობები საგადასახადო სამსახურებს, სასამართლო და საგამოძიებო ორგანოებს მიეცემათ მხოლოდ სასამართლოს გადაწყვეტილებით“.

ზემოაღნიშნული ერთ-ერთი მყარი გარანტიაა იმისა, რომ თითოეული მოქალაქის, ფიზიკური და იურიდიული პირების საბანკო საიდუმლოება, როგორც კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაცია, სათანადოდ იყოს დაცული.

საბანკო საიდუმლოების დაცვის ვალდებულებას ყველა საკრედიტო დაწესებულებას აკისრებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 863-ე მუხლიც, რომლის თანახმად, ,,საკრედიტო დაწესებულებას აკისრებს საქართველოს სამოქალაქო კოდექსის 863-ე მუხლიც, რომლის თანახმად, ,,საკრედიტო დაწესებულება ვალდებულია დაიცვას ანგარიშთან დაკავშირებული და სხვა ისეთი ფაქტების საიდუმლოება, რომლებიც ცნობილი გახდა მისთვის ანგარიშის მფლობელთან საქმიანი ურთიერთობებისას, გარდა იმ შემთხვევებისა, რაც კანონითაა გათვალისწინებული, ან, თუ სახე ეხება ჩვეულებრივ საბანკო ინფორმაციას, რომლითაც არ ილახება ანგარიშის მფლობელის ინტერესები“.¹⁰

არ შეიძლება არ აღინიშნოს ის გარემოებაც, რომ მოქალაქეები, ფიზიკური და იურიდიული პირები საბანკო საიდუმლოს გამჟღავნებისაგან დაცული არიან საბანკო ხელშეკრულების ვადის გასვლის შემდგომაც. რაც ცხადია ნიშნავს იმას, რომ საბანკო საიდუმლოს რაიმე სპეციალური ხანდაზმულობა არ გააჩნია.

საბანკო საიდუმლოების დაცვასა და მის სამართლებრივ გარანტიებს ითვალისწინებს ასევე ეროვნული ბანკის მიერ კომერციული ბანკებისათვის დამტკიცებული სპეციალური კანონქვემდებარე საბანკო ინსტიტუტებიც.

ასე მაგალითად, საბანკო საიდუმლოს დაცვაა გათვალისწინებული რეზიდენტი და არარეზიდენტი იურიდიული და ფიზიკური პირებისათვის უცხოურ ვალუტაში ანგარიშების (ანაბრების) გახსნისა და წარმოაბის შესახებ ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მიერ №75 და №76 ბრძანებებით დამტკიცებული ინსტრუქციებით, რომლის მე-5 მუხლის მიხედვით, ,,ბანკი ვალდებულია დაიცვას კლიენტის ანგარიშების (ანაბრების) და ოპერაციების საიდუმლოება“.

არსებული ცნობები შესაძლებელია გადაეცეს ,,კომერციული ბანკების საქმიანობის შესახებ“ საქართელოს კანონის მე-17 მუხლით ხსენებული იურიდიული პროცედურების დაცვითა და დადგენილი წესით.

საბანკო საიდუმლოს იცავს ასევე ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის მიერ №132 ბრძანებით დამტკიცებული ინსტრუქცია ,,კომერციული ბანკების მიერ ფიზიკური პირების საანაბრო ოპერაციოების წარმოების წესის დამტკიცების შესახებ“, რომლის მე-2 მუხლის მე-6 პუნქტი უკრძალავს კომერციულ ბანკებს გასცენ ცნობები (კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაცია) საანაბრო ოპერაციების წარმოების შესახებ. ისინი გაიცემა მხოლოდ თვით ანაბრის მფლობელისა და სასამართლო გადაწყვეტილებების საფუძველზე.

საყურადღებოა კიდევ ერთი გარემოებაც, რომელიც შეეხება საქართველოს ზოგადი ადმინისტყრაციული კოდექსის მე-10 მუხლის 1-ლი პუნქტით საქართველოს ეროვნული ბანკის, როგორც ადმინისტრაციული ორგანოს, ვალდებულებად დაიცვას მოქალაქეთა, ფიზიკური და იურიდიული პირების კომერციული საიდუმლოებები. ამავე ვალდებულაბას აღიარებს საქართველოს ეროვნული ბანკის პრეზიდენტის №53 ბრძანება ,,საქართელოს ეროვნული ბანკისა და მისი ფილიალების პროფესიული, კომერციული ან პირადი საიდუმლოების ინფრომაციად მიკუთვნების წესის დამტკიცების შესახებ“.

ალბათ, საკმაოდ რთულია საბანკო საიდუმლოს, როგორც კომერციული საიდუმლოების ნაირსახეობის სრულყოფილი დახასიათება მოკლე სტატიაში, რაც, თავისთავად, დროსა და ინსტიტუციონალური განვითარების დახასიათებასაც მოითხოვს, რომელიც სცილდება კომერციული საიდუმლოების ზოგადთეორიულ თუ პრაქტიკულ კვლევას. თუმცა კომერციული საიდუმლოს იურიდიული ბუნება საკმაოდ კარგად ჩანს ცალკეული განვითარებული ქვეყნების სამართლის სისტემებში.

შევეცდებით მოცემული საკითხი განვიხილოთ მხოლოდ ზოგადი შემეცნებით-სამართლებრივი თვალსაზრისით და არა კომპლექსურად. ვფიქრობთ მკითხველისთვის საინტერესო უნდა იყოს, თუ როგორ იცავენ ან რას წარმოადგენს კომერციული საიდუმლო, და მისი განუყოფელი ნაწილი საბნკო საიდუმლოს სახით საზღვარგარეთის მთელ რიგ ქვეყნებში.

კომერციული საიდუმო ინგლისის სამართალში

საერთო სამართლის კლასიკური ქვეყნის - ინგლისის, სამართალში კომერციული საიდუმლო დაკავშირებულია საკონტრაქტო სამართლისა და ვალდებულებით ნორმებთან. იგი ძირითადად მოიცავს დამქირავებელსა და დაქირაავებულს შორის არსებულ სამართლებრივ ურთიერთობებს. უმეტესქილად ინგლისური სამართალი კომერციული და კონფიდენციალური ინფორმაციის სამართლებრივ რეჟიმს უკავშირებს საკონტაქტო სამართალისა და პარტნიორულ ურთიერთობებს. კომერციული საიდუმლოების დაცვისა და მისი სამართლებრივი თავისებურებების მრავალი მხარე დაკავშირებულია ასევე დელიქტურ სამართალსა და სასამართლო პრეცედენტებთან, ესენია, ძირითადად, კომერციული საიდუმლოების წარმოშობის სამართლებრივი საფუძვლები.

ინგლისის სამართლის სისტემაში დამქირავებელი უდიდეს ყურადღებას აქცევს პარტნიორულ და საქმიან ურთიერთობებში კონფიდენციალური ინფორმაციისა და კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციების დაცვის შესაძლებლობებსა და სამართლებრივ გარანტიებს ამ მიზნით, კონფიდენციალურობაზე ინგლისის საკონტრაქტო სამართალში მხარეთათვის საკმაოდ დიდი ვალდებულებებია განსაზღვრული.

არანაკლებ საინტერესოა საბნკო საიდუმლოების ადგილი ინგლისის სამართალში.

ინგლისური საბანკო სისტემისთვის საკმაოდ მნიშვნელოვანია საბანკო საიდუმლოების (Bank secret) საკითხის სამართლებრივი გარანტიები. ეს საკითხი თავიდანვე იჩენს თავს ბანკისა და კლიენტს შორის საბანკო მომსახურების შესახებ სააგენტო ხელშეკრულების დადებისას. საბანკო კონტრაქტით აგენტი (ბანკი) ყოველთვის ვალდებულია დაიცვას კონფიდენციალობა პრინციპალთან (კლიენტთან) ურთიერთობისას. ზოგადად, საბანკო საიდუმლო ინფორმაციად ითვლება კლიენტის ანგარიშის, ასევე ანგარიშზე ფიქსირებული გარიგებებისა და სხვა საბნკო ოპერაციების შესახებ ინფორმაცია. ცალკე მსჯელობის საგანია კანონის მოთხოვნის საფუძველზე საბანკო საიდუმლოების გახსნის საკითხი (Complusion of Law). ასეთ მოთხოვნებს ადგილი აქვს ცალკეული სტატუტების მიხედვით, რომლებიც ითვალისწინებენ კომერციული საიდუმლოს გადაცემას საგადასახადო და საგამოძიებო-მოკვლევის ორგანოებისათვის. სტატუტად კი მიიჩნევა საბანკო აღრიცხვისა და მტკიცებულებათა შესახებ ე. წ. Bankers Books Evidence Act, რომელიც 1879 წელსაა მიღებული სტატუტი, ძირითადად, ითვალისწინებს პროცედურულ საკითხებს. სტატუტით მტკიცებულებათა სახით სამართლის გადაწყვეტილებით სასამართლლოო პროცესზე წარმოსადგენად დასაშვებად მიიჩნევა საბნკო, სხვა სააღრიცხვო წიგნებიდან ამონაწერების ან ასლების წარდგენა. მისი მე-7 მუხლის მიხედვით: ,,პროცესის ნებისმიერი მხარის მოთხოვნით, სასამართლოს ან მოსამართლეს უფლება აქვს გამოსცეს ბრძანება, რომლის თანახმადაც, მოცემული მხარე თავისუფლედ იღებს და ეცნობა საბანკო წიგნებუიდან ნებისმიერ ამონაწრებს, პროცესის მიზნებიდან გამომდინარე“. მხოლოდ 100 წლის შემდეგ დაისვა საკითხი იმ პირობების კონკრეტიზაციის შესახებ, რომელთა არსებობაც აუცილებელია კომერციული-საბანკო საიდუმლოების გამჟღავნების ან მესამე პირზე გადაცემისათის. ეს საკითხი დაკავშირებულია ინგლისში ცნობილ Williams and Others v. Sommerfield-ის 1972 წლის საქმესთან. ინგლისის სასამართლო პრაქტიკა საკმაოდ ფრთხილად ეკიდება კომერციული საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციების სამართლებრივი სტატუსისა და მათი გამჟღავნების საკითხებს. ამასთან, ინგლისის ცალკეული კანონები პირდაპირ ითვალისწინებენ კლიენტის შესახებ ბანკის მიერ კომერციული საბანკო ინფორმაციის გადაცემის ცალკეულ ვალდებულებებს. სწორედ ასეთ კანონებს მიეკუთვნება 1979 წლის კანონი საგადასახადო მართვის შესახებ (Taxes Management Act), 1986 წლის კანონი საფინანსო მომსახურების შესახებ (Finansial Services Act), 1986 წლის კანონი გაკოტრების შესახებ (Insolvenci Act) და 1984 წლის კანონი პოლიციისა და სასამართლო მტკიცებულებათა შესახებ (Police and Criminal Evdence Act).

საკმაოდ საინტერესოა კომერციული-საბანკო საიდუმლოების გამჟღავნების ინსტიტუტი საბანკო კანონმდებლობის მიხედვით (Banking Act). აღნიშნული კანონი კრძალავს საბანკო საიდუმლოს ვინმესთვის გადაცემას, თვით ამ საიდუმლოს უშუალო მფლობელის ნებართვის საფუძვლის გარდა. თუმცა კანონი უშვებს გამონაკლისსაც. ასეთ ინფორმაციებს ინგლისის ბანკები აწვდიან ინგლისის ცენტრალურ ბანკს, მხოლოდ მისი სამსახურეობრივი და საზედამხედველო ფუნქციებიდან გამომდინარე და სამსახურეობრივი მიზნით. ამასთან, დაცული უნდა იყოს მიწოდებული ინფორმაციის კონფიდენციალურობის პრინციპები.

ინგლისის საბანკო კანონმდებლობა იცნობს ასევე კომერციული-საბანკო საიდუმლოების გამჟღავნებას საჯარო ინტერესებიდან გამომდინარე (Duty to the public). ესაა საკითხი, რომლის კომენტირებაც ყველაზე ნაკლებად ხდება ინგლისის საბანკო სისტემაში.¹¹

ერთ-ერთ მეტად აქტუალურ და გავრცელებულ საკითხს წარმოადგენს კომერციული საიდუმლოების გამჟღავნება თვით ბანკის მიერ საკუთარი ინტერსების დაცვის მიზნით. ამის აუცილებლობა დგება მაშინ, როცა კლიენტის ბრალით ბანკი განიცდის ზარალს და იგი უკვე საქმის აღძვრის საფუძველზე სასამართლოში, სხვა დოკუმენტაციასთან ერთად, წარადგენს კლიენტის - მოპასუხე მხარის, შესახებ საქმესთან დაკავშირებული კომერციული საიდუმლოების შემცველ ინფორმაციას. ამ შემთხვევაში მესამე მხარე, რომლისთვისაც აღნიშნული ხდება ცნობილი, არის სასამართლო, ხოლო მოსამართლეს, თავისთავად, სამსახურეობრივი მოვალეობით ეკრძალება ასეთი ინფორმაციების გამჟღავნება. ყველაზე ციტირებად საქმეს ამ საკითხთან დაკავშირებით, წარმოადგენს Sunderland v. Barclays Bank Ltd- 1938 წლის ბარკლაი ბანკის საქმე.

არანაკლებ საყურადღებოა კლიენტის თანხმობით ბანკის მიერ საბანკო საიდუმლოების გამჟღავნება. ამ საკითხს ეხება ნორმატიული აქტი - Tournier v. National Provincia and Union Bank of England, რომლის მიხედვით, ბანკი უფლებამოსილია კლიენტის დავალებით გადასცეს მისი საბანკო საიდუმლო მესამე პირებს, ამასთანავე, - გაამჟღავნოს ასეთი ინფორმაცია მხოლოდ კლიენტის ინტერესებიდან გამომდინარე.¹²

კომერციულ-საბანკო საიდუმლოებასთან დაკავშირებით, სრულიად განსხვავებულ თავისებურებებს ვხვდებით გერმანიის სამართლის სისტემაში.

კომერციული საიდუმლო გერმანულ სამართალში

გერმანულ სამართალში კომერციულ საიდუმლოებად (Gescheftsgeheimnis-Betriebsgeheimnis/13) ითვლება: კომერციული გეგმა, ფირმის კომერციული მიზნები, ფირმის მართვის ორგანოების სხდომის ჩანაწერები და გადაწყვეტილებები, საბანკო კრედიტების რაოდენობა და მათი სიდიადე, ბალანსები და საბუღალტრო ჩანაწერები, ანგარიშები საზოგადოებაში მონაწილე ფარული დამფუძნებლების ვინაობა და მათ შესახებ ინფორმაცია, გარიგებებში მონაწილე შუამავლების ვინაობა, კლიენტთა კართოტეკა, კომპიუტერული პროგრამები, ქიმიური ფორმულა და სხვა სამრეწველო ინფორმაციები¹³ და ა. შ.

ხსენებული ინფორმაციების გამჟღავნებისათვის გერმანული კანონმდებლობა ითვალისწინებს საკმაოდ მკაცრ სასჯელებს, კერძოდ, ფულად ჯარიმასა და თავისუფლების აღკვეთის ვადით 1 წლამდე.

საინტერესოა გერმანიის სამოქალაქო კოდექსის-Bürgerliches Gesetz Bush-BGB 823-ე მუხლით გათვალისწინებული ნორმაც (მიყენებული ზარალის ანაზღაურება), რომლის თანახმად, ,,პირი, რომელიც კანონსაწინააღმდეგოდ ან დაუდევრობით მიაყენებს ზიანს მეორე პირს, ვალდებულია აუნაზღაუროს მიყენებული ზიანი“. აღნიშნული სამართლის ნორმას კომერციული საიდუმლოს ხელყოფის შემთხვევა გადაყავს დელიქტური ვალდებულების სფეროში, რომელიც, ალბათ, ცალკე თემაა და საკმაოდ დიდ დროსა და კომპლექსურ კვლევას მოითხოვს, რაც სცილდება მოცემული სტატიის ფარგლებს.

გერმანიის სამოქალაქო და სისხლის საპროცესო კოდექსები საკმაოდ დიდ ყურადღებას უთმობენ კომერციული, კონფიდენციალური ინფორმაციების პროცესუალური ნორმებით დაცვას. ასე მაგალითად, გერმანიის სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 383-ე მუხლის მე-6 პუნქტით: ,,პირები, რომლებისთვისაც მათი სამსახურეობრივი მოვალეობების შესრულებისას ცნობილი გახდა ფაქტები, რომელთა გაცვა და გაუმჟღავნებლობა დაცულია კანონით - ამ ფაქტებთან დაკავშირებით, მათზე ვრცელდება მათი საიდუმლოდ დაცვის ვალდებულება“.¹⁴

კომერციული საიდუმლოს სამართლებრივი დაცვის გარანტიები მოცემულია გერმანიის სავაჭრო კანონმდებლობაშიც.

კერძოდ, გერმანიის 1897 წლის სავაჭრო კოდექსის (HGB Handelsgesetzbuch) 90-ე მუხლის თანახმად, ,,სავაჭრო წარმომადგენელს ეკრძალება გამოიყენოს ან შეატყობინოს სხვებს კომერციული ან სამრეწველო საიდუმლოებები, რომლებიც მისთვვის გახდა ცნობილი“. აღნიშნული ვალდებულება აკისრიათ მაკონტროლებელი ორგანოების მუშაკებსაც. კერძოდ, ამავე კანონის 323-ე მუხლით, ,,რევიზორი, მისი თანაშემწეები, მაკონტროლებელი ორგანოების სხვა თანამშრომლები ვალდებულები არიან კანონის საფუძველზე ჩატარებული მაკონტროლებელი ღონისძიებების ჩატარებისას დაიცვან კონფიდენციალურობა. მათვე ეკრძალებათ გამოიყენონ კომერციული და სამრეწველო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციები, რომლებიც მათთვის სამსახურეობრივი საქმიანობისათვის გახდა ცნობილი“. აღსანიშნავია ის გარემოებაც, რომ ასეთი ინფორმაციის გაუმჟღავნებლობის ვადა, ამავე კანონის 323-ე მუხლის მიხედვით, 5 წელია.

გერმანიის სამეწარმეო კანონმდებლობა უმკაცრეს ზომებს აწესებს იმ პირთათვის, ვინც განზრახ ახდენს კომერციული საიდუმლოების გამჟღავნებას. ასე მაგალითად, ,,სააქციო საზოგადოეობის შესახებ“ (AGO) გერმანიის კანონის 93-ე მუხლი და ,,შეზღუდული პასუხისმგებლობის საზოგადოების შესახებ“ კანონის 35-ე მუხლი საზოგადაოების მართვის ორგანოებში წარმოდგენილ პირებს აკისრებენ მკაცრ პასუხისმგებლობას კომერციული, სამრეწველო საიდუმლოების შემცველი ინფორმაციების განზრახ, ბრალეულად გამჟღავნებისათვის.

კომერციული-საბანკო საიდუმლო ფრანგულ სამართალში

საფრანგეთის სამართლის სისტემაშიც მეტად საინტერესო და საკმაოდ რთული თავისებურებებით ხასიათდება კომერციული-საბანკო საიდუმლოება.

ფრანგული სამართალი კომერციულ საიდუმლოს იცავს სისხლის სამოქალაქო და შრომის სამართლის ნორმების დახმარებით. საინტერესოა შრომის სამართლის ცალკეული ნორმები. მოსამსახურე, რომელსაც დაითხოვენ სამუშაოდან და დაიწყებს მუშაობას დათხოვნილი ფირმის კონკურენტ ფირმაში ვალდებულია დაიცვას იმ ინფორმაციის კონფიდენციალურობა, რომელიც მისთვის წინა სამუშაო ადგილზე სამსახურეობრივი საქმიანობისას გახდა ცნობილი. ამასთან, თვით ფირმის, ანუ იურიდიული პირის პასუხისმგებლობა დგება იმ შემთხვევაში, თუ:

იგი სამუშაოზე იღებს მოსამსახურეს, რომელთან დამოკიდებულებისას ცნობილია, რომ იგი შრომითი ხელშეკრულებით დაკავშირებულია სხვა ფირმასთან;

ფირმა აგრძელებს შრომით ურთიერთობებს მუშაკთან, მას შემდეგ, რაც მისთვის ცნობილი გახდა მოსამსახურის შრომითი ურთიერთობების არსებობა სხვა კონკურენტ ფირმასთან. ამ შემთხვევებში ადგილი აქვს ისეთი იურიდიული კატეგორიის დარღვევას, როგორიცაა, ,,ნდობის ბოროტად გამოყენება“.

ფრანგული სამართალი იცნობს ასევე პროფესიულ საიდუმლოს, რომელიც კომერციულ საიდუმლოებასაც შეიცავს გამჟღავნების შედეგად წარმოშობილ სამართლებრივ ურთიერთობებებსაც. კერძოდ დასჯადია ადვოკატების, ექიმების, ნოტარიუსების, სახელმწიფო და არასახელმწიფო მოხელეების პასუხისმგებლობა კონფიდენციალური, კომერციული საიდუმლოების პროფესიული საიდუმლოების გახმაურება.

ფრანგული სამართლის სისტემაში არანაკლებ საინტერესოა საბანკო საიდუმლოს საკითხი.

საფრანგეთის სამოქალაქო კოდექსის 1382-ე მუხლით, ბანკირს, როგორც საკრედიტო დაწესებულების ერთ-ერთ ხელმძღვანელ პირს, გააჩნია საიდუმლოს დაცვის, კომერციული წინდახედულების ვალდებულებები, საფრანგეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 378 მუხლის თანახმად, სწორედ ამ ვალდებულებების დამრღვევთა წრეში ექცევა ,,ბანკირი“, როგორც ,,საიდუმლოს აუცილებელი მფლობელი“. ანალოგიურ მოთხოვნას პროფესიული და კომერციული საიდუმლოების გაუმჟღავნებლობაზე შეიცავს ,,ბანკების შესახებ“ საფრანგეთის 1984 წლის კანონის 52-ე მუხლი. აღნიშნული მუხლის მიხედვით, ყველა ბანკის სამეთვალყურეო საბჭოსა და დირექტორატის წევრები, ასევე ნებისმიერი პირი, განურჩევლად იმისა, დაქირავებული იქნება იგი თუ ბანკის თანამშრომელი, ვალდებულია დაიცვას პროფესიული - კომერციული საიდუმლოება.

კანონი უშვებს გარკვეულ გამონაკლისებსაც, კერძოდ, ბანკების შესახებ ხსენებული კანონის 57-ე მუხლით, პროფეასიული საიდუმლოება არ შეიძლება იმალებოდეს ,,სასამართლო ორგანოებისაგან, რომლებიც ატარებენ ძიებას სისხლის სამართლის საქმეზე“. ბანკირმა არ შეიძლება დამალოს კომერციული საიდუმლო, თუ იგი მხარეა სასამართლო პროცესში და მტკიცებულების სახით სასამართლო მისგან მოითხოვს ამის გამღავნებას ძირითად მაკონტროლებელ ორგანოებს, რომლებსაც უფლება აქვთ მიიღონ ბანკებისაგან კონფიდენციალური ან კომერციული საიდუმლო, წარმოადგენენ საგადასახადო სამსახურები და საფრენგეთის ცენტრალური ბანკი (საბანკო კანონის 57-ე მუხლის მე-2 აბზაცი).

დასკვნის სახით შეიძლება ითქვას, რომ კომერციული საიდუმლოს ნორმატიული ბუნება საკმაოდ ცვალებადი და მზარდი ბუნებისაა. იგი სხვადასხვა ქვეყნების კანონმდებლობაში თითქოს მსგავს პრინციპებს ავითარებს, თუმცა ფორმითა და ნორმატიული ბუნებით აბსოლუტურადბ განსხვავდება ერთმანეთისაგან.

ქართულ კანონმდებლობაში კი ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით მას ენიჭება, ერთი მხრივ მეტი შესაძლებლობა დაცვის თვალსაზრისით, მეორე მხრივ კი, მოითხოვს დაკონკრეტებასა და ქვენორმატიული სამართლებრივი გარანტიების გაზრდას, რათა ნათელი გახდეს მისი იურიდიული ბუნება და განვითარების ტენტენციები.

________________________

1. В. Соловев, Оправдание добра, Т. 2. стр. 284.

2. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, თბილისი, 1999 წ.

3. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, თბილისი, 2000 წ., გვ. 198

4. ზვიად როგავა, „საგადასახადო სამართლის საფუძვლები“, დამხმარე სახელმძღვანელო პრაქტიკოსი მუშაკებისა და სტუდენტებისათვის, თბილისი, 2000 წ., გვ. 225

5. პასუხისმგებლობა სამეწარმეო და სხვა ეკონომიკური დანაშაულისათვის, ნ. გვენეტაძე, გ. მამულაშვილი, თბილისი, 2000 წ., გვ. 258.

6. დავით ძამუკაშვილი, „ინტელექტუალური საკუთრების სამართალი“, თბილისი, 2000 წ., გვ. 288-294.

7. იქვე, გვ. 293.

8. საქართველოს საბანკო კანონმდებლობა, თბილისი, 2001 წ., გვ. 17

9. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, თბილისი, 1997 წ., გვ., 238

10. А. Г. Довтан, Гражданское Процесуальное Паво Германии, М. 2000 г. Ст. 267.

11. Ellinger E. P., Lomnicka E., Modern Banking Law, Oxford, 1994, p. 141

12. А. А. Вишневский, Банковское право Англии, М., 2000, ст. 37.

13. Rechtswörterbuch, Verlag Beck 2000 S. 555.

14. А. Г. Довтан, Граждаиско Процесуальное Право Германии, М. 2000 г. Ст. 266.

გამოყენებული ლიტერატურა:

1. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, თბილისი, 1999 წ.

2. საქართველოს საგადასახადო კოდექსი, თბილისი, 2000 წ., გვ. 198.

3. ზვიად როგავა, ,,საგადასახადო სამართლის საფუძვლები“, დამხმარე სახელმძღვანელო პრაქტიკოსი მუშაკებისა და სტუდენტებისათვის, თბილისი, 2000 წ., გვ. 225.

4. პასუხისმგებლობა სამეწარმეო და სხვა ეკონომიკური დანაშაულისათვის, ნ. გვენეტაძე, გ. მამულაშვილი, თბილისი, 2000 წ., გვ. 258.

5. დავით ძამუკაშვილი, ,,ინტელექტუალური საკუთრების სამართალი”, თბილისი, 2000 წ., გვ. 288-294.

6. იქვე, გვ. 293.

7. საქართველოს საბანკო კანონმდებლობა, თბილისი, 2001 წ., გვ. 17.

8. საქართველოს სამოქალაქო კოდექსი, თბილისი, 1997 წ., გვ. 238.

9. А. Г. Довтан, Гражданское Процесуальное Право Германии, М., 2000 г., ст. 267.

10. Ellinger E.P., Lomnicka E., Modern Banking Law, Oxford, 1994, p. 141.

11. А. A. Вишневский, Банковское право Англии, M., 2000, ст. 37.

12. Rechtsworterbuch, Verlag Beck, 2000 S. 555.

13. А. Г. Довтан, Гражданско Процесуальное Право Германии, М., 2000 г. ст. 266.

ნათია წკეპლაძე
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 და 61-ე მუხლებში ვხვდებით ტერმინს - „აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტი“.

აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის დეფინიციას კანონმდებელი იძლევა კოდექსის მე-2 მუხლში, სადაც იგი განმარტებულია შემდეგნაირად: ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, რომელიც დაინტერესებულ მხარეს ანიჭებს რაიმე უფლებას ან სარგებელს.

აღვნიშნავთ, რომ აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტი წარმოადგენს ინდივიდუალურ სამართლებრივ აქტს; იგულისხმება, რომ აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის გამოცემა შეუძლია ადმინისტრაციულ ორგანოს თავისი უფლებამოსილების ფარგლებსა და კომპეტენციის სფეროში.

აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ნიმუშად შეიძლება მოვიყვანოთ რამდენიმე მაგალითი:

1. სოფელ შილდის საკრებულოს გამგებლის 1997 წლის 10 აპრილის დადგენილება „გ. სიბაშვილისათვის მიწის ნაკვეთის გამოყოფის თაობაზე.“

2. საქართველოს პრეზიდენტის 1998 წლის 5 თებერვლის №25 განკარგულება ,,სააქციო საზოგადოების ,,ელიტას“ სახელმწიფო საკუთრებაში არსებულ აქციათა პაკეტების სააქციო საზოგადოება საქართველოს „პურპროდუქტების“ კორპორაციისათვის პირდაპირი მიყიდვის წესით პრივატიზების შესახებ.“

3. თბილისის მუნიციპალიტეტის კაბინეტის 1998 წლის 4 აგვისტოს №1203.16 დადგენილება „ო. იმედაშვილისათვის კომუნალური ფონდიდან ბინის გამოყოფის თაობაზე“.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი განსხვავებულ სამართლებრივ რეჟიმს ადგენს ამ კოდექსის ამოქმედებამდე გამოცემული აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადების შემთხვევებში.

კოდექსის XVI თავის, რომელიც გარდამავალ დებულებებს შეიცავს, 218-ე მუხლის II პუნქტით დადგენილია, რომ არ შეიძლება ამ კოდექსის ამოქმედებამდე გამოცემული აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადება, თუ პირმა განახორციელა იურიდიული მნიშვნელობის რაიმე ქმედება ამ აქტის საფუძველზე, გარდა ამ კოდექსის მე-60 მუხლის I ნაწილის ,,ბ“ ქვეპუნქტით და 61-ე მუხლის II ნაწილის ,,ა“, ,,ბ“ და ,,გ“ ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა; დავძენთ, რომ ნორმა იმპერატიულ ხასიათს ატარებს.

გავეცნოთ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის საფუძველზე და მის დებულებათა შესაბამისად კოდექსის ამოქმედების შემდეგ გამოცემული აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადების შესაძლებლობას ან შეზღუდვებს.

კოდექსის მე-60 მუხლი ადგენს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად გამოცხადების პირობებს. ასეთებად მიჩნეულია: აქტის გამოცემა არაუფლებამოსილი ორგანოს ან არაუფლებამოსილი პირის მიერ; შემთხვევა, როდესაც აქტის შესრულება გამოიწვევს დანაშაულს ან შეუძლებელია ფაქტობრივი მიზეზის გამო; თუ აქტი ეწინააღმდეგება კანონს ან არსებითად დარღვეულია მისი მომზადების ან გამოცემის კანონმდებლობით დადგენილი სხვა მოთხოვნები.

მითითებული მუხლის მე-4 პუნქტი უშვებს შესაძლებლობას, რომ აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტი შეიძლება არ გამოცხადდეს ბათილად, თუ დაინტერესებულ მხარეს კანონიერი ნდობა აქვს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მიმართ. აქვე მოცემულია გამონაკლისი შემთხვევები, კერძოდ, ასეთი შესაძლებლობა გამოირიცხება, თუ აქტი არსებითად არღვევს სახელმწიფო, საზოგადოებრივ ან სხვა პირის კანონიერ უფლებებს ან ინტერესებს.

დაინტერესებული მხარის კანონიერი ნდობა არსებობს (წარმოიშობა) იმ შემთხვევაში, თუ პირმა, ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის საფუძველზე, განახორციელა იურიდიული მნიშვნელობის მოქმედება და აქტის ბათილად გამოცხადებით მას მიადგება ზიანი, ვინაიდან, კოდექსის მე-60 მუხლის მე-7 პუნქტის მიხედვით, ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად გამოცხადება ნიშნავს მისი ძალაში შესვლიდან წარმოშობილი სამართლებრივი შედეგების გაუქმებას, რაც გულისხმობს, რომ ბათილია აქტი მის საფუძველზე წარმოშობილი ან მისგან გამომდინარე სამართლებრივი შედეგებითურთ, ანუ ანულირდება ყველა ის სამართლებრივი შედეგი, რომელიც წარმოიქმნა ადმინისტრაციული აქტის საფუძველზე, რასაც შესაძლოა დაინტერესებული მხარისათვის მძიმე შედეგები მოჰყვეს; მაგალითად: ო. იმედაშვილმა, რომელსაც თბილისის მუნიციპალიტეტის კაბინეტის 1998 წლის 4 აგვისტოს №1203.16 დადგენილებით გამოეყო (გადაეცა) საცხოვრებელი ბინა კომუნალური ფონდიდან, მოახდინა ბინის პრივატიზაცია, რის შედეგადაც მიიღო საკუთრების დამადასტურებელი მოწმობა. იმედაშვილისათვის ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გამოცემული ადმინისტრაციული აქტი, აღმჭურველი აქტია, რომლის საფუძველზეც იმედაშვილმა განახორციელა იურიდიული მნიშვნელობის ქმედება - მოახდინა ბინის პრივატიზაცია, ანუ სახელმწიფოსაგან გამოისყიდა ბინა და მიიღო საკუთრების დამადასტურებელი მოწმობა - გახდა ბინის მესაკუთრე.

ბუნებრივი და ლოგიკურია, რომ კონკრეტულ შემთხვევაში პირს ჰქონდა კანონიერი ნდობა ადმინისტრაციული ორგანოს მიმართ, მის მიერ გამოცემული ადმინისტრაციული აქტის მიმართ, წინააღმდეგ შემთხვევაში, იგი არც განახორციელებდა იურიდიული მნიშვნელობის ქმედებას, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, რაკი პირმა აქტის საფუძველზე იურიდიული მნიშვნელობის ქმედება განახორციელა, ამ შემთხვევაში არსებობს კანონიერი ნდობა, და ასევე ლოგიკურია, რომ ასეთი აქტის ბათილად გამოცხადებისას მხარეს მიადგება ზიანი.

მითითებული ნორმა გამორიცხავს აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად არ ცნობის საკითხს, როცა აქტი არსებითად არღვევს სახელმწიფო, საზოგადოებრივ ან სხვა პირის კანონიერ უფლებებს ან ინტერესებს. ამგვარად, თუ სახეზეა ჩამოთვლილი პირობები, მხარის მიერ კანონიერი ნდობის არსებობა ადმინისტრაციული აქტის ბათილობისათვის დამაბრკოლებელ გარემოებად არ შეიძლება იქნას მიჩნეული.

აღმჭურველი ადმინისტრაციული-სამართლებრივი აქტის, რომლითაც ირღვევა სხვა პირის უფლებები ან კანონიერი ინტერესები, ბათილად გამოცხადების შემთხვევაში, კანონიერი ნდობის არსებობისას, კანონი, კერძო და საჯარო ინტერესების დაცვის საფუძველზე, დაინტერესებულ მხარეს ანიჭებს უფლებას აინაზღაუროს აქტის ბათილად გამოცხადებით მიყენებული ქონებრივი ზიანი.

მითითებული ნორმის შესაბამისად, დაინტერესებულ მხარეს წარმოეშობა მოთხოვნა ქონებრივი ზიანის ანაზღაურების თაობაზე, ხოლო ადმინისტრაციულ ორგანოს - მოვალეობა აუნაზღაუროს დაინტერესებულ მხარეს აქტის ბათილად გამოცხადებით მიყენებული ქონებრივი ზიანი.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 61-ე მუხლი ადგენს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების პირობებს.

მითითებული მუხლის მე-2 პუნქტით განსაზღვრულია ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილების ფარგლები. როცა საქმე ეხება ორგანოს მიერ აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადებას, ნორმა უთითებს ადმინისტრაციული ორგანოს შესაძლებლობას ძალადაკარგულად გამოაცხადოს აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტი შემდეგ შემთხვევებში:

ა) თუ ეს პირდაპირ არის მითითებული კანონში ან მის საფუძველზე გამოცემული ზემდგომ ორგანოს კანონქვემდებარე აქტში;

ბ) თუ კანონმდებლობის შესაბამისად ეს პირდაპირ არის მითითებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტში.

გ) დაინტერესებულმა მხარემ არ შეასრულა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით დადგენილი ვალდებულება, რომლის შეუსრულებლობაც კანონმდებლობის შესაბამისად შეიძლება გახდეს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების საფუძველი.

დ) გაუქმდა ან შეიცვალა შესაბამისი ნორმატიული აქტი, რაც ადმინისტრაციულ ორგანოს ართმევს შესაძლებლობას გამოსცეს ასეთი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი და ადმინისტრაციული აქტის მოქმედებამ შეიძლება მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენოს სახელმწიფო ან საზოგადოებრივ ინტერესებს.

ე) არსებობს ახლად აღმოჩენილი ან ახლად გამოვლენილი გარემოება, აგრეთვე, შესაბამისი სამეცნიერო-ტექნიკური აღმოჩენა ან გამოგონება, რაც ადმინისტრაციულ ორგანოს ართმევს შესაძლებლობას გამოსცეს ასეთი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი და ადმინისტრაციული აქტის მოქმედებამ შეიძლება მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენოს სახელმწიფო ან საზოგადოებრივ ინტერესებს.

მხოლოდ ზემოჩამოთვლილი შემთხვევებით ამოიწურება ადმინისტრაციული ორგანოს უფლებამოსილება აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადებისას.

აღსანიშნავია ის გარემოება, რომ 61-ე მუხლის თანახმად, მოცემულ პირობათაგან მხოლოდ ,,დ” და ,,ე” ქვეპუნქტებით გათვალისწინებულ შემთხვევებში დაინტერესებულ მხარეს, რომელსაც მიადგა ზიანი, წარმოეშობა ზიანის ანაზღაურების მოთხოვნის უფლება, ისიც იმ შემთხვევაში, თუ მას ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების მიმართ კანონიერი ნდობის საფუძველი გააჩნდა.

ამავე მუხლში, განსხვავებით კოდექსის მე-60 მუხლისაგან (ადმინისტრაციული აქტის ბათილად გამოცხადება), ზიანის ანაზღაურების ოდენობის საკითხი დაკონკრეტებულია და წარმოდგენილია შემდეგი ფორმულირებით. ზიანის ანაზღაურების ოდენობას, საჯარო და კერძო ინტერესების ურთიერთგაწონასწორების საფუძველზე, ადგენს ის ადმინისტრაციული ორგანო, რომელმაც ძალადაკარგულად გამოაცხადა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, ანუ ადმინისტრაციული ორგანო კი არ განსაზღვრავს ზიანის ოდენობას, არამედ ადგენს ამ ოდენობას, კერძო და საჯარო ინტერესების ურთიერთგაწონასწორების საფუძველზე. ე.ი. ზიანის ოდენობის განსაზღვრა დაინტერესებული მხარის პრეროგატივაა, ხოლო ადმინისტრაციული ორგანო მოთხოვნილი ოდენობიდან ადგენს ოპტიმალურ ზღვარს, რა დროსაც არ უნდა იქნას შელახული არც კერძო და არც საჯარო ინტერესი, სწორედ მათი ურთიერთშეხამების პრინციპს უნდა ეფუძნებოდეს პირსა და ადმინისტრაციულ ორგანოს შორის სამართლებრივი ურთიერთობა.

გავეცანით რა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის ამოქმედებიდან და მისი დებულებათა შესაბამისად გამოცემული აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად და ძალადაკარგულად გამოცხადების შეზღუდვები, აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ კოდექსის 218-ე მუხლი კიდევ უფრო აფართოებს და უსაზღვროდ ზრდის აღმჭურველი ადმინიტრაციული აქტის მნიშვნელობას, ხაზს უსვამს მის სპეციფიკურობას, განსაზღვრავს რა აღნიშნული კოდექსის ამოქმედებამდე გამოცემული აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად გამოცხადების შეზღუდვებს, კერძოდ, ნორმა იმპერატიულად ადგენს, რომ არ შეიძლება ამ კოდექსის ამოქმედებამდე აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადება, თუ პირმა განახორციელა იურიდიული მნიშვნელობის რაიმე ქმედება ამ აქტის საფუძველზე, გარდა ამ კოდექსის მე-60 მუხლის I ნაწილის ,,ბ'` ქვეპუნქტითა და 61-ე მუხლის II ნაწილის ,,ა'`, ,,ბ'`, და ,,გ'` ქვეპუნქტებით გათვალისწინებული შემთხვევებისა.

აუცილებელია აღვნიშნოთ, რომ ნორმის განმარტებისას ან გამოყენებისას, განსაზღვრული უნდა იქნეს, ასეთი აქტის საფუძველზე განხორციელებულა თუ არა პირის მიერ იურიდიული მნიშვნელობის რაიმე ქმედება, ანუ თუ ასეთი ქმედება არ არის განხორციელებული ამ შემთხვევაში, 218-ე (2) მუხლის გამოყენება არ ხდება და აქტის ბათილად ცნობის დამაბრკოლებელი გარემოება არ არსებობს, ე.ი. გასაჩივრებული აქტის ბათილად ცნობის აკრძალვის (დაუშვებლობის) ერთ-ერთი პირობა არის ამ აქტის საფუძველზე პირის მიერ იურიდიული მნიშვნელობის რაიმე ქმედების განხორციელება.

აქვე გვინდა აღვნიშნოთ, რომ კოდექსის 218-ე მუხლი ადგენს მხოლოდ აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის ბათილად და ძალადაკარგულად გამოცხადების შეზღუდვებს და არავითარ შემთხვევაში არ შეიძლება მისი გამოყენება ადმინისტრაციული გარიგების ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადებასთან დაკავშირებით, ანუ კოდექსი, მის ამოქმედებამდე განხორციელებული ადმინისტრაციულ გარიგების კანონიერების შემოწმებისას, არავითარ შეზღუდვებს არ ითვალისწინებს, ხოლო კოდექსის ამოქმედებიდან და მისი დებულებების მიხედვით დადებული ადმინისტრაციული გარიგების ბათილად გამოცხადების საკითხს აწესრიგებს კოდექსის 70-ე მუხლი.

უკიდურესად ვიწროა ასეთი აქტის ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადების შესაძლებლობათა წრე; მითითებული ნორმის ორაზროვანი ინტერპრეტაცია გამორიცხულია, რადგან ის თავისი შინაარსით, ცალსახა და ერთმნიშვნელოვანია, შესაბამისად, იქმნება საფუძველი ფიქრისა, რომ კოდექსის ამოქმედებამდე გამოცემული აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრებამ შესაძლებელია საერთოდ დაკარგოს აზრი, ვინაიდან მოსარჩელისათვის წინასწარ ცნობილია მოთხოვნის სამართლებრივი შედეგი, რაღა თქმა უნდა, - უარყოფითი, შესაძლოა უკანონო და ამასთან, უსამართლოც, რადგანაც სავსებით დასაშვებია, თანაც არა ერთ შემთხვევაში, რომ აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტი გამოცემული იყოს კანონის მოთხოვნათა არსებითი დარღვევებით (მე-60 მუხლის ,,ა” ქვეპუნქტი); გამოცემული იყოს არაუფლებამოსილი ორგანოს ან არაუფლებამოსილი პირის მიერ (მე-60 ,,ბ” ქვეპუნქტი); ეწინააღმდეგებოდეს კანონს (,,დ” ქვეპუნქტი), ან არსებითად არღვევდეს სახელმწიფო, საზოგადოებრივ ან სხვა პირის კანონიერ უფლებებს ან ინტერესებს (მე-60 მუხლის პუნქტი 4). თუკი ზემოაღნიშნულს კონკრეტული მაგალითების ფონზე განვიხილავთ, ცხადი გახდება, რა საშიშ პრეტენდენტთან შეიძლება გვქონდეს საქმე, კერძოდ, არსებითად არის დარღვეული ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის ან მომზადების წესი, რომლის არარსებობის შემთხვევაში მოცემულ საკითხზე მიღებული იქნებოდა სხვაგვარი გადაწყვეტილება. ან კიდევ, აქტი არსებითად არღვევს სახელმწიფო, საზოგადოებრივ ან სხვა პირის კანონიერ უფლებებს ან ინტერესებს, მაგრამ მისი შესრულება არ გამოიწვევს დანაშაულს?! ასეთი ლოგიკით უნდა გაგრძელდეს სახელმწიფო, საზოგადოებრივი ან სხვა პირის კანონიერი უფლებებისა და ინტერესების დარღვევა?! ვინაიდან ასეთი აქტის ბათილად ცნობა დაუშვებელია.

რა შედეგები შეიძლება გამოიწვიოს აღნიშნული ნორმის პრაქტიკაში გამოყენებამ ადმინისტრაციულ ორგანოთა და სასამართლოების მიერ?!

ანალიზის შედეგად, მივდივართ დასკვნამდე, რომ კოდექსის 218-ე მუხლი აშკარად ამოვარდნილია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის საერთო პროგრესული მუხტით გამსჭვალული დებულებებიდან და პრინციპებიდან. ვფიქრობთ, ნორმის დახვეწა-დამუშავებაზე, მისი მართებული და გააზრებული რედაქციით ჩამოყალიბებაზე მუშაობა უნდა გაგრძელდეს.

მამუკა მათიაშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შემუშავება, მიღება და ამოქმედება სახელმწიფოებრივი მნიშვნელობის საკითხია და ზედმეტია იმაზე საუბარი, თუ როგორია მისი როლი საზოგადოებისა და სახელმწიფო ინსტიტუტების სრულყოფილი ფუნქციონირებისათვის. ერთი რამ თავისთავად ცხადია - აღნიშნული საკანონმდებლო აქტიდან გამომდინარე, მრავალ სიკეთეთა შორის, უწინარესად წარმოჩინებულია მათში ყველაზე მნიშვნელოვანი, კერძოდ ის, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი არის ერთ-ერთი საკანონმდებლო აქტი, რომელიც გამოხატავს, წარმოაჩენს და წარმოადგენს სახელმწიფოს დემოკრატიულობის სახესა და დონეს.

კოდექსით მრავალი საჭირო და აუცილებელი საკითხის მარეგულირებელი ნორმებია დაწესებული, თუმცა წინამდებარე ნაშრომში ჩვენ შევეხებით მხოლოდ ერთ მათგანს, ადმინისტრაციული წარმოების განხორციელების ასპექტებს; შევეცდებით ზოგადად მიმოვიხილოთ ადმინისტრაციული წარმოება, მისი სახეები, გამოვკვეთოთ ადმინისტრაციული წარმოების როლი ადმინისტრაციული ორგანოს ფუნქციონირებასა და ზოგადი კომპეტენციების განხორციელებაში, ასევე, წარმოვაჩენთ ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე მხარეების როლს, მათ უფლებებსა და მოვალეობებს.

თავდაპირველად, მნიშვნელოვანია გავერკვეთ, თუ რა არის ადმინისტრაციული წარმოება. არსებობს მრავალი სახის წარმოება, კერძოდ, საზოგადოებრივი საქმიანობის ყველა სფეროში გამოიყენება წარმოების სხვადასხვა წესები, რომელთა მიხედვითაც შესაძლებელია გადაწყდეს ესა თუ ის საკითხი. ადმინისტრაციული წარმოება არის ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული აქტების მიღებისა და გამოცემის სფეროში წარმოებული გარკვეული საქმიანობისა და უფლებამოსილებების მოწესრიგებული ერთიანობა, რომელიც გამოიხატება იმ ნორმებისა და წესების ერთობლიობით, რომლებიც საჭიროა კონკრეტული საკითხის გარკვევისათვის.

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შესაბამისად, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ხორციელდება მარტივი ადმინისტრაციული წარმოება, ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოება და საჯარო ადმინისტრაციული წარმოება.

თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში, ადმინისტრაციული წარმოებისათვის გამოიყენება მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებისათვის დადგენილი წესები. აქვე, კანონმდებლობა ითვალისწინებს შემთხვევებს, როდესაც დასაშვებია და აუცილებელიც ადმინისტრაციული წარმოების სხვა სახეებით სარგებლობა. ფორმალური და საჯარო ადმინისტრაციული წარმოება ითვალისწინებს მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებით დადგენილი ზოგადი წესების გამოყენებას, თუმცა ამ შემთხვევაში ისინი გამოიყენება კანონმდებლობითა და კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული პირობების არსებობისას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ფორმალური ადმინისტრაციული წარმოებისაგან განსხვავებით, საჯარო ადმინისტრაციული წარმოება, მართალია, გამოიყენება კანონით პირდაპირ გათვალისწინებულ შემთხვევებში, მაგრამ არსებობს გამონაკლისები, მაგალითად, როდესაც იგი შეიძლება გამოყენებულ იქნეს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებული გადაწყვეტილების შესაბამისად, რომელიმე კონკრეტულ შემთხვევისათვის.

ასევე საყურადღებოა, რომ კოდექსის შესაბამისად, დამოუკიდებელი ორგანოსათვის განსაზღვრულია განსხვავებული წესები, რომელთა მიხედვითაც არ მოქმედებს ასეთი ორგანოს მიერ ადმინისტრაციული აქტის გამოცემისათვის აუცილებელი ადმინისტრაციული წარმოებისათვის დადგენილი ზოგადი წესებისაგან განსხვავებული შეზღუდვები, რომელთაგან გამომდინარეც ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირს არ შეუძლია წარმოებაში მონაწილეობა, თუ იგი დაინტერესებულია განსახილველ საქმეში, ან თუ დაინტერესებული მხარის ნათესავია ან ექსპერტია მოცემულ საქმეში, ასევე, თუ აქვს სხვა სახის მატერიალური ან ფინანსური დაინტერესება. აქვე აუცილებელია აღინიშნოს გარემოება, რომლის გამოც ადმინისტრაციული აქტის გამოცემა დამოუკიდებელი ორგანოს მიერ ხორციელდება განსხვავებული წესით, ვიდრე ჩვეულებრივი ადმინისტრაციული წარმოებისას მიღებული პროცედურით. ამ საკითხებთან დაკავშირებით, როგორც წესი, ადმინისტრაციული აქტის მომზადება ხდება მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებით, თუ კანონი არ ითვალისწინებს ადმინისტრაციული წარმოების სხვა სახის გამოყენებას ან წარმოებისათვის დადგენილი გარკვეული მოთხოვნების უგულებელყოფას. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ ადმინისტრაციული წარმოება ხორციელდება როგორც ნებისმიერ ადმინისტრაციულ ორგანოში, ასევე კოლეგიურ ადმინისტრაციულ ორგანოშიც, რომელშიც წარმოების ყველა წესი აბსოლუტურად იდენტურია. თუმცა, ორგანოს შემადგენლობისა და სტრუქტურიდან გამომდინარე, არის რიგი თავისებურებებისა, რომლებსაც ქვემოთ შევეხებით. ამ შემთხვევაში შესაძლებელია გამოიყოს ერთი უმთავრესი განსხვავება - კოლეგიურ ორგანოში გადაწყვეტილება მიიღება კოლეგიის სხდომის უმრავლესობით და არა ერთპიროვნული გადაწყვეტილებით.

ადმინისტრაციული წარმოება თავისი არსით საკმაოდ რთული ინსტიტუტია, რადგან იგი მოიცავს ყველა საფეხურს ადმინისტრაციული აქტის მომზადებიდან მის გამოცემამდე, ასევე ითვალისწინებს ნებისმიერ პროცედურას, რომელიც შესაძლებელია წარმოიშვას განმცხადებლის მიერ განცხადებისა და შესაბამისი მოთხოვნის წარმოდგენის შემთხვევაში. სწორედ აღნიშნული ურთულესი ფუნქციური დატვირთვიდან გამომდინარე, თუ რამდენად კანონიერად და მიზანმიმართულად ხორციელდება ადმინისტრაციული წარმოება, რამდენად დიდია მოქალაქეების ცოდნა ადმინისტრაციულ წარმოებაში მათი უფლებების შესახებ და რა როლს თამაშობს საზოგადოება, ზოგადად წარმოების განხორციელებაში, შესაძლებელია რათა ზოგადად, დავასკვნათ, თუ რამდენად დემოკრატიულად ვითარდება სახელმწიფო და როგორ ფუნქციონირებენ მისი ადმინისტრაციული ინსტიტუტები.

სწორედ აღნიშნული მაჩვენებლების გაზრდის მიზნით, აუცილებელია პროპაგანდა, რომელიც საზოგადოებას აჩვენებს, თუ რა უფლებებით სარგებლობს იგი ადმინისტრაციული ორგანოების წინაშე. ამ მხრივ საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი მრავალი ნოვაციის შემომტანია. აქედან გამომდინარე, და მოქალაქეები აქტიურად უნდა ჩაებან საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, რადგან მიგვაჩნია, რომ თანამედროვე, განვითარებული და დემოკრატიული საზოგადოებისათვის აუცილებელია იმ უფლებების ცოდნა, რომელთა დეკლარირებაც ხდება სხვადასხვა საერთაშორისო სამართლის წყაროებიდან და რომელთა რეალური დაცვის ერთ-ერთი გარანტი ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსია.

ყოველივე აღნიშნულის ფონზე საინტერესოა მიმოვიხილოთ, თუ როგორ ხდება ადმინისტრაციული წარმოების დაწყება, რა არის საფუძველი და რა როლს თამაშობს მოქალაქე წარმოების მიმდინარეობაში. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შესაბამისად, ადმინისტრაციული წარმოების დაწყება შესაძლებელია ორ შემთხვევაში: დაინტერესებული პირის მიერ შესაბამისი განცხადების წარდგენით და ადმინისტრაციული ორგანოსათვის კანონმდებლობით დადგენილი ვალდებულების შესრულების მომენტისათვის. უფრო დეტალურად რომ განვიხილოთ, ვნახავთ, რომ ადმინისტრაციული ორგანოსათვის არსებობს ადმინისტრაციული წარმოების დაწყების მხოლოდ ორი საფუძველი: დაინტერესებული პირის მიერ განცხადების შეტანა და\\ან კანონმდებლობით, კონკრეტული კანონით ან კანონქვემდებარე აქტით გათვალისწინებული შემთხვევა. აღნიშნული საკითხის განხილვისას ყურადღებას იქცევს ის გარემოება, რომ ადმინისტრაციული წარმოების დასაწყისისათვის თანაბარი უფლებებით სარგებლობენ და ერთ საფეხურზე დგას: წარმოების დაწყება მოქალაქის მიერ განცხადების მიღებისას და კანონმდებლობით გათვალისწინებული კონკრეტული შემთხვევისას.

ადმინისტრაციულ წარმოებაში არსებობენ ადმინისტრაციული წარმოების მონაწილეები და მხარეები. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით დადგენილი წესის შესაბამისად, ადმინისტრაციული წარმოების მონაწილე შესაძლებელია იყოს პირი, რომლის განცხადების საფუძველზეც დაწყებულია ადმინისტრაციული წარმოება (განმცხადებელი), თვითონ ის ადმინისტრაციული ორგანო ვის კომპეტენციაშიც შედის საკითხის განხილვა, ან სხვა ადმინისტრაციული ორგანო, რომელიც კანონმდებლობით გათვალისწინებულ შემთხვევაში მონაწილეობს საკითხის განხილვაში, ასევე, ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილეობის უფლების მქონე ნებისმიერი სხვა პირი ან დაინტერესებული მხარე. აღნიშნულის ფონზე საინტერესოდაა გამოკვეთილი ადმინისტრაციული წარმოების მხარეები, კერძოდ კოდექსის შესაბამისად ადმინისტრაციული წარმოების მხარე შესაძლებელია იყოს თვითონ ადმინისტრაციული ორგანო და სხვა ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირი.

კოდექსის შესაბამისად, მნიშვნელოვნად არის დაცული ადმინისტრაციული წარმოების მონაწილე მხარის ინტერესები. კერძოდ, ნებისმიერი მონაწილე მხარე უფლებამოსილია სარგებლობდეს წარმომადგენლის მომსახურებით, რომელიც სპეციალურად მინიჭებული უფლებამოსილების შესაბამისად, ყველა საკითხზე წარმოადგენს შესაბამის მხარეს, იცავს მის უფლებებსა და გარანტიებს. ადმინისტრაციული წარმოების მონაწილე მხარის ინტერესებშია აუცილებლად სარგებლობდეს სპეციალური წარმომადგენლით, თუკი განცხადების ავტორია 25-ზე მეტი ადამიანი. ასეთ შემთხვევაში წარმომადგენლად ინიშნება მხოლოდ ფიზიკური პირი და, შესაბამისად, მას მიენდობა დაინტერესებული პირთა ჯგუფის ინტერესების წარმოდგენა. კოდექსის შესაბამისად, საკმაოდ გაზრდილია წარმომადგენლის როლი ადმინისტრაციული წარმოების მსვლელობაში, კერძოდ, იმ შემთხვევაში, თუ კანონმდებლობით დადგენილი ყველა მოთხოვნის საწინააღმდეგოდ მაინც აღმოჩნდება, რომ მხარე არ სარგებლობს შესაბამისი წარმომადგენლის მომსახურებით, მაშინ ადმინისტრაციული ორგანო მიმართავს სასამართლოს, რათა მან უზრუნველყოს შესაბამისი წარმომადგენლის დანიშვნა, თუმცა ასეთ შემთხვევაში წარმომადგენელი იტოვებს უფლებამოსილებას მოითხოვოს ადმინისტრაციული ორგანოსაგან შესაბამისი ანაზღაურება. აქვე აღსანიშნავია, რომ წარმომადგენლის მომსახურება ყველა შემთხვევაში ანაზღაურებადია.

კანონი ადმინისტრაციული ორგანოსათვის აწესებს გარკვეულ წესებს, რომელთა დაცვაც სავალდებულოა იმისათვის, რომ უზრუნველყოფილ იქნეს წარმოებაში მონაწილე სხვა მხარის ინტერესები და უფლებები. კერძოდ, ამ შემთხვევაში უზრუნველყოფილია არასახელმწიფო ენაზე (უცხო ენაზე) წარმოდგენილი განცხადების თაობაზე ადმინისტრაციული წარმოების განხორციელების წესი, რომელიც გულისხმობს განცხადების თარგმნასა და, შესაბამისად, შემდგომში მის წარმოდგენას. საზოგადოებისა და მოქალაქეების სასიკეთოდ მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია აცნობოს ნებისმიერ დაინტერესებულ მხარეს წარმოების დაწყების შესახებ. ცნობა უნდა მოიცავდეს ინფორმაციას წარმოების შინაარსის შესახებ. აღნიშნულ კომპეტენციასთან ერთად, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ჩააბას ადმინისტრაციულ წარმოებაში დაინტერესებული მხარე მისი წერილობითი თხოვნის შემთხვევაში.

ამ დროს თუ ადმინისტრაციული წარმოება დაინტერესებული პირის მიერ განცხადების შეტანით დაიწყება, განმცხადებელი უნდა აკმაყოფილებდეს ყველა მოთხოვნას, რომელსაც მას წამოუყენებს კანონმდებელი, კერძოდ, განცხადება უნდა წარმოდგენილი იყოს მხოლოდ იმ ორგანოში, რომელიც, კანონმდებლობის შესაბამისად, უფლებამოსილია გადაწყვიტოს შესაბამისი საკითხი, მან ასევე უნდა გაითვალისწინოს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ განცხადებისათვის დადგენილი სპეციალური წესების გაცნობისა და განცხადების წარდგენის შესახებ. განმცხადებლის მიერ შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოში წარდგენილი განცხადება უნდა შეიცავდეს ყველა მონაცემს, რათა განმცხადებლის მოთხოვნა გასაგები იყოს და, შესაბამისად, უზრუნველყოფილ იქნეს წარმოების დაწყება და მისი ნორმალური მსვლელობა. განცხადება უნდა შეიცავდეს განმცხადებლის ვინაობასა და მისამართს (იგულისხმება პირის მუდმივი საცხოვრებელი და რეგისტრაციის ადგილი), მოთხოვნის შინაარსს, რომელშიც დეტალურად უნდა იყოს წარმოჩენილი, თუ რას ითხოვს პირი. გარდა ამისა, განცხადების ფორმის სრულყოფისათვის აუცილებელია განცხადებაზე შესაბამისი თარიღი და ხელმოწერა, ასევე, საქმისათვის აუცილებელი თანდართული დოკუმენტების ნუსხა.

განცხადების წარმოდგენის შემთხვევაში ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია მოახდინოს მისი რეგისტრაცია კანონმდებლობით დადგენილ ფარგლებში, ასევე, განმცხადებელს უფლება აქვს მოითხოვოს მის მიერ წარდგენილი განცხადების რეგისტრაციის დამადასტურებელი მოწმობა. კანონი ითვალისწინებს ისეთ გარემოებებსაც, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ხუთი დღის განმავლობაში განცხადება გადაუგზავნოს სხვა შესაბამის ადმინისტრაციულ ორგანოს, თუ მასში დასმული საკითხის გადაწყვეტა არ შედის მის კომპეტენციაში. ამასთან, კანონი იმპერატიულად კრძალავს გადამგზავნი ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ რაიმე მოსაზრების წარმოდგენას განსახილველი საკითხის გადაწყვეტასთან დაკავშირებით, ასევე, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია აღნიშნული მოქმედების შესახებ ორი დღის ვადაში შეატყობინოს განმცხადებელს. ადმინისტრაციული ორგანო ასევე ვალდებულია 5 დღის ვადაში წერილობითი სათანადო დასაბუთებით აცნობოს განმცხადებელს, თუ წარმოდგენილი საკითხი არ შედის მის უფლებამოსილებაში და წარმოადგენს სასამართლოს კომპეტენციას. კანონის შესაბამისად ადმინისტრაციულ ორგანოს არა აქვს უფლებამოსილება დააწესოს განცხადებასთან ერთად რაიმე დამატებითი საბუთის ან ინფორმაციის მოთხოვნა, თუ ამას არ ითვალისწინებს კანონი, ასევე, მას უფლება არა აქვს შეწყვიტოს ადმინისტრაციული წარმოება რაიმე დამატებითი საბუთის ან ინფორმაციის მოთხოვნის საბაბით. თუმცა ეს საკითხი ისე არ უნდა გავიგოთ, რომ ადმინისტრაციულ ორგანოს არა აქვს უფლება მოითხოვოს ისეთი დოკუმენტები, რომლებიც კანონით ან კანონქვემდებარე აქტითაა დადგენილი, და ამასთან ერთად, ისინი აუცილებელია საქმის საბოლოო დეტალების დადგენისათვის. ასეთ შემთხვევაში, კოდექსის თანახმად, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია 3 დღის განმავლობაში შეამოწმოს, შეესაბამება თუ არა განცხადება კანონით დადგენილ მოთხოვნებს, ასევე, უფლებამოსილია დამატებით მოითხოვოს ყველა დოკუმენტი ან ნებისმიერი ინფორმაცია, რომელიც განსაზღვრულია კანონქვემდებარე აქტით და აუცილებელია კონკრეტულ ვითარებაში. ასეთ შემთხვევაში ადმინისტრაციულ ორგანო უფლებამოსილია განსაზღვროს საბუთების წარმოდგენის საბოლოო ვადა, რომელიც არ შეიძლება იყოს 5 დღეზე ნაკლები, თუმცა იგი არ შეიძლება გაგრძელდეს 15 დღეზე მეტი ვადით. განმცხადებლის ინტერესებშია ის გარემოებაც, რომ დამატებითი საბუთების ან ინფორმაციის მიღებამდე პერიოდი არ შედის ადმინისტრაციული წარმოების საერთო ვადაში. კანონის შესაბამისად, ადმინისტრაციული ორგანო სარგებლობს უფლებით განუხილველად დატოვოს განცხადება იმ შემთხვევაში, თუ განმცხადებელი ვერ წარმოადგენს მისთვის კანონმდებლობით დადგენილ და საქმისათვის აუცილებელ მონაცემებს.

საყურადღებოა ადმინისტრაციული ორგანოების ურთიერთთანამშრომლობა ადმინისტრაციული წარმოების განხორციელებაში, კერძოდ, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია განცხადება და მასზე თანდართული დოკუმენტები მისი მიღებიდან 5 დღის ვადაში გადაუგზავნოს სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოს ან საზოგადოებრივ ექსპერტს, რომელიც, კანონმდებლობის შესაბამისად, უფლებამოსილია მონაწილეობდეს ადმინისტრაციულ წარმოებაში. ამ კონკრეტული შემთხვევისათვის ასევე დადგენილია ადმინისტრაციული ორგანოს ან საზოგადოებრივი ექსპერტის მიერ დასკვნის წარმოდგენის ვადა (ორი კვირა), ასევე, ადმინისტრაციული წარმოების უწყვეტობისა და შეუფერხებლობის უზრუნველყოფის მიზნით, დასკვნის წარმოდგენა არ ითვალისწინებს წარმოების შეწყვეტას ან შეჩერებას.

დემოკრატიულობისა და საზოგადოებისა და მოქალაქეების დაცვის ერთ-ერთ საუკეთესო მაგალითად ითვლება ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ სამართლებრივი დახმარების გაწევის ვალდებულების დაწესება. უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, წინამდებარე კოდექსის შესაბამისად, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ყოველნაირად აუხსნას და განუმარტოს მხარეს თავისი უფლებები და მოვალეობები, გააცნოს განცხადების განხილვის წესი, წარმოების სახე, ვადა, მოთხოვნები, რომლებიც შესაძლებელია წარმოჩინდეს წარმოების პროცესში. ამასთან, ნებისმიერი ადმინისტრაციული დაწესებულება ვალდებულია განმარტოს ადმინისტრაციული წარმოების მხარის ან/და მონაწილის ყველა სამართლებრივი შეკითხვა, რომელიც შეეხება წარმოების სხვადასხვა დეტალებს. ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე დაინტერესებული მხარე უფლებამოსილია შესაბამისი დასაბუთების შემთხვევაში წერილობით მოითხოვოს წარმოებაში მონაწილე ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირის აცილება 2 დღის განმავლობაში, მას შემდეგ, რაც მისთვის ცნობილი გახდა აცილების საფუძვლის თაობაზე. აცილების საკითხს იხილავს შესაბამისი თანამდებობის პირი ან ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანო, კოლეგიური ორგანოს შემთხვევაში კი, - თვითონ კოლეგიური ორგანო იმ თანამდებობის პირის მონაწილეობის გარეშე, რომლის მიმართაც იყო გამოთქმული განცხადება აცილების შესახებ.

ადმინისტრაციულ წარმოებაში დემოკრატიულობის უმთავრესი საფუძველი და მნიშვნელოვანი გამოხატულებაა გაშვებული ვადის აღდგენის თაობაზე არსებული სამართლებრივი ნორმები. აღნიშნული ნორმები, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შესაბამისად, მიუთითებენ საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსზე და ამით კიდევ ერთხელ ამტკიცებენ, რომ სამოქალაქო ურთიერთობებისა და სასამართლო წარმოების ჭრილში ადმინისტრაციული წარმოება თავისი არსით წარმოადგენს მის განუყოფელ კომპონენტს.

ადმინისტრაციული ორგანოს კომპეტენციის შეუფერხებელი განხორციელებისა და ადმინისტრაციული წარმოებისათვის კანონით დადგენილი მოთხოვნების შესრულებისათვის, იმისათვის, რათა მიღწეულ იქნას წარმოების საბოლოო შედეგი, აუცილებელია განხორციელდეს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საქმის გარემოებათა გამოკვლევა. საქმის გარემოებების გამოკვლევისას, ადმინისტრაციული ორგანო ვალდებულია ჯეროვნად განიხილოს და შეაფასოს საქმისათვის მნიშვნელოვანი ყველა გარემოება და მხოლოდ ამის საფუძველზე მიიღოს შესაბამისი გადაწყვეტილება. შესაბამისად, ადმინისტრაციული ორგანო არ არის უფლებამოსილი მიიღოს გადაწყვეტილება შესაბამისი გამოკვლევების გარეშე, ასევე, უარი განაცხადოს ისეთი საკითხების გადაწყვეტაზე, რაც პირდაპირ შედის მის უფლებამოსილებაში. საქმის გარემოებათა გამოკვლევისას, ადმინისტრაციული ორგანო სარგებლობს მტკიცებულებათა განხილვით. ამდენად, როდესაც საუბარია მტკიცებულებათა წარდგენაზე, წარმოების მონაწილეებმა და მხარეებმა უნდა გაითვალისწინონ, რომ ისინი ვალდებული არიან განსახილველ საკითხთან დაკავშირებით წარმოადგინონ სრულყოფილი, სწორი ინფორმაცია და მტკიცებულებები, ვინაიდან ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება ბევრ საკითხში დაკავშირებულია მტკიცებულებათა სწორ გამოკვლევაზე.

ადმინისტრაციული ორგანოს საქმიანობის მეტ გამჭვირვალობაზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ ადმინისტრაციული წარმოების ნებისმიერ მონაწილესა და მხარეს შეუძლია გამოითხოვოს ნებისმიერი ინფორმაცია, გარდა შიდაუწყებრივი ხასიათისა, რომელიც დაკავშირებულია ადმინისტრაციულ წარმოებასთან.

ზემოაღნიშნულ მონაცემებზე დაყრდნობით, ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია გამოიტანოს შესაბამისი გადაწყვეტილება და წარმოადგინოს იგი განცხადების წარდგენიდან, როგორც წესი, ერთი თვის განმავლობაში, ასევე 15 დღის განმავლობაში, თუ ადმინისტრაციული აქტი არ შეეხება მე-3 პირის ინტერესებს, ან გააგრძელოს გადაწყვეტილების მიღების ვადა, მაგრამ განცხადების შეტანიდან არა უგვიანეს სამი თვისა. აქვე აუცილებლად უნდა აღინიშნოს ერთი გარემოება, კერძოდ ის, რომ განმცხადებელს შეუძლია განცხადებით ხელმეორედ მიმართოს ადმინისტრაციული ორგანოს, იმ შემთხვევაში, თუ გადაწყვეტილება გამოტანილია, მაგრამ არსებობს გარემოებები, რომლებმაც მდგომარეობა რადიკალურად შეცვალეს განმცხადებლის სასიკეთოდ.

რაც შეეხება ფორმალურ და საჯარო ადმინისტრაციულ წარმოებას, ჩვენს მიერ უკვე აღინიშნა, რომ მათი განხორციელება, ძირითადად ხდება მარტივი ადმინისტრაციული წარმოებისათვის დადგენილი ზოგადი წესების საშუალებით, თუმცა არსებობს გარემოებები, რომელთა გათვალისწინებითაც არსებული ზოგადი წესებისაგან განსხვავებული ნორმები დგინდება. კიდევ ერთხელ რომ დავაზუსტოთ, ასეთ ნორმებად, უპირველეს ყოვლისა, შესაძლებელია ჩაითვალოს ფორმალური და საჯარო ადმინისტრაციული წარმოება, კერძოდ ის, რომ მათი დაწყება შესაძლებელია გამომდინარეობდეს მხოლოდ საკანონმდებლო ან საჯარო ადმინისტრაციული წარმოების შემთხვევაში - კანონქვემდებარე აქტიდან.

რა თქმა უნდა, წინამდებარე ნაშრომში ვერ მოხერხდებოდა ადმინისტრაციული წარმოების საკითხის სრულად განხილვა, იმედი გვაქვს, რომ აღნიშნული პუბლიკაცია დაეხმარება მკითხველს საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის უკეთ გაცნობასა და, შესაბამისად, უფლებების ამოცნობაში.

მამუკა ტივიშვილი
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

საქართველომ საზოგადოებრივი ცხოვრების განსაკუთრებული ეტაპი განვლო გეგმიური ეკონომიკიდან თავისუფალ საბაზრო ეკონომიკისათვის დამახასიათებელი ურთიერთობების დამკვიდრებამდე. ბოლო ათწლეულში მთლიანად შეიცვალა საზოგადოების ცხოვრების ეკონომიკური საფუძველი და მისი მარეგულირებელი პოლიტიკურ-სამართლებრივი სისტემა. საზოგადოება უკვე შეეჩვია იმ აზრს, რომ სახელმწიფო აღარ წარმოადგენს უნივერსალურ სუბიექტს, რომელსაც შეუძლია იმპერატიული წესით უკარნახოს და ამასთანავე გააკონტროლოს ურთიერთობის ყველა დანარჩენი სუბიექტის მოქმედების იურიდიული ფარგდები ისე, რომ თვითონ არ იყოს ამ ურთიერთობის მონაწილე. ეს ნათლად გამოიკვეთა საქართველოში მიმდინარე საკანონმდებლო რეფორმებისა და ამ რეფორმების შედეგად დამკვიდრებული სამართლებრივი ურთიერთობების ფონზე.

საზოგადოების განსაკუთრებული ყურადღების საგანს წარმოადგენს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, რომელმაც დემოკრატიული ინსტიტუტის დამკვიდრებით შეძლო ძირეულად შეეცვალა მრავალი წლის განმავლობაში დამკვიდრებული ძველი ადმინისტრაციული აზროვნება. ამის თვალნათელი მაგალითია საჯარო ინფორმაციის თავისუფლება, რომელიც საზოგადოებისათვის ხელმისაწვდომს ქმნის საჯარო დაწესებულებებში დამუშავებულ, შენახულ და გაცემულ ინფორმაციას; საჯარო რეესტრს, რომელიც მონაცემთა ბაზის სახით საჯარო ინფორმაციის მოწესრიგებული სახით წარმოდგენის საშუალებას იძლევა, ამ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობაზე პასუხისმგებელი პირის დადგენითა და ამ თანამდებობის პირის კონკრეტული ვალდებულებების განსაზღვრით; ადმინისტრაციული საქმისწარმოების საჯარო ხასიათს, რომელიც დაინტერესებული სუბიექტის შეუზღუდავ მონაწილეობასა და საკუთარი მოსაზრების წარმოდგენის შესაძლებლობას ითვალისწინებს და სხვა.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დემოკრატიულობაში კიდევ ერთხელ დავრწმუნდებით, როდესაც ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრების სახით ადმინისტრაციული საქმისწარმოების მნივნელოვან პროცედურას განვიხილავთ და ეტაპობრივად პარალელს გავავლებთ სასამართლოში საქმისწარმოების პროცედურასთან. მრავალ საერთაშორისო ნორმას შორის. რომელიც უკვე აღიარებული და რატიფიცირებულია საქართველოს ხელისუფლების მიერ, გამოვყოფდით კოპენჰაგენის კონფერენციის 1990 წლის თათბირის დოკუმენტს, რომელშიც მითითებულია, რომ ყველა ის სახელმწიფო, რომელიც შეუერთდება აღნიშნულ საერთაშორისო ნორმას ვალდებულია უზრუნველყოს სამართლიანობის ისეთი ელემენტარული უფლების დაცვა, როგორიცაა ყოველი ადამიანის შესაძლებლობა გააჩნდეს ადმინისტრაციის გადაწყვეტილებათა წინააღმდეგ სამართლებრივი დაცვის ეფექტური საშუალებები, რათა გარანტირებული იყოს მისი ძირითადი უფლებებისადმი პატივისცემა (პუნქტი 5.10). ამ უფლებათა რეალიზაციის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი საფუძველია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი და ამ კოდექსით გარანტირებული ადმინისტრაციული საჩივრის წარდგენის უფლება.

ადმინისტრაციული სამართლის თეორიაში ადმინისტრაციულ საჩივარს უფრო ფართო მნიშვნელობა და დატვირთვა გააჩნია. იგი მოიაზრება როგორც ადამიანის დარღვეული ადმინისტრაციული უფლებების დაცვის სამართლებრივი საშუალებების ერთობლიობა. ასეთ საშუალებებად კი, მოქმედი კანონმდებლობის შესაბამისად, განიხილება სასამართლოში ან ადმინისტრაციულ ორგანოში ადმინისტრაციული საჩივრის წარდგენა. საქართველოს კონსტიტუციის 42-ე მუხლი მოქალაქეს ანიჭებს უფლებამოსილებას დარღვეული უფლებების, მათ შორის ადმინისტრაციული საჯარო ამოცანების განხორციელების პროცესში დარღვეული კანონიერი ინტერესების, დასაცავად, ყოველგვარი სხვა სამართლებრივი ბარიკადების გამოყენების გარეშე, მიმართოს სასამართლოს. მაგრამ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ითვალისწინებს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ გამოცემული აქტის ან ადმინისტრაციული ორგანოს მოქმედების გასაჩივრების განსხვავებულ წესს. კერძოდ, კოდექსის 177-ე მუხლის შესაბამისად. ადმინისტრაციული საჩივარი განსახილველად და გადასაწყვეტად შეიტანება იმ ადმინისტრაციულ ორგანოში, რომელმაც გამოსცა სადაო აქტი. ხოლო ადმინისტრაციული ორგანოს ხელმძღვანელი თანამდებობის პირის მიერ გამოცემული აქტი ან მისი მოქმედება გასაჩივრდება ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში. ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის წარმოდგენილი ინსტანციური წესი განსხვავდება იმ მოდელისაგან, რომელიც საბჭოთა საქართველოს სინამდვილეში მოქმედებდა. ამ საკითხის მიმართ ადმინისტრაციული დარგის თეორეტიკოსთა შორის არაერთგვაროვანი დამოკიდებულება გამოიკვეთა. პრაქტიკულობისა და ოპერატიულობის თვალსაზრისით, მიზანშეწონილად მიგვაჩნია თავდაპირველად საჩივრის განხილვა იმ ორგანოს მიერ, რომელმაც იგი გამოსცა. მოცემულ შემთხვევაში მხედველობაში არ მიიღება ის ორგანო ან თანამდებობის პირი, რომელმაც მიიღო უშუალო მონაწილეობა მის გამოცემაში, არამედ მისი ხელმძღვანელი ორგანო ან თანამდებობის პირი. რადგან ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 187-ე მუხლი პირდაპირ მიუთითებს: ,,დაუშვებელია ადმინისტრაციული საჩივრის გადაწყვეტაში მონაწილეობა მიიღოს პირმა, რომელიც მონაწილეობდა გასაჩივრებული ადმინისტრაციული აქტის მომზადებაში და გამოცემაში”. ასეთივე მოსაზრებას გამოთქვამს დარგის სპეციალისტი ვალერიან ლორია: „საჩივრის გადაწყვეტის ინსტანციური წესი იწვევს იმას, რომ ზემდგომი ინსტანცია დააწერს საჩივარს განსახილველად თავისივე ქვემდგომს, ეს უკანასკნელი - თავისსავე ქვემდგომს ინსტანციას და ბოლოს და ბოლოს საჩივარი მიუვა იმ თანამდებობის პირს, ვისაც უჩივიან. ამის უამრავი მაგალითია ჩვენს პრაქტიკულ ცხოვრებაში. ასეთი მანკიერი პრაქტიკის აღსაკვეთად ჩვენ ვაყენებდით წინადადებას დაწესებულიყო საჩივრის მოძრაობა ქვემოდან ზემოთ, ე.ი. მოქალაქე შეიტანდა საჩივარს იმ თანამდებობის პირთან, ვისაც უჩიოდა, რომელიც თავის პასუხს და ახსნა-განმარტებას გადაუგზავნიდა ზემდგომ ინსტანციას, ხოლო ეს უკანასკნელი, მომჩივანის სურვილისამებრ, გადააგზავნიდა საჩივარს და მოკვლეულ მასალებს კიდევ უფრო ზემდგომ ინსტანციაში, საიდანაც საჩივარი უკან აღარ დაბრუნდებოდა“. ყველაფერი ამის საფუძველია ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაცია, რომლის ერთ-ერთი მნივნელოვანი პოსტულატია საჩივრის გადაწყვეტა იქ, სადაც დავის საგანია წარმოშობილი, ან სასამართლოში.

გასაჩივრების სასამართლო მექანიზმის არსებობის პირობებში, თვით ადმინისტრაციულ ორგანოში ადმინისტრაციული საჩივრის წარდგენის, განხილვისა და გადაწყვეტის ზემომითითებული მოდელის განხილვისას, შეიძლება დაიბადოს ბუნებრივი შეკითხვა: სასამართლოში გასაჩივრების უფლების პარალელურად რამდენად საჭირო ხდება საჩივრის განხილვისა და გადაწყვეტის ინსტანციური სისტემა? უნდა აღინიშნოს, რომ ორივე მექანიზმს გააჩნია თავისი დადებითი და უარყოფითი მხარეები; ადმინისტრაციულ ორგანოს მიერ საჩივრის განხილვა მისი ოპერატიულად და ლოკალურად გადაწყვეტის უფრო მეტ შესაძლებლობას იძლევა, ვიდრე გაჭიანურებული სასამართლო პროცედურა. თუმცა ადმინისტრაციულ ორგანოებში საკითხის ოპერატიურად გადაუწვეტელობის შემთხვევაში, დაინტერესებულ პირს საკუთარი უფლებების დაცვის ერთადერთ საშუალებად მაინც სასამართლო დაწესებულება რჩება. ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჩივრის განხილვის საჯაროობისა და გამჭვირვალობის პრინციპებზე აგება კიდევ უფრო ზრდის ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის ინსტანციური მექანიზმის მნიშვნელობას და სადაო საკითხის მოკლე ვადებში ობიეტურად გადაწყვეტის მეტ გარანტიას ქმნის. აქვე უნდა აღნიშნოს, რომ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის კანონმდებელთა ყურადღება ისედაც გადატვითული სასამართლოების დამატებითი დატვირთვისაგან გათავისუფლება წარმოადგენდა. იმედია პრაქტიკა გაამართლებს კანონმდებელთა მოლოდინს.

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გასაჩივრების მექანიზმის განხილვისას სასურველია გამოვყოთ და თანმიმდევრულად შევეხოთ ისეთ თემებს, როგორებიცაა:

ა) ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვისას მონაწილე სუბიექტები;

ბ) საჩივრის განხილვის პროცესში ამ სუბიექტთა უფლებამოვალეობები;

გ) გასაჩივრებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის განხილვის სამართლებრივი შედეგები.

მოცემული თემის დეტალურ განხილვამდე, მიზანშეწონილია ზოგადად განვსაზღვროთ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, დავადგინოთ, თუ რას წარმოადგენს იგი და რომელი საკითხების გადასაწყვეტად მიიღება.

ზოგადი შეფასებით, ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ძირითადი წყაროა საქართველოს კონსტიტუცია, რომელიც საფუძველია და განმსაზღვრელია არა მარტო ადმინისტრაციული სამართლის, არამედ იურისპრუდენციის ყველა დანარჩენი დარგისათვის.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ეხება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის რამდენიმე სახეს, იმის მიხედვით, თუ რა ურთიერთობის მოსაწესრიგებლად მიიღება იგი. ადმინისტრაცილი კანონმდებლობა ერთმანეთისაგან მიჯნავს ინდივიდუალურ ადმინისტრაციულ აქტსა და ნორმატიული ხასიათის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტს. პირველი მათგანი ინდივიდუალურ-სამარრლებრივი ხასიათისაა, რომელიც პირის ან განსაზღვრული ჯგუფის პირთა უფლებამოვალეობების დაწესების, შეცვლის, შეწყვეტის ან დადასტურებისათვის არის განკუთვნილი. ამდენად, გარკვეულმა მოვლენამ ან შემთხვევამ შესაძლოა იურიდიული ფაქტის როლი ითამაშოს ამ შემთხვევის გადაწყვეტისათვის ადმინისტრაციული აქტის მისაღებად. მაგადითად, სახელმწიფო ანტიმონოპოლიური სამსახურის უფლებამოსილი თანამდებობის პირის მიერ კონკრეტული მეწარმის მიმართ ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსით დადგენილი ვაჭრობის წესების დარღვევისათვის მიღებული ადმინისტრაციული აქტი; საგზაო პოლიციის თანამშრომლის მიერ საგზაო მოძრაობის წესების დარღვევისათვის დამრღვევი მძღოლის მიმართ შედგენილი აქტი; ზემდგომი ორგანოს ან თანამდებობის პირის ადმინისტრაციული აქტი, მის დაქვემდებარებაში მყოფი პირის თანამდებობიდან განთავისუფლების თაობაზე და სხვ.

ნორმატიული ადმინისტრაციული აქტი მიიღება ,,ნორმატიული აქტების შესახებ'' კანონის შესაბამისად, განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით კონკრეტული სფეროს ურთიერთობების მოწესრიგებისათვის, ანუ განკუთვნილია არაერთჯერადი გამოყენებისათვის. ნორმატიული ხასიათის ადმინისტრაციული აქტით დგინდება მისი მოქმედების სფერო და საზოგადოების ის წრე, რომელთა ქცევაც შეიძლება ამ აქტის მეშვეობით მოწესრიგდეს. ადმინისტრაციული სამართლის თეორიული სწავლებით ნორმატიული ხასიათისაა ყველა ის საკანონმდებლო (ორგანული და მიმდინარე კანონი) თუ კანონქვემდებარე აქტი (პრეზიდენტის ბრძანებულება, მინისტრის ბრძანება, ადგილობრივი მმართველობისა და თვითმმართველობის ორგანოთა ნორმატიული ხასიათის გადაწყვეტილებები და სხვ.), რომელიც ემსახურება მმართველობითი ხელისუფლებისა და საჯარო ამოცანების განხორციელებას და სამართლებრივად განსაზღვრავს ადმინისტრაციული ურთიერთობის მონაწილეთა უფლებამოვალეობებს, მათი მოქმედების ფარგლებს, ასევე, პასუხისმგებლობას ამ იმპერატიული მოთხოვნების დარღვევისათვის. დარგის ექსპერტი, ვ. ლორია, მიუთითებს, რომ ,,ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი კანონები შეეხება ადმინისტრაციული სამართლის მნიშვნელოვან საკითხებს. ძირითადი კანონი - კონსტიტუცია განსაზღვრავს ადმინისტრაციული სამართლის ისეთ კარდინალურ საკითხებს, როგორებიცაა: მმართველობის პრინციპები, მმართველობის ორგანოთა შექმნის სისტემა, მთავრობის შექმნის წესი და კომპეტენცია, მოქალაქეთა ძირითადი ადმინისტრაციული უფლებები და სხვ.“ შეიძლება ითქვას, რომ კონსტიტუცია და მის საფუძველზე მიღებული კანონები ადმინისტრაციული სამართლის ძირითადი წყაროა, მაგრამ მათი არსებობა უშედეგო იქნებოდა, რომ არ არსებობდეს კანონქვემდებარე აქტები, რომლებიც, კანონების შესაბამისად, მათ დასაკონკრეტებლად და მმართველობის კონკრეტული სფეროს მოსაწესრიგებლად მიიღება. სამართლებრივად იგი წარმოდგენილია ვერტიკალური ურთიერთობის ფორმით, სადაც ურთიერთობის ერთი მხარე - სახელმწიფო, ადმინისტრაციული ორგანოს სახით, ადგენს ქცევის განსაზღვრულ წესს და ავალდებულებს ფიზიკურ თუ იურიდიულ პირებს, ასევე, სხვა ადმინისტრაციულ ორგანოებს იმოქმედონ ამ წესის შესაბამისად, განუხრელად დაიცვან ნორმატიული ხასიათის ადმინისტრაციული აქტით დადგენილი მოთხოვნები. თუმცა ეს არ ნიშნავს ადმინისტრა-ციული ორგანოს უფლებამოსილების განუსაზღვრელ ხასიათს. იგი მოქმედების კანონმდებლობით უკვე დადგენილ ჩარჩოებშია მოქცეული და, ამასთან, ეკისრება მნიშვნელოვანი ვალდებულება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტით არ დაარღვიოს კონსტიტუციით დადგენილ სუბიექტთა უფლებები და თავისუფლებები. ამდენად, ნებისმიერი სუბიექტი, რომელიც თვლის, რომ გამოცემული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ხელყოფს მოქმედი კანონმდებლობით მისთვის მინიჭებულ უფლებებს, უფლებამოსილია გაასაჩივროს სადაო აქტი ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში ან სასამართლოში.

ზოგადი ადმინიტსრაციული კოდექსი ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის კიდევ ერთ სახეს ეხება. ესა არის აღმჭურველი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი და, როგორც თვით აქტის სახელწოდებაც მიუთითებს, იგი კონკრეტულ პირს ანიჭებს გარკვეულ უფლებას. აღმჭურველად განიხილება ის ადმინისტრაციული აქტიც, რომელიც დაინტერესებულ პირს აძლევს სარგებელს. გამოკვეთილია მისი მსგავსება როგორც ინდივიდუალურ, ისე ნორმატიული ხასიათის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ აქტთან, რადგან ამ უკანასკნელის ერთ-ერთი მიზანია პირის ან პირთა მიმართ უფლებამოვალეობების დაწესება. აღმჭურველი ადმინისტრაციული აქტის თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ მათგან განსხვავებით, იგი კონკრეტულ პირს განსაზღვრული ან განუსაზღვრელი ვადით აძლევს შესაძლებლობას განახორციელოს საქმიანობა და მიიღოს სარგებელი. მაგალითად, კომპეტენტური ორგანოს ადმინისტრაციული აქტი, რომელიც კონკურსში მონაწილე და გამარჯვებულ სატრანსპორტო კომპანიას განსაზღვრული ვადით აძლევს კონკრეტულ მარშრუტზე მგზავრთა გადაყვანის და ტვირთის გადაზიდვის ექსკლუზიურ უფლებამოსილებას.

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის სამივე სახის ერთმანეთთან მსგავსება მდგომარეობს იმაში, რომ თითოეული მათგანი მიიღება კანონმდებლობის თანახმად, შესაბამისი სამართლებრივი დასაბუთებით, ანუ მათი მიღება შესაძლებელია მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც ამას პირდაპირ ითვალისწინებს მოქმედი კანონმდებლობა, რაც აქტის მიმღებ ორგანოს ავალდებულებს მიუთითოს ის ნორმატიული აქტი, რის საფუძველზეც მიიღება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. ყოველივე ზემოთქმული კი გამორიცხავს იურიდიულად დაუსაბუთებელი ადმინისტრაციული აქტის მიღების შესაძლებლობას. მასზე ყურადღება შემხთვევით არ გაგვიმახვილებია, რადგან პრაქტიკაში ხშირად ხდება ადმინისტრაციული აქტის მიღება ისე, რომ არ მიეთითება რომელი კანონის ან კანონქვემდებარე აქტის საფუძველზე იქნა იგი მიღებული. ამას კი ერთ-ერთი გადამწყვეტი მნიშვნელობა ენიჭება ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გასაჩივებისა და გადაწყვეტის პროცესში.

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გასაჩივრების უფლება კოდექსის შესაბამისად, გააჩნია ყველა სუბიექტს ორ ძირითად შემთხვევაში:

1. რომლის უფლებამოვალეობებსაც შეეხება მიღებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, ან ვისი მდგომარეობაც შეიძლება გაუარესდეს ამ აქტის ამოქმედებით. მხედველობაში მიიღება აქტით დაინტერესებული სუბიექტისათვის დაწესებული, შეცვლილი, შეწყვეტილი უფლებამოვალეობების შინაარსი;

2. თავად ადმინისტრაციული ორგანოს ან თანმდებობის პირის მოქმედება ან უმოქმედება, რომელიც ხელყოფს ან ქმნის დაინტერესებული სუბიექტის კანონიერი ინტერესების ხელყოფის რეალურ საფრთხეს.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი განმარტავს, თუ ვინ შეიძლება განვიხილოთ დაინტერესებულ მხარედ, ანუ ვინ მიეკუთვნება იმ სუბიექტთა წრეს, ვინც უფლებამოსილია გაასაჩივროს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ან ორგანოს ქმედება. კერძოდ, კოდექსის მე-2 მუხლის თანახმად, დაინტერესებულ მხარედ განიხილება ,,ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირი, ადმინისტრაციული ორგანო, რომელთან დაკავშირებითაც გამოცემულია ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, აგრეთვე, რომლის კანონიერ ინტერესებზე პირდაპირ და უშუალო გავლენას ახდენს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ან ადმინისტრაციული ორგანოს ქმედება''. როდესაც ადმინისტრაციულ აქტს ასაჩივრებს ფიზიკური პირი, მხედველობაში მიიღება სრულწლოვანი, ჯანსაღი ფსიქიკური მდგომარეობის მქონე მოქალექე 18 წლის ასაკიდან. 7-დან 18-წლამდე ასაკის არასრულწლოვან პირებს მოქმედების უფლება ენიჭებათ მათი კანონიერი წარმომადგენლების (მშობელი, მშვილობელი, მზრუნველი და სხვ.) თანხმობის შემთხვევაში. იურიდიულ პირებში ივარაუდება როგორც საჯარო, ისე კერძო სამართლის იურიდიული პირები.

კოდექსით მითითებული დაინტერესებული პირის დეფინიციით გარკვეული ვაკუუმი იქმნება იმ ორგანიზაციულ წარმონაქმნებთან მიმართებაში, რომლებიც იურიდიული პირისათვის თითქმის ყველა დამახასიათებელ ნიშანს შეიცავს, მაგრამ არ არის რეგისტრირებული კანონმდებლობით დადგენილი წესით და ვერ სარგელობს იურიდიული პირისათვის მინიჭებული უფლებამოვალეობებით. მაგალითად, საბინაო ამხანაგობები, სხვა სამეურნეო გაერთიანებები ან არარეგისტრირებული კავშირები. ყოველივე ამან კი შესაძლებელია კონკრეტულ შემთხვევაში მათი კანონიერი უფლებების დაუცველობა გამოიწვიოს.

როგორც უკვე მივუთითეთ, დაინტერესებული პირი უფლებამოსილია გაასაჩივროს არა მარტო ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი, არამედ აქტის მიღებასთან დაკავშირებული ორგანოს ან თანამდებობის პირის ქმედება, რამაც დააზარალა ან შეიძლება დააზარალოს კონკრეტულ პირთა ინტერესები. უმოქმედობა შეიძლება გამოიხატოს მრავალი ფორმით. ადმინისტრაციული აქტის მიღების განცხადების რეგისტრაციაში გაუტარლობა, განმცხადებლის ან დაინტერესებული პირების მიერ დაყენებულ შუამდგომლობებზე რეაგირების განუხორციელებლობა და სხვ. უმოქმედობად განიხილება ასევე ამ კოდექსით ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემისათვის დადგენილ ვადებში აქტის გამოუცემლობა. ასეთი ვადად კი განსაზღვრულია ერთი თვე, თუ ადმინისტრაციული აქტი არ ეხება მესამე პირის ინტერესებს, ეს ვადა შემცირებულია და ადმინისტრაციულ ორგანოს ევალება აქტის მიღება 15 დღის ვადაში. მესამე პირებად განიხილებიან ყველა ის სუბიექტები (ფიზიკური, ან იურიდიული პირები და სხვა სახელმწიფო ორგანოები), რომლებიც არ წარმოადგენენ კონკრეტული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის უშუალო მონაწილეს. განსაკუთრებულ შემთხვევებში გადასაწყვეტი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ურთიერთობის სირთულის გათვალისწინებით, ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის საერთო ვადა არ უნდა აღემატებოდეს 3 თვეს. კოდექსი არ აკონკრეტებს, თუ რა კატეგორიის საქმეები შეიძლება იქნას მიჩნეული რთულ ადმინისტრაციულ საქმეებად, რაც შესაძლებელია ადმინისტრაციული ორგანოს მხრიდან სუბიექტური შეფასების საგანი გადხეს. ასეთ ვითარებაში კი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მიუღებლობა სამი თვის განმავლობაში ვერ ჩაითვლება არამართლზომიერ უმოქმედობად, რაც, შესაბამისად, დააბრკოლებს დაინტერესებული პირის უფლებას წარადგინოს ადმინისტრაციული საჩივარი ადმინისტრაციული ორგანოს უმოქმედობისათვის. საზოგადოება, რომელსაც ნიჰილისტური დამოკიდებულება გააჩნია დავის შემთხვევაში საკუთარი უფლებების დაცვის თვალსაზრისით, შესაძლებელია ასეთი ნორმის არსებობა საქმის გაჭიანურებისა და ამ ნიჰილისტური დამოკიდებულების გაძლიერების საფუძველი გახდეს.

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გასაჩივრება უნდა მოხდეს აქტის გამომცემი თანამდებობის პირის ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში. ამასთან, აქტის გასაჩივრება დასაშვებია აქტის გამოცემიდან ერთი თვის ვადაში. კოდექსი ადმინისტრაციულ ორგანოს ავალდებულებს აღადგინოს საპატიოდ გაშვებული ვადა. საპატიოდ განიხილება ყველა ის დამაბრკოლებელი გარემოება, რამაც დაინტერესებულ სუბიექტს არ მისცა შესაძლებლობა გაესაჩივრებინა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი ან ადმინისტრაციული ორგანოს მოქმედება. ერთ შემთხვევაში ასეთი მიზეზი შეიძლება იყოს პირის ავადმყოფობა, მეორე შემთხვევაში - სტიქიური მოვლენები ან სხვა, ფორსმაჯორული (დაუძლეველი ძალის) გარემოებები. ანუ ყოველ კონკრეტულ შემთხვევაში იგი დამოუკიდებელი მსჯელობისა და ინდივიდუალური გადაწყვეტის საგანია.

საყურადღებოა ის მოთხოვნები, რაც წაეყენება ადმინისტრაციული საჩივრის შინაარს. ეს არის იმპერატიული მოთხოვნები, რომლის დაუცველობა შეიძლება გახდეს საჩივრის მიუღებლობის საფუძველი. კერძოდ, კოდექსის შესაბამისად, საჩივარი უნდა შეიცავდეს:

იმ ადმინისტრაციული ორგანოს დასახელებას, სადაც შეიტანება საჩივარი. მხედველობაში მიიღება ის ადმინისტრაციული ორგანო, რომელიც უფლებამოსილია განიხილოს ადმინისტრაციული საჩივარი;

ადმინისტრაციული საჩივრის წარმდგენი პირის ვინაობას და მის მისამართს. თუ საჩივარი შეაქვს იურიდიულ პირს, მიეთითება ამ იურიდიული პირის სახელწოდება და ის პირი, ვისაც იურიდიული პირის სახელით მოქმედების უფლებამოსილება აქვს მინიჭებული;

გასაჩივრებული აქტის გამომტანი ადმინისტრაციული ორგანოს დასახელება;

იმ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის დასახელება, რომლის გასაჩივრებაც ხდება;

საჩივრის შემტანი პირის მოთხოვნა;

გარემოებები, რომელსაც ეფუძვნება განმცხადებლის მოთხოვნა;

ის დოკუმენტაცია, რომელიც ამტკიცებს განმცხადებლის მოთხოვნას და რომელიც თან ერთვის საჩივარს.

პრაქტიკაში ხშირია შემთხვევა, როდესაც გამოკვეთილი არ არის ან ბუნდოვანია მოთხოვნა, ან როდესაც განმცხადებელს რეალურად სხვა რამე სურს, ხოლო, ფაქტობრივად, სხვა მოთხოვნას აყალიბებს, რაც საჩივრის განმხოლველ ორგნოს დამატებით სირთულეებს უქმნის. განსაკუთრებული ყურადღება ენიჭება მოთხოვნის სწორად, გამოკვეთილად და სრულად ჩამოყალიბებას, რაც ხშირ შემთხვევაში იურიდიულ ცოდნასაც საჭიროებს.

თუ პარალელს გავავლებთ, ადმინისტრაციული საჩივრის შედგენისათვის განკუთვნილ ამ მოთხოვნებს იმ ვალდებულებებთან, რაც გააჩნია მოსარჩელეს სამოქალაქო სამართლებრივ დავაზე სარჩელის შედგენისას, დავინახავთ შინაარსის სრულ მსგავსებას. საჩივრის შინაარსის ჩამოყალიბების აღნიშნული სასტემა იძლევა შესაძლებლობას მივიღოთ სრული წარმოდგენა გასაჩივრებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ან ადმინისტრაციული ორგანოსა თუ თანამდებობის პირის ქმედების შესახებ.

ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვისა და გადაწყვეტის ვადები მნიშვნელოვანია რამდენიმე გარემოების გათვალისწინებით. კერძოდ, მან უნდა უზრუნველყოს საკითხის ოპერატიულად გადაწყვეტის შესალებლობა, ამასთან, ვადები უნდა იძლეოდეს იმის საშუალებას, რომ საკითხის განხილვა და გადაწყვეტა არ მოხდეს ზედაპირულად და არასრულყოფილად, რამაც შეიძლება მომჩივანს დამატებითი ზიანი მიაყენოს. ჩვენ ზემოთ მივუთითეთ, რომ სასამართლოში საქმის განხილვის გაჭიანურებული პროცესისაგან თავის დასაღწევად საჭირო გახდა საჩივრის განხილვისა და გადაწყვეტის გაცილებით შეზღუდული ვადების განსაზღვრა, რომელიც შეასრულებდა სადაო საკითხის ოპერატიულად და ამასთანავე სრულყოფილად განხილვისა და გადაწყვეტის ამოცანებს. ასეთ ვადად ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის შემქმნელებმა გაითვალისწინეს ერთი თვე. ცალკეულ შემთხვევაში შესაძლებელია ეს ვადა კიდევ ერთი თვით გაიზარდოს, მაგრამ მისი გაზრდა, კოდექსის მიხედვით, უკვე აღარ არის დამოკიდებული საჩივრის განმხილველი ორგანოს ან პირის სუბიექტურ შეფასებაზე. ვადის ასეთი გაზრდა დასაშვებია, თუ დასადგენია საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის მქონე გარემოებებია, ხოლო მისი დადგენა გარკვეულ, ასევე კანონმდებლობით დადგენილ ვადებს უკავშირდება. მაგალითად თუ ადმინისტრაციული საჩივრის სრულყოფილად შესწავლისა და სწორად გადაწყვეტისათვის, გადამწყვეტია მოვლენის საექსპერტო გამოკვლევა, რომელიც საკითხის სირთულის გათვალისწინებით ერთ თვესაც მოიცავდეს, საჩივრის განხილვისა და გადაწყვეტის ვადის გაზრდა დასაბუთებულია. ერთი თვის განმავლობაში საჩივრის გადაუწყვეტელობის ობიექტურად არსებული დამაბრკოლებელი გარემოებების არსებობისას, საჩივრის განმხილველ ორგანოს ევალება დაინტერესებულ მხარეს 7 დღით ადრე მიაწოდოს ინფორმაცია ვადის გაზრდის თაობაზე, ამასთან დაუსაბუთოს ვადის გაზდის საფუძვლები. ამდენად, საჩივრის განხილვის საერთო ვადა არ შეიძლება ორ თვეს აღემატებოდეს; საჩივრის განმხილველი ორგანოს მოქმედებების მოქცევა მკაცრად რეგლამენტირებულ ვადებში პრაქტიკაში სასურველ შედეგს გამოიღებს და გაფანტავს საზოგადოებაში დამკვიდრებულ უარყოფით დამოკიდებულებას დროში გაჭიანურების მოტივით საჩივრის უფლების გამოყენებასთან დაკავშირებით.

სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობის მსგავსად, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ითვალისწინებს ადმინისტრაციული საჩივრის მიღებაზე ან განხილვაზე უარის თქმის შესაძლებლობას. ასეთი უფლებამოსილება საჩივრის განმხილველ ორგანოს მკაცრად განსაზღვრულ შეთხვევებში გააჩნია. კერძოდ, ორგანოს უფლება აქვს უარი თქვას საჩივრის მიღებასა და განხილვაზე იმ შემთხვევაში, როდესაც:

იგივე საკითხზე მიმდინარეობს სასამართლო პროცესი ან სასამართლოს უკვე მიღებული აქვს გადაწყვეტილება;

ამ ორგანოში ან ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში მიმდინარეობს აღნიშნული საკითხის განხილვა ან უკვე მიღებულია გადაწყვეტილება;

საჩივარი შეტანილია ქმედუუნარო ან არაუფლებამოსილი პირის მიერ. ქმედუუნაროდ მიიჩნევა მცირეწლოვანი პირი (7 წლამდე) და ფსიქიკური მდგომარეობის გამო არაქმედუნარიანად მიჩნეული პირი. ხოლო არაუფლებამოსილ პირად მიიჩნევა ნებისმიერი სუბიექტი, რომელსაც უშუალოდ არ შეხებია მიღებული ადმინისტრაციული აქტი ან ადმინისტრაციული ორგანოს ქმედება (მოქმედება ან უმოქმედობა);

არასაპატიოდ არის გაშვებული გასაჩივრების ვადები.

მოცემული ნორმის არსებობა გამორიცხავს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ საჩივრის მიღებაზე უარის თქმას, სუბიექტური მოსაზრებების გათვალისწინებით.

საჩივრის განხილვის კოდექსით განსაზღვრული კიდევ ერთი დადებითი თავისებურება მდგომარეობს იმაში, რომ მისი რეგისტრაციის მომენტიდან ჩერდება მიღებული ადმინისტრაციული აქტის მოქმედება, გარდა კოდექსით მითითებული ისეთი გარემოებების არსებობისას, რომლებმაც შესაძლოა გამოიწვიოს სახელმწიფო, თვითმმართველობისა და მმართველობის ორგანოების ხარჯების გაზრდა, ან აქტი მიღებულია პოლიციის მიერ საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვასთან, ან საომარი და საგანგებო ვითარებისას, ან თუ მისი აღსრულების გადადება გამოიწვევს მნიშვნელოვან მატერიალურ ზარალს. თითოეული გარემოების დასაბუთების ვალდებულება ეკისრება საჩივრის განმხილველ ორგანოს. ანუ მითითებულ გარემოებებს წინასწარ დადგენილი ძალა კი არ გააჩნიათ, არამედ სათანადო დასაბუთების არსებობისას, ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებით შეიძლება შეჩერდეს სადაო აქტის მოქმედება. რომელიმე ამ გარემოებამ შესაძლოა მომჩივანის ქონებრივი ან არაქონებრივი ინტერესები ხელყოს. ამდენად, ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილება აქტის მოქმედების გაგრძელების შესახებ შესაძლოა სასამართლო დავის საგანი გახდეს. დავის შემთხვევაში სასამართლო იმსჯელებს და მხარეთა ახსნა-განმარტებების მოსმენის შემდეგ მიიღებს გადაწყვეტილებას ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედების შეჩერების ან მის შეჩერებაზე უარის თქმის თაობაზე.

დამოუკიდებელი მსჯელობის საგანია ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის პროცედურა. ეს სტადია სრულად ასახავს სადაო საკითხის განხილვის გამჭვირვალობისა და საჯაროობის პრინციპს. და ემსგავსება სასამართლოში საქმის განხილვის პროცედურას, რაც ადმინისტრაციული სამართლის დარგში მიმდინარე რეფორმების მონაპოვარია. კოდექსი ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის პროცესში მონაწილეობისა და საკუთარი პოზიციების დაცვის შესაძლებლობას ანიჭებს ყველა იმ სუბიექტს, რომელიც მონაწილეობდა ადმინისტრაციულსა-მართლებრივი აქტის მიღების პროცესში., მხოლოდ იმ თავისებურების გათვალისწინებით, რომ ძალაში რსება და აღარ სრულდება ის მოქმედებები, რომლებიც აქტის მიღების პროცესში უკვე შესრულდა და რომელთა ხელმეორედ შესრულების საჭიროება, საჩივრის შინაარსისა და მოთხოვნიდან გამომდინარე, აღარ არსებობს. მაგალითად, თუ მომჩივანს სადაოდ არ გადაუქცევია ადმინისტრაციული ორგანოსა და საზოგადოებრივი ექსპერტების მოქმედებები და მათ მიერ წარმოდგენილი დასკვნა და საჩივრი მხოლოდ აქტის იურიდიულ დაუსაბუთებლობას ეხება. შესაბამისად, აღარ არსებობს საჩივრისა და თანდართული მასალების ამ ადმინისტრაციული ორგანოსა და საზოგადოებრივი ექსპერტისათვის გადაგზავნის ვალდებულება. თუმცა ადმინისტრაციული ორგანოს ვალდებულებაში რჩება ისეთი მოქმედებების თანმიმდევრულად განხორციელება, როგორებიცაა:

საქმისაწარმოების კანონმდებლობით დადგენილი წესით, რეგისტრაციაში გაატაროს საჩივარი, ხოლო მოთხოვნისთანავე განმცხადებელს მიაწოდოს ინფორმაცია რეგისტრაციის თაობაზე და დაუყოვნებლივ გადასცეს დადასტურება საჩივრის რეგისტრაციაში გატარების შესახებ;

უარი არ უთხრას მომჩივანს საჩივრის განხილვაზე ან არ დააბრკოლოს მისი განხილვა ისეთი საბუთების ან დოკუმენტების მოთხოვნის მიზეზით, რომლის წარმოდგენის ვალდებულება განმცხადებელს არ ეკისრება, გარდა კანონით პირდაპირ გათვალისწინებული დოკუმენტებისა;

დაიცვას კომერციული, პროფესიული ან პირადი საიდუმლობის შემცველი ინფორმაციის კონფიდენციალობა;

საჩივრის მიღებიდან 5 დღის განმავლობაში თანდართულ დოკუმენტებთან ერთად გადაუგზავნოს იგი ადმინისტრაციულ ორგანოს ან საზოგადოებრივ ექსპერტს, რომელთაც კანონი ანიჭებს პროცესში მონაწილეობის უფლებას. როგორც უკვე მივუთითეთ, მხოლოდ მაშინ წარმოეშობა ადმინისტრაციულ ორგანოს ასეთი ვალდებულება, როდესაც მომჩივანი ეჭვს გამოხატავს უკე შესრულებული მოქმედებების მიმართ და საკითხის ობიექტურად გადაწყვეტის საჭიროება მიუთითებს მათ ჩართვას საჩივრის განხილვის პროცესში. აქვე უნდა აღინიშნოს, რომ კოდექსი არ უკრძალავს მომჩივანს საკუთარი ინციატივით ჩაატაროს ექსპერტიზა და გამოიყენოს დაცვის საკუთარი საშუალებები;

საჩივრის შემტან დაინტერესებულ პირს მიაწოდოს ინფორმაცია საქმისწარმოებისას მომჩივანის უფლებამოვალეობების, განხილვის წესის, წარმოების სახისა და ვადების, ასევე იმ მოთხოვნების თაობაზე, რომელსაც უნდა აკმაყოფილებდეს საჩივარი;

წარმომადგენელს მისცეს სრული შესაძლებლობა გაეცნოს საქმის მასალებს, მონაწილეობა მიიღოს საქმის განხილვის ყველა ეტაპზე და ისარგებლობს დაინტერესებული პირისათვის მინიჭებული ყველა უფლებით. ხოლო წარმომადგენლობითი უფლებამოსილების შეწყვეტის შემთხვევაში, საჩივრის შემტანს მისცეს შესაძლებლობა და ვადა ახალი წარმომადგენლის დასანიშნად;

მიმართოს სასამართლოს ადმინისტრაციულ პროცესში მონაწილე დაინტერესებული პირის წარმომადგენლის დანიშვნის მოთხოვნით იმ შემთხვევაში, როდესაც წარმომადგენლის მონაწილეობა სავალდებულოა. მაგალითად, ასეთი ვალდებულება შეიძლება წარმოიშვას მაშინ, როდესაც ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მიღებით შეიძლება შეიცვალოს ფიზიკური ან ფსიქიკური ნაკლის მქონე კონკრეტული პირის უფლებები;

მონაწილება არ მიიღოს ისეთი საქმის განხილვისა და გადაწყვეტის პროცესში, რომლის გადაწყვეტით თვითონ არის დაინტერესებული მხარე, ან დაინტერესებული მხარის წარმომადგენელი, ან ნათესავი ან განსახილველ საქმესთან დაკავშირებულია კოდექსის 92-ე მუხლით დადგენილი რომელიმე გარემოებით. მითითებული გარმოებების არსებობისას, საქმის განმხილველი თანამდებობის პირი ვალდებულია სათანადო დასაბუთებით მოახდინოს თვითაცილება ან დააკმაყოფილოს პროცესში მონაწილე სხვა პირების მიერ მისი აცილების თაობაზე დაყენებული შუამდგომლობა. მსგავსი მოთხოვნა მოქმედებს სამოქალაქო და სისხლის საპროცესო კანონმდებლობაშიც, რომელიც უზრუნველყოფს მიუკერძოებლობასა და საკითხის ობიექტურად გადაწყვეტას;

დაინტერესებულ მხარეს მიაწოდოს ინფორმაცია ადმინისტრაციული საქმის წარმოების შესახებ, რომელიც უნდა შეიცავდეს მონაცემებს საქმის განმხილველი ადმინისტრაციული ორგანოს დასახელებასა და მისამართს; წარმოების პროცესის დაწყების თარიღს; ადმინისტრაციული წარმოების საგნის მოკლე შინაარს; პროცესში მონაწილე პირებს. კოდექსის მოთხოვნით, ადმინისტრაციულმა ორგანომ ხელმისაწვდომი უნდა გახადოს დაინტერესებული პირისათვის მითითებული მონაცემები. კოდექსი არ აკონკრეტებს ხელმისაწვდომობის საშუალებებს. ამდენად, ივარაუდება, რომ ინფორმაციის მიწოდება უნდა მოხდეს პერსონალური შეტყობინებით, რათა დავის შემთხვევაში ორგანოს მტკიცების შესაძლებლობა ჰქონდეს. რაც შეეხება იმ კოლექტივის განცხადებას, რომელსაც ხელს აწერს 50-ზე მეტი პირი, შეტყობინება აღნიშნულ მონაცემებთან დაკავშირებით შეიძლება კოლექტივს მიეწოდოს ოფიციალური გამოქვეყნებით;

ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვისას გამოიკვლიოს საქმის ობიეტურად გადაწყვეტისათვის საჭირო ყველა გარემოება და ფაქტი, და გადაწყვეტილება მიიღოს მხოლოდ გამოკვლეული და შესწავლილი გარემოებების შეფასებების საფუძველზე;

საჩივარზე გადაწყვეტილების მიღებამდე მომჩივანს მისცეს შესაძლებლობა გამოხატოს საკუთარი მოსაზრებები. ამ მოთხოვნის არსებობა ქმნის შესაძლებლობას ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ აღნიშნული გადაწყვეტილების მიღება არ მოხდეს ნაჩქარევად, მომჩივანის მოსაზრების შეჯერების გარეშე.

მნიშვნელოვანია დაინტერესებული მხარის უფლება საკუთარი ინტერესები დაიცვას წარმომადგენლის მეშვეობით. კოდექსი დეტალურად არ ეხება სუბიექტთა იმ წრეს, რომელმაც შეიძლება განახორციელოს წარმომადგენლის უფლებამოსილება. ამ საკითხის გადასაწყვეტად მიზანშეწონილი იქნება დავეყრდნოთ სამოქალაქო და სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობას, რომელიც დეტალურად არეგულირებს წარმომადგენლობასთან დაკავშირებულ ურთიერთობებს. საზოგადოებაში გავრცელებული შეხედულებით, წარმომადგენლის უფლებამოსილება შეიძლება მიეცეს მხოლოდ იურისტს ან ადვოკატს, რაც სინამდვილეს არ შეესაბამება. სამოქალაქო კანონმდებლობა ნებისმიერ პირს ანიჭებს წარმომადგენლის უფლებამოსილებას, რომელიც აკმაყოფილებს ამავე კანონმდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს, ასაკსა და შერაცხადობასთან დაკავშირებით. აღნიშნული უფლების შეზღუდვა საჩივრის განმხილველ ადმინისტრაციულ ორგანოს არ შეუძლია. იგი ვალდებულია ნებისმიერ პირს, რომელსაც დაინტერესებული პირი ჩართავს წარმომადგენლად, მისცეს დაინტერესებული პირისათვის მინიჭებული ყველა უფლებით სარგებლობის შესაძლებლობა. პრაქტიკაში წარმომადგენლის უფლებამოსილებას, ძირითადად, ასრულებს ადვოკატი ან იურისტი, რომელთაც მეტი შესაძლებლობა გააჩნია სამართლებრივად დაასაბუთოს და დაიცვას დაინტერესებული პირი.

თუ ჩვენ კოდექსის მიერ საჩივრის განმხილველი ორგანოსათვის დადგენილ სავალდებულო მოქმედებების თანმიმდევრობასა და შინაარს შევისწავლით, დავინახავთ მის აშკარა მსგავსებას სამოქალაქო საპრრცესო კანონმდებლობასთან ადმინისტრაციული საჩივრის განმხილველი ორგანო, სასამართლოს მსგავსად, დაინტერესებულ მხარეს აძლევს, შესაძლებლობას წარმოადგინოს მტკიცებულებები; თავისი უფლებები დაიცვას უშუალოდ ან წარმომადგენლის მეშვეობით; საშუალება მისცეს გამოთქვას მოსაზრება, ხოლო საბოლოო გადაწყვეტილება მიიღოს საკითხის სრულად და ობიექტურად გამოკვლეული გარემოებების გათვალისწინებით. თუმცა, თუ სასამართლო პროცესი მიმდინარეობს მხარეთა დისპოზიციური უფლებებისა და შეჯიბრებითობის ფონზე, ადმინისტრაციული ორგანოს მოქმედებები მკაცრად რეგლამენტირებულ ფარგლებში ექცევა და საჩივრის განმხილველ ორგანოს ავალდებულებს იმოქმედოს მხოლოდ წინასწარ განსაზღვრული წესით. მაგალითად, თუ აქტის მიღებისათვის აუცილებელია სხვა ადმინისტრაციული ორგანოს დასკვნა, მაშინ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი არ შეიძლება მიღებულ იქნეს ამ დასკვნის არარსებობის ან ნაკლოვანი დასკვნის არსებობის შემთხვევაში. ანუ ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვისას საკითხის გადაწყვეტა კანონით დადგენილი მტკიცებულებების გამოკვლევის გარეშე დაუშვებელია მაშინ, როდესაც უფლებების დისპოზიციურობის პრინციპიდან გამომდინარე, სამოქალაქო პროცესისას მხარეებს და არა სასამართლოს, ევალება წარმოადგინონ მტკიცებულებები და დაიცვან საკუთარი უფლებები.

მნიშვნელოვანი საკითხი, რომელსაც ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი ეხება, ეს არის გასაჩივრებული აქტის მოქმედების შეჩერება. საფინანსო სამართლის მეცნიერებაში იგი იშვიათი შემთხვევაა. უფრო მეტიც, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით განსაზღვრული წესი, რომელიც აჩერებს გასაჩივრებული აქტის მოქმედებას, შეიძლება გამონაკლისად განვიხილოთ. მაგალითად, მეწარმის მიერ საგადასახადო ინსპექციის წინააღმდეგ სასამართლოში სარჩელის შეტანა შეაჩერებს საგადასახადო ინსპექციის მიერ სახელმწიფო ბიუჯეტის სასარგებლოდ მეწარმისაგან მისთვის დაკირებული ჯარიმის გადახდის პროცესს. ამდენად, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსით მომჩივანისათვის მინიჭებული უფლება იმ ფაქტის კიდევ ერთი დადასტურებაა, რომ კოდექსი ორიენტირებულია დაინტერესებული მხარის ინტერესების მაქსიმალური დაცვისაკენ.

ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის სამართლებრივ შედეგებზე მსჯელობისას, უპრიანი იქნება დეტალურად დავახასიათოთ გასაჩივრებული აქტის გაუქმების ორი ფორმა: ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გაუქმება მისი ბათილად ან ძალადაკარგულად გამოცხადების საშუალებით. ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად გამოცხადების შემთხვევაში აქტის მიღების შემდეგ შესრულებული ყველა მოქმედება იურიდიული ძალის არმქონედ განიხილება და უქმდება, ხოლო აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების დროს იურიდიული ძალის არმქონედ განიხილება ყველა ის მოქმედება, რომელიც შესრულებულია აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების შემდეგ. ამდენად, მნიშვნელობა ენიჭება იმ მონაკვეთს, როცა აქტის მოქმედება გაუქმებულია. კანონმდებელი მიუთითებს აქტის ბათილად გამოცხადების უნივერსალურ გარემოებებს, რომელთა არსებობის შემთხვევაში აქტი ბათილად უნდა გამოცხადდეს. კერძოდ, თუ:

გამოცემულია არაუფლებამოსილი ორგანოს ან პირის მიერ;

მისი შესრულება გამოიწვევს დანაშაულს. ამ შემთხვევაში იგულისხმება საქართველოს სისხლის სამართლის კერძო ნაწილით გათვალისწინებული მისი შესრულება შეუძლებელია ფაქტობრივი გარემოებების გამო, ანუ არ არსებობს მისი შესრულების წინაპირობები და მის არარსებობას ობიექტური მოტივაცია გააჩნია;

იგი ეწინააღმდეგება კანონს, ან არსებითად დარღვეულია აქტის მიღების კანონით დადგენილი პროცედურა. კოდექსი განმარტავს, რომ არსებითად შეიძლება ჩაითვალოს ისეთი დარღვევა, რომლის არარსებობის შემთხვევაში აქტი ამ სახით არ იქნებოდა მიღებული.

კოდექსი აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების წინაპირობად განიხილავს ისეთ გარემოებებს, როგორებიცაა:

კანონით განსაზღვრული მოთხოვნა, კონკრეტული აქტის, ან აქტების ძალადაკაგულად გამოცხადების თაობაზე;

დაინტერესებული პირის მიერ აქტით დადგენილი ვალდებულების შეუსრულებლობა. მოცემულ შემთხვევაში თვით აქტის შინაარსი უნდა იძლეოდეს იმის შესაძლებლობას, რომ აქტით დაკისრებული ვალდებულების შეუსრულებლობისას ძალადაკარგულად იქნეს ჩათვლილი ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი. მაგალითად, როდესაც ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ სრულდება კანონიერი ნდობის უფლება, მაგრამ პირი რომლის უფლება იქნა განხორციელებული არ ან ვერ ასრულებს ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ნაკისრ ვალდებულებებს;

ახლად აღმოჩენილი გარემოებები, რომელიც ცვლის უკვე არსებული ურთიერთობების შინაარსს და იმ საფუძველს, რის შესაბამისადაც მიღებულ იქნა აქტი.

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივ ურთიერთობების პროცესში შეიძლება წარმოიშვას შემთხვევა, როდესაც არსებობს აქტის გაუქმების საფუძვლები, მაგრამ არა იმ სახით, რომ სრულად შეწყდეს ადმინისტრაციული ურთიერთობა, არამედ კონკრეტული ან ზოგადი საკითხის მოსაწესრიგებლად საჭირო გახდეს ახალი გადაწყვეტილების მიღება. ასეთი პრაქტიკა შეიძლება ძირითადად ჩამოყალიბდეს ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში გასაჩივრებული ადმინისტრაციული გადაწყვეტილებების განხილვისა და გადაწყვეტის პროცესში. ასეთ შესაძლებლობას კოდექსი ითვალისწინებს კონკრეტული საკითხის გადაწყვეტის დროში გაჭიანურებისა და აქტის მიღებისას დაშვებული სამართლებრივი და პროცესუალური შეცდომების გამოსწორების მიზნით.

ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვის წარმოდგენილი პროცედურის მოკლე ანალიზიც საკმარისია მისი ზოგადი შეფასებისათვის. საუბარია მნიშვნელოვან ნორმატიულ დოკუმენტზე და ამ დოკუმენტით თითოეული მოქალაქისა და ორგანიზაციისათვის გარანტირებულ ადმინისტრაციული აქტისა და ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი ორგანოს მოქმედების გასაჩივრების უფლებაზე, რომელმაც უნდა გაფანტოს საზოგადოებაში დამკვიდრებული უიმედობა და ნიჰილიზმი, და შესაძლებელი გახადოს მკაცრი საზოგადოებრივი კონტროლის მეშვეობით საჯარო მოსამსახურეთა და ადმინისტრაციულ ორგანოთა მიერ კანონის მოთხოვნების განუხრელი დაცვა.

ნათია ქურთაული

საქართველოში კომუნისტური წყობილების დროს, ადმინისტრაციული საპროცესო სამართალი, როგორც კანონმდებლობისა და სამართლის დამოუკიდებელი დარგი, არ არსებობდა. მართალია, იმ ჟამად მოქმედ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსში არსებობდა ადმინისტრაციულსამართლებრივ ურთიერთობათა მომწესრიგებელი რამდენიმე დებულება, მაგრამ არსებითად ადმინისტრაციული პროცესი გაიგივებული იყო ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა საქმეების განხილვისას წარმოქმნილ საპროცესო ურთიერთობებთან. ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მიღებამ დააფიქსირა ადმინისტრაციულ დავათა სასამართლოში განხილვისას წარმოშობილ ურთიერთობათა დამოუკიდებელი კოდიფიცირებული აქტით მოწესრიგების აუცილებლობა. საქართველოში განხორციელებული საკანონმდებლო რეფორმის შედეგია ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მიღება.

სარჩელი, ზოგადად, არის დარღვეული ან სადავო უფლების დაცვის საპროცესო საშუალება. ამ საშუალებით შეუძლია ისარგებლოს ყოველმა პირმა, ვისაც სურს თავისი უფლების სასამართლოს მეშვეობით დაცვა. სარჩელის აღძვრის უფლება, ამრიგად, არის პირადი ინტერესების დაცვისათვის სასამართლოსადმი მიმართვის უფლება, რომელიც გააჩნია ყველა უფლებაუნარიან და ქმედუნარიან ფიზიკურ და იურიდიულ პირს და რომლის რეალიზაცია შეიძლება მოხდეს სამოქალაქო საპროცესო კანონმდებლობით დადგენილი წესით.¹ 

პირველი ინსტანციის სასამართლოში საქმე აღიძვრება ადმინისტრაციული სარჩელით, რომელიც წერილობითი ფორმით უნდა იყოს შედგენილი და პასუხობდეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 178-ე მუხლის მოთხოვნებს:

1. სარჩელში აღნიშნული უნდა იყოს:

ა) სასამართლოს დასახელება, რომელშიც შეაქვთ სარჩელი;

ბ) მოსარჩელის გვარი, სახელი და მისამართი, ხოლო თუ მოპასუხე იურიდიული პირია, - მისი სახელწოდება და მისამართი;

გ) წარმომადგენლის გვარი, სახელი და მისამართი, თუ სარჩელი შეაქვს წარმომადგენელს;

დ) მოპასუხის გვარი, სახელი და მისამართი, ხოლო თუ მოპასუხე იურიდიული პირია, - მისი სახელწოდება და მისამართი;

ე) მოსარჩელის მოთხოვნა;

ვ) გარემოებები, რომლებზედაც მოსარჩელე ამყარებს თავის მოთხოვნებს;

ზ) მტკიცებულებანი, რომლებიც ადასტურებენ ამ გარემოებებს;

თ) სარჩელის ფასი, თუ შესაძლებელია სარჩელის შეფასება;

ი) სარჩელისათვის დართული საბუთების ნუსხა.

2. სარჩელში შეიძლება ჩამოყალიბდეს აგრეთვე მოსარჩელის მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ:

ა) სასამართლომ დაავალოს მოპასუხეს იმ მტკიცებულებათა წარმოდგენა, რომლებიც მასთან ინახება და რომლებზედაც მოსარჩელე ამყარებს თავის სასარჩელო მოთხოვნებს;

ბ) სასამართლომ მისცეს მითითება შესაბამის დაწესებულებებს, რათა მათ წარუდგინონ სასამართლოს ყველა ის წერილობითი, თუ ნივთიერი საბუთი და მასალა, რომლებსაც შეუძლიათ დაადასტურონ სარჩელში აღნიშნული გარემოებები და რომელთა გაცემაზე არამართლზომიერად უთხრეს უარი მოსარჩელეს;

გ) სასამართლომ დროულად შეატყობინოს და სასამართლოს სხდომაზე გამოიძახოს მოწმეები, რომლებსაც შეუძლიათ დაადასტურონ სარჩელში აღნიშნული გარემოებები.

სარჩელი და მასზე თანდართული საბუთები სასამართლოს უნდა წარედგინოს იმდენ ასლად, რამდენიც მოპასუხეა. სარჩელს უნდა ერთვოდეს სახელმწიფო ბაჟის გადახდის დამადასტურებელი დოკუმენტები, აგრეთვე მინდობილობა, რომელიც ადასტურებს წარმომადგენლის (ასეთის არსებობის შემთხვევაში) უფლებამოსილებას - აღძრას სარჩელი და ხელი მოაწეროს მას.

ადმინისტრაციული სარჩელის საფუძველზე ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტების გაუქმების შესახებ საქმის აღძვრა დასაშვებია, თუ ადმინისტრაციული სარჩელის შინაარსი, გარდა საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 178-ე მუხლში ჩამოთვლილისა, აკმაყოფილებს შემდეგ მოთხოვნებს: ა) სადავო ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტი გამოცემულია ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ, ე.ი. სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს ან დაწესებულების, აგრეთვე, ნებისმიერი ფიზიკური ან იურიდიული პირის მიერ, რომელიც, კანონმდებლობის საფუძველზე, ასრულებს საჯაროსამართლებრივ უფლებამოსილებას.2  ბ) გასაჩივრებული აქტი თავისი შინაარსით არის ან ადმინისტრაციული აქტი (ინდივიდუალურსამართლებრივი აქტი), ან ნორმატიული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი; გ) მოსარჩელე თავის სასარჩელო განცხადებაში უთითებს გარემოებებსა და მტკიცებულებებზე იმის დასადასტურებლად, რომ სწორედ მის მიერ გასაჩივრებული ინდივიდუალურსამართლებრივი აქტის ან მისი ნაწილის გამოცემამ გამოიწვია პირადად მისი კანონიერი უფლების ან ინტერესისათვის ზიანის მიყენება ან უკანონოდ შეუზღუდა უფლება.

თუ სასამართლო (მოსამართლე) მიიჩნევს, რომ ადმინისტრაციული სარჩელის შინაარსი აკმაყოფილებს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 178-ე მუხლში აღნიშნულ და ზემოთ ჩამოთვლილ მოთხოვნებს, იგი გამოიტანს განჩინებას ადმინისტრაციული სარჩელის მიღების შესახებ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 183-ე მუხლით გათვალისწინებულ ვადაში: ,,მოსამართლე ვალდებულია სარჩელის ჩაბარებიდან 5 დღის განმავლობაში გამოიტანოს განჩინება ამ სარჩელის მიღების შესახებ. სარჩელი მიღებულად მიიჩნევა მისი მიღების შესახებ განჩინების გამოტანის დღიდან, ხოლო თუ აღნიშნულ ვადაში განჩინება გამოტანილი არ იქნება, მაშინ ამ ვადის გასვლის შემდეგ“, წინააღმდეგ შემთხვევაში, კი - განჩინებას ადმინისტრაციული სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის შესახებ იმავე კოდექსის 187-ე მუხლის პირველი ნაწილით დადგენილი წესის შესაბამისად: ,,1) სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის შესახებ მოსამართლე გამოიტანს დასაბუთებულ განჩინებას. თუ სარჩელის მიღებაზე უარის თქმა მოტივირებულია იმით, რომ ეს სარჩელი ამ სასამართლოს განსჯადი არ არის, მოსამართლე ვალდებულია მიუთითოს თავის განჩინებაში, თუ რომელ სასამართლოს მიმართოს მოსარჩელემ. განჩინებაზე უნდა მიეთითოს აგრეთვე, თუ როგორ უნდა იქნეს აცილებული საქმის აღძვრის დამაბრკოლებელი გარემოებები. 2) სარჩელის მიღებაზე უარის თქმის შესახებ განჩინებაზე შეიძლება კერძო საჩივრის შეტანა.“

ორივე სახის ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის საერთო სასარჩელო წესით გასაჩივრების შესაძლებლობას იძლევა კანონი. სასარჩელო მოთხოვნის საგანი შეიძლება იყოს ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობა ან ძალადაკარგულად გამოცხადება.³ ამ მოთხოვნათა დაკმაყოფილების სამართლებრივი შედეგები მოცემულია ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-60 მუხლის მე-7 და 61-ე მუხლის მე-6 ნაწილებში: ,,ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობა ნიშნავს მისი ძალაში შესვლიდან წარმოშობილი სამართლებრივი შედეგების გაუქმებას (მუხ. 60 ნ.7), ,,ძალადაკარგულად გამოცხადება ნიშნავს ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის მოქმედების შეწყვეტას მისი ძალადაკარგულად გამოცხადების დღიდან'' (მუხ. 61 ნ.6).

ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე მუხლის მე-3 ნაწილი აწესებს ადმინისტრაციული აქტის საერთო სასამართლოში გასაჩივრების 6 თვიან ვადას და მისი დინების ათვლის დაწყების მომენტად მიიჩნევს აქტის გაცნობის თარიღს.

ადმინისტრაციული აქტის გასაჩივრების ვადის ათვლის დაწყების მომენტად უნდა ჩაითვალოს საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 58-ე მუხლით დადგენილი წესის შესაბამისად დაინტერესებული პირისათვის ადმინისტრაციული აქტის გაცნობის თარიღი. აღნიშნული მუხლის მიხედვით: ,,თუ კანონით სხვა რამ არ არის დადგენილი, დაინტერესებული მხარისათვის ადმინისტრაციული აქტის ოფიციალური გაცნობა ნიშნავს მისთვის ადმინისტრაციული აქტის გადაცემას ან ფოსტის მეშვეობით გაგზავნას“.

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 55-ე მუხლის მიხედვით, თუ ადმინისტრაციული აქტი ეხება 50-ზე მეტ პირს, მისი ოფიციალური გაცნობა შეიძლება შეიცვალოს გამოქვეყნებით. ასეთ შემთხვევაში გასაჩივრების 6 თვიანი ვადის ათვლის მომენტად ჩაითვლება ადმინისტრაციული აქტის გამოქვეყნების თარიღი. ანალოგიური წესი ვერ გავრცელდება ნორმატიულ-ადმინისტრაციულ აქტებზე, ვინაიდან ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე მუხლის მე-3 ნაწილით დადგენილი 3 თვიანი ვადის დინების დაწყება დაკავშირებულია უშუალო ზიანის მიყენების ფაქტთან. ცხადია, რომ ნორმატიულადმინისტრაციული აქტით უშუალო ზიანის მიყენება შეიძლება იყოს არაერთჯერადი ან განგრძობითი ხასიათის. ასეთ შემთხვევაში გასაჩივრების 3 თვიანი ვადის დინება დაიწყება ბოლო უშუალო ზიანის მოყენებიდან ან (თუ ზიანის მიყენება განგრძობითი ხასიათისაა) ზიანის მიყენების დამთავრების მომენტიდან.⁴ 

კანონი ყოველ დაინტერესებულ პირს უფლებას ანიჭებს მიმართოს სასამართლოს ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის მოთხოვნით. ამ მოთხოვნის უფლება ვრცელდება მხოლოდ ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-2 მუხლის I ნაწილის ,,დ“ ქვეპუნქტით განსაზღვრულ ადმინისტრაციულ აქტზე. დაინტერესებულ პირს არა აქვს უფლება მიმართოს სასამართლოს ნორმატიული ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის გამოცემის მოთხოვნით.

სარჩელის აღძვრა და დასაშვებობა ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის მოთხოვნით განპირობებულია ორი გარემოებით: 1) თუ სასამართლოსათვის მიმართვამდე მოსარჩელის მიერ უფლებამოსილ ადმინისტრაციულ ორგანოში შეტანილი იყო განცხადება ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის მოთხოვნით საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 77-ე და 78-ე მუხლებით დადგენილი წესის შესაბამისად, ხოლო, თუ ადმინისტრაციულმა ორგანომ, იმავე კოდექსის 100-ე მუხლის საფუძველზე, გამოიტანა გადაწყვეტილება ადმინისტრაციული აქტის გამოცემაზე უარის თქმის შესახებ. სარჩელი დასაშვებია იმ შემთხვევაშიც, თუ ადმინისტრაციული ორგანო არ მიიღებს გადაწყვეტილებას ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 100-ე მუხლით განსაზღვრულ ვადებში, ვინაიდან ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ადმინისტრაციულ სამართლებრივი აქტის გამოცემისათვის დადგენილი ვადის დარღვევა, ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 177-ე მუხლის მე-2 ნაწილის შესაბამისად, ითვლება აქტის გამოცემაზე უარის თქმად; 2) თუ მოსარჩელე თავის სარჩელში მიუთითებს გარემოებებსა და მტკიცებულებებზე იმის დასადასტურებლად, რომ უფლებამოსილი ადმინისტრაციული ორგანოს გადაწყვეტილებამ ადმინისტრაციული აქტის გამოცემაზე უარის თქმის შესახებ გამოიწვია პირადად მისი კანონიერი უფლების ან ინტერესისათვის ზიანის მიყენება.

დაინტერესებულ მხარეს უფლება აქვს მოთხოვნით მიმართოს სასამართლოს, რათა მან უფლებამოსილ ადმინისტრაციულ ორგანოს დააკისროს ნებისმიერი მოქმედების განხორციელება ან მისგან თავის შეკავება.⁵ 

სარჩელის აღძვრის უფლება აქვს ადმინისტრაციულ ორგანოსაც, თუ სხვა ადმინისტრაციული ორგანო არ ასრულებს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის მე-16 მუხლით დაკისრებულ ვალდებულებას - სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენის შესახებ. ყველა დანარჩენ შემთხვევაში მოქმედების განხორციელების ან მოქმედებისაგან თავის შეკავების მოთხოვნით სარჩელის აღძვრის უფლება აქვთ მხოლოდ დაინტერესებულ პირებს. სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენის შესახებ ადმინისტრაციული ორგანოს სარჩელი დასაშვებია, თუ: ა) არ არსებობს ადმინისტრაციულ ორგანოთა შორის ამ საკითხზე წარმოშობილ დავაზე გადაწყვეტილების მიმღები საერთო ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანო; ბ) არსებობს საერთო ზემდგომი ადმინისტრაციული ორგანოს წერილობითი უარი მოსარჩელე ადმინისტრაციული ორგანოსათვის სამართლებრივი დახმარების აღმოჩენაზე.

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 25-ე მუხლის მიხედვით, ,,აღიარებითი სარჩელი შეიძლება აღიძრას უფლების ან სამართლებრივი ურთიერთობის არსებობა-არარსებობის დადგენის შესახებ თუ მოსარჩელეს აქვს ამის კანონიერი ინტერესი.“ აღნიშნულ დებულებაში იგულისხმება ისეთი უფლების ან სამართლებრივი ურთიერთობის არსებობა - არ არსებობის დადგენის შესაძლებლობა, რომელიც გამომდინარეობს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსიდან და იმ ნორმატიული აქტებიდან, რომლებიც აწესრიგებენ ადმინისტრაციულსამართლებრივი ურთიერთობის სფეროს. აღიარებითი სარჩელი დასაშვებია იმ პირობით, თუ მოსარჩელე მიუთითებს იმ სამართლებრივ შედეგებზე, რომელთა დადგომა მის კანონით დაცულ ინტერესებს შეეხება, მაგალითად: შ.პ.ს. ,,X“ ითხოვს იმის დადასტურებას, რომ მას და რომელიმე სამთავრობო უწყებას შორის არსებობდა რაიმე სახის ადმინისტრაციული გარიგება, აღნიშნულის დადასტურება შ.პ.ს. ,,X“ საშუალებას მისცემს იდავოს მოპასუხის მიერ გარიგებით ნაკისრ ვალდებულებათა შესრულების თაობაზე.

აღიარებითი სარჩელი არ შეიძლება აღიძრას, თუ მოსარჩელეს შეუძლია აღძრას სარჩელი ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობის ან ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ და ქმედების განხორციელების თაობაზე.⁶ 

ადმინისტრაციული სარჩელი წარდგენილ უნდა იქნეს უფლებამოსილ სასამართლოში. სასამართლოსადმი უწყებრივად დაქვემდებარებულ ადმინისტრაციულ საქმეებს განიხილავენ რაიონული (საქალაქო) სასამართლოები, ხოლო საოლქო სასამართლოები პირველი ინსტანციის წესით განიხილავენ სარჩელს: ა) საქართველოს პრეზიდენტის ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტების კანონიერების თაობაზე; ბ) საქართველოს სამთავრობო დაწესებულების, პრეზიდენტის გამგებლობაში შემავალი სახელმწიფო საქვეუწყებო დაწესებულების, სხვა უმაღლესი სახელმწიფო ორგანოს ხელმძღვანელის, აგრეთვე, მხარეში საქართველოს პრეზიდენტის სახელმწიფო რწმუნებულის ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტების კანონიერების თაობაზე; გ) ქალაქების თბილისის, ქუთაისის, რუსთავის, სოხუმის, ბათუმისა და ფოთის საკრებულოებისა და მერიების (მერების) მიერ მიღებული (გამოცემული ნორმატიულ ადმინისტრაციული აქტების კანონიერების თაობაზე; დ) ადმინისტრაციული გარიგების დადების ან შესრულების, აგრეთვე ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ ზიანის ანაზღაურების თაობაზე, თუ სარჩელის ფასი აღემატება 500 000 ლარს; 2) აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი სასამართლოები პირველი ინსტანციის წესით განიხილავენ სარჩელებს აფხაზეთისა და აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკების უმაღლესი წარმომადგენლობითი და აღმასრულებელი ორგანოების ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტების კანონიერების თაობაზე.⁷

აღნიშნული დებულების გარდა, გამოყენებულ უნდა იქნეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის მე-15-16, მე-18-20 და 22-ე მუხლები, რომლებიც არეგულირებენ საერთო და განსაკუთრებულ განსჯადობას, ნივთობრივ განსჯადობას, განსჯადობას მოსარჩელის არჩევით და განსჯადობის წესების დაცვით მიღებულ საქმის განხილვას.

არაუფლებამოსილ სასამართლოში სარჩელის წარდგენის შემთხვევაში, სასამართლო სარჩელს გადაუგზავნის უფლებამოსილ სასამართლოს და ამის შესახებ აცნობებს მოსარჩელეს, განსხვავებით სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 186-ე მუხლისაგან, რომლის მიხედვით, არაგანსჯად სასამართლოში სარჩელის წარდგენა მის მიღებაზე უარს იწვევს.

განსჯად სასამართლოში საქმის წარმართვის შესახებ სასამართლოს გამოაქვს განჩინება, რომელიც ეგზავნება მოსარჩელეს.⁸ 

სასამართლოთა შორის განსჯადობის შესახებ დავას წყვეტს ზემდგომი სასამართლო დასაბუთებული განჩინებით.⁹  სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით კი, სასამართლოთა შორის დავა განსჯადობის შესახებ არ დაიშვება.

ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში არ გამოიყენება საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 26-ე თავის დებულებები, რომლებიც დაუსწრებელ გადაწყვეტილებას შეეხება.

დაუსწრებელი გადაწყვეტილების ინსტიტუტის მიზანი, გარკვეულწილად, მხარის ,,დასჯაა“, რაც გამოიხატება არასაპატიო მიზეზით გამოუცხადებელი პირისათვის არახელსაყრელი შედეგების დადგომაში: მოსარჩელისათვის - სარჩელზე უარის თქმაში, ხოლო მოპასუხისათვის - სარჩელში დასახელებული ფაქტობრივი გარემოებებისათვის პრეიუდიციული მნიშვნელობის მინიჭებაში. მოცემული პრინციპის გამოყენება გამართლებულია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით მოწესრიგებულ ურთიერთობებში, როდესაც უარყოფითი შედეგი კერძოსამართლებრივი ურთიერთობების მონაწილის მხარეს დგება, მაგრამ დაუშვებელი საჯაროსამართლებრივი ურთიერთობების სფეროში, სადაც საჯარო ინტერესია ჩართული. ამით აიხსნება ადმინისტრაციულ საქმეთა განხილვისას სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 26-ე თავის ნორმათა გამოყენების დაუშვებლობა. 

სასამართლო (მოსამართლე) უფლებამოსილია მხარის ხელმეორედ არასაპატიო მიზეზით გამოუცხადებლობის შემთხვევაში, მის დაუსწრებლად გამოიტანოს გადაწყვეტილება საქმეში არსებული მასალების საფუძველზე და ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-4 და 19-ე მუხლების გათვალისწინებით.¹¹  აღნიშნული მე-4 მუხლი შეეხება შეჯიბრებითობასა და სასამართლოს მიერ საქმის გარემოებების გამოკვლევას, ხოლო მე-19 მუხლი - სასამართლოს მიერ მტკიცებულებების შეგროვებას.

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი ითვალისწინებს გამარტივებულ და დაჩქარებულ საქმის წარმოებას. გამარტივებული სამართალწარმოების დროს საქმე განიხილება და გადაწყდება მხარეთა დაუსწრებლად, კერძოდ, მაშინ, როდესაც საქმე მარტივ ხასიათს ატარებს და მხარეები წერილობით მოითხოვენ ამას.

მხარეთა დაუსწრებლად საქმის განხილვის შესაძლებლობის დაშვებით გამარტივებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოება თითქოსდა დაუსწრებელი გადაწყვეტილების სამოქალაქო საპროცესო ინსტიტუტის მსგავსია, მაგრამ მსგავსება მათ შორის მხოლოდ ამით ამოიწურება. სამოქალაქო პროცესში მხარის გამოუცხადებლობის გამო საქმის განხილვა არსებითი ხასიათის იურიდიულ შედეგებს იწვევს, მაშინ, როდესაც ადმინისტრაციულ პროცესში გამარტივებულ სამართალწარმოებას ამგვარი დატვირთვა არ გააჩნია.

გამარტივებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოებისათვის დამახასიათებელია სამი ძირითადი ნიშანი: 1) გამარტივებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოების ფორმით საქმის განხილვა სასამართლოს უფლებაა. მის ხელთ არსებულ მტკიცებულებათა გათვალისწინებით, სასამართლო თვით წყვეტს საკითხს, რამდენად შესაძლებელია მხარეთა დაუსწრებლად საქმეზე გადაწყვეტილების მიღება. 2) გამარტივებული წესით საქმის განხილვისათვის სავალდებულოა მხარეთა მოთხოვნის არსებობა. მოთხოვნაში იგულისხმება როგორც ერთი მხარის მოთხოვნა და მეორის დასტური, ასევე ორივე მათგანის შუამდგომლობა. ერთი მხარის თხოვნა მის დაუსწრებლად საქმის განხილვის თაობაზე სხვა მხარის გამოუცხადებლობისას და მისი მხრიდან ამ სახის თხოვნის არარსებობისას, უსპობს სასამართლოს გამარტივებული წესით საქმის განხილვის შესაძლებლობას; 3) მხარეთა მოთხოვნა სასამართლოს წერილობითი ფორმით უნდა წარედგინოს. ეს განპირობებულია იმ არსებითი ხასიათის იურიდიული შედეგით - საქმის განხილვით მხარის დაუსწრებლად, რაც ამგვარ მოთხოვნას მოსდევს.¹² 

სასამართლოს (მოსამართლეს) შეუძლია მხარის მოთხოვნით მიიღოს გადაწყვეტილება საქმის დაჩქარებული წესით განხილვის შესახებ, განსხვავებით გამარტივებული ფორმით საქმის წარმოებისაგან, რომლის დროსაც საჭიროა ორივე მხარის მოთხოვნა, დაჩქარებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოების წესით საქმის განხილვის თაობაზე საკითხის განსახილველად საკმარისია ერთ-ერთი მხარის მოთხოვნა.

დაჩქარებული წესით საქმის განხილვის დროს სასამართლო უფლებამოსილია: ა) შეამოკლოს მოპასუხის მიერ თავისი პასუხის (შესაგებელის) ან შეგებებული სარჩელის წარდგენის ვადა; ბ) მესამე პირს არ განუსაზღვროს ვადა სარჩელზე საკუთარი მოსაზრების წარდგენისათვის; გ) არ დაადგინოს მხარეების მიერ ექსპერტის დანიშვნასთან დაკავშირებით საკუთარი მოსაზრების წარდგენის ვადა; დ) შეუმოკლოს მხარეებს ექსპერტის დასკვნასთან დაკავშირებით საკუთარი მოსაზრების წარდგენის ვადა.¹³

დაჩქარებული ადმინისტრაციული სამართალწარმოების დროს, სასამართლო ითვალისწინებს თუ რამდენად შესაძლებელია, გარკვეულ საპროცესო მოქმედებათა ვადების შემცირების მიუხედავად, საქმის გარემოებათა ყოველმხრივი, სრულყოფილი გამოკვლევა და, საბოლოო ჯამში, კანონიერი გადაწყვეტილების მიღება.

საპროცესო ფორმა, რომელშიც აისახება სასამართლოს გადაწყვეტილება, დამოკიდებულია როგორც მოთხოვნის წარდგენის მომენტზე, ასევე მიღებული გადაწყვეტილების ხასიათზე. თუ მხარის შუამდგომლობა დაჩქარებული წესით საქმის განხილვის თაობაზე დაკმაყოფილდა, მიუხედავად მისი წარდგენის (საქმის მომზადების თუ უშუალოდ საქმის განხილვის სტადიაზე) მომენტისა, სასამართლოს გადაწყვეტილება განჩინების ფორმით უნდა იქნეს დადგენილი. იმ შემთხვევაში, როდესაც საქმის განხილვის პროცესში დაყენებული მოთხოვნა არ დაკმაყოფილდება, ამის თაობაზე საკმარისია მიღებული გადაწყვეტილების ოქმში დაფიქსირება. აღნიშნული სამართალწარმოების დროს საპროცესო მოქმედების ვადების შემცირება არ ნიშნავს მხარეთა უფლებების შელახვას, რადგანაც დაჩქარებულ სამართალწარმოებაში მხარის მიმართ გამოყენებული შეზღუდვები ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში მოქმედ ინკვიზიციურობის პრინციპის საფუძველზე მოსამართლის აქტიურობით კომპენსირდება.¹⁴ 

ადმინისტრაციულ საქმეზე შეგებებული სარჩელის ან შესაგებელის წარდგენა დაიშვება მოპასუხის მიერ მხოლოდ საქმის წინასწარი მომზადების სტადიის განმავლობაში, ხოლო საპატიო მიზეზით ვადის გაშვებისას - სასამართლო პაექრობის დამთავრებამდე.

სარჩელის წარდგენა სასამართლოში აჩერებს გასაჩივრებული ადმინისტრაციული აქტის მოქმედებას, გარდა იმ შემთხვევებისა, თუ: ა) ეს დაკავშირებულია სახელმწიფო ან ადგილობრივი გადასახადების, მოსაკრებლების ან სხვა გადასახდელების გადახდასთან; ბ) იგი წარმოადგენს პოლიციის ორგანოს ადმინისტრაციული აქტს, რომელიც გამოცემულია საზოგადოებრივი წესრიგის დაცვასთან დაკავშირებით; გ) იგი გამოცემულია შესაბამისი კანონის საფუძველზე გამოცხადებული საგანგებო ან საომარი მდგომარეობის დროს; დ) ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ მიღებულია წერილობითი დასაბუთებული გადაწყვეტილება დაუყოვნებელი აღსრულების შესახებ, თუ არსებობს გადაუდებელი აღსრულების აუცილებლობა; ე) ეს გათვალისწინებულია კანონით.¹⁵ 

ადმინისტრაციული სარჩელის შეტანის გამო აქტის მოქმედების შეჩერება შეიძლება მხოლოდ ინდივიდუალური და არა ნორმატიული ადმინისტრაციული აქტების საფუძველზე. ეს აიხსნება იმით, რომ, მართალია, ორივე მათგანის უკან საჯარო ინტერესი დგას, მაგრამ, ინდივიდუალურთან შედარებით, ნორმატიული ადმინისტრაციული აქტის ადრესატი პირთა ბევრად უფრო ფართო წრეა, ზემოქმედების სფერო - საზოგადოებრივ ურთიერთობათა უფრო ფართო ჯგუფი, ხოლო მოქმედების შუალედი, როგორც წესი, - დროის უფრო ხანგრძლივი პერიოდი; ამიტომაც არა მხოლოდ მიზანშეუწონელი, არამედ გაუმართლებელიც იქნებოდა მხოლოდ სარჩელის შეტანის საფუძველზე მისი მოქმედების შეჩერება. ნორმატიული აქტის ბუნებიდან გამომდინარე, მისი სოციალური დატვირთვა უფრო დიდია და ერთი პირის მიერ გასაჩივრების გამო არ შეიძლება ეჭვს ქვეშ დადგეს საჯარო ინტერესი, რომელიც საფუძვლად უდევს ამ აქტის გამოცემის აუცილებლობას. ადმინისტრაციული აქტი საჯარო სამართლებრივ ურთიერთობათა მოწესრიგების ერთ-ერთი ფორმაა. მას საფუძვლად კერძო და საჯარო ინტერესების დაცვა უდევს, მაგრამ განსაკუთრებულ შემთხვევებში, მათ შორის, კოლიზიის არსებობისას, აქტით მოწესრიგებულ ურთიერთობათა სოციალური მნიშვნელობიდან გამომდინარე, უპირატესობა ენიჭება საჯარო ინტერესებს.

თუ სასარჩელო მოთხოვნა მხოლოდ ადმინისტრაციული აქტის ნაწილს ეხება, სარჩელის შეტანით ჩერდება მხოლოდ ამ ნაწილის მოქმედება, გარდა იმ შემთხვევისა, როდესაც იგი შინაარსობრივად იმდენად მჭიდროდ არის დაკავშირებული სხვა ნაწილებთან ან მთლიანად აქტთან, რომ იზოლირებულად მისი მოქმედების შეჩერება შეუძლებელია. ასეთ შემთხვევაში დავის გადაწყვეტამდე ჩერდება ადმინისტრაციული აქტის შესაბამისი ნაწილების ან მთლიანად მისი მოქმედება. მხარის მოთხოვნით სასამართლოს შეუძლია შეაჩეროს ადმინისტრაციული აქტის ან მისი ნაწილის მოქმედება ზემოთ აღნიშნულ შემთხვევებში, თუ არსებობს დასაბუთებული ეჭვი ადმინისტრაციული აქტის კანონიერების თაობაზე ან მისი გადაუდებელი აღსრულება არსებით ზიანს აყენებს მხარეს ან შეუძლებელს გახდის მისი კანონიერი უფლების ან ინტერესის დაცვას.¹⁶ 

ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების შეჩერების არსი მდგომარეობს ადმინისტრაციული აქტის გადაუდებლად აღსრულებით გამოწვეული პირის ინტერესების გაუმართლებლად დარღვევის დაუშვებლობაში. სარჩელის წარდგენა მისი წინამძღვრების მომზადებით გარკვეულ დროს მოითხოვს, ამიტომაც კანონმა დაუშვა აღსრულების შეჩერების შესახებ შუამდგომლობის სარჩელის აღძვრამდე წარდგენის შესაძლებლობაც. ეს საპროცესო ურთიერთობა, თავისი სამართლებრივი ბუნებით, სარჩელის უზრუნველყოფის სამოქალაქო საპროცესო ინსტიტუტის მსგავსია, მაგრამ გადაუდებლად აღსასრულებელი აქტის შეჩერებასთან დაკავშირებული საკითხები ძირითადად 30-ე მუხლითაა მოწესრიგებული და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 1.2 მუხლი და დავის საგნის (ადმინისტრაციული აქტი) სპეციფიკა იძლევა.¹⁷

გადაუდებლად აღსასრულებელი ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების შეჩერების შესახებ მხარის შუამდგომლობისას სასამართლო გადაწყვეტილებას იღებს 3 დღის ვადაში, განსხვავებით სამოქალაქო პროცესისაგან, სადაც ეს დაუყოვნებლივ ხდება. ვინაიდან ამგვარი შუამდგომლობის შეტანის წინა პირობად დასახელებული არ არის სარჩელის წარდგენა, მის თაობაზე მიღებულ უნდა იქნეს ცალკე განჩინება, რომელიც უნდა პასუხობდეს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 194-ე მუხლით დადგენილ მოთხოვნებს.

მხარეთა თანასწორუფლებიანობის პრინციპიდან გამომდინარე, აღსრულების შეჩერების შესახებ განჩინების ასლი ერთი დღის განმავლობაში ეგზავნებათ არა მხოლოდ მოსარჩელესა და მოპასუხეს, არამედ მესამე პირებსაც. მხარეებს შეუძლიათ მისი გასაჩივრება, მაგრამ ეს არ აბრკოლებს შეჩერების შესახებ გადაწყვეტილების აღსრულებას. წინააღმდეგ შემთხვევაში აქტის გადაუდებლად აღსრულების შეჩერების ინსტიტუტი აზრს დაკარგავდა - არ მიიღწეოდა ის შედეგი, რისთვისაც დაწესებულია.

იმ კონკრეტული გარემოებების ხასიათიდან გამომდინარე, რომლებიც საფუძვლად დაედო გადაწყვეტილებას გადაუდებლად აღსასრულებელი აქტის აღსრულების შეჩერების შესახებ, სასამართლოს შეუძლია თავად განსაზღვროს მისი ვადა. მხედველობაში მიიღება მხარის შუამდგომლობის არგუმენტაცია.

თუ განჩინებაში გადაუდებლად აღსასრულებელი აქტის მოქმედების შეჩერების შესახებ შეჩერების ვადა განსაზღვრული არ არის, სასამართლოს განჩინება ძალას კარგავს შემდეგ შემთხვევებში: ა) მოცემულ საკითხზე სასამართლოს გადაწყვეტილების კანონიერ ძალაში შესვლისას; ბ) მოსარჩელის მიერ სარჩელზე ან ადმინისტრაციულ საჩივარზე უარის თქმის მომენტიდან; გ) ადმინისტრაციულ საჩივართან დაკავშირებით მიღებული ადმინისტრაციული აქტის სასამართლოში გასაჩივრების ვადის გასვლის მომენტიდან.¹⁸ 

თუ შეჩერებული ადმინისტრაციული აქტი აღსრულებულია, სასამართლოს შეუძლია გააუქმოს ადმინისტრაციული აქტის აღსრულებასთან დაკავშირებით მიღებული გადაწყვეტილება. ახლად აღმოჩენილი ან ახლად გამოვლენილი გარემოებების არსებობისას, სასამართლო უფლებამოსილია, მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე, შეცვალოს ან გააუქმოს განჩინება ადმინისტრაციული აქტის მოქმედების შეჩერების შესახებ.¹⁹ 

ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობის ან ძალადაკარგულად გამოცხადების თაობაზე სარჩელი და აღიარებით სარჩელთან დაკავშირებით სასამართლო უფლებამოსილია გამოიტანოს განჩინება დროებითი ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ რაიმე მოქმედების განხორციელების ან რაიმე მოქმედებისაგან თავის შეკავების შესახებ, თუ ამას დაინტერესებული მხარე მოითხოვს.

დროებითი ადმინისტრაციული აქტის გამოცემა, ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ რაიმე მოქმედების განხორციელება ან მისგან თავის შეკავება სარჩელის უზრუნველყოფის ღონისძიებებია, რის გამოც მათი გამოყენებისას სასამართლომ უნდა იხელმძღვანელოს საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 191-ე მუხლით დადგენილი წესით, კერძოდ: მხარის მოთხოვნა უნდა შეიცავდეს მითითებას იმ გარემოებებზე, რომელთა გამოც რომელიმე ამ ღონისძიების მიუღებლობა გააძნელებს ან შეუძლებელს გახდის სასამართლოს გადაწყვეტილებას. მაგალითად: მერიამ მიიღო გადაწყვეტილება ქალაქის ერთ-ერთი უბნის რეკონსტრუქციასთან დაკავშირებით საცხოვრებელი სახლის აღების შესახებ, ამ სახლის მცხოვრებნი სარჩელით მოითხოვენ გადაწყვეტილების გაუქმებას იმ მოტივით, რომ გადაწყვეტილების აღსრულება ხელყოფს მათ კანონიერ უფლებას. ასეთ შემთხვევაში სასამართლო, მხარის მოთხოვნით, უფლებამოსილია გამოსცეს დროებითი ადმინისტრაციული აქტი მერიის გადაწყვეტილების აღსრულების შეჩერების შესახებ.

მხარის შუამდგომლობა დროებით ღონისძიებათა გამოყენების შესახებ შეიძლება წარდგენილ იქნეს სარჩელის აღძვრამდეც. ამ შემთხვევაში სასამართლო განსაზღვრავს სასამართლოში წარდგენის ვადას, რომლის განმავლობაშიც, თუ სარჩელის შემომტანი პირი არ აღძრავს სარჩელს, სასამართლო გამოიტანს განჩინებას დაინტერესებული მხარის შუამდგომლობის საფუძველზე მის მიერ მიღებული ღონისძიებების გაუქმების შესახებ.

თუ ადმინისტრაციული აქტი კანონსაწინააღმდეგოა, სასამართლო ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-ე მუხლით გათვალისწინებული ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობის ან ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ სარჩელთან დაკავშირებით გამოიტანს გადაწყვეტილებას ადმინისტრაციული აქტის ბათილად ცნობის შესახებ. ხოლო თუ ადმინისტრაციული აქტი აღსრულებული იყო სასამართლო გადაწყვეტილების გამოტანამდე, სასამართლო ვალდებულია დააკმაყოფილოს მხარის შუამდგომლობა და გადაწყვეტილებაში მიუთითოს აღსრულების გაუქმების წესის შესახებ. ამასთან, აღსრულების წესის შერჩევისას მხარეც და სასამართლოც, შეზღუდული არიან იმ მოთხოვნებით, რომლებსაც აწესებს საქართველოს კანონი ,,სააღსრულებო წარმოებათა შესახებ.“

სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანამდე ადმინისტრაციული აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადების შემთხვევაში, სასამართლო უფლებამოსილია, მხარის კანონიერი ინტერესის არსებობისას და მისი მოთხოვნით, ბათილად ცნოს არსებული ადმინისტრაციული აქტი.²⁰  მაგალითად, ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანომ გამოსცა ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტი საქართველოს საგადასახადო კოდექსით გაუთვალისწინებელი გადასახადის შემოღების შესახებ და აღასრულა კიდეც, რის შედეგადაც ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანოს სამოქმედო ტერიტორიაზე არსებულმა რამდენიმე საწარმომ გადაიხადა ამ აქტით დაწესებული გადასახადი. დაინტერესებულმა მეწარმეებმა სარჩელი აღძრეს სასამართლოში და მოითხოვეს აღნიშნული აქტის გაუქმება, თუმცა, სასამართლოს მიერ გადაწყვეტილების გამოტანამდე ადგილობრივი თვითმმართველობის ორგანომ ძალადაკარგულად გამოაცხადა სადავო აქტი. იმ მეწარმეებს, რომლებმაც აქტის საფუძველზე გადაიხადეს კანონით გაუთვალისწინებელი გადასახადი, უფლება აქვთ მოსთხოვონ სასამართლოს გადაწყვეტილების გამოტანა აქტის ბათილად ცნობის შესახებ, ვინაიდან აქტის ძალადაკარგულად გამოცხადება ვერ აღმოფხვრის აქტით გამოწვეულ ნეგატიურ შედეგს, ე.ი. ვერ დააკმაყოფილებს მათ კანონიერ ინტერესს.

თუ სასამართლო მიიჩნევს, რომ ადმინისტრაციული აქტი გამოცემულია საქმისათვის არსებითი მნიშვნელობის გარემოების გამოკვლევისა და შეფასების გარეშე, იგი უფლებამოსილია სადავო საკითხის გადაუწყვეტლად ბათილად ცნოს ადმინისტრაციული აქტი და დაავალოს ადმინისტრაციულ ორგანოს ამ გარემოებათა გამოკვლევისა და შეფასების შემდეგ გამოსცეს ახალი ადმინისტრაციული აქტი. სასამართლო ამ გადაწყვეტილებას იღებს, თუ ადმინისტრაციული აქტის ბათილად ცნობისათვის არსებობს მხარის გადაუდებელი კანონიერი ინტერესი.²¹ 

სასამართლო უფლებამოსილია ნორმატიული ადმინისტრაციული აქტი, ბათილად ცნობის ნაცვლად, გამოაცხადოს ძალადაკარგულად იმ შემთხვევაში, თუ აქტის ბათილად გამოცხადება საფრთხეს შეუქმნის სახელმწიფო ან საზოგადოებრივ უსაფრთხოებას ან გამოიწვევს სახელმწიფო ან ადგილობრივი თვითმმართველობის (მმართველობის) ხარჯების მნიშვნელოვან გაზრდას. მაგალითად: საქართველოს უზენაესი სასამართლოს ადმინისტრაციულ და სხვა კატეგორიის საქმეთა პალატამ, თავისი 2000 წლის 12 აპრილის გადაწყვეტილებით, შეცვალა თბილისის საოლქო სასამართლოს ადმინისტრაციული სამართლისა და საგადასახადო საქმეთა კოლეგიის 2000 წლის 10 იანვრის გადაწყვეტილება ,,დუშეთის რაიონის 1999 წლის ბიუჯეტის დამტკიცების შესახებ“ დუშეთის რაიონის საკრებულოს გადაწყვეტილების ბათილად გამოცხადების შესახებ.

საკასაციო პალატამ ჩათვალა, რომ დუშეთის რაიონის საკრებულომ 1999 წლის ბიუჯეტის დამტკიცების დროს უხეშად დაარღვია მისი დამტკიცების პროცედურა, რაც ადმინისტრაციული ნორმატიული აქტის ბათილად ცნობის უდავო საფუძველია, ამასთან, შეუძლებლად მიიჩნია აქტის ბათილად გამოცხადება, ვინაიდან დავის გადაწყვეტის მომენტისათვის ბიუჯეტი უკვე შესრულებული იყო 85%-ით, რის გამოც აქტის ბათილობა ადგილობრივი თვითმმართველობისათვის მნიშვნელოვან მატერიალურ ზარალს გამოიწვევდა. საკასაციო პალატა დაეყრდნო საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 32-ე მუხლის მე-5 ნაწილით დადგენილ წესს, მიიღო გადაწყვეტილება დუშეთის რაიონის საკრებულოს გადაწყვეტილების ბათილად ცნობის ნაცვლად, ძალადაკარგულად გამოცხადების შესახებ.²² 

საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 33-ე მუხლის მიხედვით, თუ ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის გამოცემაზე უარი კანონსაწინააღმდეგოა ან დარღვეულია ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტის გამოცემის ვადა, სასამართლო, ამ კოდექსის 23-ე მუხლში აღნიშნულ სარჩელთან დაკავშირებით, გამოიტანს გადაწყვეტილებას, რომლითაც ადმინისტრაციულ ორგანოს ავალებს გამოსცეს ადმინისტრაციულსამართლებრივი აქტი. მხარის მოთხოვნით, სასამართლო ადგენს აქტის გამოცემის ვადას. სასამართლო უფლებამოსილია თვითონ გამოსცეს აღნიშნული აქტი, თუ მისი გამოცემა არ საჭიროებს საქმის გარემოებათა დამატებით გამოკვლევას და საკითხი არ მიეკუთვნება ადმინისტრაციული ორგანოს დისკრეციულ უფლებამოსილებას.

ამრიგად, წინამდებარე ნაშრომში განხილულ იქნა ადმინისტრაციული სარჩელი და ადმინისტრაციული სამართალწარმოება პირველი ინსტანციის სასამართლოში. მართალია, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის საფუძველს კერძო სამართლებრივ ურთიერთობათა სამართალწარმოების მომწესრიგებელი აქტი - სამოქალაქო საპროცესო კოდექსი, წარმოადგენს, მაგრამ სწორედ ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში აისახა სრულად ადმინისტრაციულსამართლებრივი დავების განხილვის ყველა ასპექტი და თავისებურება. პირველ რიგში, ეს გამოიხატა დავათა გადაწყვეტისას, მტკიცებულებათა მოპოვება-გამოკვლევის პროცესში სასამართლოს აქტიურობაში, რამაც ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში ინკვიზიციურობის საწყისი შემოიტანა. ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსმა ასახა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის ნორმებში ჩაქსოვილი, კერძო და საჯარო ინტერესთა გაწონასწორებული შეხამების პრინციპი. საბოლოო ჯამში, შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს ადმინისტრაციულ საპროცესო კოდექსში, შეძლებისდაგვარად, სრული გამოხატულება ჰპოვა თანამედროვე ევროპული ადმინისტრაციული სამართალწარმოების ძირითადმა დებულებებმა.

_________________________

1. თ. ლილუაშვილი, ,,სამოქალაქო საქმეთა წარმოება სასამართლოში“, თბილისი, 1999 წ., გვ. 25-26

2. საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი, მე-2 მუხლის ,,ა“ პუნქტი.

3. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, მუხლი 22 ნ. 1

4. ჯ. რუსიაშვილი, ი. ტაბუცაძე, ,,საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი“, თბილისი, 2000 წ., გვ., 70-71.

5. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, მუხლი 24 ნ. 1

6. იქვე, მუხლი 25, ნ. 2.

7. იქვე, მუხლები 5-6.

8. იქვე, მუხლი 26, ნ. 2

9 .იქვე, მუხლი 26, ნ. 3.

10. ჯ. რუსიაშვილი, ი. ტაბუცაძე, ,,საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი“, თბილისი, 2000 წ., გვ., 70-71.

11. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, მუხლი 26 ნ. 2.

12. ჯ. რუსიაშვილი, ი. ტაბუცაძე, ,,საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი“, თბილისი, 2000 წ., გვ., 80

13. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, მუხლი 28, ნ. 2.

14. ჯ. რუსიაშვილი, ი. ტაბუცაძე, ,,საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი“, თბილისი, 2000 წ., გვ., 82-83

15. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, მუხლი 29.

16. იქვე, მუხლი 30, ნ. 1.

17. ჯ. რუსიაშვილი, ი. ტაბუცაძე, ,,საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი“, თბილისი, 2000 წ., გვ., 91

18. საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსი, მუხლი 30, ნ. 6.

19. იქვე, მუხლი 30, ნ. 7-8.

20. ჯ. რუსიაშვილი, ი. ტაბუცაძე, ,,საქართველოს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის კომენტარი“, თბილისი, 2000 წ., გვ., 97.

21. იქვე, მუხლი 32, ნ. 3

22. იქვე, მუხლი 32, ნ. 4

ინგა თოდრია
საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციის წევრი

ზოგადი ადმინისტრაციული და ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსების ამოქმედებით ფუნდამენტურად შეიცვალა ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობის პრინციპები და წესები, ჩამოყალიბდა საერთო სასამართლოში ადმინისტრაციული საქმეების განხილვის პროცედურა. აღნიშნული საკანონმდებლო აქტების მიზანია ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების, საჯარო ინტერესებისა და კანონის უზენაესობის დაცვის უზრუნველყოფა, სასამართლო კონტროლის განხორციელება ადმინისტრაციული ორგანოების საქმიანობის კანონიერებაზე.

ადმინისტრაციული საქმეების განხილვისას, მოსამართლეებმა სწორად უნდა განმარტონ ადმინისტრაციული სამართლის ნორმები. მართლმსაჯულების განხორციელება მნიშვნელოვნად დამოკიდებულია იმაზე, თუ როგორ გამოიყენებენ მოსამართლეები კანონის დებულებებს და როგორ მიუსადაგებენ მათ კონკრეტულ საქმეებს. რიგ შემთხვევებში, მოსამართლეების მიერ ერთი ნორმის სხვადასხვა ინტერპრეტაციას შედეგად მოყვება არაერთგვაროვანი სასამართლო პრაქტიკა. ამის ნათელი მაგალითია ადმინისტრაციული საქმის გამარტივებული სამართალწარმოების წესებით განხილვის სასამართლო პრეცედენტები. კერძოდ, სასამართლოები დასაშვებად მიიჩნევენ ადმინისტრაციული საქმის სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 302-309-ე მუხლებით გათვალისწინებული გამარტივებული წესით განხილვას. სწორია თუ არა ასეთი სასამართლო პრაქტიკა?

ადმინისტრაციული საქმის გამარტივებული სამართალწარმოების წესით განხილვას ითვალისწინებს ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 27-ე მუხლი, რომელიც ადგენს: სასამართლო უფლებამოსილია მხარეთა წერილობითი მოთხოვნის საფუძველზე ადმინისტრაციული „საქმე განიხილოს და გადაწყვიტოს მხარეთა დაუსწრებლად”. აღნიშნული ნორმის შესაბამისად გამარტივებული სამართალწარმოება დასაშვებია მხოლოდ მხარეთა წერილობითი მოთხოვნის საფუძველზე. მხარეთა წერილობით მოთხოვნაში იგულისხმება როგორც მოსარჩელის, ისე მოპასუხის წერილობითი მოთხოვნა, აგრეთვე, ერთ-ერთი მხარის მოთხოვნა და მე-2 მხარის თანხმობა საქმის გამარტივებული წესით განხილვაზე. მხოლოდ ერთი მხარის შუამდგომლობა მის დაუსწრებლად საქმის განხილვის თაობაზე სასამართლოს არ აძლევს უფლებას განიხილოს არსებული საქმე ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 27-ე მუხლით გათვალისწინებული წესით. გამარტივებული სამართალწარმოების საფუძველი ყოველთვის სასარჩელო განცხადებაა და არა განცხადება. მნიშვნელოვანია, რომ, მხარეთა მოთხოვნის მიუხედავად, ამ წესით საქმის განხილვა სასამართლოს უფლებაა და არა ვალდებულება, ანუ სასამართლო წყვეტს, რამდენად მიზანშეწონილია მხარეთა დაუსწრებლად მათი ახსნა-განმარტებების მოსმენის გარეშე კონკრეტული ადმინისტრაციული საქმის განხილვა და გადაწყვეტა. ეს იმას ნიშნავს, რომ სასამართლოს შეუძლია არ დაეთანხმოს მხარეებს და არ დაადგინოს საქმის გამარტივებული წესით განხილვა, თუკი მხარეების სასამართლო სხდომაზე მოწვევასა და მათი მონაწილეობით საქმის განხილვას სავალდებულოდ ჩათვლის.

ადმინისტრაციული საქმის გამარტივებული სამართალწარმოება არ იწვევს საქმეზე სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის XXVI თავით გათვალისწინებული დაუსწრებელი გადაწყვეტილების გამოტანას. სასამართლომ ყველა შემთხვევაში უნდა მიიღოს მოტივირებული გადაწყვეტილება.

ასეთია ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებული საქმის გამარტივებული სამართალწარმოების დამახასიათებელი ნიშნები და თავისებურებები.

საქმის განხილვის გამარტივებული წესი გათვალისწინებულია სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 302-309-ე მუხლებითაც, ეს არის საქმეთა განხილვის პროცედურა ფულადი დავალიანების გადახდევინების თაობაზე. აღნიშნული წესით საქმის განხილვის საფუძველი ყოველთვის განცხადებაა და არა სარჩელი. განცხადების განხილვა მიზნად ისახავს სასამართლოს მიერ დავალიანების გადახდევინების შესახებ ბრძანების და არა გადაწყვეტილების მიღებას. გადახდის ბრძანებაში სასამართლო უთითებს, რომ მას არ შეუმოწმებია, აქვს თუ არა განმცხადებელს აღძრული მოთხოვნის სამართლებრივი დასაბუთება. თუ მოპასუხე მიღებული ბრძანების წინააღმდეგ შესაგებელს (პროტესტს) გადახდის შესახებ არ შეიტანს, სასამართლო მიიღებს სააღსრულებო განკარგულებას, თუ მოპასუხე თავის შესაგებელს დავალიანების გადახდევინების შესახებ სასამართლოში დროულად შეიტანს, აღძრული მოთხოვნა განხილული და გადაწყვეტილი იქნება სასარჩელო წარმოების საერთო წესით. ამდენად, ადმინისტრაციული საპროცესო და სამოქალაქო საპროცესო კოდექსებით გათვალისწინებული საქმის გამარტივებული წარმოება არის ორი სხვადასხვა სამართალწარმოება, მათ საერთო არაფერი აქვთ, გარდა სათაურისა - გამარტივებული.

თუ გავითვალისწინებთ, რომ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 1-ლი მუხლის მეორე ნაწილს შესაბამისად, ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში გამოიყენება სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის დებულებები, წარმოიქმნება პრობლემა - შეიძლება თუ არა ადმინისტრაციული საქმე განხილულ იქნას სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი გამარტივებული წესითჱ როგორც უკვე აღვნიშნეთ, სასამართლო პრაქტიკა ამ საკითხთან დაკავშირებით არ არის ერთგვაროვანი. სასამართლოები, ადმინისტრაციული კანონმდებლობიდან გამომდინარე, საქმეებს იხილავენ სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი გამარტივებული წესით. საქართველოს სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 302-309-ე მუხლებით გათვალისწინებულ პროცედურას სასამართლოები, ძირითადად, იყენებენ საგადასახადო დავალიანებათა გადახდევინების შესახებ საგადასახადო ორგანოების განცხადებების განხილვის დროს, რასაც ვერ დავეთანხმებით და არგუმენტად მოვიშველიებთ შემდეგ გარემოებებს:

რა უფლებამოსილებები აქვთ მინიჭებული საგადასახადო ორგანოებს საგადასახადო კანონმდებლობითჱ პირველ რიგში, მათ თავად შეუძლიათ გამოსცენ ადმინისტრაციული აქტი, რომელიც ექვემდებარება იძულებით აღსრულებას. კერძოდ, საქართველოს საგადასახადო კოდექსი აძლევს საგადასახადო ორგანოებს უფლებას დადგენილ დროში გადაუხდელი გადასახადი, ფინანსური სანქციის სახით დაკისრებული ჯარიმა და საურავი ამოიღონ გადასახადების გადახდევინების იძულებითი მეთოდებითა და საინკასო დავალების (განკარგულების) საფუძველზე.

(საგადასახადო კოდექსის 244-ე მუხლი; 265-ე მუხლის ,,ე“ პუნქტი)

აღნიშნულის გათვალისწინებით, თუ გადასახადის გადამხდელი არ იხდის გადასახადს დადგენილ ვადაში, საგადასახადო ორგანო უფლებამოსილია თავად ამოიღოს გადასახადები სასამართლოსათვის მიმართვის გარეშეც, გამოიყენოს სახელმწიფოს სასარგებლოდ გადამხდელის მთელი ქონების მიმართ გირავნობისა და იპოთეკის უფლება ან გადასახადის ამოღება მოახდინოს მოვალის ანგარიშზე საინკასო დავალიანების მეშვეობით. თუკი გადამხდელი ადმინისტრაციული ორგანოს მოქმედებას ან მის მიერ გამოცემულ, ადმინისტრაციულ აქტს სადავოდ მიიჩნევს, მას, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 22-25-ე მუხლების თანახმად, შეუძლია სარჩელით მიმართოს სასამართლოს. საგადასახადო ორგანოებს კი სასამართლოში სარჩელის აღძვრის უფლება აქვთ საგადასახადო კოდექსის 244-ე მუხლით გათვალისწინებული გირავნობისა და იპოთეკის რეალიზაციის მოთხოვნით.

მიმაჩნია, რომ ადმინისტრაციული საქმის განხილვა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 302-309-ე მუხლებით დადგენილი გამარტივებული სამართალწარმოებით ასევე ეწინააღმდეგება ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის ძირითად დებულებებსა და პრინციპებს. კერძოდ, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მე-2 ნაწილი აღიარებს სამოქალაქო პროცესით დადგენილი დისპოზიციურობის პრინციპს იმ განსხვავებით, რომ ადმინისტრაციულ სამართალწარმოებაში მონაწილე ადმინისტრაციული ორგანო არაა უფლებამოსილი დაამთავროს საქმე მორიგებით, უარი თქვას სარჩელზე და ცნოს სარჩელი, თუ ეს ეწინააღმდეგება საქართველოს კანონმდებლობას. კანონით არ არის დადგენილი, თუ როგორ უნდა მოიქცეს თავად სასამართლო ადმინისტრაციული ორგანოს მიერ სარჩელზე უარის, სარჩელის ცნობისა და მორიგებით საქმის დამთავრების არაკანონიერების შემთხვევაში. შეგვიძლია მხოლოდ განვმარტოთ ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-3 მუხლის მეორე ნაწილი იმგვარად, რომ სასამართლო, თავის მხრივ, ვალდებულია შეამოწმოს ადმინისტრაციული ორგანოს ზემოაღნიშნული საპროცესო მოქმედებების კანონთან შესაბამისობა.

ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის მე-4 მუხლი სასამართლოს უფლებამოსილებას ანიჭებს საკუთარი ინიციატივით მიიღოს გადაწყვეტილება დამატებითი ინფორმაციის ან მტკიცებულებების წარმოსადგენად.

სამოქალაქო საპროცესო კოდექსით დადგენილი საქმის გამარტივებული წესით განხილვა საერთოდ გამორიცხავს ინიციატივას და ადმინისტრაციული ორგანოს საპროცესო მოქმედებათა კანონიერების სასამართლოს მიერ შემოწმების შესაძლებლობას.

გარდა ზემოაღნიშნულისა, ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის 1-ლი მუხლის მე-2 ნაწილი ადმინისტრაციული სამართალწარმოებაში სამოქალაქო პროცესის დებულებათა გამოყენებას შესაძლებლად მიიჩნევს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ თავად ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით სხვა რამ არ არის დადგენილი.

ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსის VII თავით კი განსაზღვრულია პირველი ინსტანციის სასამართლოში ადმინისტრაციული სამართალწარმოების ფორმები და სარჩელის სახეობები.

კოდექსის თანახმად, პირველი ინსტანციის სასამართლოში დასაშვებია მხოლოდ სარჩელი და არა განცხადება. სარჩელი შეიძლება აღიძრას ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის ბათილად ცნობის ან ძალადაკარგულად გამოცხადების (მუხლი 22), ადმინისტრაციული აქტის გამოცემის (მუხლი 23), ქმედების განხორციელების მოთხოვნით (მუხლი 24), აღიარებითი სარჩელით (მუხლი 25).

ადმინისტრაციული საპროცესო კოდექსით დადგენილია სამართალწარმოების ორი სახე: გამარტივებული (მუხლი 27) და დაჩქარებული (მუხლი 28). მაშასადამე, ადმინისტრაციულმა საპროცესო კოდექსმა დაადგინა სამოქალაქო საპროცესო კოდექსისაგან განსხვავებული სამართალწარმოების სახეები და სარჩელის ფორმები.

ყოველივე აღნიშნულიდან გამომდინარე, ვფიქრობ, სასამართლოებმა არ უნდა დაუშვან ადმინისტრაციული საქმეების სამოქალაქო საპროცესო კოდექსის 302-309-ე მუხლებით დადგენილი წარმოების წესით განხილვის პრეცედენტები.

ლევან ბეჟაშვილი

1999 წლის 25 ივნისს საქართველოს პარლამენტის მიერ მიღებულ იქნა „საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსი“, რომელიც, თავის მხრივ, ძალაში შევიდა 2000 წლის პირველ იანვარს. აღნიშნული საკანონმდებლო ნოვაციით დაინერგა ქართული სამართლებრივი სისტემისათვის მანამდე უცნობი მრავალი დებულება, გათვალისწინებულ იქნა ადმინისტრაციულ ორგანოთა საქმიანობის ახლებური პრინციპები. განსაკუთრებულ სიახლეს წარმოადგენს ინფორმაციის თავისუფლების თავი, რომელიც სამართლიანად მიიჩნევა ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის საფუძვლად. ყოველივე ზემოაღნიშნულმა კი საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის, როგორც ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების დამცავი მნიშვნელოვანი სამართლებრივი გარანტის როლი განაპირობა.

კოდექსის აქტუალობაზე მეტყველებს ისიც, რომ ჯერ კიდევ კოდექსის ძალაში შესვლამდე, ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი აქტის გამოცემისა და აღსრულების, ადმინისტრაციული საჩივრისა და განცხადების განხილვის, აგრეთვე, ადმინისტრაციული ორგანოების მიერ ადამიანის უფლებებისა და თავისუფლებების, საჯარო ინტერესებისა და კანონის უზენაესობის დაცვის მიზნით, საქართველოს პრეზიდენტის მიერ 1999 წლის 28 დეკემბრის №1549 განკარგულებით შეიქმნა საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის დანერგვის საკონსულტაციო საბჭო.

აღნიშნულ საბჭოს დაევალა კოორდინაცია გაეწია ,,საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის“ ამოქმედებასთან დაკავშირებულ ღინისძიებათა განხორციელებაზე და შეემუშავებინა შესაბამისი რეკომენდაციები და წინადადებები. სწორედ კოდექსის ცხოვრებაში გატარებისას წამოჭრილი პრობლემების, გამოთქმული შენიშვნებისა და წინადადებების გათვალისწინებით, მომზადდა კანონპროექტი „საქართველოს ზოგად ადმინისტრაციული კოდექსში ცვლილებებისა და დამატებების შეტანის შესახებ“, რომელიც მიღებულ იქნა საქართველოს პარლამენტის მიერ 2000 წლის 2 მარტს.

აღნიშნული კანონპროექტის მიღების აუცილებლობა, ძირითადად, ინფორმაციის თავისუფლების თავის გამოყენების გაადვილების საჭიროებამ გამოიწვია, თუმცა ცვლილებები ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის სხვა თავებსაც შეეხო.

საქართველოს ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის 28-ე მუხლი საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის მხოლოდ ორ კონკრეტულ საფუძველზე მიუთითებდა, კერძოდ, თუ ინფორმაციის გაცემით ზიანი ადგებოდა ქვეყნის ეროვნულ უსაფრთხოებას ან სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსით გათვალისწინებულ საგამოძიებო მოქმედებების სრულფასოვან განხორციელებას. ცხადია, მოცემული დეფინიციები სამართლებრივი ურთიერთობების იმდენად ფართო წრეს მოიცავდა, რომ, ფაქტიურად, ზემოაღნიშნული მუხლის გამოყენების შესაძლებლობა პრაქტიკულად მინიმუმამდე იყო დასული. ამიტომაც 28-ე მუხლის ახალ რედაქციაში მხოლოდ ზოგადად მოხდა ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის საფუძვლების მითითება.

„მუხლი 28. საჯარო ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა.

საჯარო ინფორმაცია ღიაა, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევებისა და დადგენილი წესით სახელმწიფო, კომერციულ და პირად საიდუმლოებას მიკუთვნებული ინფორმაციისა“.

ზოგადი ადმინისტრაციული კოდექსის უწინდელ რედაქციაში ყურადღების მიღმა იყო დარჩენილი კომერციული, პროფესიული და პირადი საიდუმლოებების განმარტების საკითხი. შესაბამისად, კოდექსის ახალ რედაქციაში, 271, 272, 273 მუხლების დამატებით, გამოსწორებულ იქნა არსებული ხარვეზი. კერძოდ, აღნიშნული მუხლების შესაბამისად, კომერციულ საიდუმლოებად მიიჩნევა ინფორმაცია კომერციული საიდუმლოების მქონე გეგმის, ფორმულის, პროცესის, საშუალებების თაობაზე ან ნებისმიერი სხვა ინფორმაცია, რომელიც გამოიყენება საქონლის საწარმოებლად, მოსამზადებლად, გადასამუშავებლად ან მომსახურეობის გასაწევად ან/და რომელიც წარმოადგენს სიახლეს ან ტექნიკური შემოქმედების მნიშვნელოვან შედეგს, აგრეთვე, სხვა ინფორმაცია, რომლის გამჟღავნებამ შესაძლოა ზიანი მიაყენოს პირის კონკურენტუნარიანობას.

პროფესიულ საიდუმლოებას მიეკუთვნება ინფორმაცია, რომელიც წარმოადგენს სხვის პირად ან კომერციულ საიდუმლოებას და პირისთვის ცნობილი გახდა პროფესიული მოვალეობის შესრულებასთან დაკავშირებით.

რაც შეეხება პირად და სახელმწიფო საიდუმლოებებს - პერსონალური მონაცემების პირად საიდუმლოებად მიჩნევის საკითხს, გარდა კანონით გათვალისწინებული შემთხვევისა, წყვეტს პირი, რომლის შესახებაც არსებობს ეს ინფორმაცია; ხოლო სახელმწიფო საიდუმლოებას მიეკუთვნება ინფორმაცია, რომელიც განისაზღვრება სახელმწიფო საიდუმლოებების შესახებ კანონმდებლობით.

,,ინფორმაციის“ ცნების სრულყოფის თვალსაზრისით, მნიშვნელოვანი ნაბიჯი გადაიდგა მე-2 მუხლის (ტერმინთა განმარტება) პირველი ნაწილის „მ“ ქვეპუნქტის ახალი რედაქციის ჩამოყალიბებით და „ნ“ ქვეპუნქტის დამატებით, რის შედეგადაც საკანონმდებლო გზით გაიმიჯნა და განიმარტა საჯარო და საიდუმლო ინფორმაციის ცნებები.

საჯარო ინფორმაცია - ოფიციალური დოკუმენტი (მათ შორის ნახაზი, მაკეტი, გეგმა, სქემა, ფოტოსურათი, ელექტრონული ინფორმაცია, ვიდეო და აუდიოჩანაწერები), ანუ საჯარო დაწესებულებაში დაცული, აგრეთვე, საჯარო დაწესებულების ან მომსახურის მიერ სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული, დამუშავებული, შექმნილი ან გაგზავნილი ინფორმაცია.

საიდუმლო ინფორმაცია - საჯარო დაწესებულებაში დაცული, აგრეთვე, საჯარო დაწესებულების ან მოსამსახურის მიერ სამსახურებრივ საქმიანობასთან დაკავშირებით მიღებული, დამუშავებული, შექმნილი ან გაგზავნილი ინფორმაცია, რომელიც შეიცავს სახელმწიფო, კომერციულ ან პირად საიდუმლოებას.

გარდა საიდუმლოების ცნებების განმარტებისა, კოდექსის ახალ რედაქციაში მოცემულია კონკრეტული პროცედურები, კერძოდ: როგორ უნდა მოხდეს ინფორმაციის ამა თუ იმ სახის საიდუმლოებისთვის მიკუთვნება; განსაზღვრულია საჯარო ინფორმაციის გასაიდუმლოების ვადა; გათვალისწინებულია სამართლებრივი დაცვის მექანიზმები როგორც საჯარო დაწესებულების, ისე კონკრეტული პირებისა, იქნება ეს ინფორმაციის მფლობელი თუ ინფორმაციის მიმღები. ეს კი, ერთი მხრივ, საქმიანობას გაუადვილებს საჯარო მოსამსახურეებს, ხოლო, მეორე მხრივ, უზრუნველყოფს ინფორმაციის დაცულობასა და ინფორმაციის გაცემაზე უსაფუძვლოდ უარის თქმის დაუშვებლობას.

ინფორმაციის გაცემის გაადვილების მიზნით, ცვლილებების შესახებ კანონით შეიცვალა მე-40 და 41-ე მუხლები. მე-40 მუხლის ძველი რედაქცია ითვალისწინებდა როგორც საჯარო ინფორმაციის გაცემის, ისე მის გაცემაზე უარის თქმის მექანიზმებს. ორი დიამეტრულად სხვადასხვა პროცედურის ერთ მუხლში გაერთიანება პრაქტიკაში ცალკეულ პრობლემებს ქმნიდა, ამასთან, ის გაუმართლებელი იყო თვით საკანონმდებლო ტექნიკის მოთხოვნებიდან გამომდინარე. ახალ რედაქციაში მე-40 მუხლით დარეგულირდა მხოლოდ საჯარო ინფორმაციის გაცემის, ხოლო 41-ე - მუხლით საჯარო ინფორმაციის გაცემაზე უარის თქმის საკითხები.

კოდექსში დამატების სახით შეტანილია მე-401 მუხლი, რომელიც ითვალისწინებს ინფორმაციის გაცემის საკითხის რეგულირებას იმ შემთხვევისათვის, როცა ინფორმაციის გაცემის მოთხოვნის დროისათვის საჯარო დაწესებულების მიერ ამ ინფორმაციის სტატუსი, ანუ მისი ღიაობის თუ საიდუმლოობის საკითხი, ჯერ არ არის გადაწყვეტილი. კერძოდ, ინფორმაციის წარდგენისას, პირი ვალდებულია მიუთითოს, რომ ინფორმაცია მისი კომერციული საიდუმლოებაა. საჯარო დაწესებულება ვალდებულია 10 დღის ვადაში კომერციულ საიდუმლოებად მიიჩნიოს ეს ინფორმაცია. თუ ინფორმაციის წარდგენისას საჯარო დაწესებულება მას კომერციულ საიდუმლოებად არ ცნობს, იგი იღებს გადაწყვეტილებას ინფორმაციის ღიაობის თაობაზე, რაც დაუყოვნებლივ ეცნობება შესაბამის პირს. გადაწყვეტილების მიღებიდან 15 დღის შემდეგ ინფორმაცია ხდება ღია, თუ აღნიშნული გადაწყვეტილება არ იქნება გასაჩივრებული ზემდგომ ადმინისტრაციულ ორგანოში ან სასამართლოში. ამ შემთხვევაში საჯარო დაწესებულება საჯარო ინფორმაციის გაცემის ან გაცემაზე უარის თქმის შესახებ გადაწყვეტილებას იღებს ზემოაღნიშნული ვადების გასვლისთანავე.

კოდექსში განსაკუთრებული ადგილი უკავია კოლეგიური საჯარო დაწესებულების სხდომების საჯაროობის უზრუნველმყოფ დებულებებს. მაგალითად, 34-ე მუხლი გარკვეულწილად არეგულირებდა ამ საკითხებს, მაგრამ არ ითვალისწინებდა სხდომის ჩატარების ადგილის, დროისა და დღის წესრიგის შეცვლის პირობებს. ამ მიზნით, კოდექსის 27-ე მუხლის (ტერმინთა განმარტება) ,,კ“ ქვეპუნქტს დაემატა გადაუდებელი აუცილებლობის ცნების განმარტება - კანონმდებლობის დარღვევის საშიშროება ან ვითარება, როდესაც დემოკრატიულ საზოგადოებაში საჯარო დაწესებულებების ფუნქციონირებას რეალური საფრთხე ექმნება. აღნიშნული დამატება შესაძლებელს გახდის საჯარო დაწესებულების სხდომის ჩატარებას კოდექსის 34-ე მუხლის პირველი ნაწილით გათვალისწინებული ერთ კვირიანი ვადის დაუცველად. თუმცა ამ შემთხვევაში საჯარო დაწესებულება ვალდებული იქნება დაუყოვნებლივ გამოაცხადოს სხდომის ჩატარების ადგილის, დროისა და დღის წესრიგის თაობაზე, ხოლო შესაბამისი გადაწყვეტილების მიღებისას - მისი დახურვის შესახებ. ყოველივე ეს კი უზრუნველყოფს საჯარო დაწესებულების სხდომასთან დაკავშირებული სამართლებრივი საკითხების მისადაგებას რეალობისადმი.

ცვლილება განიცადა თავად 34-ე მუხლმაც, რომელიც ახალი რედაქციით ჩამოყალიბდა. ვინაიდან 34-ე მუხლის ადრინდელი რედაქცია არეგულირებდა როგორც სხდომის დახურვის, ისე სხვა საკითხებს, მუხლის სათაური კი ითვალისწინებდა საჯარო დაწესებულების დახურული სხდომის საკითხს, ცვლილების შესაბამისად, წინააღმდეგობა, რომელიც სათაურსა და ტექსტს შორის იყო, აღმოიფხვრა.

ხაზგასასმელია 43-ე მუხლის ,,ბ“ ქვეპუნქტის დამატება, რომლის თანახმადაც, საჯარო დაწესებულება ვალდებულია: არ დაუშვას საჯარო დაწესებულების მიერ ისეთი სახის პერსონალური მონაცემების შეგროვება, დამუშავება, შენახვა ან გაცემა, რომელიც დაკავშირებულია პირის რელიგიურ, სექსუალურ ან ეთნიკურ კუთვნილებასთან, პოლიტიკურ ან მსოფლმხედველობრივ შეხედულებებთან. აქვე აღსანიშნავია 44-ე მუხლის პირველი ნაწილის შესწორება, რომლის თანახმადაც, საჯარო დაწესებულება ვალდებულია არ გაახმაუროს პირად საიდუმლოებას მიკუთვნებული ინფორმაცია თვით ამ პირის თანხმობის ან კანონით გათვალისწინებულ შემთხვევებში - სასამართლოს დასაბუთებული გადაწყვეტილების გარეშე, თანამდებობის პირთა (აგრეთვე, თანამდებობაზე წარდგენილ კანდიდატთა) პერსონალური მონაცემების გარდა.

როგორც აღნიშნული დებულებიდან ჩანს საჯარო დაწესებულებებს გარკვეული შეზღუდვები უწესდებათ პერსონალური მონაცემების შეგროვების პროცესში, რითაც აღიარებულ იქნა სახელმწიფო ხელისუფლების მიერ ადამიანის პირად ცხოვრებაში ჩაურევლობის უმნიშვნელოვანესი უფლება, რის გარეშეც წარმოუდგენელია თანამედროვე დემოკრატიული საზოგადოების არსებობა. კანონპროექტის ავტორთა აზრით, აღნიშნულმა ცვლილებამ, იმავდროულად, გარკვეული წინაპირობები უნდა შეუქმნას პერსონალური მონაცემების შესახებ კანონპროექტის მომზადებას.

კოდექსის 93-ე მუხლის ძველი რედაქციით, ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე დაინტერესებულ მხარეს უფლება ჰქონდა დაესვა წარმოებაში მონაწილე ადმინისტრაციული ორგანოს თანამდებობის პირის აცილების საკითხი, თუმცა არ იყო დარეგულირებული მხარის თვითაცილებისას წამოჭრილი პრობლემების მოწესრიგება. 93-ე მუხლის მე-5 ნაწილის დამატება მიზნად ისახავს სწორედ თანამდებობის პირის ან მთელი კოლეგიური ორგანოს აცილების ან თვითაცილებისას წამოჭრილი საკითხების რეგულირებას. კერძოდ, მთელი კოლეგიური ორგანოს ან კოლეგიური ორგანოს წევრთა იმ რაოდენობის აცილების ან თვითაცილების შემთხვევაში, რომელიც გადაწყვეტილების მისაღებად არაუფლებამოსილს ხდის ამ ორგანოს, აგრეთვე იმ თანამდებობის პირის აცილების ან თვითაცილების შემთხვევაში, რომელსაც არ ჰყავს ზემდგომი ორგანო. ადმინისტრაციულ აქტს გამოსცემს კანონმდებლობის შესაბამისად ამ საკითხის გადასაწყვეტად დანიშნული, მისი მოვალეობის შემსრულებელი ან დამოუკიდებელი ორგანო.

კოდექსის 99-ე მუხლის მე-5 ნაწილს დაემატა წინადადება, რომელიც ითვალისწინებს ადმინისტრაციული წარმოებისას საიდუმლო ინფორმაციის მხარისათვის გაცნობის საკითხის სასამართლოს მიერ გადაწყვეტის აუცილებლობას. კანონპროექტის ავტორთა აზრით, აღნიშნული ცვლილება განპირობებულია იმ გარემოებით, რომ ადმინისტრაციული წარმოებისას რომელიმე სახის საიდუმლო ინფორმაციის ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე პირისათვის გაცნობა უნდა ემყარებოდეს მნიშვნელოვან საფუძვლებს. ერთი მხრივ, კანონი, რომელიც ზოგადად განსაზღვრავს ასეთ შემთხვევაში საიდუმლო ინფორმაციის გაცნობის შესაძლებლობას და, მეორე მხრივ, სასამართლო გადაწყვეტილება, რომელიც შეაფასებს კონკრეტულ შემთხვევაში საიდუმლო ინფორმაციის გაცემის საჭიროებას, წარმოადგენს საუკეთესო საშუალებას კერძო და საჯარო ინტერესის დასაცავად.

112-ე მუხლის მე-4 ნაწილში შესული დამატება ითვალისწინებს ფორმალურ ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე დაინტერესებული მხარის უფლებას გაეცნოს ზეპირი მოსმენის სხდომის ოქმს და გაცნობიდან 3 დღის ვადაში წარადგინოს შენიშვნები მის თაობაზე, მიუთითოს მასში არასწორი ან არასრული ინფორმაციის არსებობა. ამ შემთხვევაში ადმინისტრაციული ორგანო უფლებამოსილია დაეთანხმოს გამოთქმულ შენიშვნას და დაადასტუროს იგი, ხოლო, თუ იგი არ ეთანხმება, ვალდებულია გამოსცეს ადმინისტრაციული აქტი შენიშვნის უარყოფის შესახებ.

115-ე მუხლის მე-12 ნაწილის დამატებით, საჯარო ადმინისტრაციული წარმოებისთვის დადგენილ წესებს დაქვემდებარება სახელმწიფო ან მუნიციპალური საკუთრების განკარგვასთან, ლიცენზირებასთან, გარემოსდაცვითი და მშენებლობის ნებართვების გაცემასთან, სტანდარტიზაციასა და სატელეკომუნიკაციო სიხშირის განაწილებასთან დაკავშირებული საკითხების გადაწყვეტის პროცედურები.

გარკვეული ცვლილებები განიცადა ადმინისტრაციული საჩივრის განხილვასთან დაკავშირებული ხარჯების ანაზღაურების საკითხმა. 204-ე მუხლის მე-2 ნაწილის ახალი რედაქციის თანახმად, ყოველი მხარე თვითონ აანაზღაურებს მის მიერ ადმინისტრაციულ საჩივართან დაკავშირებით გაწეული ადმინისტრაციული წარმოების ხარჯებს. ხოლო მე-3 ნაწილის ცვლილებით, ადმინისტრაციული ორგანო ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე მხარისთვის ადვოკატის ან სხვა წარმომადგენლისთვის გაწეულ ხარჯებს აანაზღაურებს იმ შემთხვევაში, თუ საჩივარი დაკმაყოფილდა და ადმინისტრაციულ წარმოებაში მონაწილე მხარე გადახდისუუნაროა.

ყოველივე ზემოაღნიშნულის გარდა, კოდექსში შევიდა ცვლილებები, რომლებიც ითვალისწინებს კანონის ტექსტის იურიდიული ტექნიკისა და სტილისტურ-რედაქციული თვალსაზრისით დახვეწას, კოდექსში დამკვიდრებული ტერმინების დაზუსტებას, ცალკეული ცნებებისა და კონკრეტული მუხლების შინაარსის დაახლოებას და ა.შ.