იმავე დღეს, როცა ეს ამბავი მოხდა, ორნი მიდიოდნენ იერუსალიმიდან ერთ სოფელში, რომელსაც ემაოსი ერქვა. მიდიოდნენ გზაზე და დაღონებულნი ერთმანეთში საუბრობდნენ იმაზე, რაც იმ დღეებში იერუსალიმში მოხდა.

და ამ საუბარში თვით იესო აემგზავრა მათ, მაგრამ მათი თვალები შეპყრობილი იყო და მათ ვერ იცნეს იგი.

და ჰკითხა მათ: რა მოხდა, რომ ასე დაღონებულნი ლაპარაკობთ?

და ერთმა მათგანმა, კლეოპამ, უპასუხა: უცხოთაგან შენ, ერთადერთმა, არ იცი, რა მოხდა იქ ამ დღეებში?

ჩვენ გზაში ვართ და სხვადასხვა ამბებზე ვსაუბრობთ ერთმანეთში.

თუ გამოვიცნობთ იესოს იმ უცხოში, რომელიც დაგვემგზავრება?

თუ მოვუსმენთ მას, როცა წმინდა წერილის განმარტებას დაიწყებს?

თუ აინთება ჩვენი გულები, როცა ის სიტყვას გვეტყვის?

წინამდებარე ჟურნალში წარმოდგენილი არიან სხვადასხვა ეპოქის, კულტურის, აღმსარებლობის ადამიანები.

ჩვენ გზას ვადგავართ და ვსაუბრობთ იმაზე, რაც მოხდა...

Foreword

Two of them were going that very day to a village named Emmaus, which was about sixty stadia from Jerusalem. And they were conversing with each other about all these things which had taken place.

And while they were conversing and discussing, Jesus Himself approached, and began traveling with them. But their eyes were prevented from recognizing Him.

And He said to them, „What are these words what are you exchanging with one another as you are walking?“ And they stood still, looking sad.

And one of them, named Cleopas, answered and said to Him: „Are you the only stranger in Jerusalem unaware of the things which have happened here in these days?“

We are on our way conversing and discussing different things.

Shall we recognize Him as Jesus when He approaches and begins traveling with us?

Shall we listen when He explains to us the scriptures?

Shall our hearts be burning?

In this journal you can find discussions between Christians of different generations, denominations and cultures. These are the discussions and the dialogue we all need.

On our way we are conversing with one another and discussing things which have happened...

ზურაბ კიკნაძე

ბევრ სხვა ადგილთა შორის, სადაც მიმდინარეობს სახარებისეული ამბები, რამდენიმე ადგილი ხერხემლად გასდევს ქრისტეს ამქვეყნიურ ცხოვრებას. თითოეული მათგანი თანამიმდევრობით აცხადებს ღმერთკაცის ამქვეყნიურ მისიის ახალ-ახალ საიდუმლოებებს.

პირველი არის ბეთლემი, „სახლი პურისა“, სადაც იშვა მაცხოვარი. ღმერთმა ისურვა შობილიყო არა მეფეთა სასახლეში, ფუფუნებაში, არც თუნდაც ქოხში თუნდაც უღარიბესი ისრაელიანისა, არამედ საქონლის სადგომში, სადგომთა შორის უდარესში - გამოქვაბულში, სადაც უბირი მწყემსები თუ შეაფარებდნენ თავს ნახირთან ერთად. რატომ მოხდა ასე? განგებით ისე უნდა მომხდარიყო, რომ ღვთის ხორციელქმნას, მის დამდაბლებას ქმნილებათა იერარქიის უკანასკნელ საფეხურზე, შობის ადგილითაც ჰქონოდა შესატყვისობა.

ბეთლემში მოხდა განკაცების საიდუმლო, მაგრამ ვინ იყო ამის მხილველი, შემსწრე - ვინ, გარდა მწყემსებისა და პირუტყვისა, რომელიც იმჟამად ბაგაში იმყოფებოდა, და მოგვთა, რომლებიც აღმოსავლეთიდან მოვიდნენ ძღვენით თაყვანსაცემად, რათა კვლავ უკან, თუმცა სხვა გზით, გაბრუნებულიყვნენ? არ არსებობს ცნობა, რომ მოგვებს, რომლებიც სხვა გზით გაბრუნდნენ, ვისმეთვის პალესტინაში, რომელიმე ისრაელიანისთვის გაენდოთ ღმერთკაცის შობის საიდუმლო. ანგელოზებმა, პირველმა მახარებლებმა, მწყემსებს ახარეს იმ ღამით ყრმის შობა, მწყემსებმა - სხვებს, მდაბიურთ, მაგრამ მათ მხოლოდ გაიკვირვეს და საიდუმლო საიდუმლოდ დარჩა. „ხოლო მარიამს დაემარხნეს სიტყუანი ესე და დაედვა გულსა თვისა“ (ლ. 2:19).

შესაძლოა, ბუნებას მეტი განეცადა იმ ღამით, როგორც მოგვითხრობს ერთი აპოკრიფი, რომ ყრმის შობისას დრო შეყენებულა და ყოველი მოძრავი არსება თუ მოვლენა ერთი წამით შეჩერებულა და მეორე წამს კვლავ ამოძრავებულა...

მეორე ადგილია იორდანე. ბეთლემიდან იორდანემდე გავიდა ოცდაათი წელიწადი. სად იყვნენ ის მწყემსები? ახსოვდათ მათ იმ ღამის საკვირველება? ან ისინი სად იყვნენ ამ დროის მანძილზე, რომელთაც გაუკვირდათ მწყემსების ნაამბობი - მათთვის ანგელოზთაგან ნახარები ამბავი?

რა მოხდა იორდანეზე? იორდანეზე ნათლისღებისას განცხადდა სამების საიდუმლო. აქ იყო ძე, წყალში შთაფლული, სული წმიდა მტრედის სახით დავანებული მის მხარზე, და ხმა მამისა, რომელიც ამბობდა ნათელღებულის მიმართ: „ესე არს ძე ჩემი საყვარელი, რომელი მე სათნო-ვიყავ“. გაცხადდა სამების საიდუმლო, მაგრამ სახარება ძეზე მოგვითხრობს, ის ძის წიგნია. იორდანეზე გაცხადდა საიდუმლო ძისა, როგორც „ნათლისა ნათლისაგან“. მაგრამ ეს ნათელი უხილავი იყო. არ არის ცნობა, რომ იორდანედან ამოსული ქრისტეს ნათელი ეხილოს ვისმე. ის არ უხილავს არც იოანე ნათლისმცემელს. მას შეეძლო ეგრძნო მხოლოდ, ვინ იდგა მის წინაშე, მაგრამ მისი ფიზიკური თვალი ვერ ხედავდა მას, როგორც ნათელს ნათლისაგან.

ქრისტეს ნათელი დაფარული იყო თვით მის მოციქულთა თვალთათვის. მაგრამ სრულიად მიუწვდომელია იგი? ადამიანს, ქმნილებას, ხორცში მყოფს, არ ძალუცს მისი განცდა? ის ნათელი, რომელიც არის ქრისტე და რომელსაც ნათლისღებით დაფლულნი შეიმოსავენ, ხილულად გამოუჩნდა მოციქულებს.

ეს მოხდა თაბორის მთაზე, ეს იყო თაბორის გამოცხადება.

„და შემდგომად ექუსისა დღისა წარიყვანნა იესო პეტრე და იაკობ და იოანე, ძმაი მისი, და აღიყვანნა იგინი მთასა მაღალსა თვისაგან. და იცვალა მათ წინაშე სხუად ფერად, და განბრწყინდა პირი მისი, ვითარცა მზე, ხოლო სამოსელი მისი იქმნა სპეტაკ, ვითარცა ნათელ“ (მთ. 17:1-2).

თაბორზე მან აჩვენა მათ, უფრო სწორად, შეაძლებინა მათ ეხილათ ის სახე, რომლითაც ძე ღვთისა გამოჩნდება ყველას წინაშე მეორედ მოსვლისას. ამ სამმა მოციქულმა მოისმინა იგივე ხმა და სიტყვები, იორდანეზე რომ გაისმა სამების განცხადებისას: „ესე არს ძე ჩემი საყვარელი, რომელი სათნო-ვიყავ“. ეს სიტყვები საერთო ნიშანია იორდანესა და თაბორს შორის. თაბორზე გამოჩნდა ღვთის ძის ნამდვილი სახე, რომელიც უხილავი იყო იორდანეზე თვით ნათლისმცემლისთვისაც კი.

თუმცა სახარებაში ნათქვამია, რომ ქრისტე „იცვალა მათ წინაშე სხვად ფერად“ და ვლაპარაკობთ ქრისტეს ფერისცვალებაზე, მაგრამ არ უნდა ვიფიქროთ, რომ მან ეს „სხვა ფერი“ ახლა და აქ მიიღო. ქრისტეში კი არ მომხდარა ცვლილება, ფერისცვალება, არამედ მოციქულებში, მათ ფიზიკურ სახედველში, რომელიც ისე გარდაიქმნა, რომ შეძლო ამ დაუსაბამო, დროითა და სივრცით შემოუზღუდველი ნათელის აღქმა. მოციქულთა ბუნებაში იმ წამს მართლაც მოხდა ხორციელის გადასვლა სულიერში, ხორცის სულ-ქმნა (განსულება), რამაც ისინი ესქატოლოგიურ ჟამში გადაიყვანა. იმისათვის, რომ ადამიანს ეხილა ქრისტეს ნათელი, „ნათელი მერმისა ცხორებისა“, თავად უნდა ყოფილიყო მისი მოზიარე ქრისტეში განღმრთობით.

თუ თაბორის მთაზე ქრისტემ თავის რჩეულ მოციქულებს აჩვენა თავისი ღვთაებრივი, საგნობრივ სამყაროში უხილავი სახე, გეთსიმანიის ბაღში უკანასკნელი ლოცვისას ამავე სამს თავისი გატანჯული კაცობრივი სახით წარმოუდგა. მაგრამ გეთსიმანიის ლოცვას წინ საპასექო სერობა უძღოდა.

ამ სერობაზე, როცა ქრისტე თავის თორმეტ მოწაფესთან ერთად აღნიშნავდა პასექის დღესასწაულს, ისინი - ერთი და ათორმეტი ერთ განუყოფელ ოჯახს წარმოადგენდნენ. აქ იყვნენ წყვილ-წყვილად ძმებიც და იყვნენ ერთმანეთთან საერთო წინაპრით დაუკავშირებელნიც, ზოგნი გალილეადან, ზოგნი იუდეადან. ქრისტემ ისინი ერთ ოჯახად შეჰყარა და მათი სახით კაცობრიობას ახალ ნიადაგზე დამყარებული ერთობის სახე უჩვენა. და, რაც მთავარია, მათ შორის იყო ძე ღვთისა, პურს ტეხდა მათთან ერთად, ჭამდა და სვამდა.

მაგრამ მთავარი ისიც არის, რომ აქ ითქვა სიტყვები, რომელიც იმარხავს, იქნებ გააცხადებს კიდეც მისი მოვლინების (ღვთის განკაცების) საიდუმლოს. მან თქვა არა ვინმეს კითხვაზე პასუხად, არამედ წარმოთქვა ჭეშმარიტება, როგორც განაჩენი ამ სოფლის მიმართ, თავისი საბოლოო სიტყვა, რადგან მისი ჟამი მოახლოებული იყო. მან თქვა ყველას, მათ შორის იუდას გასაგონად:

„ძე-სამე კაცისაჲ წარვალს, ვითარცა წერილ არს მისთვის, ხოლო ვაჲ კაცისაჲ მის, რომლისა მიერ ძე კაცისაჲ მიეცეს. უმჯობეს იყო მისა, არა თუმცა შობილ იყო კაცი იგი (მთ. 26:24).

„ძე კაცისაჲ წარვალს“, რათა იხსნას კაცი. ეს აუცილებლობაა. ღვთის თავისუფლება ადამიანის ხსნის აუცილებლობით არის შეზღუდული. მაგრამ აუცილებელია მისი წასვლა გამცემლობით? ეს აუცილებლობა წუთისოფლის დაცემულმა მდგომარეობამ გამოიწვია, რადგან „ყოველი სოფელი ბოროტსა ზედა დგას“. სწორედ იმიტომ მიდის ამგვარი წასვლით ძე კაცისა, რომ იხსნას სოფელი, რომელიც ბოროტებაშია ჩაფლული, რომლის ნაწილია იუდას ამბორიც. ეს ამ წუთისოფლის ტრაგიკული ფაქტია. არსებობს გამცემი... თუ არ აღმოჩნდებოდა იუდა თორმეტს შორის, მაცხოვარიც არ დასჭირდებოდა სოფელს, არც განკაცება, არც ჯვარცმა, არც აღდგომა... ადამის ცოდვით დასნეულებულია ადამის მთელი მოდგმა, კაცობრიობა. პავლე მოციქული ამბობს, რომ „ქრისტე, ვიდრე-იგი ჩვენ უძლურ-ღა ვიყვენით, ჟამსა ოდენ უღმრთოთათვის მოკვდა. რამეთუ ძნიად ვინმე მართლისათვის მოკვდის...“ (რომ. 5:6-7). „ჟამსა ოდენ“ ანუ არც ადრე, არც გვიან. პარადოქსია, რომ ქრისტე უღვთოთათვის მოკვდა? მოკვდა, რადგან უღვთოებაა გამეფებული წუთისოფელში. რადგან „არა უხმს ცოცხალთა მკურნალი, არამედ სნეულთა“ (მთ. 9:12). მოკვდა უძლურთათვის, სნეულთათვის, უღმრთოთათვის, ცოდვილთათვის, რათა მოკლულიყო ცოდვის ძირი.

იუდამ მისცა ქრისტე მღვდელმთავრებს და ფარისევლებს, მაგრამ ამაზე უწინარეს ქრისტემ თავად მისცა თავისი თავი მრავალთა სახსნელად, როცა გატეხა პური, ჩამოუსხა „ვენახის ნაყოფისგან“ და თქვა: „მიიღეთ და ჭამეთ, ესე არც ხორცი ჩემი...“ და „სუთ ამისგან ყოველთა, ესე არს სისხლი ჩემი ახლისა აღთქმისაჲ, მრავალთათვის დათხეული მისატევებელად ცოდვათა...“ (მთ. 26:26-28).

აქ და ამ დროს მიეცა დასაბამი ევქარისტიის საიდუმლოს - ამ განტეხილი პურიდან და დათხეული ღვინიდან მრავალთათვის.

უშუალოდ საიდუმლო სერობას, რომელიც უკანასკნელ სერობად იქცა, მოსდევს ლოცვა გეთსიმანიაში. მაცხოვარმა აქ თაბორის საიდუმლოს მოწმე მოციქულნი წაიყვანა, რათა მათ ეფხიზლად მისი ლოცვისას. ესეც უკანასკნელი იქნებოდა, ეს ლოცვა. მოციქულებმა ვერ იფხიზლეს, მაგრამ მაინც იხილეს მათ სახე კრავისა, „რომელმან აღიხვნა ცოდვანი სოფლისანი“.

აი, რა იხილა ამ სამმა ძილსა და ღვიძილს შორის წამიერად, რადგან ოდნავ ხანგრძლივად ამის ხილვა ისევე აუტანელი იქნებოდა, როგორც ნათლის გახანგრძლივებული ხილვა თაბორის მთაზე (ფერისცვალების ხატი გადმოგვცემს ხორციელისათვის ამ საშიშ რეალობას). ეს ხილვა მხოლოდ ლუკას სახარებამ შემოგვინახა: „და იყო ღვაწლსა შინა, უმეტესღა ილოცვიდა, და იქმნა ოფლი მისი ვითარცა ცვარი სისხლისაჲ, გარდმომავალი ქვეყანასა ზედა“ (ლ. 22:44).

რას გვიჩვენებს ეს სისხლის წვეთები, ოფლის ნაცვლად დადენილი?

უკიდურესობამდე მისულ სიმწარეს, რომელსაც განიცდის ადამიანი აუტანელი ტვირთის ქვეშ. მაგრამ ის ღვაწლი, რომელშიც იმყოფება იესო, არ არის ფიზიკური ხასიათისა. ამ ღვაწლში (ბერძნ. აგონია) მთელი მისი ადამიანური ბუნებაა ჩართული სულიერ-ფიზიკური ერთიანობით. ის იტვირთავს კაცობრიობის ცოდვებს და ხდება იმის თანამდები, რაც მას არ ჩაუდენია. ის, სრულიად უცოდველი, იღებს ყველა დაუმსახურებელ დარტყმას თავის თავზე, როგორც მეხამრიდი - იუდას ამბორს, ეკლის გვირგვინს, გაშოლტვას, გამასხრებას, შეუწევნელობას ყველასაგან, თვით მამისგანაც (ელი, ელი, ლამა საბაქთანი?). გეთსიმანიაში ლოცვისას გადაწყდა საბოლოოდ, რომ მას არა მხოლოდ უნდა ეტვირთა წუთისოფლის ცოდვები, არამედ დაუმსახურებელი სასჯელიც, რომელიც წინასწარ სისხლის ოფლის სახით გამოჩნდა მის შუბლზე.

აქ, ამ დროს ახდა ესაია წინასწარმეტყველის სიტყვები, რომლებმაც ესაია უფრო მახარებლად გამოაჩინა, ვიდრე წინასწარმეტყველად. აი, რა თქვა მან უფლის მსახურზე, რომელიც იტვირთავდა თავისი ხალხის ცოდვებს: „კაცი გვემასა შინა იყო და იცის მან დათმობა სალმობათაჲ, რამეთუ არა გარე-მიიქცია პირი მისი, იგინა და არა შეირაცხა. ამან ცოდვანი ჩვენნი იტვირთნეს და ჩვენთვის ივნოს და ჩვენ შეგვირაცხოს სალმობათა შინა და წყლულებათა და განბოროტებათა. ხოლო იგი იწყლა ურჩულოებათა ჩვენთათვის და იგვემა ცოდვათა ჩვენთათვის“ (ეს. 53:3-5).

გოლგოთა, „თხემის ადგილი“, თავის ქალასავით მოშიშვლებული ბორცვი, არც ბორცვი - ადგილი, რომელიც მაინც ყოველი მხრიდან იხილვება. აქ აღიმართა სამი ჯვარი, ერთ-ერთზე აცვეს იესო.

სახარება იცნობს ჯვარს მაცხოვრის ჯვარცმამდე. თავად მაცხოვარი ამბობს, ეუბნება მოწაფეებს და ყველას: „აღიღენ ჯვარი თვისი და შემომიდეგინ მე...“ ქრისტე არ მოითხოვდა უბრალო მოკვდავისგან იმავე აღსასრულს, რაც მას თავისივე განგებით ელოდა. ამ სიტყვებით არ ამბობს, რომ მისი მიმდევარი ჯვარს უნდა ეცვას. ჯვარი აქ აღნიშნავს ყოველი ადამიანისათვის წილხვედრილ ტვირთს, შეწონადს ღვთისაგან მიმადლებული ძალისა, რომელსაც არ უნდა გაექცეს ადამიანი. ყველას ელის თავისი ჯვარი, რომელიც უდტვინველად უნდა ზიდოს მან. ამგვარი ზიდვა სიმბოლურად აჩვენა სიმონ კვირინელმა, რომელსაც თავისთვის გზად შინ მიმავალს აჰკიდეს ქრისტეს ნივთიერი ჯვარი, როცა მას გაუჭირდა მისი ზიდვა. მაგრამ ქრისტეს ჯვარს, რაც იყო მისი ჯვარი მისივე განგებით, ვერავინ იტვირთავდა.

იოანე ოქროპირი წერდა, რომ ის ჯვარცმულში ხედავდა მეფეს, რადგან, მეფე თავისი ხალხისათვის უნდა კვდებოდესო. ვინც უფლებამოსილია მეფობისათვის, ის მზად არის თავისი სამეფოსთვის თავის გასაწირად. ვერავინ უშველის სამეფოს, ვერც ერთი ადამიანი, მხოლოდ მეფის სისხლი გადაარჩენს ხალხს. და რაც უფრო მაღლაა კაცი, მით უფრო ძვირფასია მისი სისხლი. ამ სისხლზე, თუ ის სამყაროს მეუფის სისხლია, ამბობს გრიგოლ ღვთისმეტყველი, რომ „სისხლის რამდენიმე წვეთი აღადგენს მთელს სამყაროს“. ერთ აპოკრიფში ნათქვამია, რომ გოლგოთაზე ქრისტეს ჭრილობიდან ჩამონადენმა სისხლის ერთმა წვეთმა გააცოცხლა ადამის თავის ქალა, როცა გააპო მიწა და დაეპკურა მას.

ქრისტე ლაპარაკობდა არა მხოლოდ თითოეულის ჯვარზე, არამედ საკუთარ ჯვარზეც, მაგრამ ეს სიტყვები არ დამარხულა მათ გულებში. რომ დამარხულიყო, მოულოდნელი და სასირცხო არ იქნებოდა მათთვის მათი მოძღვრის ჯვარცმით აღსასრული. ბოლომდე, ჯოჯოხეთის უფსკრულამდე, თუ გაიაზრეს და განიცადეს მათ ის სიტყვები, რომელიც ძილ-ღვიძილში ჩაესმათ გეთსიმანიაში მაცხოვრის ლოცვისას, რომ შესთხოვდა მამას: „მამაო ჩემო, უკუეთუ შესაძლებელ არს, თანაწარმხედინ ჩემგან სასუმელი ესე. ხოლო არა ვითარ მე მნებავს, არამედ ვითარცა შენ“? და როცა კაცის ძემ, თუმცა სრულყოფილმა, რომელსაც ამ აგონიაში მხოლოდ ანგელოზები ამხნევებდნენ, არა მამა, დაინახა, რომ განგებით ეს შეუძლებელია (ანუ აცილება მისთვის ამ თასისა), კვლავ მიმართა მამას: „მამაო ჩემო, უკუეთუ ვერ შესაძლებელ არს სასუმელი ესე თანაწარსლვად ჩემგან, რაჲთამცა არა შევსვა იგი, იყავნ ნება შენი“ (მთ. 26:42). თუ ჩაწვდნენ რჩეული მოციქულნი ამ სიტყვების სიღრმეს? რომ ჩაწვდომოდნენ, იმგვარად ვეღარ ილაპარაკებდნენ, როგორც ემაუსის გზაზე ლაპარაკობდნენ იმ უცნობის გასაგონად, რომელიც აემგზავრათ მათ, და იმ თანამგზავრსაც აღარ დასჭირდებოდა კვლავ შეეხსენებინა მათთვის ყველაფერი, რაც ჯვარცმამდე უთქვამს მათთვის (ლ. 24:13-27) და იყვნენ ისინი ერთხანს დაბრკოლებულნი ამ ჯვარცმის გამო, როგორც პავლე მოციქული ამბობდა, რომ ჰურიათათვის (სხვაგვარად ვერც მოციქულები იყვნენ განწყობილნი), ჯვარცმული ქრისტე დიდი საცთური იყო, რისგანაც არაერთგზის გაუფრთხილებია ისინი მათ მოძღვარს. ასე იყო, ვიდრე ისინი, ერთმანეთის მოწმობებს რომ არ უჯერებდნენ (მხოლოდ თომა არ ყოფილა ურწმუნო), საბოლოოდ მის აღდგომაში არ დარწმუნდნენ, რის შემდეგაც ყველაფერი შეიცვალა.

გოლგოთას ცვლის ადგილი, სადაც გაცხადდა კაცობრიობის ისტორიაში არნახული საიდუმლო. არსებობდა სამარხი, სადაც ჯერ არავინ დაესვენებინათ. და გამოჩნდა, როცა არავინ ელოდა, მოციქულნი მიმოფანტულიყვნენ, კაცი მდიდარი, გავლენიანი, ფარული მოწაფე ჯვარცმულისა, სახელად იოსები, არიმათიიდან, რომლის სახელი მანამდე არც ერთ სახარებაში არ ხსენებულა, და დაუთმო იესოს ახლად ამოკვეთილი სამარხი საკუთარ ბაღში. მანვე გამოითხოვა პილატესგან იესოს ცხედარი და ჩამოხსნა. მეორე კაცმა ნიკოდემოსმა, რომელსაც ერთ ღამით იდუმალი საუბარი ჰქონდა იესოსთან, მოიტანა ასი ლიტრა ნელსაცხებელი - „აღრეული მურისა და ალოჲსა“. და მათ შეგრაგნეს მისი გვამი ამ სურნელებასთან ერთად და ასე დაფლეს ებრაელთა ჩვეულებისამებრ, რათა ყოველი წესი აღსრულებულიყო. აქ აღსრულდა ესაიას წინასწარმეტყველებაც, რომელიც ამბობდა უფლის მსახურზე, რომ მან, ჩვენს ცოდვათა მტვირთველმა და ყველასაგან მოძულებულმა, მდიდართან ჰპოვა თავისი სამარხი.

ამ ახალი სამარხიდან მოხდა აღდგომა, რომლის შემსწრე არავინ ყოფილა, გარდა ანგელოზისა, საფლავის კართან რომ დახვდა ძვირფასი მკვდრის მოსანახულებლად და ნელსაცხებლებით კვლავ მის გასაპატიოსნებლად მოსულ ქალებს - მარიამს, მარიამს და სალომეს.

და ამბავი ცარიელი საფლავისა მოციქულებმა ამ მენელსაცხებლე დედათა პირით შეიტყვეს და, რა თქმა უნდა, არ დაიჯერეს. ირწმუნეს მხოლოდ მაშინ და ჯერ მხოლოდ ორმა - ესენი პეტრე და იოანე იყვნენ, - როცა თითოეული მათგანი ცალკ-ცალკე შევიდა ცარიელ სამარხში და საკუთარი თვალით იხილა „სუდარი შეკეცილი ერთსა ადგილსა“ და ტილოები. „და იხილეს და ჰრწმენეს“, ამბობს სახარება. შემდეგ თავად აღმდგარი ეჩვენა მარიამ მაგდალინელს, მის მერე დახშულ კარში გამოეცხადა მოციქულებს და უჩვენა თავისი ჭრილობები. და შემდეგ ორმოცი დღის მანძილზე ეცხადებოდა მათ ამაღლებამდე. ბოლოს კი, ეს უკვე სახარებაში არ ჩაწერილა, ეჩვენა პავლეს, როგორც თავად ამბობს, „ბოლოს მე, უდღეურსა და უნარჩევესს“.

და სწორედ ეს უნარჩევესი პავლე იყო, რომელიც თავგანწირვით ქადაგებდა ქრისტეს აღდგომას, ხედავდა რა მასში ახალი მოძღვრების ურყევ საფუძველს. „უკუეთუ ქრისტე არა აღდგომილ არს, ცუდად სამე არს ქადაგებაჲ ესე ჩვენი და ცუდად არს სარწმუნოებაჲ ეგე თქვენი“, მიუწერდა ის კორინთოს ეკლესიას. და პავლე კიდევ ბევრს ისეთ რასმე მიუწერდა ქრისტიანთა თემებს მთელს იმპერიაში, რასაც სახარების მოციქულნი ჯერ კიდევ ვერ სწვდებოდნენ.

შესაძლებელია, ოდესმე რომელიმე რელიგიას უღიარებია მკვდრეთით აღდგომა, ხორციელი ფერისცვალება და ქვეყნიერების ფიზიკური განახლება, საბოლოო ძლევა სიკვდილისა, მაგრამ ეს აღიარება რჩებოდა ოცნებანარევ რწმენად, რომელსაც რეალური ფაქტი, როგორც წინდი, არ ედო საფუძვლად. მოციქულნი, რომელთაც იხილეს ცარიელი საფლავი და აღმდგარი მაცხოვარი, აღარ არიან ჩვენს შორის. მაგრამ მათ მოწმობას და სახარებას მოაქვს ჩვენამდე ეს ფაქტი, როგორც ეჭვმიუტანელი რეალობა. ქრისტემ უთხრა თომას და ჩვენ გვესმის დღეს ეს სიტყვები: „ნეტარ არიან, რომელთა არა უხილავ და ვჰრწმენე“.

ალექსანდრე შმემანი

წინათქმა

დიდი მარხვის ეს მოკლე განმარტება იმათთვის არის დაწერილი - და ასეთები ბევრია - ვისაც სურს ეკლესიის ლიტურგიული ტრადიციის უკეთ გაგება და ეკლესიის ცხოვრებაში უფრო გააზრებული მონაწილეობა.

სინანული, როგორც ვიცით, არის საწყისი და წინაპირობა ჭეშმარიტი ქრისტიანული ცხოვრებისა. როდესაც ქრისტემ ქადაგება დაიწყო, მისი პირველი სიტყვა იყო: „შეინანეთ!“ (მთ. 4:17). მაგრამ რა არის სინანული? ყოველდღიური ცხოვრების ორომტრიალში ჩვენ არა გვაქვს ამაზე ფიქრის დრო და ჩვენ, უბრალოდ, მივიჩნევთ, რომ ყოველივე, რაც დიდი მარხვის დროს მოგვეთხოვება, არის გარკვეული საკვებისგან თავის შეკავება, „გართობის“ შემცირება, აღსარებაზე მისვლა, მღვდლისგან ცოდვათა მიტევების მიღება, წმიდა ზიარების მიღება (ერთხელ წელიწადში!), და შემდეგ „ყველაფერი წესრიგში“ გვგონია მომავალ წლამდე. მაგრამ უნდა იყოს რაღაც მიზეზი, რის გამოც ეკლესია ცალკე გამოყოფს შვიდ კვირას, როგორც განსაკუთრებულ დროს სინანულისთვის და მოგვიწოდებს ხანგრძლივი სულიერი ძალისხმევისკენ. ეს რასაკვირველია, უნდა მეხებოდეს მე, ჩემს რწმენას, ჩემს ცხოვრებას, ჩემს წევრობას ეკლესიაში. განა ჩემი უპირველესი ვალი არ უნდა იყოს, ვეცადო გავიგო ჩემი ეკლესიის სწავლება დიდი მარხვის შესახებ, იმისათვის, რომ ვიყო მართლმადიდებელი ქრისტიანი არა მარტო სახელით, არამედ თვით ჩემი ცხოვრებით?

კითხვებზე: რა არის სინანული, რატომ გვჭირდება ჩვენ იგი, როგორ უნდა შევინანოთ, - დიდი მარხვა გვაძლევს პასუხს. ის ჭეშმარიტად არის სინანულის სკოლა, რომელიც თითოეულმა ქრისტიანმა ყოველწლიურად უნდა გაიაროს იმისათვის, რომ თავისი რწმენა გააღრმავოს, თავისი ცხოვრება ხელახლა შეაფასოს და, თუ შესაძლებელია, შეცვალოს. იგი საოცარი მოგზაურობაა მართლმადიდებელი რწმენის სათავეებთან და მართლმადიდებლური ცხოვრების გზის ხელახლა აღმოჩენა.

დიდმარხვის ღვთისმსახურების ფორმითა და სულით ეკლესია გამოხატავს ამ უნიკალური ჟამის მნიშვნელობას ჩვენთვის. დიდმარხვის ეს მოკლე განმარტება ძირითადად, მაგრამ არა მთლიანად, დამყარებულია დიდმარხვის ღვთისმსახურებაზე. მე ვიმედოვნებ, რომ მკითხველი თავისთვის აღმოაჩენს, რომ ამ ქვეყანაზე არაფერია ისეთი მშვენიერი და ღრმა, ისეთი შთაგონებული და შთამაგონებელი, როგორც ის, რასაც ჩვენი დედა ეკლესია გვიცხადებს და გვაძლევს, როდესაც ჩვენ შევდივართ „მარხვის გაზაფხულის“ კურთხეულ ჟამში.

შესავალი

დიდი მარხვა: მოგზაურობა აღდგომისაკენ

კაცი რომ გზას დაადგება, უნდა იცოდეს თავისი მოგზაურობის მიზანი. ასეა მარხვაც. მარხვა ხომ, ძირითადად, სულიერი მოგზაურობაა, მისი მიზანი კი აღდგომაა, პასექი - „დღესასწაულთა დღესასწაული“. მარხვა პასექის აღსრულების, ჭეშმარიტი გამოცხადების სამზადისია. ამიტომ დასაწყისშივე უნდა შევეცადოთ, ჩავსწვდეთ მარხვისა და პასექის კავშირს, რადგანაც ეს კავშირი რაღაც მეტად არსებითს გვიცხადებს, რაღაც გადამწყვეტსა და მნიშვნელოვანს ჩვენი ქრისტიანული სარწმუნოებისა და ცხოვრებისათვის.

განა საჭიროა იმის განმარტება, რომ აღდგომა გაცილებით უფრო მნიშვნელოვანია, ვიდრე ერთ-ერთი დღესასწაული, უფრო მეტია, ვიდრე წარსული მოვლენის ყოველწლიური აღნიშვნა და პატივისცემა?

ყველა, ვისაც ერთხელ მაინც განუცდია აღდგომის ღამის უზენაესი სიხარული, მზიან დღეზე უფრო უნათლესი, დამეთანხმება. მაგრამ რისი სიხარულია ეს? რატომ ვგალობთ სააღდგომო ცისკარზე, რომ „აწ ყოვლითურთ აღივსო ნათლითა ზეცა, ქვეყანა და ქვესკნელი?“ რა აზრით ვდღესასწაულობთ „სიკუდილითა სიკუდილისა მოკუდინებასა, შემუსრვასა ჯოჯოხეთისასა, დასაბამსა და მიზეზსა ახლისა ცხორებისასა“? - ყველა ამ შეკითხვაზე ერთი პასუხია: ახალი ცხოვრება, რომელიც თითქმის ორი ათასი წლის წინათ გამობრწყინდა საფლავიდან და მიეცა ყველას, ვინც ქრისტე იწამა. იგი მოგვეცა ჩვენი ნათლისღების დღეს, როცა, პავლე მოციქულის სიტყვისაებრ, ჩვენ „თანადავეფლენით ქრისტესა ნათლისღებითა სიკუდილისა მისისაჲთა, რაჲთა, ვითარცა ქრისტე აღდგა მკუდრეთით, ეგრეთვე ჩუენ განახლებითა ცხორებისაჲთა ვიდოდით“. მაშასადამე, პასექის დღესასწაულზე ჩვენ ვდღესასწაულობთ ქრისტეს აღდგომას, როგორც ოდესღაც მომხდარს, რაც დღესაც ხდება ჩვენს პირად ცხოვრებაში. რადგანაც ყოველმა ჩვენგანმა მიიღო ახალი ცხოვრების ეს ნიჭი, შეიძინა მისი მიღებისა და მისით ცხოვრების უნარი. ეს ნიჭი რადიკალურად ცვლის ჩვენს მიმართებას ყოველივესადმი ამქვეყნად და თვით სიკვდილთანაც კი. ის გვაძლევს საშუალებას, სიხარულით ვამტკიცოთ: „სიკვდილი არ არსებობს!“ რა თქმა უნდა, ამ ცხოვრებაში ჩვენ ჯერ კიდევ პირისპირ ვხვდებით სიკვდილს, ერთ დღეს იგი ჩვენც მოგვაკითხავს. მაგრამ ჩვენ გვწამს, რომ თავისი სიკვდილით ქრისტემ სიკვდილის თვით არსი შეცვალა, აქცია ის გადასვლად, პასექის დღესასწაულად, პასექად ანუ ზეციურ სასუფეველში გადასვლად და, ამგვარად, ყველაზე დიდი ტრაგედია საბოლოო გამარჯვებად გარდაქმნა „სიკვდილითა სიკვდილისა დამთრგუნველმა“ - საკუთარი სიკვდილით ჩვენი სიკვდილის შემმუსვრელმა. მან თავისი აღდგომის მონაწილენი გაგვხადა. ამიტომაც ვამბობთ ჩვენ სააღდგომო საცისკრო ღვთისმსახურების დასასრულს, რომ „აღდგა ქრისტე და ცხორება მოქალაქობს; აღდგა ქრისტე და არცაღა ერთი მკუდართაგანიღა არს საფლავსა შინა“ (იოანე ოქროპირი).

ასეთია ეკლესიის რწმენა, რომელიც წმინდანთა ურიცხვი სიმრავლის მიერაა დადასტურებული და დამტკიცებული. და მაინც, განა ყოველდღე საკუთარი გამოცდილება არ გვიდასტურებს, რომ ჩვენ სინამდვილეში ძალიან იშვიათად გვაქვს ამგვარი რწმენა, რომ ჩვენ წამდაუწუმ ვკარგავთ მას და ვღალატობთ იმ „ახალ ცხოვრებას“, რომელიც მოგვენიჭა და რომ არსებითად ჩვენ ისე ვცხოვრობთ, თითქოს ქრისტე მკვდრეთით არ აღმდგარა და თითქოს ამ ერთადერთ უმნიშვნელოვანეს მოვლენას ჩვენთვის არავითარი აზრი არ ჰქონდეს? ყოველივე ამის მიზეზი ჩვენი სისუსტეა, რადგანაც შეუძლებელია ჩვენთვის მუდამ „სარწმუნოებით, სასოებითა და სიყვარულით“ ცხოვრება იმ დონეზე, რომელზეც ქრისტემ აღგვიყვანა, როცა გვითხრა: „ეძიებდეთ პირველად სასუფეველსა ღმრთისასა და სიმართლესა მისსა“ (მთ. 6:33). ჩვენ უბრალოდ გვავიწყდება ეს, იმდენად ჩაძირულნი ვართ ყოველდღიურ საზრუნავში. და ამ დავიწყების გამო ვსუსტდებით. ამ დავიწყების, ცოდვით განუწყვეტელი დაცემის გამო ჩვენი ცხოვრება კვლავ „ძველია“, წვრილმანი, ბნელი, ყოველგვარ აზრს მოკლებული: უაზრო აღსასრულისკენ მიმავალი უაზრო მოგზაურობა. ჩვენ სიკვდილიც კი გვავიწყდება, ის კი მოულოდნელად, ჩვენი სასიამოვნო ცხოვრების ლამის შუაგულში გვპოულობს: საშინელი, გარდაუვალი, უაზრო. ზოგჯერ კი შევიგნებთ ხოლმე ჩვენს სხვადასხვა „ცოდვას“ და ვინანიებთ კიდეც, მაგრამ მაინც არ ვეძლევით იმ ახალ ცხოვრებას, რომელიც ქრისტემ განგვიცხადა და გვიწყალობა. ისე ვცხოვრობთ, თითქოს ქრისტე არც არასოდეს მოსულა ქვეყნად. ეს ერთადერთი ნამდვილი ცოდვაა, უღრმესი ტრაგედია და სევდა ჩვენი ნომინალური ქრისტიანობისა.

თუ ჩვჴენ ამას მივხვდებით და ვაღიარებთ, მხოლოდ მაშინ შევძლებთ იმის გაგებას, თუ რა არის აღდგომა და რატომაა აუცილებელი მის წინ დიდი მარხვა. მხოლოდ მაშინ შევძლებთ იმის გაგებას, რომ ეკლესიის ყველა ლიტურგიული ტრადიცია, მთელი მისი საღვთისმსახურო ციკლი, უპირველეს ყოვლისა, იმისთვის არსებობს, რომ კვლავ დაგვეხმაროს იმ ახალი ცხოვრების დანახვასა და გემოსხილვაში, ცხოვრებისა, რომელსაც ასე ადვილად ვშორდებით და ვღალატობთ, რათა მონანიებით კვლავ დავუბრუნდეთ მას. როგორ შეიძლება გვიყვარდეს და გვსურდეს იმის მიღება, რასაც არ ვიცნობთ? როგორ შეიძლება ამქვეყნად ყველაზე მაღლა დავაყენოთ ის, რასაც არ ვიცნობთ, სიხარული, რომელიც არ გვიგრძვნია? ერთი სიტყვით, როგორ შეგვიძლია ვეძიოთ სასუფეველი, რომლის შესახებ არავითარი წარმოდგენა არ გვქონია? დასაბამიდან და დღემდე საეკლესიო ღვთისმსახურება ერთადერთი შესასვლელია ამ სასუფეველში, ახალ ცხოვრებასთან ზიარებაა. ეკლესია თავისი ლიტურგიული ცხოვრების საშუალებით გვიცხადებს იმას, „რომელი თუალმან არა იხილა და ყურსა არა ესმა და გულსა კაცისასა არა მოუჴდა, რომელი განუმზადა ღმერთმან მოყუარეთა თვისთა“ (1 კორ. 2:9). პასექი ამ ლიტურგიული ცხოვრების ცენტრია, მისი გული და მწვერვალია, მზეა, რომლის სხივები ყველგან აღწევს. ყოველ წელიწადს იხსნება კარი ქრისტეს სასუფევლის ბრწყინვალებისკენ, გვეძლევა წინასწარი შეგრძნება ჩვენთვის აღთქმული მარადიული სიხარულის, მთელი ქვეყნიერების აღმვსები დიდებისა და გამარჯვებისა: „სიკვდილი აღარ არსებობს“. მთელი საეკლესიო ღვთისმსახურება აგებულია აღდგომის დღესასწაულის ირგვლივ: ამიტომაც წელიწადის სალიტურგიო წრე დღესასწაულთა და მარხვათა მიმდევრობა აღდგომისაკენ მიმართულ მოგზაურობად წარმოგვიდგება. ეს დასასრულია, რომელიც ამავე დროს დასაწყისიცაა: ყოველივე ძველის დასასრული და ახალი ცხოვრების დასაწყისი, ქრისტეს მიერ განცხადებულ სასუფეველში ამა სოფლიდან განუწყვეტელი გადასვლა.

მაგრამ ძველი ცოდვიანი და წვრილმანი ცხოვრების დამარცხება და შეცვლა არც ისე ადვილია. სახარება ადამიანისაგან ითხოვს ძალისხმევას, რომლისთვისაც იგი თავის ჩვეულებრივ მდგომარეობაში სრულიად უძლურია. ჩვენ უხილავთან ბრძოლისკენ მოგვიწოდებენ; ახალი მიზნის, ცხოვრების ახალი წესისაკენ მოგვიხმობენ, მაგრამ ეს ჩვენს ძალებს აღემატება. თვით მოციქულებმაც კი, როცა მოძღვრის სწავლებას ისმენდნენ, გაოგნებულებმა იკითხეს: „ვითარ შესაძლებელ არს ესე?“ („როგორაა ეს შესაძლებელი?“). მართლაც, არაა ადვილი უარის თქმა ცხოვრების წვრილმან იდეალზე, რომელიც ყოველდღიური საზრუნავისაგან, ცხოვრებისეული სახსრების მუდმივი ძიებისაგან, სიამოვნებებისაგან შედგება - ყველაფრისგან, რაც ასე შორსაა ჩვენი ნამდვილი მიზნის - სრულყოფილებისაგან: „იყვენით თქვენ სრულ, ვითარცა მამა თქუენი ზეცათა სრულ არს“ (მთ. 5:48). სოფელი ესე მთელი მისი მასმედიით გვეუბნება: იყავით ბედნიერნი, იცხოვრეთ უზრუნველად, იარეთ ფართო გზით. ქრისტე კი სახარების მიერ გვეუბნება: იარეთ ბრძოლისა და ტანჯვის ვიწრო გზით, რადგანაც ეს ნამდვილი ბედნიერების ერთადერთი გზაა. ეკლესიის დახმარების გარეშე როგორ უნდა გავბედოთ ეს საშინელი არჩევანი, როგორ შევძლოთ მონანიება და იმ ნათელ და სიხარულით აღსავსე აღთქმასთან დაბრუნება, რომელსაც ყოველ წელიწადს აღდგომის დღეს გვაძლევს ეკლესია? სწორედ ამისთვისაა საჭირო მარხვა. ეს დახმარების ხელია, რომელსაც ეკლესია გვიწვდის; სინანულის სკოლაა, რომელსაც ერთადერთს ძალუძს ჩვენი მომზადება იმისათვის, რომ შევეგებოთ აღდგომას, არა მხოლოდ როგორც ჭამის, სმისა და დასვენების ნებართვას, არამედ როგორც ჩვენში არსებული „სიძველის“ ნამდვილ დასასრულსა და ახალ ცხოვრებაში შესასვლელს.

ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში მარხვის უმთავრესი ამოცანა იყო კათაკმეველთა ანუ ქრისტიანობაზე ახლადმოქცეულთა მომზადება ნათლისღებისთვის, რომელიც სააღდგომო ლიტურგიისას სრულდებოდა. მაგრამ მაშინაც, როცა ეკლესია იშვიათად ნათლავს მოზრდილებს და როცა თვით კათაკმევლობის ინსტიტუტი აღარ არსებობს, დიდი მარხვის მთავარი მნიშვნელობა იგივე რჩება. რადგანაც მიუხედავად იმისა, რომ მონათლულები ვართ, ჩვენ წამდაუწუმ ვკარგავთ და ვღალატობთ იმას, რაც ნათლისღებისას მივიღეთ. ამიტომაც აღდგომის დღესასწაული ჩვენი ყოველწლიური დაბრუნებაა ჩვენს საკუთარ ნათლისღებასთან, დიდი მარხვა კი გვამზადებს ამ დაბრუნებისათვის, განუწყვეტელი ძალისხმევისთვის, რომელიც პასექისაკენ, ქრისტესმიერ ახალ ცხოვრებაში საბოლოო გადასვლისაკენ მიგვიძღვის. ჩვენ ვნახავთ, რომ დიდი მარხვის ღვთისმსახურება დღემდე ინარჩუნებს პირვანდელ ხასიათს, მისთვის დამახასიათებელ სახეს შეგონებისას, თითქოს კვლავ ნათლისღებისათვის მომზადებას გულისხმობდეს. მაგრამ ეს არაა წარსულის „არქეოლოგიური“ ნაშთები, არამედ ჩვენთვის ნამდვილად არსებითი რამ. ამიტომაც დიდი მარხვა და აღდგომის დღესასწაული ყოველ წელს ახალ აღმოჩენად გვევლინება და გვძენს იმას, რაც მოგვეცა მაშინ, როცა ჩვენი ნათლისღებისას მოვკვდით და მკვდრეთით აღვდექით.

მოგზაურობა, მომლოცველობა! მაგრამ როცა დიდი მარხვის „ნათელ სევდაში“ ვაბიჯებთ, ვხედავთ, რომ გზის დასასრული შორსაა, ძალიან შორს. ჩვენი მიზანი, დასასრული გზისა, - სააღდგომო სიხარულია, ზეციური სასუფევლის დიდების ბრწყინვალებაში შესვლაა. და ამ შორეული ნათელის ანარეკლი გვინათებს „მარხვის ჭმუნვას“, „სულიერ გაზაფხულად“ აქცევს მას. ღამე შეიძლება ხანგრძლივი და ბნელი იყოს, მაგრამ მთელი გზის განმავლობაში გვეჩვენება, რომ ჰორიზონტს რიჟრაჟის იდუმალი და კაშკაშა სხივი ანათებს. „ნუ ჴუებულ-მყოფ სასოებისაგან ჩვენისა (ნუ დამაცარიელებ იმედისაგან), კაცთმოყვარეო!“

თავი 1
დიდი მარხვის სამზადისი

1. სურვილი (ზაქეს კვირიაკე)

დიდი მარხვის დაწყებამდე კარგა ხნით ადრე ეკლესია გვაუწყებს მის მოახლოებას და მოგვიწოდებს, რათა შევაბიჯოთ მოსამზადებელ პერიოდში. საეკლესიო წელიწადის ციკლის ყველა მნიშვნელოვანი მოვლენისათვის (უმთავრესი დღესასწაულების, აგრეთვე, დიდი მარხვისთვის) ეკლესია გვამზადებს წინასადღესასწაულო დღეებით ან მარხვისწინა მოსამზადებელი კვირების მეშვეობით. ეს მართლმადიდებლური სალიტურგიო ტრადიციის დამახასიათებელი ნიშანია. რატომ? იმიტომ, რომ ეკლესია ღრმად შეიგრძნობს ადამიანის ფსიქოლოგიურ ბუნებას. ის იცნობს ჩვენი ცხოვრების საშინელ გაამქვეუნიურებასა და თვითჩაღრმავების ნაკლებობას, ეკლესიამ იცის, რომ ჩვენ სწრაფი ცვლილების, ერთი სულიერი განცდიდან მეორეზე ადვილი გადასვლის უნარი არ შეგვწევს. ამიტომაც ჭეშმარიტი მარხვითი მოსაგრეობის დაწყებამდე დიდი ხნით ადრე ეკლესია ჩვენს ყურადღებას მიმართავს იქითკენ, რათა მისი მნიშვნელობა გავიაზროთ. დიდი მარხვის ჭეშმარიტი მოსაგრეობის დაწყებამდე ჩვენ მისი მნიშვნელობის განმარტება გვეძლევა. ეს მომზადება დიდი მარხვის წინამავალი ხუთი კვირის განმავლობაში გრძელდება და თითოეული საკვირაო საკითხავი სახარებისა სინანულის რომელიმე ძირითად მხარეს ეძღვნება.

დიდი მარხვის მომასწავებელი პირველი უწყება გვესმის მარხვამდე ოთხი კვირით ადრე, საკვირაო საკითხავში, რომელიც ზაქეს შეეხება (ლ. 19,1-10). ეს იმ ადამიანის ისტორიაა, რომელიც მეტისმეტად ტანდაბალი იყო და ეშინოდა, ქრისტეს ვერ დავინახავო. მაგრამ იმდენად ძლიერი იყო მისი სურვილი, რომ მის შესასრულებლად ზაქე ხეზე აძვრა. იესომ უპასუხა მის სურვილს და შინ ესტუმრა. ამგვარია პირველი თემა, რომელიც სურვილზე მოგვითხრობს. ადამიანი თავის სურვილს მისდევს. ისიც კი შეგვიძლია ვთქვათ, რომ თვით ადამიანი - ესაა სურვილი და ადამიანური ბუნების შესახებ ეს ძირეული სიმართლე აღიარებულია სახარებაში: „სადაცა არს საუნჯე თქუენი, - გვეუბნება უფალი, - მუნცა იყოს გული თქუენი“ (ლ. 12:34). ძლიერი სურვილი ამარცხებს ადამიანის ბუნებრივ შეზღუდულობას. როცა მას მთელი გულით სურს რაღაც, იგი ისეთ რამეს სჩადის, რაც „ნორმალურ მდგომარეობაში“ არ შეუძლია. ტანდაბალი ზაქე საკუთარ თავზე მაღლდება. ამიტომაც საკითხი იმით ამოიწურება, მართებულია თუ არა ადამიანის სურვილი, მიმართულია ის კეთილი მიზნისკენ თუ, ჟან პოლ სარტრის, ცნობილი ეგზისტენციალისტისა და ათეისტის, სიტყვისამებრ, ადამიანი არის „ვნება უსარგებლო“.

ზაქეს სურვილი მართებული და კეთილია. მას ქრისტეს ხილვა, მასთან მიახლოება სურს. ზაქეს სახით ჩვენ მონანიების პირველ სიმბოლოს ვხედავთ, ესე იგი, სინანული იქიდან იწყება, რომ ადამიანი ყოველი სურვილის სიღრმეს შეიგნებს: წყურვილი, სურვილი ღვთისა, სწრაფვა მისი სამართლისაკენ, ნდომა ნამდვილი ცხოვრებისა. ზაქე „პატარაა“, წვრილმანია, ცოდვილი და შეზღუდული. და აჰა, მისი სურვილი ამარცხებს და სძლევს ყოველივე ამას. იგი თავისი ძალისხმევით იქცევს ქრისტეს ყურადღებას, სტუმრად მოჰყავს იგი თავის სახლში.

აი, ასეთია ეკლესიის პირველი მოწოდება: ჩვენ უნდა გვსურდეს ის ნამდვილი, რაც ჩვენი სულის სიღრმეშია ჩადებული, უნდა ვაღიაროთ აბსოლუტურისკენ სწრაფვა, რომელიც ჩვენში არსებობს დამოუკიდებლად იმისაგან, შეგნებული გვაქვს თუ არა. მხოლოდ მაშინ, როდესაც ზურგს ვაქცევთ მას და ვშორდებით, გადავიქცევით ნამდვილ „უსარგებლო ვნებად“. ხოლო თუ საკმაოდ ღრმად, საკმაოდ ძლიერად გვსურს, ქრისტე გვიპასუხებს.

2. სიმდაბლე (მეზვერისა და ფარისევლის კვირიაკე)

შემდეგ კვირას მეზვერისა და ფარისევლის კვირიაკე ეწოდება. წინა საღამოს, შაბათს, მწუხრის ლოცვაზე პირველად გადაიშლება დიდი მარხვის საღვთისმსახურო წიგნი - მარხვანი და, ჩვეულებრივ საკვირაო სტიქარონებსა და კანონებს მეზვერისა და ფარისევლის კვირის სტიქარონები და კანონები ემატება. ისინი, უმთავრესად, ეძღვნება სიმდაბლეს (ე.ი. თავმდაბლობას), რომელიც აუცილებელია ჭეშმარიტი სინანულისთვის.

სახარების იგავში (ლ. 18:10-14) ნაჩვენებია საკუთარი თავით მუდამ კმაყოფილი ადამიანი, რომელიც ფიქრობს, რომ მთელს „საღმრთო სჯულს“, რელიგიის ყველა მოთხოვნას ასრულებს. იგი საკუთარ თავში სავსებით დარწმუნებულია და ამაყობს კიდეც. მაგრამ სინამდვილეში მას არ ესმის რელიგიის მოთხოვნათა აზრი და ამახინჯებს მას. იგი მასში მხოლოდ გარეგან წეს-ჩვეულებათა აღსრულებას ხედავს და თავის ღვთისმოსაობას იმ ფულით ზომავს, რომელსაც ტაძარს სწირავს. მეზვერე კი, პირიქით, საკუთარ თავს იმდაბლებს და ეს სიმდაბლე ამართლებს კიდეც მას ღვთის წინაშე. თუკი არსებობს რომელიმე ზნეობრივი თვისება, რომელსაც დღეს ყურადღებას აღარ აქცევენ და უარყოფენ კიდეც, ასეთი თვისება სწორედ სიმდაბლეა. ჩვენს გარშემო არსებული კულტურა და ცივილიზაცია ჩვენში განუწყვეტლივ აღძრავს სიამაყის, თვითგანდიდებისა და თვითგამართლების გრძნობას. ეს კულტურა იმ შეგნებაზეა აგებული, რომ ადამიანს ყველაფრის მიღწევა საკუთარი ძალებით შეუძლია. თვით ღმერთს იგი ისე წარმოგვიჩენს, თითქოს ღმერთი მხოლოდ აჯილდოებდეს, უნაზღაურებდეს ადამიანს ამ უკანასკნელის მიერ ჩადენილ კეთილ საქმეებსა და მიღწევებს. სიმდაბლე, როგორც პირადი ან საზოგადო, ეთნიკური ან ეროვნული თვისება, მიჩნეულია სისუსტის ნიშნად, ჭეშმარიტი ადამიანისთვის შეუფერებლად. მაგრამ განა ჩვენს ეკლესიებში იგივე ფარისევლური სულისკვეთება არაა გაბატონებული? განა ჩვენ არ გვსურს, რომ ყოველი ჩვენი შესაწირავი, ყოველი „კეთილი საქმე“, ყველაფერი, რასაც ჩვენ „ეკლესიისთვის“ ვაკეთებთ, მიღებულ და შეფასებულ იქნეს, საყოველთაოდ ცნობილი გახდეს?

მაგრამ რა არის სიმდაბლე? ამ შეკითხვაზე პასუხი შეიძლება პარადოქსად მოგვეჩვენოს, რადგანაც იგი უცნაურ მტკიცებაზეა დამყარებული: უფალი თვითონაც მდაბალია! ყველასათვის, ვინც იცნობს ღმერთს, ვინც უჭვრეტს მას მისი ქმნილებისა და მაცხოვნებელი მოქმედების მეშვეობით, ცხადია, რომ სიმდაბლე მართლაც საღმრთო თვისებაა, ის თვით არსი და ბრწყინვალებაა იმ დიდებისა, რომლითაც, როგორც ჩვენ საღმრთო ლიტურგიისას ვგალობთ, „სავსე არიან ცანი და ქუეყანა“. ჩვენს ადამიანურ გაგებაში ჩვენ მიდრეკილნი ვართ, ერთმანეთს დავუპირისპიროთ დიდება და სიმდაბლე, ამ უკანასკნელში რაღაც ნაკლი ან სისუსტე დავინახოთ. ადამიანური გაგების თანახმად, სიმდაბლის გრძნობა მხოლოდ ჩვენმა უმეცრებამ, ცოდნის ნაკლებობამ შეიძლება გამოიწვიოს. საზოგადოებრივ საჯაროობაზე, თვითდარწმუნებულობაზე, უსასრულო ამპარტავნებაზე აღზრდილ თანამედროვე ადამიანს თითქმის ვერც განუმარტავ და გააგებინებ, რომ ყოველივე, რაც კი ნამდვილად სრულყოფილია, ნაღდია, კეთილი და მშვენიერია, ამავე დროს, ბუნებრივად მდაბალიცაა, რადგანაც სწორედ თავისი სრულყოფილების წყალობით იგი არ საჭიროებს საჯაროობას, გარეგნულ დიდებას, რამენაირ პროპაგანდას. ღმერთი მდაბალია, რადგან იგი სრულყოფილია. სწორედ მისი სიმდაბლეა მისი დიდება და ყოველივე ჭეშმარიტად მშვენიერისა და სრულყოფილის წყარო, წყარო სიკეთისა და სრულყოფილებისა. და ყველა, ვინც კი მიუახლოვდება ღმერთს და შეიცნობს მას, აუცილებლად ეზიარება საღმრთო სიმდაბლესა და მის მშვენიერებას. სწორედ თავისი სიმდაბლის წყალობით შეიქნა ქალწული მარიამი, დედა ღმრთისა, მთელი ქვეყნიერების სიხარულად, მშვენიერების უდიდეს გამოცხადებად დედამიწაზე. იგივე შეიძლება ითქვას ყველა წმინდანსა და ყველა ადამიანზე იმ იშვიათ წუთებში, როცა იგი ეხება ღმერთს.

როგორ უნდა შევიქნეთ მდაბალნი? ქრისტიანისათვის პასუხი მარტივია: ჭვრეტა ქრისტესი, განხორციელებული საღმრთო სიმდაბლისა, რომლის მიერ ღმერთმა ერთხელ და სამუდამოდ გვიჩვენა თავისი დიდება სიმდაბლეში და თავისი სიმდაბლე - დიდებაში. ქრისტემ თქვა თავისი უდიდესი სიმდაბლის ღამეს: „აწ იდიდა ძე კაცისაჲ, და ღმერთიცა იდიდა მის თანა“ (ი. 13:31). სიმდაბლეს ქრისტეს ჭვრეტით სწავლობ, რომელმაც თქვა: „აღიღეთ უღელი ჩემი თქუენ ზედა და ისწავეთ ჩემგან, რამეთუ მშვიდ ვარ და მდაბალ გულითა“ (მთ. 11:29). საბოლოოდ, სიმდაბლეს მაშინაც სწავლობ, როცა ყოველ შენს სიტყვასა და საქციელს, მთელს შენს ცხოვრებას ქრისტეს საზომით ზომავ; რადგანაც ქრისტეს გარეშე შეუძლებელია ჭეშმარიტი სიმდაბლე; რადგანაც ფარისევლებთან თვით სარწმუნოებაც ამპარტავნებად ქცეულა. თავის ფარისევლურ პატივმოყვარეობაში ისინი თავიანთი ადამიანური, გარეგნული მიღწევებით ამაყობენ.

მარხვისათვის მომზადება იწყება ვედრებით, ლოცვით, რომელშიც სიმდაბლის მონიჭებას ვითხოვთ, რადგანაც სიმდაბლე დასაბამია ნამდვილი სინანულისა. სიმდაბლე უპირველესად და უმეტესად ყოვლისა არის საგანთა ნამდვილი წესრიგის, მართებული ცნებების აღდგენა, მასთან დაბრუნება. ამ წესრიგისა და მართებულობის ფესვები სიმდაბლით საზრდოობს და სიმდაბლე, მშვენიერი საღმრთო სიმდაბლე - მისი ნაყოფი და შესრულებაა. „ვევლტოდეთ ფარისეველისა სიმაღლესა და ვისწაოთ მეზუერისა იგი სიმდაბლე“ - ნათქვამია ამ დღის კონდაკში. ჩვენ სინანულის კარს ვადგებით და საკვირაო ღამისთევის ყველაზე საზეიმო წუთს, მას შემდეგ, რაც გვაუწყებენ ქრისტეს აღდგომასა და გამოცხადებას („აღდგომაჲ ქრისტესი ვიხილეთ...“), პირველად იგალობება ტროპარები, რომლებიც დიდი მარხვის მთელს მანძილზე გაგვყვებიან:

მსწრაფლ განუხუენ სინანულისა
ბჭენი სულსა ჩემსა, ცხორებისმომცემელო,
ცისკარსა ამას მდგომარესა
ტაძარსა შინა, რამეთუ ტაძარი ჴორცთა
ჩემთაჲ ყოვლისა ცოდვისა ქვაბ ქმნილ
არს, არამედ, ვითარცა მოწყალემან,
განმწმიდე მრავლითა წყალობითა
შენითა და შემიწყალე მე.

ცხორებისა გზასა შეცთომილმან,
ღმრთისმშობელო, ცოდვითა და უშჯულოებითა
და გულისწყრომითა
დავაბნელე ყოველივე სულისა ჩემისა
სიკეთე, და აწ გევედრები: შემწე მეყავ
და მიჴსენ ყოვლისა სიბოროტისაგან.

მრავალთა ცოდვათა, ჩემ მიერ
ქმნულთა, გულისხმა-ვყოფ, საწყალობელი,
და შევძრწუნდები საშინელისა
მის დღისა სამშჯავროჲსაგან, არამედ,
სასოებით მინდობილი წყალობისა
შენისა, ვითარცა დავით, გიღაღადებ:
შემიწყალე მე, ღმერთო ჩემო,
დიდითა წყალობითა შენითა.

სინანულის კარი გაუღე ჩემს სულს,
სიცოცხლის მომცემელო (ღმერთო),
რომელიც ცისკრიდანვე მოისწრაფის
შენს ტაძარში, რადგანაც ჩემი სხეულის
ტაძარი ყოველგვარი ცოდვის
გამოქვაბულად ქცეულა, შენ კი,
მწყალობელმა, განმწმიდე მათგან, შენი
დიდი წყალობით, და შემიწყალე მე.

ცხოვნების გზას ავცდი, ღმრთისმშობელო,
რადგან ცოდვითა და ურჯულოებით
შევბღალე სულის მშვენიერება,
ახლა კი გევედრები, შემეწიე
და დამიცავი ყოველგვარი ბოროტებისაგან.

ჩემს მიერ ქმნილ მრავალ ცოდვას
ვგრძნობ და განვიცდი მე, საბრალო,
და ვძრწი საშინელი სამშჯავროს შიშით,
მაგრამ შენი წყალობის მოიმედე, დავით
წინასწარმეტყველის მსგავსად გიღაღადებ:
„შემიწყალე მე, ღმერთო,
დიდითა წყალობითა შენითა“ (ფს. 50).

3. მამისეულ სახლში დაბრუნება (უძღები შვილის კვირიაკე)

მესამე კვირას, რომელიც დიდი მარხვისათვის გვამზადებს, ჩვენ ვისმენთ უძღები შვილის იგავის საკითხავს (ლ. 15:11-32). იგავში და ამ დღის სტიქარონებში საუბარია იმ ადამიანის სინანულზე, რომელიც ნებაყოფლობითი განდევნიდან ბრუნდება. ჩვენ მოგვითხრობენ მორალურად გზააბნეული უძღები შვილის შესახებ, რომელიც „შორეულ ქვეყანაში“ წავიდა და იქ მთელი თავისი ქონება გაფლანგა. შორეული ქვეყანა! ეს ერთადერთი განსაზღვრებაა ადამიანის მდგომარეობისა, რომელიც ჩვენ უნდა შევიგნოთ და დავიმახსოვროთ, როცა ღმერთს ვუახლოვდებით. ადამიანი, რომელსაც არასოდეს, მცირედაც კი არ განუცდია, რომელსაც არასოდეს უგრძვნია, რომ იგი ღვთისგან და ჭეშმარიტი ცხოვრებისაგან განდევნილია, ვერასოდეს მიხვდება, რას ასწავლის ქრისტიანული სარწმუნოება. და ის, ვინც ამა სოფლად თავს ისე გრძნობს, როგორც საკუთარ სახლში, ვისაც არასოდეს უგრძვნია სხვა სიმართლის მტანჯველი წყურვილი, ვერასოდეს მიხვდება, რას ნიშნავს სინანული.

სინანული ხშირად ცოდვათა და ცდომილებათა გულგრილ და ობიექტურ ჩამოთვლად იქცევა, მსგავსად კანონიერი საბრალმდებლო დასკვნის წინაშე თავის დამნაშავედ ცნობისა. აღსარებასა და ცოდვათა მიტევებას ისე უყურებენ, როგორც იურიდიულად კანონიერ აქტს. მაგრამ ამ დროს, რაღაც ძალზე არსებითი ავიწყდებათ, რის გარეშეც არც აღსარებას, არც ცოდვათა მონანიებას არა აქვს არც ნამდვილი მნიშვნელობა, არც ძალა. ეს „რაღაც“ სწორედ ღვთისგან, მასთან ურთიერთობის სიხარულისგან, მის მიერ შექმნილი და ჩვენთვის ბოძებული ჭეშმარიტი ცხოვრებისაგან შორს ყოფნის შეგრძნებაა. მართლაც, ადვილია აღიარო აღსარებისას, რომ არ დაგიცავს მარხვა, არ გილოცია დილას ან საღამოს, განრისხებულხარ. მაგრამ სრულიად სხვაა, - ერთბაშად მიხვდე, რომ შენი სულიერი მშვენიერება შეგიბღალავს და დაგიკარგავს, რომ ჭეშმარიტ „სამშობლოს“, ნამდვილ ცხოვრებას დაცილებულხარ, რომ საბოლოოდ დაგიმსხვრევია შენივე ცხოვრებისეული არსების რაღაც ძვირფასი და წმინდა ნაწილი. ეს და მხოლოდ ეს შეგნებაა ნამდვილი სინანული და უკან დაბრუნების, საკუთარი დაკარგული სახლის პოვნის მხურვალე სურვილიც. მე ღვთისგან მდიდარი ძღვენი მივიღე: უპირველეს ყოვლისა, სიცოცხლე და მისით ტკბობის, მისი მნიშვნელობით, სიყვარულით, ცოდნით აღვსების შესაძლებლობა; ამის შემდეგ კი, ნათლისღებისას თვით ქრისტეს ახალი ცხოვრება, ნიჭი სულისა წმიდისა და სიხარული ცათა სასუფევლისა. მე მივიღე ღვთის ცოდნა და მის მიერ კი - ცოდნა ყოველივე დანარჩენისა. მივიღე საშუალება, რათა შევიქნე ღვთის შვილთაგანი. და ყოველივე ეს მე დავკარგე და განვაგრძობ კარგვას არა მარტო განსაკუთრებული „ცოდვებისა“ და „შეცოდებებისას“, არამედ ჩემს უდიდეს ცოდვაში: ღმრთისადმი სიყვარული დამიკარგავს და მშვენიერ მამისეულ სახლს „შორეული ქვეყანა“ ვამჯობინე.

მაგრამ ეკლესია მახსენებს ყოველივეს, რაც დამიკარგავს. ვისმენ მის ხმას და მახსენდება: „მამულსა დიდებასა შენსა განუდეგ უგუნურებით“, - გალობს ამ დღის კონდაკი, - „და რომელიიგი მომეც სიმდიდრე, ბოროტთა შინა განვაბნიე, ვინაჲცა ხმასა მას უძღებისასა შევსწირავ შენდა; ვითარცა იგი, მეცა შემიწყალე, მამაო მოწყალეო, რომელი-ესე სინანულით გიღაღადებ და მყავ მე ვითარცა ერთი მუშაკთა შენთაგანი“.

და როცა ამგვარად ვიხსენებ ყოველივეს, დაბრუნების სურვილსა და ძალას ვგრძნობ საკუთარ თავში: „მე დავუბრუნდები ჩემს გულუხვ მამას და ცრემლით შევღაღადებ: მიმიღე, როგორც შენი ერთ-ერთი მოჯამაგირე...“

აქ ყურადღება უნდა მივაქციოთ და მოვიხსენიოთ „უძღები შვილის კვირის“ ერთი განსაკუთრებული ლიტურგიკული თავისებურება. ცისკარზე, „აუარებდითის“ მხიარული და საზეიმო ფსალმუნების შემდეგ ჩვენ სევდით აღსავსე 136-ე ფსალმუნს ვგალობთ:

მდინარეთა ზედა ბაბილოვნისათა
მუნ დავსხედით და ვტიროდეთ, რა-
ჟამს მოვიჴსენეთ ჩუენ სიონი...

ვითარ-მე ვგალობდეთ გალობასა
უფლისასა ქუეყანასა უცხოსა?

უკუეთუ დაგივიწყო შენ, იერუსალემ,
დაივიწყენ მარჯუენეცა ჩემი.

აექუნ ენაჲ ჩემი სასასა ჩემსა, არა
თუ მოგიჴსენო შენ და არა თუ პირველ
განგებულ ვყო იერუსალემი, ვითარცაიგი
დასაბამსა მას სიხარულისა ჩემისასა.

ბაბილონის მდინარეებთან დავსხედით
და ვტიროდით, როდესაც გავიხსენეთ
სიონი...

როგორ ვიგალობოთ უფლის გალობა
უცხო ქვეყანაში?

თუ დაგივიწყებ შენ, იერუსალიმო,
დაე, ჩემი მარჯვენაც დავიწყებულ
იქნას.

ენა სასაზე ამეკრას, თუ არ გაგიხსენო
შენ; თუ არ დავაყენო იერუსალიმი
ჩემი სიხარულის სათავეში.

ეს განდევნის ფსალმუნია. მას ბაბილონის ტყვეობაში ჩავარდნილი ებრაელები გალობდნენ, როცა თავიანთ წმინდა ქალაქს, იერუსალიმს იხსენებდნენ. იგი სამუდამოდ იქცა იმ ადამიანის გალობად, რომელიც ღმრთისაგან თავის განშორებას გრძნობს და ამ შეგნებით კვლავ ადამიანად იქცევა, იმ ადამიანად, ვინც ვერასოდეს იპოვის სრულ კმაყოფილებას ამ დაცემულ წუთისოფელში, რადგანაც თავისი ბუნებითა და მოწოდებით იგი განუწყვეტლივ ეძიებს, ვითარცა მოგზაურ-მომლოცველი.

ეს ფსალმუნი კიდევ ორგზის იგალობება კვირა დღეებში დიდი მარხვის წინ. იგი მარხვას გვიხსნის როგორც ლოცვით მოგზაურობას, სინანულს კი - როგორც დაბრუნებას მამისეულ სახლში.

4. საშინელი სამსჯავრო (ხორციელის კვირიაკე)

მომდევნო კვირადღეს ხორციელისა (ხორციელის აღებისა) ეწოდება, რადგანაც მის შემდგომ შვიდეულში ეკლესია მოითხოვს ნაწილობრივ მარხვას, ანუ ხორცის ჭამისაგან თავის შეკავებას. ეს მოთხოვნა უნდა განვიხილოთ იმის გათვალისწინებით, რაც უკვე ითქვა მარხვისათვის მომზადების შესახებ. ეკლესია უკვე ამთავრებს მორწმუნეთა მომზადებას იმ მოსაგრეობისათვის, რომელიც გველის შვიდი დღის შემდეგ. ეკლესიას თანდათანობით შევყავართ ამ მოსაგრეობის დასაწყისში, რადგანაც იცის ჩვენი არამდგრადობის შესახებ და წინასწარ ჭვრეტს ჩვენს სულიერ უძლურებას.

წინა დღეს, ხორციელის შაბათს, ეკლესია აღასრულებს „სასოებითა მკუდრეთით აღდგომისა და საუკუნოჲსა ცხორებისაჲთა გარდაცვალებულთა“ („მკვდრეთით აღდგომისა და მარადიული ცხოვრების იმედით გარდაცვლილთა“) საყოველთაო მოხსენიებას. ეს ეკლესიის გარდაცვლილ წევრთათვის საყოველთაო ლოცვის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი დღეა. იმისათვის, რომ ჩავსწვდეთ გარდაცვლილთა მოსახსენებელი ლოცვისა და დიდი მარხვის ურთიერთკავშირს, უპირველეს ყოვლისა, უნდა გავიხსენოთ, რომ ქრისტიანობა სიყვარულის რელიგიაა. ქრისტემ მოციქულებს უქადაგა მოძღვრება არა პირად, ცალკეულ ცხოვნებაზე, არამედ მისცა მათ ახალი მცნება: „იყუარებოდით ურთიერთას“. და დასძინა, რომ სწორედ ამ ურთიერთსიყვარულით სცნობენ ადამიანები მათში ქრისტეს მიმდევრებს. ამგვარად, სიყვარული საფუძველია და თვით საეკლესიო ცხოვრებაა, რომელიც წმინდა ეგნატე ანტიოქიელის სიტყვისაებრ არის სარწმუნოებისა და სიყვარულის კავშირი. ცოდვა კი, ამის საპირისპიროდ, ყოველთვის სიყვარულის ნაკლულობაა, ყველასგან განყოფა, გამოცალკევება, ყველას ომია ყველას წინააღმდეგ. ქრისტეს მიერ ბოძებული და ეკლესიის მიერ გადმოცემული ახალი ცხოვრება, უპირველეს ყოვლისა, არის შერიგების ცხოვრება, „ქვეყნად განბნეულთა ერთად შემოკრებაა“, ცოდვით დანგრეული სიყვარულის აღდგინებაა. მაგრამ განა შეგვიძლია ჩვენ საფუძველი დავუდოთ ღმერთთან დაბრუნებას, მასთან შერიგებას, თუ თვითონ არ დავუბრუნდებით სიყვარულის ამ ერთადერთ ახალ მცნებას? გარდაცვლილთათვის ლოცვაში ეკლესია, უპირველეს ყოვლისა, თავის სიყვარულს გამოთქვამს. ჩვენ ვთხოვთ ღმერთს, ახსოვდეს ისინი, ვისაც ჩვენ მოვიხსენიებთ, ხოლო მათ იმიტომ მოვიხსენიებთ, რომ გვიყვარს. როცა მათთვის ვლოცულობთ, ჩვენ ქრისტეს მიერ ვხვდებით მათ, ხოლო ქრისტე თვით სიყვარულია, რომელმაც დათრგუნა სიკვდილი, განყოფისა და განშორების ეს უმაღლესი საფეხური. ქრისტესთვის არ არსებობს განსხვავება ცოცხალთა და მკვდართა შორის, რადგანაც მისთვის ყველა ცოცხალია. იგი თვითაა ცხოვრება და ეს ცხოვრება არის „ნათელ კაცთა“ (ი. 1:4). ქრისტეს სიყვარულით ჩვენ გვიყვარს ყველა, ვინც კი მის მიერ განისვენებს, ხოლო მასში განსვენებულთა სიყვარულით ჩვენ თვით ქრისტე გვიყვარს. ეს საეკლესიო კანონია და გარდაცვლილთათვის ლოცვის აშკარა განმარტება. ქრისტეს მიმართ ჩვენი სიყვარულის წყალობით ისინიც ქრისტეს მიერ ცხოველნი (ცოცხალნი) არიან და როგორ ცდებიან, როგორ უიმედოდ ცდებიან ის დასავლელი ქრისტიანები, რომლებსაც გარდაცვლილთათვის ლოცვა კანონიერი „ღვაწლისა“ და „ანაზღაურების“ შესახებ მოძღვრებამდე დაჰყავთ, ან უბრალოდ უარყოფენ მას უსარგებლობის საბაბით. ხორციელის შაბათს გარდაცვლილთა სულების მოსახსენებელი ღვთისმსახურება (პარასტასი) ნიმუშია ყველა სხვა მსგავსი ხასიათის ლოცვისათვის და აღესრულება დიდი მარხვის მეორე, მესამე და მეოთხე შაბათსაც.

ხორციელის კვირიაკის თემა, როგორც ვთქვით, სიყვარულია. ამ დღის სახარების საკითხავად დადებულია მაცხოვრის იგავი საშინელი სამსჯავროს შესახებ (მთ. 23:31-46). რა კანონის მიხედვით განგვსჯის ქრისტე, როცა ეს დღე მოვა? იგავი გვპასუხობს: სიყვარულის კანონით; არა ანონიმური ღარიბების მიმართ განყენებული სამართლიანობისათვის, ჰუმანიტარული ზრუნვის, არამედ ადამიანის, ღვთის ნებით ჩვენი ცხოვრებისეული გზის განმავლობაში შემხვედრი ყოველი ადამიანის მიმართ პირადი კონკრეტული სიყვარულის კანონით. ეს განსხვავება მეტად მნიშვნელოვანია, რადგანაც დღეს ქრისტიანები სულ უფრო და უფრო მიდრეკილი არიან იმისაკენ, რომ გააიგივონ ქრისტიანული სიყვარული ადამიანებზე პოლიტიკურ, ეკონომიკურ და სოციალურ ზრუნვასთან. სხვა სიტყვებით, ისინი ერთ ადამიანზე, მის პირად ბედზე ზრუნვას ცვლიან ზრუნვით ანონიმურ არსებებზე, რომლებიც რომელიმე „კლასს“, „ეროვნებას“ ან სხვა რამ ჯგუფს მიეკუთვნებიან. ჩვენ არ ვამტკიცებთ, რომ ამგვარი ზრუნვა საჭირო არაა. ცხადია, სამოქალაქო ან პროფესიული პასუხისმგებლობით აღჭურვილი ქრისტიანები თავიანთი შესაძლებლობებისა და გაგების ფარგლებში უნდა ზრუნავდნენ, რომ საზოგადოებრივი ცხოვრება უფრო სამართლიანი, თანასწორი და, საერთოდ, უფრო ჰუმანური გახდეს. უეჭველია, ყველა ეს ცნება ქრისტიანული ფესვებიდან მომდინარეობს და, როგორც ეტყობა, ქრისტიანობითაა შთაგონებული. მაგრამ ქრისტიანული სიყვარული, როგორც ასეთი, სულ სხვა რამაა და ეს განსხვავება უნდა შევიგნოთ და შევინარჩუნოთ, თუკი ეკლესიას სურს თავისი ერთადერთი განსაკუთრებული მისიის განგრძობა და არ სურს, დაემსგავსოს უბრალო „სოციალურ სააგენტოს“, როგორადაც იგი არასოდეს გადაიქცევა.

ქრისტიანული სიყვარული სხვა ნებისმიერ ადამიანში ქრისტეს ხილვის „შეუძლებელი შესაძლებლობაა“. ღმერთმა თავისი იდუმალი განგებით, შესაძლოა სულ რამდენიმე წამით ინება ამ ადამიანის შემოყვანა ჩემს ცხოვრებაში არა „კეთილ საქმეში“ ან ფილანტროპიაში სავარჯიშოდ, არამედ როგორც თვით ღმერთთან სამარადისო ურთიერთობის დასაწყისი. სინამდვილეში, სწორედ სიყვარულია ის იდუმალი ძალა, რომელიც სხვა ადამიანში ყოველივე გარეგნულისა და შემთხვევითის - მისი გარეგნობის, სოციალური მდგომარეობის, ეთნიკური წარმოშობის, ინტელექტური უნარის - გავლით აღწევს სულს, ადამიანური არსების ერთადერთ პირად ფესვს, მასში ღვთის ნაწილაკს. ღმერთს ყოველი ადამიანი უყვარს, რადგანაც მხოლოდ იგი იცნობს სულს - ფასდაუდებელ და აბსოლუტურ საუნჯეს, ადამიანის პიროვნებას, რომელიც მან ყველა ადამიანს მოჰმადლა. ამგვარად, ქრისტიანული სიყვარული იქცევა ამ საღვთო ცოდნაში მონაწილეობად და საღვთო სიყვარულის ნიჭად. სიყვარულს არ შეუძლია იყოს „უპიროვნო“, რადგანაც სიყვარული სწორედ პიროვნების სასწაულებრივი გამოცხადებაა ერთ ადამიანში, პირადისა და ერთადერთისა, ყოველივე საზოგადოსა და ჩვეულებრივს შორის. ეს გამოცხადებაა იმისა, რაც კი ადამიანში სიყვარულის ღირსია, რაც ღვთის მიერაა მონიჭებული.

ამ თვალსაზრისით, ქრისტიანული სიყვარული ზოგჯერ დაპირისპირებულია „სოციალურ მოღვაწეობასთან“, რომელთანაც მას დღეს ხშირად თვით ქრისტიანები აიგივებენ. „სოციალური მოღვაწისათვის“ სიყვარულის საგანი „პიროვნება“ კი არაა, არამედ ადამიანი, განყენებული ერთეული, რომელიც არანაკლებ განყენებული კაცობრიობიდანაა აღებული. ამის საწინააღმდეგოდ, ქრისტიანს უყვარს ადამიანი, რადგან იგი პიროვნებაა. ერთგან პიროვნება ადამიანადაა მიღებული, მეორეგან ადამიანი განიხილება პიროვნებად. სოციალურ მოღვაწეს პიროვნება სრულიად არ აინტერესებს, იგი პიროვნებას ხშირად „საზოგადო ინტერესებს“ სწირავს. არცთუ უსაფუძვლოდ შეიძლება მოგვეჩვენოს, რომ ქრისტიანი საკმაოდ სკეპტიკურადაა განწყობილი განყენებული კაცობრიობის მიმართ, მაგრამ იგი საკუთარ თავს ღალატობს და მომაკვდინებელ ცოდვას სჩადის ყოველთვის, როცა ცალკეული პიროვნებისათვის ზრუნვასა და მისდამი სიყვარულს უგულებელყოფს. სოციალური აქტივისტის მიდგომა ყოველთვის ფუტურისტულია, იგი ყოველთვის სამართლიანობის, წესრიგის, მომავალში მისაღწევი საყოველთაო ბედნიერების სახელით მოქმედებს. ქრისტიანობა ნაკლებად ზრუნავს გამოუცნობი მომავლისათვის, არამედ მთელს თავის ძალას აწმყოში გადამწყვეტ მომენტზე მიმართავს, როცა საჭიროა სიყვარულის გამოვლინება. ორი ეს მიდგომა ერთმანეთს არ გამორიცხავს, მაგრამ მათი ერთმანეთში არევა მართებული არაა. უეჭველია, რომ ქრისტიანები პასუხს აგებენ „მიწიერი ცხოვრებისათვის“ და ეს პასუხისმგებლობა უნდა აღასრულონ. მაგრამ სოციალური აქტივისტის მოღვაწეობა მთლიანად „მიწიერ ცხოვრებაშია“ მოთავსებული, ქრისტიანული სიყვარულის მიზანი კი „მიწიერი ცხოვრების“ მიღმაა. ქრისტიანული სიყვარული თვითონაა ღვთის სასუფევლიდან მომავალი სხივი. ის მიწიერი სამყაროს ყველა შეზღუდვასა და პირობითობას სძლევს, რადგანაც ღმერთშია მისი მამოძრავებელი ძალა, მიზანი და აღსრულება. ჩვენც ვიცით, რომ ერთადერთი მუდმივი და განმაახლებელი გამარჯვება ამ ქვეყანაში, რომელიც „ბოროტსა ზედა დგას“, ეს სიყვარულის გამარჯვებაა. ეკლესიის ნამდვილი და ჭეშმარიტი მისიაა - გაახსენოს ადამიანს ეს პირადი სიყვარული და მისი მოწოდება, რათა სიყვარულით აღავსოს ცოდვილი ქვეყანა.

საშინელი სამსჯავროს იგავი ქრისტიანულ სიყვარულზე მოგვითხრობს. ყოველი ჩვენგანი არაა მოწოდებული იმისათვის, რომ „კაცობრიობისათვის“ იღვაწოს, მაგრამ ყოველ ჩვენგანს აქვს მიღებული ქრისტესმიერი სიყვარულის ნიჭი. ჩვენ ვიცით, რომ ყველა ადამიანს სჭირდება ეს პირადი სიყვარული, აღიარება მისი პირადი განსაკუთრებული სულისა, რომელშიც განსაკუთრებულად აირეკლება ღვთის მთელი ქმნილება. ჩვენ ისიც ვიცით, რომ ქვეყნად არსებობენ სნეულნი და მშიერნი, რომელთაც სწორედ ეს პირადი სიყვარული დააკლდათ. და, საბოლოოდ, ისიც ვიცით, რომ, რაც უნდა ვიწრო და შეზღუდული იყოს ჩვენი საკუთარი არსებობა და მისი შესაძლებლობები, ყოველ ჩვენგანს აკისრია პასუხისმგებლობა ღვთის სასუფევლის უმცირეს ნაწილაკზე სწორედ იმის წყალობით, რომ ჩვენ ქრისტესმიერი სიყვარული გვაქვს მონიჭებული. ამგვარად, ჩვენ განგვსჯიან იმის მიხედვით, მივიღეთ ჩვენს თავზე ეს სიყვარული, თუ უარვყავით იგი. რადგანაც „რავდენი უყავთ ერთსა ამას მცირეთაგანსა ძმათა ჩემთასა, იგი მე მიყავთ“ (მ. 25:40).

5. მიტევება (ყველიერის კვირიაკე)

ახლა უკვე რამდენიმე დღეღა დარჩა დიდი მარხვის დასაწყისამდე. უკვე ხორციელის შვიდეულის განმავლობაში, რომელიც მიტევების კვირიაკით მთავრდება, ორი დღე - ოთხშაბათი და პარასკევი - უკვე თითქოსდა ცალკე დგას, ეს უკვე სრულიად „სამარხვო“ დღეებია: ამ დღეებში, ღვთისმსახურების ტიპიკონის მიხედვით, აკრძალულია საღვთო ლიტურგიის აღსრულება და მთელ ღვთისმსახურებას უკვე დიდი მარხვის ნიშანი ატყვია. ოთხშაბათს მწუხრის ლოცვაზე იგალობება მშვენიერი სტიქარონი, მარხვის შესაგებებლად:

აღმობრწყინდა სუნნელი არე მარხვისა
წმიდისა, და ყუავილი სინანულისაჲ,
ძმანო, აწ უკუე განვიწმიდნეთ
თავნი თჳსნი ყოველთა ბიწთა
და შეგინებათაგან, და ნათლისა მომცემელსა
უგალობდეთ და ვთქუათ:
დიდებაჲ შენდა, მხოლოო სახიერ და
კაცთმოყუარე.

დადგა სურნელოვანი გაზაფხული
წმიდა მარხვისა; აღმოცენდა ყვავილი
სინანულისა; ძმანო, ყოველგვარი
სიბილწისაგან განვიწმიდოთ თავი;
ნათლის მომცემელს (ღმერთს) უგალობოთ
და ვთქვათ: დიდება შენდა,
კაცთმოყვარეო!

ყველიერის შვიდეულის შაბათი ეძღვნება ხსენებას „მამათა და დედათა, მარხვითი მოსაგრეობით ცხოვნებულთა“: წმინდანები, რომელთა მაგალითს ჩვენც უნდა მივსდიოთ, გვასწავლიან ძნელ გზას, მარხვისა და სინანულის ძნელ ხელოვნებას. ჩვენ მარტონი არა ვართ მარხვის დასაწყისში: „განვადიდებთ წმინდა მამათა კრებულს! ანტონი დიდს, ექვთიმე დიდსა და ძმათა მათთა, რომელთაც თავიანთი ცხოვრების გზა განვლეს სამოთხის სიტკბოების მსგავსად...“

ჩვენ გვყავს შემწენი და სანიმუშო ადამიანები:

„ჩვენ მოწიწებით ვეპყრობით თქვენს მაგალითს, წმინდა მამებო! თქვენ გვასწავლეთ ჭეშმარიტი გზა, კურთხეულ ხართ თქვენ, რადგან იღვაწეთ ქრისტესთვის...“

და ბოლოს დგება უკანასკნელი დღე, რომელსაც მიტევების კვირიაკეს უწოდებენ. მაგრამ არ უნდა დაგვავიწყდეს მისი სხვა, ლიტურგიკული სახელწოდებაც: „ადამის ექსორობაჲ“ (სამოთხიდან განდევნა ადამისა). ეს სახელწოდება მართლაც რომ მარხვისათვის მზადების შეჯამებაა. ახლა ვიცით, რომ ადამიანი სამოთხეში საცხოვრებლად იყო შექმნილი, რათა ეცნო ღმერთი და მასთან ჰქონოდა ურთიერთობა. ცოდვამ მოსწყვიტა იგი ამ ნეტარ ცხოვრებას და მისი დედამიწაზე არსებობა დევნილებად იქცა. ქრისტე, ქვეყნიერების მაცხოვარი, უხსნის სამოთხის კარს ყველას, ვინც მას მისდევს, ეკლესია კი ღვთის სასუფევლის მშვენიერებას გვიჩვენებს და ჩვენს ცხოვრებას ზეციურ სამშობლოში მოგზაურობად აქცევს. ამგვარად, დიდი მარხვის დასაწყისში ჩვენ ვემსგავსებით ადამს:

განიდევნა ადამ სამოთხისაგან
გემოჲსხილვითა მით ხისაჲთა და მჯდომარე
წინაშე ედემისა, ჰგოდებდა
ჴმითა საწყალობელითა და იტყოდა:
ჵ რაჲღა შემემთხუა უბადრუკსა; ერთი
მცნებაჲ შეურაცხ-ვყავ მეუფისაჲ, და
ბევრეულთა კეთილთაგან გამოვიჴუ.
სამოთხეო უწმიდესო, ჩემთჳს დასხმულო,
და ევაჲს მიერ დაჴშულო, ვი-
თარ-მე გტიროდე შენ, ანუ ვინღა
მომცეს მე ყუავილთაგან შენთა გან-
ძღომა! ამისთჳსცა მაცხოვარმან ჰრქუა
მას: ქმნილისა მის ჴელთა ჩემთაჲსა
არა მნებავს წარწყმედაჲ, არამედ ცხორებაჲ
და მეცნიერებასა ჭეშმარიტებისასა
მოსლვაჲ, რამეთუ, რომელი
მოვიდეს ჩემდა, არა განვაძო გარე.

ცნობადის ხის ნაყოფის გემოს გასინჯვით
ადამი განიდევნა სამოთხიდან.
ედემის წინაშე მდგომარე საცოდავი
ხმით ქვითინებდა და ამბობდა:
„ოჰ, ეს რა შემემთხვა მე უბედურს!
მეუფის (ღმერთის) ერთი მცნება
დავარღვიე, და ამით მრავალ სიკეთეს
მოვაკლდი. წმინდა სამოთხევ, ჩემთვის
გაგაშენა ღმერთმა, და ევას გამო
ჩამეკეტა კარი; ვინღა მომცემს ნებას,
კვლავაც დავტკბე შენი ყვავილებით!“
მაცხოვარმა კი ანუგეშა ადამი: „ჩემი
ქმნილების (ე.ი. შენი) დაღუპვა არ
მსურს, არამედ ცხოვრება და ჭეშმარიტების
შემეცნება; ვინც ჩემთან
მოვა, არ გავაძევებ გარეთ“.

მარხვა გვათავისუფლებს ცოდვის მონობისგან, „სოფლისა ამის“ ტყვეობისაგან. მაგრამ უკანასკნელი კვირის სახარების საკითხავი ამ განთავისუფლების პირობებზე მოგვითხრობს (მთ. 6:14-21). პირველი პირობა მარხვაა: უარი უნდა ვთქვათ იმაზე, რომ ჩვენი დაცემული ბუნების სურვილები და მოთხოვნები ნორმალურად მივიჩნიოთ. უნდა ვეცადოთ, გავათავისუფლოთ ჩვენი სული ხორცისა და მატერიის დიქტატისაგან. მაგრამ იმისათვის, რომ ჩვენი მარხვა ნაღდი, ნამდვილი იყოს, იგი არ უნდა იყოს გარეგნული, „საჩვენებელი“. ჩვენ მარხულნი უნდა გამოვჩნდეთ არა კაცთა წინაშე, არამედ ჩვენი მამის წინაშე, რომელიც თვითონაა დაფარული. მარხვის მეორე პირობა მიტევებაა. „უკუეთუ არა მიუტევნეთ კაცთა შეცოდებანი მათნი, არცა მამამან თქუენმან მოგიტევნეს თქუენ შეცოდებანი თქუენნი“ (მ. 6,15). ცოდვის ზეიმი, მისი ამა სოფლად ბატონობის მთავარი ნიშანი არის მტრობა, უთანხმოება, ცილობა და სიძულვილი. ამიტომ ცოდვის სიმტკიცის პირველი შერყევაა მიტევება: უნდა დავუბრუნდეთ ერთობას, თანხმობასა და სიყვარულს. ღვთის გასხივოსნებული მიმტევებლობა ინათებს ჩემსა და ჩემს „მტერს“ შორის, თუ ვაპატიებ. მიტევება ადამიანური ურთიერთობის ყველა ანგარიშგების უარყოფასა და მისი ქრისტესადმი გადაბარებას ნიშნავს. მიტევება ღმრთის სასუფევლის ნამდვილი ძლევამოსილი შეღწევაა ჩვენს დაცემულსა და ცოდვილ ქვეყნიერებაში.

დიდი მარხვა რეალურად ამ კვირადღის მწუხრის ლოცვიდან იწყება. და სწორედ ამ თავისი ღრმა მნიშვნელობით ერთადერთსა და მშვენიერ მწუხრს ჩვენს მრავალ ეკლესიაში არ იხდიან! მაგრამ ამ მწუხრზე უკეთესად არაფერი გვიჩვენებს დიდი მარხვის „განწყობას“ მართლმადიდებელ ეკლესიაში, მასზე უკეთესად არაფერს შევყავართ მარხვის მოსაგრეობაში. არსად ასე არ იგრძნობა მარხვის ღრმა მოწოდება ადამიანის მიმართ.

ღვთისმსახურება იწყება როგორც სადღესასწაულო მწუხრი. ღვთისმსახურებს ნათელი შესამოსელი მოსავთ. დასდებელი „უფალო ღაღადვყავსა ზედა“ მომავალ მარხვას გვაუწყებს, მის შემდეგ კი - აღდგომის დღესასწაულის მოახლოებას:

ბრწყინვალედ შევიტკბოთ მარხვა,
ჰოჲ ძმანო, და ღუაწლთა ძლიერთა
ვიწყოთ მოსწრაფედ, და წმიდა-ვყოთ
სული ჴორცთა თანა, და ვიმარხოთ
ჩუენ ყოველთავე ვნებათაგან, ვითარცაიგი
ჭამადთაგან ვიმარხავთ, და ვიშუებდეთ
სათნოებათა შინა ღმრთივსულიერთა,
რომელთა მიერ ღირს-ვიქმნნეთ
ხილვად ყოვლადწმიდათა ვნებათა
ქრისტეს მჴსნელისათა, და ცხოველსმყოფელსა
და დიდებულსა აღდგომასა
მისსა, და სულიერად ვიხარებდეთ
და ვდღესასწაულობდეთ ზეცისა
ძალთა თანა, განშუენებულნი სინანულითა.

ბრწყინვალედ დავიწყოთ მარხვის
ჟამი, ძმებო; ვესწრაფოთ სულიერ
ღვაწლს; განვიწმიდოთ სული და ხორცი;
თავი შევიკავოთ არა მარტო საჭმელთაგან,
არამედ ყოფელგვარი ვნებისაგანაც;
დავტკბეთ სულიერი სათნოებით
და, მათ მიერ სრულქმნილნი,
ღირსი გავხდეთ ქრისტე მაცხოვრის
ვნებისა და მისი დიდებული და ცხოველმყოფელი
აღდგომის ხილვისა;
მოვიპოვოთ სულიერი სიხარული და,
სინანულის სამკაულით გამშვენებულნი,
ვიდღესასწაულოთ ზეცის ძალებთან
ერთად.

ამას, ჩვეულებრივ, მოსდევს შესვლა და „ნათელო მხიარულოს“ გალობა. ამის შემდეგ მღვდელი ადის მაღალ დასაჯდომელზე ტრაპეზის მახლობლად და აცხადებს მწუხრის წარდგომას, რომელიც ყოველთვის თან ახლავს ერთი დღის დასასრულსა და მეორის დასაწყისს. ამ მწუხრის ჟამს, მარხვის დასაწყისს გვაუწყებს დიდი წარდგომა:

ნუ გარე-მიიქცევ პირსა შენსა მონისა
შენისაგან, რამეთუ მჭირს მე; მსთუად
შეგესემინ ჩემი, მოხედენ სულსა
ჩემსა, და განარინე იგი.

ნუ შეიბრუნებ პირს შენი მონისაგან,
უფალო, რადგან შეჭირვებული
და მწუხარე ვარ; მსწრაფლ შეისმინე
ჩემი, მოხედე ჩემს სულს და გადაარჩინე იგი.

დაუკვირდით ამ გალობის განსაკუთრებულ ჰანგს, სულის ამ ძახილს, რომელიც უეცრად ავსებს ეკლესიას - „შეჭირვებული და მწუხარე ვარ“, - და მიხვდებით დიდი მარხვის საწყის წერტილს, სასოწარკვეთილებისა და იმედის, სიბნელისა და ნათლის იდუმალ ნარევს. სამზადისი დასრულებულია. მე ვდგავარ ღვთის, მისი სასუფევლის დიდებისა და მშვენიერების წინაშე. მე შეგნებული მაქვს ჩემი სიახლოვე ამ სასუფეველთან, შეგნებული მაქვს, რომ სხვა სახლი, სხვა სიხარული და სხვა მიზანი არ გამაჩნია. მაგრამ მე ისიც მაქვს შეგნებული, რომ განდევნილი ვარ ამ სასუფევლიდან ცოდვის სიბნელესა და სევდაში. ამიტომაც ვგლოვობ! და საბოლოოდ, მე შეგნებული მაქვს, რომ მხოლოდ ღმერთს ძალუძს ამ გლოვაში ჩემი შეწევნა, მხოლოდ მას შეუძლია ჩემი სულის ხსნა და ცხოვნება. სინანული კი, უპირველეს და უმეტეს ყოვლისა, არის ამ საღვთო შეწევნის მხურვალე ვედრება.

წარდგომა ხუთგზის მეორდება. და აჰა, დიდი მარხვაც დადგა! ნათელი სამოსი შავი სამარხვო სამოსით იცვლება, ქრება ტაძრის კაშკაშა განათება. როცა მღვდელი ან დიაკონი მწუხრის კვერექსს იწყებენ, მგალობელნი უკვე სამარხვო ხმაზე პასუხობენ. პირველად იკითხება ეფრემ ასურის სამარხვო ლოცვა დიდი მეტანიებით. ღვთისმსახურების ბოლოს მლოცველები მიტევების თხოვნით ჯერ მღვდელთან მიდიან, შემდეგ კი ერთმანეთს სთხოვენ მიტევებას. ამ დროს, როცა ეს მიტევების წესი სრულდება, რადგანაც სწორედ ამ სიყვარულის, ერთიანობისა და ძმობის აქტით იწყება დიდი მარხვა, გუნდი სააღდგომო საგალობლებს გალობს. წინ გვიდევს ორმოცდღიანი გზა მარხვის უდაბნოში, მაგრამ ამ უდაბნოს ბოლოს უკვე ბრწყინავს სააღდგომო ნათელი, ქრისტეს სასუფევლის ელვარება.

________________

* ამონარიდი წიგნიდან „დიდი მარხვა. მოგზაურობა პასექისკენ“, Alexander Schmemann. Great Lent. Journey to Pascha“. St. Vladimir's Seminary Press, 1974.

თარგმნა
ექვთიმე კოჭლამაზაშვილმა

„დიდაქეს“ შესახებ

ადრექრისტიანული პერიოდის ძეგლებიდან განსაკუთრებული ღირებულებისაა უფლის მოწამეთა ავტორობით პატივდებული შრომა „მოძღვრება თორმეტი მოციქულისა“ (∆ιδαχή τώυ δώδεиα αποστόλων), რომელიც სპეციალურ ლიტერატურაში „დიდაქეს“ (Διδαχή-მოძღვრება) სახელითაა ცნობილი. დღეისათვის დადგენილად ითვლება, რომ ეს ძეგლი მოციქულთა ეპოქას ეკუთვნის და წარმოადგენს გარდამავალ საფეხურს „ახალი აღთქმიდან“ აპოსტოლურ მამებამდე.

„დიდაქე“ შემოგვინახა ერთადერთმა ხელნაწერმა (Hierosolymitanus-54), რომელიც 1873 წელს აღმოაჩინა მიტროპოლიტმა ფილოთეოს ბრიენნიოსმა კონსტანტინოპოლში. ხელნაწერი 1887 წელს იერუსალიმში იქნა გადატანილი. იგი სპეციალურად შეისწავლა ა. პაპადოპულო-კერამეუსმა. ხელნაწერი გადანახულია 1056 წლის 11 ივნისს ლეონის მიერ, რომლის ავტობიოგრაფიაც დართულია თვით ხელნაწერის ბოლოს.

აღნიშნული თხზულება ადრე ქართულ ენაზე, როგორც ჩანს, თარგმნილი არ ყოფილა. ა. ჰარნაკი ვარაუდობდა, რომ „ევსტათი მცხეთელის მარტვილობის“ ავტორს დეკალოგის ანუ ათი მცნების გადმოცემისას უნდა ეხელმძღვანელა „დიდაქეთი“, ეს მოსაზრება კ. კეკელიძეს დამაჯერებლად არ მიაჩნია (კ. კეკელიძე, ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, თბ. 1980, გვ. 514).

1938 წელს გერმანულ ჟურნალში Zeit. für die neutest. Wiss. XXXI, S. 111-116 დაიბეჭდა გ. ფერაძის წერილი: Die Lehre der zwölf Apostel in der georgishen Übersetzung. წერილის მიხედვით ირკვევა, რომ გ. ფერაძისთვის ვინმე ფეიქრიშვილს მიუწოდებია „დიდაქეს“ ქართული თარგმანის მის მიერ გადმოწერილი პირი.

ხსენებულ ძეგლს შეეხო კ. კეკელიძეც, რომლის აზრითაც საქმე უნდა გვქონდეს უახლოეს საუკუნეებში შესრულებულ თარგმანთან და არა ადრინდელ ვერსიასთან (კ. კეკელიძე, დასახ. შრომა, გვ. 560). ამ აზრისკენ იხრება ი. კვაჭაძეც (იხ. ი. კვაჭაძე, შენიშვნები „დიდაქეს“ ქართული თარგმანის შესახებ, ლიტერატურული ძიებანი, 111, თბ. 1947; გვ. 375-377). ეს საკითხი, როგორც ჩანს სპეციალურ შესწავლას მოითხოვს.

რადგანაც დიდაქე წარმოადგენს ადრექრისტიანული მწერლობის უმნიშვნელოვანეს ძეგლს, მოციქულთა კალმით გასურნელებულს, მიზანშეწონილად მივიჩნიეთ ქართველ მორწმუნეთათვის გაგვეცნო იგი. ქვემორე თარგმანი „დიდაქეს“ ქართულად ამეტყველების მოკრძალებული ცდაა. თარგმანი შესრულებულია „დიდაქეს“ უახლესი კრიტიკული გამოცემიდან: La Doctrine des Douze Apotres (Didache), intr., texte, traduction, notes, appendice et index par W. Rordorf, A. Tuilier, Paris 1978.

მოძღვრება თორმეტი მოციქულისა
(მოძღვრება უფლისა თორმეტი მოციქულის მიერ წარმართთა მიმართ)

I. 1. გზა არის ორი: ერთი სიცოცხლისა და ერთი სიკვდილისა. ამ ორ გზას შორის დიდი სხვაობაა.

2. სიცოცხლის გზა ამგვარია: პირველად შეიყვარე ღმერთი, შემოქმედი შენი (2 სჯ. 6:5; ზირ. 7:30; მთ. 22:37). მეორედმოყვასი შენი, როგორც საკუთარი თავი (ლევ. 19:18; მთ 22:39). ყველაფერი ის, რაც არ გსურს, რომ შეგემთხვეს შენ, არც შენ შეამთხვიო სხვას (ტობ. 4:15; მთ. 7:12; ლ. 6:31).

3. ამ სიტყვათა მოძღვრება ასეთია: აკურთხეთ თქვენი დამაწყევრები და ილოცეთ თქვენი მტრებისათვის, იმარხულეთ მათთვის, ვინც გდევნით თქვენ (მათე, 5:44; ლ. 6:28)¹. რა მადლი იქნება, თუკი შეიყვარებთ თქვენს მოყვარულებს? ნუთუ ამასვე არ შვრებიან წარმართებიც (მთ. 5:46-47; ლ. 6:32-33)? ხოლო თქვენ შეიყვარეთ მოძულენი თქვენი და არ გეყოლებათ მტერი (მთ. 5:44; ლ. 6:27).

4. განეშორე ხორციელ და სხეულებრივ სურვილებს (შდრ. 1 პეტრ. 2:11). თუკი ვინმე მარჯვენა ყბაში გაგარტყამთ, მიუშვირეთ მას მეორე (მთ. 5:39; ლკ 6:29) და იქნები სრული. თუ ვინმე ერთ მილიონს² გაგარბენინებს, მასთან ერთად განვლე ორი (მთ. 5:41). თუკი ვინმე მოსასხამს აგართმევს, უბოძე მას პერანგიც (მთ. 5:40; ლ. 6:29). თუ ვინმე შენგან რამეს წაიღებს, აღარ მოსთხოვო, რადგანაც ვერ ძალგიძს (შდრ. ლ. 6.30)³.

5. ყველას, ვინც კი გთხოვს, მიუბოძე და აღარ მოთხოვო (მთ. 5:42). მამას სურს ყველას მიანიჭოს თავისი მადლი. ნეტარია ის, ვინც გასცემს თანახმად მცნებისა, რადგანაც არ განისჯება იგი. ვაი მას, ვინც თვით მიიღებს; თუ მოვალეა, რომ მიიღოს, არ განისჯება; თუკი არ არის მოვალე, განისჯება იმის გამო, რატომ მიიღო და რა მიზნით. საპყრობილეში მიყვანილს გამოჰკითხავენ მის საქმეებს და მანამდე არ გაუშვებენ, ვიდრე უკანასკნელ კოდრატსაც⁴ არ აზღვევინებენ (მთ. 5:26; ლ. 12:53).

6. ამის შესახებაც თქმულა: „გაიოფლოს მოწყალება შენი შენსავე ხელებში, ვიდრე შეიცნობ თუ ვისთვის გასცემ“ (ზირ. 12:1).

II. 1. მოძღვრების მეორე მცნება:

2. არა კლა (გამოსვლ. 20:15; 2 სჯ. 5:18), არა იმრუშო (გამოსლ. 20:3; 2 სჯ. 5:17), არ მიეცე მამათმავლობას, სიძვას, პარვას (გამოსლ. 20:14; 2 სჯ. 5:19), გრძნეულებას, მეწამლეობას (2 სჯ. 18:10). არ მოკლა ჩვილი ნაადრევი შობით, არცთუ ნაშობი მოაკვდინო; ნურაფერი გწადია შენი მოყვასისა (გამოსვლ. 20:17; 2 სჯ. 5:21).

3. ნუ მისცემ ამაო ფიცს (მთ. 5:33), ცრუდ ნურავის დაემოწმები (გამოსვლ. 20:16; 2 სჯ. 5:20), ნუ ბოროტმეტყველებ (მთ. 15:4), ნუღარ გახსოვს ცუდი (იგავ. 12:28).

4. ნუ იქნები ორგული და ორენოვანი (ზირ. 5:9; 5:14; 6:1), რადგანაც ორენოვნება მახეა სიკვდილისა (ტობ. 14:10; ფს. 17:6; იგავ. 14:27; 21:6).

5. ნუ იქნება შენი სიტყვა ცრუ და ლიტონი, არამედ - საქმით აღსავსე.

6. ნუ იქნები ნაყროვანი, ხარბი, პირმოთნე, მზაკვარი, ანდა გოროზი. ნუ განიზრახავ ბოროტს შენი მოყვასისათვის.

7. არ შეიძულო არცერთი კაცი; ერთნი ამხილე, მეორეთათვის ილოცე. სხვანი კი შეიყვარე შენს სულზე მეტად.

III. 1. შვილო ჩემო, განეშორე ყოველგვარ სიავეს და ყოველივეს, რაც მისი მსგავსია.

2. ნუ განრისხდები, რადგანაც რისხვა დაღუპვისაკენ წაგიძღვება; ნუ იქნები შურიანი, ნურც მოკამათე, ნურც გულმწყრალი. ყველა მათგანი სიკვდილს შობს.

3. შვილო ჩემო, ნუ აღივსები გულისთქმით, რადგანაც გულისთქმა სიძვისაკენ წაგიძღვება; ნუ იქნები ურცხვადმეტყველი, ნურც ურცხვადმჭვრეტი, რადგანაც მათგან ჩნდება მრუშობა.

4. შვილო ჩემო, ნუ იქნები ფრინველთგრძნეული⁵, რადგანაც იგი კერპთმსახურებისკენ გიწინამძღვრებს; ნუ შელოცავ, ნუ ვარსკვლავთმეტყველებ, ნუ განწმედ⁶, ნურც ისურვებ, იხილო ეს ყოველივე ანდა ისმინო მათთვის. კერპმსახურებას შობენ ისინი.

5. შვილო ჩემო, ნუ იცრუებ, რადგანაც სიცრუე ქურდობისაკენ მიგიძღვება; ნუ იქნები ვერცხლისმოყვარე, ნურც ცუდმედიდი, რადგანაც მათგან ქურდობა ჩნდება.

6. შვილო ჩემო, ნუ დრტვინავ, რადგანაც დრტვინვა ავსიტყვაობისკენ გიწინამძღვრებს. ნუ იქნები თავმომწონე, ბოროტმზრახველი, რადგანაც მათგან ავსიტყვაობა იბადება.

7. იყავი მშვიდი, რადგანაც „მშვიდთა დაიმკვიდრონ ქვეყანა“ (ფს. 36:11; მთ. 5:5).

8. იქმენ სულგრძელი, გულმოწყალე, უბოროტო, წყნარი, კეთილი; მარადის ძრწოდე იმ სიტყვათაგან, რომლებიც გესმა (ეს. 66.2).

9. ნუ აიმაღლებ თავს; ნურც კადნიერებას მისცემ შენს სულს. თავმოთნებს ნუ შეუერთდება შენი სული; მართალთა და მდაბალთა შორის იმყოფებოდე.

10. ყველაფერი, რაც შეგემთხვევა, მიითვალე, როგორც კეთილი და იცოდე, რომ ღვთის გარეშე არარა ხდება.

IV. 1. შვილო ჩემო, ვინც ღვთის სიტყვას გიქადაგებს, მოიხსენე იგი დღეცა და ღამეც; პატივი მიაგე მას, როგორც უფალს: სადაც მეუფება იქადაგება, იქვეა უფალიც.

2. დღითიდღე ეძიე პირნი წმიდათანი, რომ შვება მოგცეს მათმა სიტყვებმა.

3. ნუ ქმნი განხეთქილებას; დაამშვიდე მოდავეები; სიმართლით საჯე და ნუ მიიღებ ისეთ სახეს, თითქოს ამხილებ ცთომათა გამო.

4. ნუ იეჭვებ, ასე იქნება თუ არა.

5. ნუ გაშლი ხელებს, რათა მიიღო, და ნუ შეკრავ, რათა არ გასცე (ზირ. 4.31).

6. თუკი მას გასცემ, რაც შენივე ხელით მოიპოვე, გამოისყიდი შენსავე ცოდვებს.

7. გაცემის ჟამს, ნუ შეეჭიდები და ნუღარ დრტვინავ, როდესაც გასცემს; შეიცნობ მას, ვინც კეთილად მოგიზღავს კუთვნილს (იგავ. 19.17).

8. ნუ გააბრუნებ გაჭირვებულს (ზირ. 4.5). შენსავე მოძმეს უწილადე ყოველივე; არკი უთხრა: ჩემია ეს ყველაფერი. თუ ზიარნი ხართ უკვდავებაში, რამდენად უფრო მოკვდავთა შორის?

9. ხელს ნუ ააღებ (ყურადღებას ნუ მოაკლებ) შენს ძეს თუ ასულს; სიყრმიდანვე შეასწავლე მათ შიში ღვთისა.

10. მონას თუ მხევალს, რომლებიც იმავ ღმერთს სასოობენ, გამკაცრებით ნუ უმბრძანებლებ, რომ არ დაკაგონ ზენა ღვთის შიში, რადგან ღმერთი მათთან მოდის, ვისი სულიც თვით შეამზადა, პირისპირ კი არავის უხმობს.

11. თქვენ კი მონებო, კრძალვით და შიშით მორჩილებდეთ თქვენსავე უფალთ, ვით სახეს ღვთისას.

12. გძულდეთ ყოველი პირმოთნეობა, ყოველივე რაც არ თნავს უფალს.

13. არ დაივიწყო უფლის მცნებები და რაც მიიღე, დაიმარხე; არცრა შემატო, არცრა დააკლო (2 სჯ. 4:2; 13:1).

14. ეკლესიაში აღიარე ცთომანი შენი; ბოროტი გულით ნუ შეხვალ ლოცვად.

აი, ეს არის გზა სიცოცხლისა.

V. 1. სიკვდილის გზა კი ამგვარი არის: უპირველესად ბოროტია ეს გზა და წყევლით აღსავსე: მკვლელობა, მრუშობა, გულისთქმა, სიძვა, ქურდობა, კერპმსახურება, გრძნეულება, მეწამლეობა, ტაცება, ცრუმოწმეობა, პირმოთნეობა, ორგულობა, მზაკვრობა, ამპარტავნება, სიავე თავმოთნეობა, ნაყროვანება, ურცხვადმეტყველება, მოშურნეობა, კადნიერება, გოროზობა, მედიდურობა, უკრძალველობა.

2. კეთილთა მდევნელნი, ჭეშმარიტების მოძულენი, სიცრუის მოყვარულები, რომლებსაც საზღაური სიმართლისა ვერ შეუცნიათ; განელტვიან სიკეთეს და მართლმსაჯულებას; კეთილის წილ სიბოროტეს ეშურებიან. შორს არიან მათგან სიმდაბლე დამოთმინება; ამაოების მოყვარულნი მისაგებელს განიშორებენ; არ იწყალებენ დაცემულებს, არ ზრუნავენ დამაშვრალთათვის, ვერ შეუცნიათ შემოქმედი;

ჩვილთა მკვლელები, საღვთო შესაქმის გამხრწნელები, რომლებიც უკუმიაქცევენ მათდამი მთხოვნელს; ცოდვით სავსენი ჭირვეულებს შეაურვებენ, მდიდრებს იცავენ, არასაქმოსნებს ურჯულოდ სჯიან. განშორდით, შვილნო, ყველაფერ ამგვარს.

VI. 1. გაფრთხილდი, ვინმემ არ აგაცდინოს გზას მოძღვრებისას. ღვთის გარეშე გასწავლის იგი.

2. თუკი ძალგიძს, რომ სრულად იტვირთო უფლის უღელი, სრული იქმნები (მთ. 11:29). თუკი ეს არ ძალგიძს, რაც ძალგიძს, ის ქმენ.

3. ხოლო ჭამადი, როგორც ძალგიძს, ისე იტვირთე. კერპშეწირულს ფრიად ეკრძალე, რადგანაც მსახურებაა მკვდარი ღმერთების (საქმ. 15:29).

VII. 1. ნათლისღებისათვის:

ასე მონათლეთ: როცა წარმოთქვამთ ყველაფერს ამას, სახელითა მამისა, ძისა და სულიწმიდისა მდინარი წყლით ნათელი ეცით (შდრ. მათე 18.19).

2. თუკი არა გაქვს მდინარი წყალი, მონათლე სხვა წყლით. თუკი ვერ ძალგიძს, რომ ცივი იყოს, თბილში მონათლე.

3. თუკი არც ერთი გაქვს, არც მეორე სამგზის დაასხი თავზე სახელითა მამისა, ძისა და სული წმიდისა (შდრ. მთ. 28:19).

4. ნათლისღებამდე უნდა იმარხულონ ნათლისმცემელმაც და ნათლულმაც, ასევე სხვებმაც, თუკი ძალუძთ. ნათლულს უბრძანე, იმარხულოს ერთი-ორი დღე.

VIII. 1. პირმოთნეთა მარხულობას ნუ დაემთხვევით. მათი მარხვა ორშაბათსა და ხუთშაბათს ხვდება; თქვენ იმარხულეთ ოთხშაბათსა და პარასკევს.

2. ნუ ილოცებთ ისე, როგორც პირმოთნეები, არამედ, როგორც უფალმა ბრძანა სახარებაში, ასე ილოცეთ:

მამაო ჩვენო, რომელი ხარ ცათა შინა⁷,
წმიდა იყავნ სახელი შენი,
მოვედინ სუფევა შენი,
იყავნ ნება შენი,
ვითარცა ცათა შინა, ეგრეცა ქვეყანასა ზედა.
პური ჩვენი არსობისა მომეც ჩვენ დღეს
და მომიტევენ ჩვენ თანანადები ჩვენი,
ვითარცა ჩვენ მივუტევებთ თანამდებთა მათ ჩვენთა,
და ნუ შემიყვანებ ჩვენ განსაცდელსა,
არამედ მიხსენ ჩვენ ბოროტისაგან (მთ. 6.9-13; ლ. 11.2-4).
რამეთუ შენი არს ძალი და დიდება, უკუნითი უკუნისამდე!

3. დღეში სამგზის ილოცეთ ასე,

IX. 1. ევქარისტიისათვის:

ასე მადლობდეთ:

2. უპირველესად, სასმისის გამო:
გმადლობთ შენ, მამაო ჩვენო,
დავითის, შენი მსახურის, წმიდა ვენახისათვის,
რომელიც გაგვიცხადე შენი ძის, იესუს მიერ.
დიდება შენდა უკუნისამდე!

3. პურის განტეხვისათვის:
გმადლობთ შენ, მამაო ჩვენო
სიცოცხლისა და ცოდნის გამო
რომელიც გაგვიცხადე შენი ძის, იესუს მიერ.
დიდება შენდა უკუნისამდე!

4. როგორც ეს პური, მთებზე მიმოფანტული,
შეიკრიბა და ერთი გახდა,
ამგვარადვე შეიკრიბოს კიდით-კიდე ეკლესია შენი
სასუფეველში,
რამეთუ შენი არს დიდება და ძალი იესუ
ქრისტეს მიერ უკუნისამდე!

5. არავინ ჭამოს, არავინ შესვას თქვენეული ევქარისტია თუ არა, იმან, ვინც ნათელიღო უფლის სახელით. ამის შესახებ თქვა უფალმა: „ნუ მისცემთ ძაღლებს, მას რაც წმიდაა“ (მთ. 7:6).

X. 1. ავსების შემდეგ ასე მადლობდეთ:

2. გმადლობთ შენ, წმიდაო მამაო,
შენი წმიდა სახელის გამო,
ჩვენს გულში რომ დაამკვიდრე;
- ცოდნის, რწმენის, უკვდავების გამო,
რაც გაგვიცხადე შენი ძის იესუს მიერ.
დიდება შენდა უკუნისამდე!

3. შენ, უფალო ყოვლისმპყრობელო,
დაბადე ყოველი სახელისა შენისათვის
საზრდელი და სასმელი მიანიჭე ადამიანებს,
რათა იშვებდნენ და შენ გმადლობდნენ;
შენ კი მოგვმადლე სულიერი საზრდელ-სასმელი,
და საუკუნო სიცოცლე შენი ძის იესუს მიერ!

4. გმადლობთ შენ ყველაფრისათვის, რადგანაც ძლიერ ხარ შენ!
დიდება შენდა უკუნისამდე!

5. მოიხსენე, უფალო, ეკლესია შენი და იხსენ იგი ყოველგვარი ბოროტისაგან,
შენს სიყვარულში სრულყავი იგი
და წმიდაქმნილი ოთხივ ქარისგან შემოკრიბე
სასუფეველში,
რომელიც მასვე განუმზადე;
რამეთუ შენი არს ძალი და დიდება უკუნისამდე!

6. მოვიდეს მადლი და გარდავიდეს ეს სამყარო
ოსანა ღმერთსა დავითისა (მთ. 21:9; 21:15)!
თუკი წმიდაა ვინმე, მოვიდეს!
და თუ არ არის - შეინანოს!
მარანათა (1 კორ. 16:22)!
ამინ

7. წინასწარმეტყველთ ნება დართეთ, აღავლინონ სამადლობელი, რამდენიც სურდეთ.

XI. 1. ვინც თქვენთან მოვა და გასწავლით ყველაფერ იმას, რაც ზემოთ ითქვა, მიიღეთ იგი.

2. იქნებ მოძღვარი თვით მიიქცეს სხვა სწავლებისაკენ. თუ თქვენს წარწყმედას ცდილობს იგი, არაფერი ისმინოთ მისი, მაგრამ თუ სურს, კიდევ უფრო შეგემატოთ სიმართლე და ცოდნა უფლისა, შეიწყნარეთ, როგორც უფალი.

3. მოციქულებისა და წინასწარმეტყველების მიმართ სახარების მცნების თანახმად იმოქმედეთ.

4. ყოველი მოციქული, ვინც თქვენთან მოვა, შეიწყნარეთ როგორც უფალი.

5. არ დარჩება იგი ერთ დღეზე უფრო მეტად (თუ საჭიროა - მომდევნო დღესაც) და თუ სამი დღით დაყოვნდება, ცრუწინასწარმეტყველი იქნება იგი.

7. ნუ გამოცდით და ნუ განსჯით წინასწარმეტყველს, რომელიც სულის მიერ გემეტყველებათ, რადგანაც ყოველი ცოდვა მიეტევება კაცს და ეს ცოდვა არ მიეტევება (მათე 12.31).

8. ყველა, ვინც სულის მიერ მეტყველებს, წინასწარმეტყველი ვერ იქნება, თუ უფლის წესებს არ ფლობს იგი. სწორედ წესთაგან შეიცნობა ცრუწინასწარმეტყველი და წინასწარმეტყველი.

9. ყოველმა წინასწარმეტყველმა, რომელმაც სულის მიერ განაწესა ტრაპეზი, არ ჭამოს მისგან; და თუ შეჭამს, ცრუწინასწარმეტყველი ყოფილა იგი.

10. ყოველი წინასწარმეტყველი, რომელიც ჭეშმარიტებას ასწავლის მაგრამ, თავად არ მოქმედებს ისე, როგორც ასწავლის, ცრუწინასწარმეტყველია იგი.

11. თქვენ კი ნუ განსჯით იმ გამოცდილსა და ჭეშმარიტ წინასწარმეტყველს, რომელიც ეკლესიის ამქვეყნიური საიდუმლოს თანახმად მოქმედებს, მაგრამ არავის ასწავლის იმას, რასაც თავად იქმს. ღვთისაგან განისჯება იგი; ამასვე შვრებოდნენ ძველი წინასწარმეტყველებიც.

12. ვინმემ თუ გითხრათ სულის მიერ: „მომეცით ვერცხლი“, ან სხვა ამგვარი, არაფერი ისმინოთ მისი; შეჭირვეულთათვის მისაცემად ნუ გეტყვით ამას, ნუ განიკითხავთ.

XII. 1. ვინც თქვენთან მოვა უფლის სახელით, შეიწყნარეთ; შემდეგ გამოცდით მას და შეიცნობთ, რადგანაც იცით თქვენ გარჩევა მარჯვენისა და მარცხენისა.

2. თუკი მოსული მგზავრია ვინმე, შეეწიეთ, როგორც შეგეძლოთ. არ დაყოვნდება იგი თქვენთან ან თუ დასჭირდა, დაიხანებს ორი-სამი დღე.

3. თუკი ისურვებს თქვენთან ყოფნას და თუ ხელობაც ეხერხება, იშრომოს და ისე ჭამოს.

4. თუკი არა აქვს რამ ხელობა, გონივრულად განჭვრიტეთ მისთვის: არავინ იყოს ქრისტიანი თქვენს შორის უქმად.

5. თუ არ ისურვებს ამგვარ ყოფას, ქრისტემოვაჭრე ყოფილა იგი. ეკრძალეთ მას.

XIII. 1. ყველა ჭეშმარიტი წინასწარმეტყველი, რომელიც თქვენთან დამკვიდრებას მოისურვებს, ღირსია თავისი საზრდელისა (შდრ. მთ. 10:10; 1 ტიმ. 5:18).

2. ასევე, ჭეშმარიტი მოძღვარი, როგორც მუშაკი, ღირსია თავისი საზრდელისა.

3. რასაც კი შეკრებთ საწნახელში თუ კალოზე, საქონლის ჯოგში თუ ცხვრის ფარაში, წინასწარმეტყველთ მიუბოძეთ პირველნაყოფი. მღვდელმთავრები არიან ისინი თქვენთვის.

4. თუკი არა გყავთ წინასწარმეტყველი, უბოძეთ გლახაკთ.

5. თუ პურს მოიწევ, გამოიღე პირველნაყოფი და მცნებისამებრ გაეცი იგი.

6. როცა თავს ახდი ღვინის ჭურჭელს ანდა ზეთისას, პირველთავი გამოიღე და უბოძე წინასწარმეტყველთ. ვერცხლის ფულის, სამოსელის, მთელი ქონების პირველთავი ისე აიღე, როგორც ისურვებ, და გაეცი მცნების თანახმად.

XIV. 1. უფლის დღეს (კვირადღეს) შეიკრიბეთ, განტეხეთ პური და აღავლინეთ სამადლობელი; აღიარეთ შეცოდებანი, რომ წმინდა იყოს მსხვერპლი თქვენი.

2. ვინც ექიშპება თავის მოყვასს, ვიდრე დაცხრება, ნუ მოვა თქვენთან, რომ არ შებილწოს მსხვერპლი თქვენი.

3. უფალმა ეს თქვა: ყოველ ადგილას და ყოველ ჟამს შემომწირეთ მე წმინდა მსხვერპლი. მეუფე ვარ დიდი, - ამბობს უფალი - სახელი ჩემი საკვირველია წარმართთა შორის“ (მალ. 1:11).

XV. 1. დაადგინეთ თქვენთვის ეპისკოპოსები და დიაკვნები, ღირსნი უფლისა, კაცნი მშვიდნი და უვერცხლონი, ჭეშმარიტნი და გამოცდილნი. რომ წინასწარმეტყველთა და მოძღვართა ლიტურგია ამსახურონ მათაც თქვენს შორის.

2. არ მოიძაგოთ ისინი, რადგანაც თქვენს მიერ წინასწარმეტყველთა და მოძღვართა დარად არიან პატივდებულნი.

3. ამხილეთ ერთურთი მაგრამ არა რისხვით, არამედ დაწყნარებით, როგორც თქმულა სახარებაში. ხმა არ გასცეთ მას, ვინც სხვას აცდენს; არც არაფერი ისმინოთ მისი, ვიდრე თვით არ მოინანიებს.

4. თქვენი ლოცვები, მოწყალებანი და ყველაფერი, რასაც შვრებით, იმგვარად ქმენით, როგორც უფალმა დაგვიწესა სახარებაში.

XVI. 1. იფხიზლეთ თქვენი ცხოვრებისათვის. ნუ ჩაქრება თქვენი სანთლები, ნურც სარტყლები შემოგერღვევათ (ლ. 12:35); განემზადენით! არავინ იცის, როდის მოვა უფალი ჩვენი (მათე 24.42).

2. ხშირად და ხშირად შეიკრიბეთ; გამოეძიეთ უმჯობესი თქვენი სულისა. ვერაფერს გარგებთ თქვენი რწმენის მთელი წინა დრო, თუ არ იქნებით სრულყოფილნი ბოლო ჟამისთვის.

3. ბოლო დღეებში ცრუწინასწარმეტყველები და გამხრწნელები გამრავლდებიან; შეიცვლებიან ცხვრები მგლებად, სიყვარული კი სიძულვილად გადაიქცევა (მთ. 24:11-12).

4. განივრცობა ურჯულოება (მთ. 24:12) და ერთმანეთს მოიძაგებენ; განდევნიან და გასცემენ ერთურთს (მთ: 24:10). სწორედ მაშინ გამოჩნდება ქვეყნისმაცდური, როგორც ძე ღვთისა, და ჰყოფს იგი ნიშნებსა და სასწაულებს (მთ. 24:24). მიწაც მის ხელებს მიეცემა. იმგვარ ურჯულოებას აღასრულებს ქვეყნისმაცდური, რაც არ ქმნილა საუკუნიდან (შდრ. იოველ. 2:2).

5. გამოცდის ცეცხლს მიეცემა კაცთა არსება. ბევრი მათგანი შეცდება და წარიწყმიდება, ხოლო ვინც რწმენით განმტკიცდება, გამოიხსნება წყევლისაგან (შდრ. მთ. 24:13; 10:22).

6. ჭეშმარიტების ნიშნდებაც სწორედ მაშინ გამოვლინდება: უპირველესად, ეს იქნება ნიშანი ცაში გავრცობისა⁸, შემდეგ - ნიშანი საყვირთა ხმისა (მთ. 24:31), ხოლო მესამე - მკვდართა აღდგომა, -

7. არა ყველასი, არამედ ისე, როგორც თქმულა: მოვა უფალი და მასთან ერთად ყველა წმინდანი (ზაქ. 14:5).

8. მაშინ იხილავს სამყარო უფალს „მომავალსა ღრუბელთა ზედა ცისათა“ (მთ. 24:30)⁹.

შენიშვნები

1. შესაძლოა, აქ საუბარი ეხებოდეს ებრაელთა კვირეულ მარხვას (ორშაბათსა და პარასკევს), რაც დაზუსტებულია მომდევნო ნაწილში: იხ. თავი VIII,1.

2. „მილიონი“ - სიგრძის ერთეული.

3. ბოლო ფრაზა „რადგანაც ვერ ძალგიძს“, როგორც განმარტავენ, გულისხმობს შემდეგს: ჭეშმარიტი ქრისტიანი ძალადობას არ მიმართავს, არც წარმართთა სასამართლოს სთხოვს იგი დახმარებას. შესაბამისად, თუკი ვინმე რამეს წაართმევს ქრისტიანს, იგი წართმეულის უკან დაბრუნებას ვერ შეძლებს.

4. „კოდრატი“ იგივეა, რაც ლათინური quadrans (უდრის 3 უნციას = 81,86 გ).

5. ვინც ფრინველთა ფრენის მიხედვით მკითხაობს.

6. როგორც ჩანს, იგულისხმება ცეცხლით განწმედა.

7. სახარებისეული მრავლობითი „ცათა შინა“ „დიდაქეში“ მხოლობითითაა წარმოდგენილი.

8. მიიჩნევენ, რომ „ცაში გავრცობა“ მოასწავებს ჯვარს, რომლის განფენილი მკლავები შემოსწერს მთელ სამყაროს.

9. აქ წყდება ტექსტი, დარჩენილი ნაწილი მიახლოებითი სიზუსტით შეიძლება აღდგეს ცნობილი ადრექრისტიანული ძეგლის „მოციქულთა განწესებების“ მიხედვით, რაც „დიდაქეს“ ბოლო ნაწილის ასეთ პარაფრაზს გვაწვდის:

„და მაშინ მოვა უფალი - მიწისძვრის ჟამს „ღრუბელთა ზედა“ (1 თეს. 4:16), სამეუფო ტახტზე ანგელოზთა შორის, რომლებიც მისი ძალისაგან არიან და ყველა წმინდანი მის გვერდით (იქნება); და განსჯის იგი ქვეყნისმაცდურ ეშმაკს და საქმის მიხედვით მიაგებს ყველას (შდრ. მთ. 16:27); მაშინ განიდევნება ყველა ბოროტი საუკუნო სატანჯველში, ხოლო მართალნი საუკუნო ცხოვრებაში შევლენ (მთ. 25:46) და დაიმკვიდრებენ მას, რაც „თუალმან არა იხილა და ყურსა არა ესმა და გულს კაცისასა არა მოუხდა, რომელი განუმზადა ღმერთმან მოყუარეთა თვისთა“ (1 კორ. 1:9) და განიხარებენ ღვთის სასუფეველში, რომელიც არის იესუ ქრისტეს შორის“.

ძველი ბერძნულიდან თარგმნა
და კომენტარები დაურთო
ედიშერ ჭელიძემ

ინტელექტუალური მომზადება

ამ საკითხში, უპირველეს ყოვლისა, უნდა ვძლიოთ და გადაჭრით უარვყოთ ერთი ძალიან მავნე დამკვიდრებული ცრურწმენა - თითქოს ინტელექტუალური მომზადება მღვდელს არაფერში სჭირდებოდეს და ვნებდეს კიდეც, რადგან ეს ვითომცდა, სიმდაბლეს, ლოცვას და სულიერებას ეწინააღმდეგება. ეს ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო ცდომილებაა გინდ საზოგადოებაში, გინდ სამღვდელოებაში და, რაც მთავარია, მომავალ მოძღვართა ხელმძღვანელებს შორის. ჩვენ განზრახ დავაყენეთ საკითხი ისე, რომ მომზადების სამი მხარე გამოვყავით იერარქიული რიგით: სულიერი, ინტელექტუალური და გარეგნული, რათა, უპირველეს ყოვლისა, ერთხელ და სამუდამოდ გადაჭრით განვაცხადოთ, რომ სულიერი მომზადებისა და სულიერი მისწრაფების გარეშე მღვდელი მხოლოდ ცარიელი ბგერაა, თავისივე თავის საწინააღმდეგო რამ, რაღაც ყალბი და უღირსი. ამიტომ ამ კონტექსტშიც კვლავ დაბეჯითებით ვამტკიცებთ: უპირველესი მნიშვნელობა უთუოდ სულიერ მომზადებას უნდა მიეკუთვნოს და მერე - ყველანაირ სხვას. თუმცა აქვე ხაზი უნდა გავუსვათ, რომ სულიერი მომზადება არაფრით ეწინააღმდეგება ნებისმიერ სხვაგვარ სრულყოფას - გონებრივს თუ გარეგნულს. თანამედროვე სინამდვილე განსაკუთრებით მძაფრად მოითხოვს, მოძღვარი ისე იყოს მომზადებული, რომ ზედმიწევნით ფართო გონებრივი თვალსაწიერი ჰქონდეს, გარეგნულად კი ზრდილობის, წესიერებისა და საზოგადოებრივი ურთიერთობის უნარჩვევები არ აკლდეს. რაც შეეხება იმას, რომ გონებრივმა და გარეგნულმა მომზადებამ მოძღვარს ვითომცდა, შეიძლება შეურყვნას ან საერთოდაც დაუმსხვრიოს სულიერი საჭურჭლე, უნდა ითქვას, რომ ერთობ მცირეა იმ სულიერების ფასი, კულტურისა და მეცნიერების მიკარებას რომ ვერ იტანს. გვახსოვდეს, მართლმადიდებელი სულიერება არც ისე მყიფეა, როგორც ბევრნი შიშობენ.

ისტორიას თუ მივუბრუნდებით, ვნახავთ, რომ წარსული უხვად გვთავაზობს მაგალითებს ამ საკითხის ჯეროვანი განმარტებისთვის. მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველების კლასიკური ეპოქის მამები - კაპადოკიელები, წმინდა ათანასე, წმინდა მაქსიმე აღმსარებელი, პატრიარქი ფოტიოსი, წმინდა იოანე დამასკელი და სხვა მრავალი - სწორედ თავისი ეპოქის უფართოესი ინტელექტუალური კულტურის წარმომადგენლები იყვნენ. ისინი იმდროინდელი დახვეწილი ელიტის დონეს შეეფერებოდნენ. მათი ნაშრომები სავსეა არა მარტო საღმრთო წერილისა და ადრინდელ წმინდა მამათა დებულებებით, არამედ - გარეშე დამოწმებებით, წარმართ მწერალთა ციტატებით. ისინი სრულყოფილად ფლობდნენ ფილოსოფიას, რიტორიკას, მათემატიკას, მუსიკას, ანუ იმას, რასაც მაშინდელი პედაგოგიკის ენით ან ტრივიუმი ან კვადრივიუმი ეწოდებოდა. საყურადღებოა ისიც, რომ თუმცა ისინი უდავო უპირატესობას აძლევდნენ სულიერ მომზადებასა და ღვთისმოსაობას, მაინც ოდნავაც არ შიშობდნენ, რომ საერო განათლება რამეს დააკლებდა მათს სულიერებას და ღვთისმოსაობას. და მართლაც, პლატონს, არისტოტელეს, ჰომეროსს, ვირგილიუსს და სხვა მათნაირებს რომ იცნობდნენ, ამით მათ არც სიმდაბლე დაკლებიათ, არც რწმენა და არც ლოცვა. ვინც ოდნავ მაინც ჩაღრმავებია პატრისტიკას და წმინდა მამათა ნაწერები თუნდაც მინის გამოცემაში წაუკითხავს, უთუოდ განცვიფრებული დარჩებოდა იმათი განათლებით და მაღალი დონით, ვის წარმოჩენასაც ობსკურანტებად და მიამიტებად ცდილობენ. ობსკურანტებად და მიამიტებად მათ სწორედ ქრისტიანობის მტრები - ლუკიანე, ცელსიუსი და იულიანე სახავდნენ, თუმცა სინამდვილეში წმინდა მამების გარეგნული ანუ ინტელექტუალური მომზადება წარმართებსაც კი აკვირვებდა. მონასტრების წიგნთსაცავებში მარტო წმინდანთა ცხოვრება და ასკეტიკური კრებულები კი არ ინახებოდა. მაგალითად, საინტერესოა, რომ წმინდა ანასტასი სინელი, დახვეწილი ელინისტი და თავისი ენის უზადო მცოდნე, ისეთ იშვიათ გამოთქმებს ხმარობს, მარტო ევრიპიდეს და არისტოფანეს სქოლიოებში რომ მოიძევება. ამგვარ ენობრივ წვრილმანებში რომ ერკვეოდე, ყურადღებით უნდა გქონდეს წაკითხული ისეთი წიგნები, რომლებსაც დღეს ალბათ სამონასტრო კითხვისთვის სრულიად შეუფერებლად მიიჩნევენ. თუკი იმ ეპოქაში პლუტარქესა და პლოტინის ცოდნა სასარგებლო იყო, აქედან ჩვენი დროისთვისაც შეიძლება გამოვიტანოთ დასკვნა. თანამედროვე ფილოსოფიის, ლიტერატურის, მეცნიერების და ხელოვნების ცოდნა მხოლოდ აამაღლებს მღვდელს თავისი სამწყსოს თვალში, რომელსაც სურს მოძღვრისგანაც გაიგოს რამე კულტურის ამა თუ იმ მოვლენის შესახებ. თვით მღვდლისთვის კი ამგვარი ცოდნა მხოლოდ გამოსადეგი იარაღი იქნება მისიონერულ და აპოლოგეტურ საქმიანობაში. მოძღვარს მხოლოდ მაშინ შეუძლია სამწყსოზე ზემოქმედება, როდესაც იცის, რითი ცხოვრობენ მრევლის წევრები, რა იტაცებთ მათ. მღვდლის სულიერებას არაფერს ავნებს თანამედროვე ფილოსოფიური და ლიტერატურული მიმდინარეობების ცოდნა. ერთხელაც გავიმეორებთ: არცთუ დიდია იმ სულიერების ფასი, რომელსაც ფილოსოფიის მიკარება შერყვნის ან ლიტერატურის ცოდნა დააკნინებს. გავიმეორებთ სხვა რამესაც: მთელს ინტელექტუალურ მომზადებაში უპირველესად იგულისხმება თვით მღვდლის ჭეშმარიტი და ღრმა სულიერება. მღვდელს უფლება არა აქვს ინტელექტუალური მომზადება გამიწიერების საბაბად გამოიყენოს.

კარგად უნდა გვახსოვდეს, რა გავლენის მოხდენა შეუძლია მრევლზე კულტურას. მღვდელი რომ ბედის ანაბარა დატოვებს სამწყსოს, არ იზრუნებს მის განათლებასა და აღზრდაზე, ასეთი სამწყსო ადვილად მოექცევა გარე გავლენების ქვეშ და მოძღვრის კეთილისმყოფელი გავლენით და ხელმძღვანელობით ვერ გაიზრდება. ხოლო როცა მღვდელს თანამედროვეობის მნიშვნელოვანი საკითხებისა არაფერი გაეგება, ან ხელაღებით უარყოფს ყველაფერს, რაც მისი ღვთისმსახურების, .და ელემენტარული ქადაგების ფარგლებში არ ჯდება, ასეთ მღვდელთან არცერთი ნამდვილად კულტურული კაცი არ მივა. მოძღვრისგან ყველა ელოდება ავტორიტეტულ და წონიან სიტყვას, ოღონდ სიტყვას გონიერს, ჩახედულს და დასაბუთებულს. მართლმადიდებელ სამღვდელოებას, მრავალი ისტორიული და სოციალური მიზეზის გამო, საშუალება აკლდა და, ძალიან ხშირად, უნარიც არ გააჩნდა ამგვარი გავლენის მოსახდენად და კულტურული პროცესის სათავეში ჩასადგომად.

საფრანგეთში სასულიერო წოდება ქმნიდა კულტუროსანთა კლასს და ეს კლასი მას ყურს უგდებდა. საფრანგეთის აკადემიის სამასწლიანი არსებობის მანძილზე უკვდავთა გუნდში 120 სასულიერო პირი ირიცხებოდა (1789 წლის რევოლუციამდე 105, მერე კი 15). აკადემიის ამ 120 უკვდავთა შორის 15 კარდინალი იყო, 33 ეპისკოპოსი და არქიეპისკოპოსი, 13 ორატორიანელი, ერთი დომინიკელი (ლაკორდერი), რამდენიმე იეზუიტი, სხვები კი - უბრალო მღვდლები. რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიას მართალია, 300 წლიანი კი არა, მხოლოდ 200 წლიანი ისტორია აქვს, მაგრამ მის რიგებშიც იყვნენ ცნობილი სასულიერო პირები: მიტროპოლიტი ფილარეტი, მიტროპოლიტები მაკარი (ბულგაკოვი) და პლატონ ლევშინი, რამდენიმე მღვდელი (მამა კოჩეტოვი, არქიმანდრიტი პოლიკარპ გოიტანიკოვი, მამა გერასიმ პავსკი). ცხადია, ამ წმინდად ფორმალური ნიშნით არ შემოისაზღვრება სასულიერო წრეში კულტურულ-აღმზრდელობითი ფაქტორი, მაგრამ რომც განვავრცოთ ეს საზღვარი, მართლმადიდებელ სამღვდელოებაში მაინც ვერ ვნახავთ ისეთ გამოცდილ ხელმძღვანელს ცივილიზაციის საქმეში, როგორებიც დასავლეთ ევროპაში არიან.

მეხსიერების დიდი დაძაბვა არ ჭირდება იმ მაგალითების მოსაყვანად, რომლებიც მხოლოდ ადასტურებენ, რომ განათლებული მღვდლები ამავე დროს არცთუ უკანასკნელნი იყვნენ სულიერ ღვაწლში და სამწყემსო მზრუნველობაში. საკმარისია გავიხსენოთ დახვეწილი მოაზროვნეები - დეკანოზი თეოდორე ა. გოლუბინსკი, არქიმანდრიტი თეოფანე (ავსენევი) და არქიეპისკოპოსი ნიკანორი (ბროვკოვიჩი), ცნობილი სინოლოგები - არქიმანდრიტი აბაკუმ ჩესტნი და პალადი (კაფაროვი), ჰებრაისტი მამა გერასიმი პავსკი, უდიდესი რუსი ბიზანტოლოგები, ბერძნულისა და რუსულის უზადო მცოდნენი - ეპისკოპოსი პორფირი (უსპენსკი) და არქიმანდრიტი ანტონინი (კაპუსტინი). ეს უკანასკნელი და მისი ძმა პლატონ კაპუსტინი, თავისი დროის ერთ-ერთი ცნობილი მოსკოველი მოძღვარი, კარგი ასტრონომებიც იყვნენ, მამა პლატონი კი უმაღლეს მათემატიკაშიც წერდა სტატიებს. მიძინების ტაძრის უკანასკნელი პროტოპრესვიტერი (რევოლუციამდე) მამა ნ.ა. ლუბიმოვი რუსული სიტყვიერების მაგისტრი იყო და ამ საგანს ფიშერის ცნობილ გიმნაზიაში ასწავლიდა. იმავე გიმნაზიაში სჯულისმოძღვარი გახლდათ მამა ი. ფუდელი, კონსტანტინ ლეონტიევის ახლო მეგობარი და თავადაც ლიტერატორი. საზღვარგარეთის რუსი მღვდლები გერმანიის, შვედეთის, ესპანეთისა და ინგლისის სამეცნიერო საზოგადოებების წევრები გამხდარან.

რუსეთის ისტორიას ასეთი მაგალითიც ახსოვს: დეკანოზი იოან მიხეევიჩ პერვუშინი, პერმის გუბერნიის სოფელ მეხონსკის ეკლესიის წინამძღვარი (გარდაიცვალა 1900 წ. 16 ივლისს), თავმდაბალი და მლოცველი მღვდელმსახური, კეთილი და მზრუნველი მოძღვარი, ამას გარდა, მსოფლიო სამეცნიერო წრეებში სახელგანთქმული ბრწყინვალე მათემატიკოსიც გახლდათ. ყაზანის სასულიერო აკადემიის დამთავრების შემდეგ ის სოფლის ეკლესიაში წავიდა და იქ გაატარა მთელი ცხოვრება. მათემატიკის არაჩვეულებრივი ნიჭით დაჯილდოებული, თავის ნაშრომებს მეცნიერებათა აკადემიას უგზავნიდა, იცნობდა არა მარტო რუსეთის, არამედ დასავლეთის გამოჩენილ მათემატიკოსებს. მის ურთულეს ნაშრომებს მათემატიკასა და რიცხვთა თეორიაში რუსეთის მეცნიერებათა აკადემიის ჯილდო მიენიჭა და დაჯილდოვებულ იქნა ჩიკაგოს მათემატიკური კონგრესის და ნეაპოლის ფიზიკა-მათემატიკის საზოგადოების მიერ. რიცხვთა თეორიას ხელი არ შეუშლია მისთვის კარგი მღვდელი ყოფილიყო.

ამ ჩამონათვალის გაგრძელება კიდევ შეიძლება. ოღონდ მთავარია ითქვას, რომ არც მეცნიერებათა აკადემიის წევრის ხარისხს, არც ასტრონომიაში, ფილოსოფიაში თუ ბიზანტინოლოგიაში მუშაობას, არც სწავლულობისა და განათლების რაიმე სხვა გამოვლინებას ხელი არ შეუშლია დასახელებული პიროვნებებისთვის დარჩენილიყვნენ მლოცველებად, შესანიშნავ მოძღვრებად, მდაბალ მონაზვნებად და, რაც მთავარია, უდიდესი სულიერი ზეგავლენა მოეხდინათ თავიანთ სამწყსოზე.

არ არსებობს მეტი სიცრუე და ცილისწამება მართლმადიდებელ სულიერებაზე, ვიდრე მისი გაიგივება ბნელეთის მოციქულობასა და გნოსიმაქიასთან¹. ზოგიერთი სასულიერო პირის ობსკურანტული გემოვნება არასგზით არ უნდა გავრცელდეს თვით მართლმადიდებლობაზე. მართლმადიდებლობა აქ არაფერ შუაშია.

კარგად უნდა გვახსოვდეს, რომ სწორედ ასეთ ეპოქაში, როგორიც ჩვენია, როცა ეკლესიის მტრებს მთელი ძალები მობილიზებული აქვთ მასთან საბრძოლველად, კიდევ უფრო დროულია ისეთი მოძღვრების არსებობა, რომელთაც განათლება არ აკლიათ, მეცნიერული მომზადების მხრივ გამობრძმედილი არიან და ყოველთვის შეუძლიათ უპასუხონ ჩვენს სასოებას, როგორც იტყვის პეტრე მოციქული. მოძღვრისგან თავისი არაკომპეტენტურობის შიშნეულ (აქედან - ვითომცდა მდაბალ) აღიარებას კი არ მოელიან, არამედ - ძალაუფლებით მორჭმულ, წონიან და მარილიან სიტყვას. ჩვენს სამღვდელოებას არ სჩვევია და არც სურვილი აქვს, ამ საკითხებში ხალხს უხელმძღვანელოს. ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ რჩევა-დარიგებისთვის ხალხი ეკლესიისა და სულიერების გარეთ მყოფ ადამიანებს მიმართავს. სამღვდელოება შეიძლება ბევრით დაეხმაროს ინტელიგენციას მისთვის დამახასიათებელი არასულიერებისგან განკურნებაში, თუკი ამავე ინტელიგენციის ინტერესებსა და ძიებებს დაუახლოვდება. თანამედროვეობას თუ გადავავლებთ თვალს, ვნახავთ, რამხელა გავლენა მოახდინეს საზოგადოებაზე მიტროპოლიტმა ანტონიმ, მამებმა ს. ბულგაკოვმა, ა. ელჩანინოვმა, გ. სპასკიმ. ეს გავლენა იმით აიხსნება, რომ ისინი საერო ლიტერატურასაც მშვენივრად იცნობდნენ, მეცნიერებასა თუ ხელოვნებაშიც ერკვეოდნენ და აზროვნების მიმდინარეობებსაც ადევნებდნენ თვალს.

ყველა ეპოქის საერო ცოდნაში მოიძებნება მღვდლისთვის სასარგებლოც და საზიანოც. ეკლესიის მამები პლატონისა და ჰომეროსისაგან იმას იღებდნენ, რაც მათ დროშიაც არგებდა სულს, მაგრამ ერიდებოდნენ იმას, რაც წარმართულ კულტურაშიც გამხრწნელი და უვარგისი იყო. აქ საქმე არ ეხება ამა თუ იმ საუკუნეს, და საფრთხე თანადროულსა თუ ძველში არ იმალება. თავის დროზე (1858 წლის 27 აგვისტო) მიტროპოლიტი ფილარეტ მოსკოველი წერდა: „თანამედროვე იდეებს ებრძვიან. მაგრამ ნუთუ მართლმადიდებლობისა და ზნეობის იდეები უკვე აღარ არის თანამედროვე? ნუთუ ისინი მხოლოდ წარსულ დროში დარჩნენ? ნუთუ უკვე ჩვენ ყველანი წარმართები ვართ მიერთკაცამდე? დრო კი არ არის დამნაშავე, არამედ არამართლმადიდებელი და უზნეო აზრები, ზოგიერთები რომ ავრცელებენ. მაშასადამე, უნდა ვებრძოლოთ არამართლმადიდებელ და უზნეო აზრებს და არა თანამედროვე იდეებს“ (Собрание мнений и отзывов. ტ. 4, გვ. 344). წარსულის დაბრუნების სურვილი თავისთავადაც უნაყოფოა და ვერც დღევანდელობის საფრთხეთაგან გვიხსნის. აი, რას სწერდა იგივე მიტროპოლიტი ფილარეტი არქიმანდრიტ ანტონის, სამების ლავრის მოსაყდრეს (1839 წ. 29 მარტი): არ შეიძლება მეცხრამეტე საუკუნე გადავაქციოთ მეოთხედ ან მეხუთედ, ვოლოგდის გუბერნია კი - თებეიდად (Письма к Наместнику Лавры. ტ. 1, გვ. 315). სხვა რომ არაფერი ვთქვათ, რუსეთის დიდ განმანათლებელს მაინც ესმოდა განათლების სიკეთე და მუდამაც შეეძლო მართლმადიდებლობის დაცვა ბნელეთის მოციქულობაში ბრალდებებისგან. ნოვგოროდის მიტროპოლიტ ისიდორეს იგი სწერს: - „ტყუილად ჰგონია კრიტიკოსს, რომ ქრისტეს სარწმუნოება ცოდნის მტერია. ის არ არის ცოდნის მტერი, რადგან არ არის უვიცობის მოკავშირე“ (Собрание мнений и отзывов. ტ. 5, გვ 48).

როდესაც ამ საკითხს ვეხებით, არ უნდა გამოგვეპაროს შესაძლო საფრთხეც, მღვდელს რომ ამ გზაზე უდარაჯებს. კულტურულობის და წიგნიერების სურვილით ატაცებული მღვდელი შეიძლება იოლად დაჰყვეს გამიწიერების საცდურს და, თავისდა შეუმჩნევლად, მცდარად შეაფასოს გონებრივი ფასეულობები. როცა მოძღვარი კარგავს თავისთვის უმთავრესს, ერთადერთ საჭიროს („ერთი არს სახმარ“), როცა სულიერებას საერო ინტერესებით ჩაანაცვლებს, როცა ლიტერატურა, ფილოსოფია და მეცნიერება გამოდევნიან მისი გულიდან ლოცვას და სამწყსოსადმი თანაგრძნობას, ეს იმას ნიშნავს, რომ შინაგანი წონასწორობა დაირღვა და მოძღვარი გზას ასცდა. ამიტომ ამქვეყნიურთან თანაზიარება მუდმივად უნდა მოწმდებოდეს მოძღვრის ლოცვითი განწყობისა და წმინდად სულიერი მისწრაფებების ხარისხით. მღვდლის ცხოვრებისა და მოღვაწეობის მიზანია საკუთარი თავისა და მოყვასთა სულიერი აღშენება. ინტელექტუალური და საერო მომზადება შეიძლება გამოდგეს მხოლოდ მოძღვრული ზემოქმედების იარაღად და თვით მღვდლის შინაგანი სიმდიდრის შემავსებლად. მღვდელს არ უნდა აშინებდეს ინტელექტუალობა, მაგრამ თავისი სულიერების საზიანოდ მისით გატაცებას ყოველმხრივ უნდა ერიდოს, რადგან სულიერი სრულყოფილება ყოველთვის უფრო ძნელად მისაღწევია, ვიდრე გონებრივი, მხატვრული და მეცნიერული. როგორც ბევრ სხვა რამეში, აქაც ერთადერთი ჭეშმარიტი გზა შუაში გადის, ძალთა შეძლებისდაგვარად სრულ ჰარმონიასა და წონასწორობაზე.

_______________

* გაგრძელება. დასაწყისი №2. ამონარიდი წიგნიდან: Архимандрит Киприан (Керн). Православное Пастырское Служение. Клин 2002

1 გნოსიმაქია - მე-7 საუკუნის ერესი. გნოსიმაქები უარყოფდნენ ყოველგვარ სწავლებას და წიგნიერ ცოდნას. ამბობდნენ, რომ ღმერთი ჩვენგან მხოლოდ ღვთისმოსავ ცხოვრებას მოითხოვს და სხვას არაფერს. ამ დროს კი საღმრთო წერილი გვასწავლის, რომ ღვთისშემეცნება და სიტყვის გამოყენება კაცის ცხონებისთვის არის საჭირო (იხ. ინ. 5, ლკ. 16, საქმ. 8). გ. დიაჩენკო, Полный церковно-славянский словарь. М., 1993, გვ. 125 (რეპრინტი).

თარგმნა
ზაზა თვარაძემ

დეკანოზი გეორგი ფლოროვსკი

VI საუკუნიდან ეკლესიის ცხოვრებაში ახალი ეპოქა იწყება. იმპერია, „მოციქულთა სწორი“ კეისრის სახით, ქრისტიანობას იღებს. ეკლესიისთვის დამთავრდა იძულებითი იზოლაციის პერიოდი და მან თავის წმიდა თაღებქვეშ „ცხოვნების“ (ხსნის, გადარჩენის) მაძიებელი მსოფლიო შეიფარა, მაგრამ მსოფლიომ ეკლესიაში თავისი ეჭვები და ცდუნებები მიიტანა. ამპარტავნებისა და სასოწარკვეთის უცნაური ნაზავი ბატონობდა მსოფლიოში. ეკლესია მოწოდებული იყო ხალხს დახმარებოდა სასოწარკვეთისგან გათავისუფლებაში და ამპარტავნების დათრგუნვაში. მეოთხე საუკუნე, მრავალი თვალსაზრისით, ეპილოგი უფრო იყო, ვიდრე ახალი დღის განთიადი. ეს უფრო მიხრწნილებაში გადასული ეპოქის დასასრული იყო, ვიდრე ჭეშმარიტი დასაწყისი. თუმცა, ხშირად ხდება ხოლმე, რომ ფერფლიდან ახალი ცივილიზაცია იბადება.

ნიკეის პერიოდის განმავლობაში ადამიანთა უმრავლესობისთვის დროთა კავშირი დაირღვა და კულტურის სფეროში საშინელი დისჰარმონია გამეფდა. ერთმანეთს დაუპირისპირდა ორი სამყარო - ქრისტიანობა და ელინიზმი. თანამედროვე ისტორიკოსები, როგორც წესი, ჯეროვნად ვერ აფასებენ იმ დროს არსებული დაპირისპირების ტკივილსა და კონფლიქტის სიღრმეს. ეკლესია, პრინციპში, არ უარყოფდა კულტურას. ქრისტიანული კულტურა უკვე ჩამოყალიბების პროცესში იმყოფებოდა. გარკვეული აზრით, იმ დროისათვის ქრისტიანობას უკვე ჰქონდა შეტანილი თავისი წვლილი ელინისტური კულტურის საგანძურში. ალექსანდრიულმა სკოლამ მნიშვნელოვანი გავლენა მოახდინა თავის თანამედროვე ფილოსოფიურ მიმდინარეობებზე. მაგრამ ელინიზმი მზად არ იყო, რაიმე მაინც დაეთმო ეკლესიისთვის. ურთიერთობა, ერთი მხრივ, კლიმენტი ალექსანდრიელსა და ორიგენეს, ხოლო, მეორე მხრივ, კელსუსსა (ცელსუსსა) და პორფირიოსს შორის ტიპიურია და დამახასიათებელი. მთავარ როლს ამ კონფლიქტში გარეგანი ბრძოლა როდი თამაშობდა. გაცილებით უფრო მძიმე და ტრაგიკული იყო შინაგანი ბრძოლა: ელინისტური ტრადიციის ყოველი მიმდევარი, ნებსით თუ უნებლიეთ, იმ დროს შინაგან განხეთქილებას განიცდიდა. ცივილიზაცია სხვას არაფერს ნიშნავდა, თუ არა ელინიზმს მთელი მისი წარმართული მემკვიდრეობით, აზროვნების ჩვევებითა და ესთეტიკური იდეალებით. მრავალრიცხოვან ტაძრებში ჯერ კიდევ თაყვანს სცემდნენ ელინიზმის „მკვდარ ღმერთებს“, ბევრი ინტელექტუალი ჯერ კიდევ წარმართულ ტრადიციებს იცავდა. სკოლაში სიარული იმ დროს წარმართულ სკოლაში სიარულსა და წარმართი მწერლებისა და პოეტების შესწავლას ნიშნავდა. იულიანე განდგომილი სულაც არ იყო ძველმოდური მეოცნებე, რომელიც უიმედოდ ცდილობდა მკვდარი იდეალების რესტავრირებას. ის იყო კულტურული წინააღმდეგობის მოძრაობის წარმომადგენელი, რომელიც ჯერაც არ იყო შიგნიდან დანგრეული. ძველი სამყაროს ტრანსფორმირების პროცესს თან ახლდა თავგანწირული ბრძოლა. ხდებოდა ელინისტური ადამიანის მთელი შინაგანი ცხოვრების ძირფესვიანი გარდაქმნა. ეს პროცესი ნელა და დრამატულად მიმდინარეობდა და, ბოლოს, მან შექმნა ახალი ცივილიზაცია, რომელსაც შეიძლება ბიზანტიური ცივილიზაცია ეწოდოს. აუცილებელია გაცნობიერებული გვქონდეს, რომ მრავალი ასწლეულის განმავლობაში არსებობდა ერთიანი ქრისტიანული ცივილიზაცია, რომელიც საერთო იყო აღმოსავლეთისა და დასავლეთისათვის, და რომ ეს ცივილიზაცია აღმოსავლეთში დაიბადა და განვითარდა. სპეციფიკური დასავლური ცივილიზაცია გაცილებით გვიან წარმოიშვა.

თვით რომი VIII საუკუნეშიც კი ჯერ ისევ საკმაოდ ბიზანტიური იყო. ბიზანტიური ეპოქა, თუ თვით კონსტანტინედან არა, ყოველ შემთხვევაში, თეოდოსიდან მაინც დაიწყო და მწვერვალს მიაღწია იუსტინიანეს დროს. სწორედ ამ დროიდან იწყება ქრისტიანული კულტურის გააზრებული შენება, რაც იმით მთავრდება, რომ იგი სისტემის სახეს იღებს. ახალი კულტურა გრანდიოზული სინთეზი იყო, რომელშიც შევიდა და ერთმანეთს შეერწყა წარსულის ყველა შემოქმედებითი მოძრაობა და ტრადიცია. ეს იყო „ახალი ელინიზმი“, მაგრამ - ელინიზმი რადიკალურად ქრისტიანიზებული და, ასე ვთქვათ, „გაეკლესიურებული“. ბევრს დღემდე ეჭვი ეპარება ამ ახალი სინთეზის ქრისტიანულ არსში: ხომ არ იყო ეს პროცესი მხოლოდ „მძაფრი ელინიზაცია“ „ბიბლიური ქრისტიანობისა“, რომელშიც გამოცხადების მთელი სიახლე განქარდა და დაიკარგა? ხომ არ იყო ეს ახალი სინთეზი მხოლოდ და მხოლოდ შენიღბული წარმართობა, რომელმაც ახალი სამოსი შეიმოსა? ამაში დარწმუნებული იყო ადოლფ ჰარნაკი. ამჟამად, მიუკერძოებელი სამეცნიერო შესწავლის შედეგად, ჩვენ შეგვიძლია გადაჭრით უარვყოთ ეს გამარტივებული მიდგომა. ის, რასაც XIX საუკუნის ისტორიკოსები „ქრისტიანობის ელინიზაციად“ აღწერდნენ, სინამდვილეში, ელინიზმის მოქცევა უფრო იყო. ან რატომ არ უნდა მოქცეულიყო ელინიზმი? ქრისტიანობის მიერ საკუთარ წიაღში ელინიზმის მოთავსება არ იყო, უბრალოდ, ძნელად გადასამუშავებელი წარმართული მემკვიდრეობის მექანიკური შთანთქმა; პირიქით, ხდებოდა ელინისტური გულისა და გონების ჭეშმარიტი გარდაქმნა.

აი, რა მოხდა სინამდვილეში: ქრისტიანული გამოცხადების მახვილმა ძლიერი დარტყმით გააპო ელინიზმი. დახშული ჰორიზონტი გაქრა. „ელინისტები“ შეიძლება ორიგენესა და ავგუსტინესაც ვუწოდოთ, მაგრამ აშკარაა, რომ მათი ელინიზმი ძირეულად განსხვავდება პლოტინის ან იულიანეს ელინიზმისგან. იულიანეს განკარგულებათა შორის ქრისტიანებისთვის ყველაზე მძიმე იყო დეკრეტი, რომელიც მათ მეცნიერებისა და ხელოვნების სწავლებას, პედაგოგობას უკრძალავდა. ფაქტობრივად, ეს იყო დაგვიანებული მცდელობა, გამოეთიშა ქრისტიანები კულტურის მშენებლობიდან, დაეცვა ძველი კულტურა ქრისტიანული გავლენისა და ზეწოლისაგან. სწორედ ეს იწვევდა ეკლესიის კაპადოკიელი მამების ძლიერ გაღიზიანებას. წმ. გრიგოლ ნაზიანზელი იულიანეს წინააღმდეგ მიმართულ ქადაგებებში დიდ ყურადღებას უთმობდა ამ საკითხს. წმ. ბასილი თავს მოვალედ თვლიდა ახალგაზრდობისთვის მიემართა და აეხსნა „რა სარგებლობა შეიძლება მოგვიტანოს ელინისტურმა ლიტერატურამ“. ორი საუკუნის შემდეგ იუსტინიანემ არაქრისტიანები ყოველგვარ პედაგოგიურ და საგანმანათლებლო საქმიანობას ჩამოაშორა და წარმართული სკოლები დახურა. ეს არ იყო ელინიზმისადმი მტრული დამოკიდებულების გამოვლენა. ტრადიცია არ შეწყვეტილა. ტრადიციები შენარჩუნებულ იქნა და მათი კულტივირებაც კი ხდებოდა, მაგრამ ისინი ჩართული იქნა ქრისტიანული ინტერპრეტაციის პროცესში. სწორედ ეს წარმოადგენს ბიზანტიური კულტურის არსს. შეთვისებული და ახლებურად შეფასებული იქნა კულტურის ყველა ძირითადი ელემენტი. მიღწეული წარმატების ცოცხალ სიმბოლოდ სამუდამოდ დარჩება დიდებული ტაძარი წმ. სიბრძნისა, მარადიული სიტყვისა - წმ. სოფიას დიადი საყდარი კონსტანტინოპოლში.

ქრისტიანული კულტურის ისტორია სულაც არ არის იდილიური. უკვე IV საუკუნე წარმოადგენდა ტრაგიკულ წინააღმდეგობათა ეპოქას. იმპერია ქრისტიანული გახდა. გაჩნდა შანსი, გარდაქმნილიყო მთელი ადამიანური შემოქმედებითი მოღვაწეობა. და მაინც, სწორედ ამ გაქრისტიანებულ იმპერიაში იწყება გაქცევა: გაქცევა უდაბნოში. მართალია, ცალკეული ინდივიდები უფრო ადრეც, დევნის ეპოქაშიც ტოვებდნენ ქალაქებს, რათა დასახლებულიყვნენ უდაბნოში ან მთის გამოქვაბულებში. ასკეტური იდეალი დიდი ხნის განმავლობაში ყალიბდებოდა. სახელდობრ, სულიერი ცხოვრების დიდი მოძღვარი იყო ორიგენე. ოღონდ, შესაბამისი მოძრაობა მხოლოდ კონსტანტინეს შემდეგ იწყება. დიდი უსამართლობა იქნებოდა, გვეფიქრა, რომ ის ხალხი, ვინც „ამ ქვეყანას“ ტოვებდა, ამას „იოლი ცხოვრების“ ძიებაში აკეთებდა, რათა ერისკაცის ცხოვრების სიძნელეებს გაქცეოდა და მისი მძიმე ტვირთი არ ეტარებინა. გაუგებარია, რა თვალსაზრისით შეიძლება დაერქვას უდაბნოში ცხოვრებას „იოლი“. თუმცა, იმ დროს დასავლეთში იმპერია ნაწილებად იშლებოდა, მას ემუქრებოდა ბარბაროსთა თავდასხმის სერიოზული საფრთხე და ამიტომ იქ განსაკუთრებით ძლიერი იყო აპოკალიფსური განწყობილებები - ისტორიის დასასრულის მოლოდინი.

ამავე დროს, აღმოსავლეთში იმპერია ქმნადობის პროცესში იმყოფებოდა. აქ უფრო ადვილი იყო დანებებოდი ისტორიული ოპტიმიზმის ცდუნებას - ღვთის სასუფევლის დედამიწაზე განხორციელების ოცნებას. და მართლაც, ამ ოცნებამ ბევრი აცდუნა... და თუ, მიუხედავად ამისა, აღმოსავლეთში ბევრი ისეთი ქრისტიანი აღმოჩნდა, რომელმაც უდაბნოში „ემიგრირება“ ამჯობინა, სრული საფუძველი გვაქვს ვივარაუდოთ, რომ ისინი გაურბოდნენ არა იმდენად ამსოფლიურ მღელვარებასა და სიძნელეებს, რამდენადაც „ამსოფლიურ მიჯაჭვულობასა და ამაოებას“, რაც ქრისტიანულ ცივილიზაციაშიც კი ცოცხლობს. წმ. იოანე ოქროპირი დაჟინებით მიუთითებდა მორწმუნეებს „კეთილდღეობის“ საფრთხეზე. მისი სიტყვით, „უსაფრთხოება ბევრად უფრო საშიშია, ვიდრე ყოველგვარი დევნა“, გაცილებით უფრო სახიფათოა, ვიდრე ქრისტიანობის გარედან მომავალი თუნდაც ყველაზე სისხლიანი რეპრესიები. ოქროპირის მიხედვით, ჭეშმარიტ ქრისტიანულ რწმენას რეალური საფრთხე სწორედ ეკლესიის გარეგანი გამარჯვების შედეგად შეექმნა, როცა ქრისტიანს შესაძლებლობა მიეცა უსაფრთხოდ და კომფორტულად „მოეწყო“ თავისი ცხოვრება და ამის გამო დაევიწყებინა, რომ მას ამსოფლად არსად აქვს მუდმივი სამკვიდრებელი და დედამიწაზე მწირობისა და უცხოობისთვის არის განწირული. მონაზვნობის მნიშვნელობა, უწინარეს ყოვლისა, ასკეტური აღთქმის აღსრულებაში როდი მდგომარეობდა. ადრეულ საუკუნეებში არ არსებობდა განსაკუთრებული „მონაზვნური“ იდეალი. პირველ მონაზვნებს, უბრალოდ, სურდათ, მოეხდინათ საერთოქრისტიანული იდეალის სრულყოფილი რეალიზება, რომლის განხორციელების ამოცანა, პრინციპში, ყოველი მორწმუნის წინაშე იდგა. ისინი მიიჩნევდნენ, რომ ამ იდეალის რეალიზება პრაქტიკულად განუხორციელებელი ამოცანა იყო საზოგადოებისა და ცხოვრების მაშინდელი მოწყობის ჩარჩოებში, თუნდაც მას სახელად ქრისტიანული იმპერია რქმეოდა. IV საუკუნეში მონაზვნად წასვლა, უწინარეს ყოვლისა, იმპერიიდან წასვლა იყო. ასკეტური აღკვეცა, უწინარეს ყოვლისა, საკუთრების სრულ უარყოფას, „ამ ქვეყნის“ ფლობაზე უარის თქმას ნიშნავდა, ე.ი. ამსოფლიური წესებისა და სოციალური კავშირების უარყოფასაც. წმ. ბასილის სიტყვით, მონაზონი „უსახლკარო“ უნდა იყოს. ასკეტიზმი, როგორც წესი, არ მოითხოვდა კოსმოსის უარყოფას. და ღვთის მიერ შექმნილი ბუნების სილამაზე გაცილებით უფრო ცოცხლად განიცდებოდა უდაბნოში, ვიდრე საქმიანი ქალაქის საბაზრო მოედანზე. მონასტრები ბუნების სილამაზით გამორჩეულ ადგილებში იქმნებოდა. აგიოგრაფიულ ლიტერატურაში მოცემულია კოსმიური მშვენების მძაფრი განცდა. ბოროტების სამკვიდრებელი მდებარეობს არა ბუნებაში, არამედ ადამიანის გულში ან ბოროტ სულთა სამყაროში. ქრისტიანული განდგომა მიმართულია „არა სისხლისა და ხორცის, არამედ... ამ ბნელი საწუთროს ქვეყნისმპყრობელთა და ბოროტების ზეციურ სულთა წინააღმდეგ“ (ეფეს. 6:12). მხოლოდ უდაბნოში შეძლებს ქრისტიანი ხორცი შეასხას სრულ ერთგულებას თავისი ერთარსება ზეციური მეუფისადმი - წმიდა სამებისადმი.

მონაზვნობას არასდროს ჰქონია ანტისოციალური ხასიათი. ის იყო მცდელობა სხვა სამკვიდრებლის აგებისა. გარკვეული აზრით, მონაზვნობა არის „ექსტერიტორიული კოლონია“ ამ ამაო წუთისოფელში. თვით დაყუდებული ბერებიც კი, მეტწილად, ჯგუფებად ან კოლონიებად სახლდებოდნენ და ჯგუფს ერთი სულიერი მამის ხელმძღვანელობა აერთიანებდა. მაგრამ ასკეტური იდეალის ყველაზე ადეკვატურ ხორცშესხმად ყოველთვის ითვლებოდა მონასტერი. სამონასტრო თემი არის მცირე სოციალური ორგანიზაცია - „სხეული“, მცირე ეკლესია. მონაზონი „სოფელს“ ტოვებდა, რათა აეშენებინა ახალი საზოგადოება, მოეწყო ახალი საზოგადოებრივი ცხოვრება. ყოველ შემთხვევაში, ეს განზრახვა ამოძრავებდა წმ. ბასილის. გვიანბიზანტიური ხანის მონაზვნობის ერთ-ერთი ყველაზე ავტორიტეტული წარმომადგენელი წმ. თეოდორე სტუდიელი კიდევ უფრო მეტი სიმკაცრითა და დაჟინებით უსვამდა ხაზს ამ ამოცანას. უკვე იუსტინიანეს დროიდან ფიქრობდა იმპერია მონაზვნობის დამორჩილებაზე, ცდილობდა საერთო პოლიტიკურ და სოციალურ სტრუქტურაში ჩაერთო იგი. ეს ნაწილობრივ მოახერხა კიდეც იმპერიამ, რასაც სამონაზვნო მოძრაობისთვის დაცემის მეტი არაფერი მოუტანია. ყოველ შემთხვევაში, მონასტრები, გარკვეული აზრით, მუდამ უცხო სხეულებად რჩებიან და ბოლომდე არასდროს ერწყმიან ცხოვრების იმპერიულ მოწყობას. შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ, ისტორიული თვალსაზრისით, მონაზვნობა ყოველთვის წარმოადგენდა ქრისტიანული იმპერიის მშენებლობისგან თავის არიდების მცდელობას. თავის დროზე, ორიგენე ამტკიცებდა, რომ ქრისტიანები არ შეიძლება მონაწილეობდნენ საერთო საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, ვინაიდან მათ თავიანთი „პოლისი“, თავიანთი „სამშობლო“ აქვთ (ორიგენე, ცელსუსის წინააღმდეგ, VIII, 75). ისინი ამსოფლიური კანონების საპირისპირო წესებით ცხოვრობენ.

„გაქრისტიანებულ სოფელში“ ეს წინააღმდეგობა არ გამქრალა. მონაზვნობა უწინდებურად არის რაღაც განსხვავებული, თავისებური „ანტისოფელი“, რამდენადაც იგი ჭეშმარიტად არის „სხვა“ სოფელი. თავისი არსით იგი ყოველთვის ნებისმიერი ქვეყნიური სისტემის გარეთ დგას და, ხშირად, ხაზს უსვამს თავის „ექსტერიტორიულობას“ თვით საერთოეკლესიურ სისტემასთან მიმართებაშიც კი: პრეტენზიას აცხადებს, ჰქონდეს გარკვეული დამოუკიდებლობა ადგილობრივი ან ტერიტორიული იურისდიქციისგან. პრინციპში, მონაზვნობა ეს არის განდგომა სოფლისგან, ბუნებრივი სოციალური წყობიდან გასვლა, უარის თქმა ოჯახზე, გარკვეულ სოციალურ სტატუსზე და თვით მოქალაქეობაზეც. მაგრამ ეს არ არის მხოლოდ ერთი სოციალური განზომილებიდან გასვლა, არამედ, ამავე დროს, - მეორეში შესვლა. სწორედ ამ „უცხობუნებოვნებაში“ მდგომარეობს მონაზვნობის, როგორც მოძრაობის, მთავარი თავისებურება და, აგრეთვე, მისი ისტორიული მნიშვნელობა. ასკეტური ღირსებების განვითარება საკუთარ თავში იმ ადამიანებსაც შეუძლიათ, ვინც ერისკაცებად რჩებიან. მონაზვნობის გამორჩეულობა სწორედ მის სოციალურ სტრუქტურაში მდგომარეობს. ქრისტიანული სამყარო პოლარიზებული აღმოჩნდა. ქრისტიანობის ისტორია ვითარდება ორ საპირისპირო პოლუსს - იმპერიასა და უდაბნოს - შორის. მათ შორის არსებულმა დაძაბულობამ კულმინაციას მიაღწია გაბოროტებისა და სისასტიკის იმ საშინელ ამოფრქვევაში, რომელიც თან ახლდა ხატთმებრძოლობას.

ის ფაქტი, რომ მონაზვნობა კი არ იღებს, არამედ უარყოფს ქრისტიანულ იმპერიას, სულაც არ ნიშნავს, თითქოს იგი, საერთოდ, ყოველგვარი კულტურის მოწინააღმდეგე იყოს. ვითარება გაცილებით უფრო რთულია. უწინარეს ყოვლისა, მონაზვნობამ იმპერიაზე გაცილებით უკეთესად მოახერხა შეენარჩუნებინა კულტურის ჭეშმარიტი იდეალი. ყოველ შემთხვევაში, სულიერი კულტურა იკვებება და ძალას იძენს სულიერი ცხოვრების სიღრმეებიდან: კარგად შენიშნა ერთმა რუსმა მეცნიერმა, რომ „ქრისტიანულ სიწმიდეში ხდება ძველი ფილოსოფიის ყველა ძირითადი და უმაღლესი მიღწევის სინთეზი. დიადი ბერძნული აზრის მთავარი ნაკადი, რომელიც იონიიდან და დიდი საბერძნეთიდან იწყება, ათენის გავლით, ალექსანდრიაში, იქიდან კი თებეიდაში მიემართებოდა. კლდეები, უდაბნოები და გამოქვაბულები თეურგიული სიბრძნის ახალ ცენტრებად იქცეოდნენ“. მონაზვნობის წვლილი სამყაროს შესახებ ზოგადსაკაცობრიო ცოდნის შემუშავებაში ძალიან მნიშვნელოვანი იყო როგორც აღმოსავლეთში, ისე დასავლეთში.

მონასტრები მეცნიერებისა და კულტურის დიდი ცენტრები იყო. მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ამ საქმის კიდევ ერთი მხარე: მონაზვნობა თვითონ წარმოადგენდა შესანიშნავ კულტურულ მოვლენას. შემთხვევითი როდია, რომ პატრისტიკის ეპოქის მწერლობაში ასკეტური ღვაწლი გამუდმებით აღიწერება როგორც „ფილოსოფია“, „სიბრძნის სიყვარული“. კანონზომიერი მოვლენაა, რომ ალექსანდრიული ღვთისმეტყველების დიადი ტრადიციები განსაკუთრებით ნაყოფიერად სწორედ მონაზონთა წრეებში აღორძინდა და განვითარდა. ისიც სავსებით ბუნებრივია, რომ IV საუკუნის კაპადოკიელ მამებში ასე ორგანულად არის შერწყმული ასკეტური და კულტურული ინტერესები. მოგვიანებით მაქსიმე აღმსარებელმა თავისი გრანდიოზული საღვთისმეტყველო სინთეზი სწორედ საკუთარი ასკეტური გამოცდილების საფუძველზე ააგო. და ბოლოს, არც ისაა შემთხვევითი, რომ ხატთმებრძოლობის პერიოდში მონაზვნები ხელოვნების დამცველებად მოგვევლინენ - ისინი იცავდნენ რელიგიური ხელისუფლების თავისუფლებას სახელმწიფოს ზეწოლისგან, „განათლებული“ და უტილიტარულად გამარტივებული მიდგომისგან.

ყველაფერი ეს მჭიდროდ უკავშირდება ასკეტიზმის არსს. ასკეზა არ ზღუდავს შემოქმედებას, პირიქით იგი სწორედ შემოქმედებას ისახავს საკუთარ მიზნად. აქ უმთავრესი მნიშვნელობა ენიჭება შემოქმედებით მუშაობას საკუთარ თავზე, საკუთარი „მეს“ შემოქმედებით აღშენებას. შემოქმედება ყველა სახეობის უტილიტარიზმისგან მხოლოდ მისი ასკეტური ინტერპრეტაციის შედეგად თავისუფლდება. ასკეზა აკრძალვებში როდი მდგომარეობს - ის არის ქმნადობა, საკუთარი ჭეშმარიტი „მეს“ „შემუშავება“. იგი დინამიკურია, მოიცავს უსასრულობისკენ სწრაფვას, მარადიულ მოწოდებას, შეუჩერებელ წინსვლას. ამ მოუღლელობის მიზეზი კი ის არის, რომ თვით ამოცანაა თავისი ხასიათით უსასრულო - ვერც ერთი მიღწევა ვერასოდეს შეედრება მიზანს. ეს არის შემოქმედებითი ამოცანა, რადგან მის შედეგად უნდა იშვას რაღაც სრულიად ახალი. ადამიანი თავის „მეს“ ქმნის იმის მეშვეობით, რომ საკუთარ თავს მთლიანად მიუძღვნის ღმერთს. მხოლოდ ამ შემოქმედებით პროცესში მოიპოვებს იგი თავის თავს. ჭეშმარიტი ასკეზა თვალსაჩინო შინაგან წინააღმდეგობას შეიცავს. იგი იწყება თვინიერებიდან, თვითუარყოფიდან, მორჩილებიდან. შემოქმედებითი თავისუფლება შეუძლებელია საწყისი თვითუარყოფის გარეშე. ასეთია სულიერი ცხოვრების კანონი: თესლი არ აღმოცენდება, თუკი იგი არ მოკვდა. მაშასადამე, თვითუარყოფის შედეგად გვევლინება პიროვნული შეზღუდულობისა და განკერძოებულობის დაძლევა, საკუთარი თავის აბსოლუტური მიძღვნა ჭეშმარიტებისადმი. ეს არ ნიშნავს, თითქოს თავიდან საჭირო იყოს თვითუარყოფა, რასაც შემდგომში მოჰყვება თავისუფლება. მორჩილება თვითონ წარმოადგენს თავისუფლებას. ასკეტური თვითუარყოფა სულის საპყრობილედან გამოშვება და სამშვინველის გათავისუფლებაა. თავისუფლების გარეშე ამაო შრომად დარჩება სხეულის ნებისმიერი დათრგუნვა და მოკვდინება.

მეორე მხრივ, ასკეტური შრომა იწვევს სამყაროს ხედვის შეცვლასა და განახლებას. ჭეშმარიტი ხედვა მხოლოდ იმისთვის არის მისაწვდომი, ვინც თავისუფალია ეგოისტური საწყისისგან. ჭეშმარიტი ასკეტიზმის შთაგონების წყარო არის არა ზიზღი და სიძულვილი, არამედ სწრაფვა გარდაქმნისაკენ. სამყარომ უნდა დაიბრუნოს მისი თავდაპირველი მშვენიერება, რომელიც ცოდვამ დააკარგვინა. სწორედ ამიტომ, ამგვარ ასკეტიზმს ქმედებისკენ მივყავართ. მართალია, გამოსყიდვა ღმერთმა აღასრულა, მაგრამ ადამიანი მოწოდებულია იყოს მისი თანაშემწე და თანამუშაკი ამ მაცხოვნებელ აქტში, რადგან გამოსყიდვა სწორედ თავისუფლების გამოსყიდვას წარმოადგენს. ცოდვა მონობაა, ხოლო „ზეციური იერუსალიმი თავისუფალია“. ასკეტური შრომის ასეთი ინტერპრეტაცია, შესაძლოა, მოულოდნელი და უცნაური მოგვეჩვენოს. იგი, რაღა თქმა უნდა, არ არის სრული. ასკეზის სამყარო რთულია, რამდენადაც იგი თავისუფლების სფეროს განეკუთვნება. არსებობს მრავალი გზა, რომელთაგან ზოგიერთი, შესაძლოა, ჩიხით დამთავრდეს. ისტორიული თვალსაზრისით, ცხადია, ასკეტიზმს ყოველთვის არ მივყავართ შემოქმედებისკენ. ოღონდ, მკაფიოდ უნდა განვასხვავოთ გულგრილობა შემოქმედებითი ამოცანებისადმი და მათი სრული უარყოფა. ასკეტურმა პრაქტიკამ წარმოაჩინა კულტურის ბევრი ახალი მრავალფეროვანი პრობლემა, ჩამოაყალიბა ფასეულობათა და მიზანთა ახალი იერარქია. აქედან მომდინარეობს ასკეტიზმის აშკარა გულგრილობა მრავალი ისტორიული ამოცანისადმი. ეს კი ხელახლა მიგვაბრუნებს კონფლიქტთან ისტორიასა და აპოკალიფსს შორის. მთავარი კითხვა ეს არის - რა მნიშვნელობა და ფასეულობა აქვს მთელ ისტორიულ პროცესს? ყოველ შემთხვევაში, ქრისტიანული მიზანი გადის როგორც ისტორიის, ისე კულტურის საზღვრებს გარეთ. მაგრამ ადამიანი იმისთვის არის შექმნილი, რომ მარადისობა დაიმკვიდროს.

ასკეტიზმი შეიძლება განისაზღვროს, როგორც „ფერისცვალების ესქატოლოგია“. ასკეტური „მაქსიმალიზმის“ შთაგონების წყარო, უმთავრესად, ისტორიის დასასრულის რწმენაა. უფრო ზუსტად: არა რეალური მოლოდინი, არამედ მისი გარდუვალობის რწმენა. ჟამთა და თარიღთა აღრიცხვა არაარსებითია და, უფრო მეტიც, გარკვეულ საფრთხესა და ცდუნებასაც კი წარმოადგენს. განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი კი მოვლენებისა და საგნების „ესქატოლოგიური საზომით“ შეფასებაა. უსამართლობა იქნებოდა გვევარაუდა, რომ დედამიწაზე ვერაფერი ვერ გაუძლებს ამ „ესქატოლოგიურ“ გამოცდას. ყველაფერი როდია გასაქრობად განწირული. უეჭველია, ცათა სასუფეველში ადგილი არ არის არც პოლიტიკისა და არც ეკონომიკისთვის. მაგრამ აშკარაა, რომ ამსოფლად არსებობს მრავალი ფასეულობა, რომელიც არც მომავალ საუკუნო ცხოვრებაში იქნება უარყოფილი. უწინარეს ყოვლისა, ეს არის სიყვარული. შემთხვევითი როდია, რომ მონაზონთა ერთობლიობა მუდამ წარმოქმნის ქრისტიანულ თემს - ეს არის ერთმანეთზე ზრუნვისა და ურთიერთშემწეობისთვის გამიზნული ორგანიზაცია. ქველმოქმედების ნებისმიერი აქტი და თუნდაც, უბრალოდ, გულისტკივილი ვიღაც სხვის ტანჯვისა და გასაჭირის გამო, არ შეიძლება რაღაც უმნიშვნელოდ იქნას მიჩნეული, თუკი მას ესქატოლოგიური საზომით განვიხილავთ. ნუთუ, გადაჭარბებად უნდა ჩაითვალოს რწმენა, რომ ნებისმიერი შემოქმედებითი ქველმოქმედება მარადისობაში შევა? და ხომ არ აღმოვაჩენთ ამგვარად გარკვეულ მარადიულ ფასეულობებს ცოდნის სფეროში? ძნელია რამე სრული დარწმუნებით ამტკიცო. და მაინც, ვფიქრობ ჩვენ მოგვეპოვება გარკვეული კრიტერიუმი. ყოველ შემთხვევაში, ადამიანის პიროვნება ისტორიის საზღვრებს გარეთ გადის.

პიროვნება თავის თავში ატარებს ისტორიას. მე აღარ ვიქნებოდი ის, ვინც ვარ, თუკი მომაცილებდნენ ჩემს კონკრეტულ, ე.ი. ისტორიულ გამოცდილებას. ამიტომ, ისტორია მთლიანად არ გაქრება თვით მომავალ საუკუნო ცხოვრებაშიც, თუკი იქ შენარჩუნებული იქნება ადამიანური ცხოვრების კონკრეტულობა. ცხადია, ჩვენ არ შეგვიძლია გავავლოთ მკაფიო სადემარკაციო ხაზი, რომელიც „ესქატოლოგიური მომავლის“ მქონე საგნებს გამოაცალკევებდა იმ საგნებისგან ესქატოლოგიურ ზღურბლზე რომ უნდა დაიღუპნონ - რეალურ ცხოვრებაში ისინი მჭიდროდ არიან ერთმანეთში გადახლართულნი. განცალკევების შესაძლებლობას გვაძლევს განსხვავების უნარი, სულიერი ნათელხილვა. ერთი მხრივ, აშკარაა, რომ „საჭიროა მხოლოდ ერთი რამ“. მეორე მხრივ, მომავალი სამყარო, უეჭველია, არის სამყარო მარადიული ხსოვნისა და არა მარადიული დავიწყებისა. არა მხოლოდ მარიამს, არამედ მართასაც ერგება „უკეთესი წილი, რომელიც არ წაერთმევა მას“. ყველაფერი, რამაც შესაძლებელია ფერი იცვალოს, ფერს იცვლის. ეს ფერისცვალება, გარკვეული აზრით უკვე ესქატოლოგიური საზღვრის აქეთა მხარეს იწყება. „ესქატოლოგიური საუნჯენი“ ამ ცხოვრებაში უნდა იქნას მოპოვებული. წინააღმდეგ შემთხვევაში, ეს ცხოვრება ფუჭი იქნებოდა. „ახალი შესაქმე“ უკვე დაწყებულია. ქრისტიანობის ისტორია მეტია, ვიდრე წინასწარმეტყველური სიმბოლო, ნიშანი ან მითითება. ჩვენ ყოველთვის გვაქვს ბუნდოვანი წინათგრძნობა იმისა, თუ რომელ საგნებს არა აქვს და არც შეიძლება ჰქონდეს „მარადიული მნიშვნელობა“ და მათ განვსაზღვრავთ, როგორც „ფუჭსა“ და „ამაოს“. ჩვენი დიაგნოზი შესაძლოა მცდარი აღმოჩნდეს. და მაინც, ამა თუ იმ დიაგნოზის დასმა გარდაუვალია. ქრისტიანობა უკვე თავისი არსით არის ისტორიული. ისტორია წმიდა პროცესს წარმოადგენს. მეორე მხრივ, ქრისტიანობა ასამართლებს ისტორიას და თვითონ არის მოძრაობა იქითკენ, რაც „ისტორიის საზღვრებს გარეთ“ მდებარეობს. ამ მიზეზით, ქრისტიანობის დამოკიდებულება ისტორიისა და კულტურისადმი გარდუვალად ანტინომიურია. ქრისტიანები არ უნდა გაითქვიფონ ისტორიაში, მაგრამ ისინი ვერც რაღაც „ბუნებრივ სახელმწიფოში“ გაიქცევიან. ისინი ისტორიის საზღვრებს გარეთ უნდა გავიდნენ, იმისთვის „რასაც ცხოვრების ნაპირები ვერ დაიტევს“. თუმცაღა ესქატოლოგია მუდამ თვითონ არის აღსრულება.

ვლადიმერ სოლოვიოვი მიუთითებდა ტრაგიკულ განხეთქილებაზე ბიზანტიურ კულტურაში. „ბიზანტია ღვთისმოსავი იყო რწმენაში და არაღვთისმოსავი ცხოვრებაში“. ცხადია, ეს მხოლოდ მხატვრული სახეა და არა ზუსტი აღწერა. თუმცა, ჩვენ შეგვიძლია დავუშვათ, რომ ეს ფორმულა სიმართლის მარცვალს შეიცავს. იმპერიის „გაეკლესიურების“ იდეა კრახით დამთავრდა. იმპერია სისხლიანი კონფლიქტების შედეგად დაიშალა ნაწილებად, გადაგვარდა სიყალბედ, ორაზროვნებად და ძალადობად. უდაბნომ მეტ წარმატებას მიაღწია. თავისი ბიზანტიური ღვთისმეტყველებით, ღვთისმოსაობითა და ხელოვნებით იგი ყოველთვის დარჩება ადრეული ეკლესიის შემოქმედებითი ძალისხმევის მოწმობად. შესაძლოა, იგი დარჩეს ყველაზე ცოცხალ და წმიდა ფურცლად კაცობრიობის ბედისწერის იდუმალ წიგნში, რომლის წერა ჯერ კიდევ გრძელდება. ბიზანტიის ეპილოგიც შთამბეჭდავი აღმოჩნდა. და აქაც იმავე გაორებასა და პოლარულობას ვხედავთ: ერთი მხრივ, იმპერია დაეცა რომთან ორაზროვანი კავშირის დამყარების შემდეგ (ფლორენციაში დადებული „უნია“, რომელიც ხალხისთვის ბოლომდე მიუღებელი დარჩა). მეორე მხრივ, უშუალოდ „ძირმომპალი ბიზანტიის“ დაცემის წინ მოხდა მისტიკური ჭვრეტის დიდებული აყვავება ათონის მთაზე, დაიწყო რენესანსი ხელოვნებასა და ფილოსოფიაში, რომლის შუქი დასავლურ აღორძინებასაც მიეფინა: იმპერიის მსხვრევა და უდაბნოს აღვსება.

რუსულიდან თარგმნა
ზაზა კვერცხიშვილმა

გეორგოს ლემოპოულოსი - ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს გენერალური მდივნის მოადგილე. წელს ის ორი დღით ეწვია საქართველოს და შეხვდა სრულიად საქართველოს კათოლიკოსპატრიარქს ილია მეორეს. ჩვენ მოგვეცა საშუალება გვესაუბრა ბატონ ლემოპოულოსთან. ეს ინტერვიუ შემოკლებული სახით დაიბეჭდა გაზეთ „24 საათში“ №160, 8.07.2004.

ლევან აბაშიძე: ბატონო ლემოპოულოს, თქვენ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოს (ემს) წარმოადგენთ, რომელიც ეკუმენური მოძრაობის უმთავრესი საერთაშორისო ორგანიზაციაა. საქართველოში კი წლების განმავლობაში ეკუმენური მოძრაობის დემონიზაცია ხდება. ზოგიერთი ცდილობს წარმოადგინოს ეკუმენიზმი (ჩვენთან ჩვეულებრივ ლაპარაკობენ ეკუმენიზმზე და არა ეკუმენურ მოძრაობაზე), როგორც მართლმადიდებელი ეკლესიის მტერი და ანტიქრისტეს რელიგიაც კი.

ჩემი აზრით, ბევრმა არაფერი იცის ეკუმენური მოძრაობის შესახებ, გარდა მოარული მითებისა. ამიტომ ჩემი პირველი შეკითხვა უბრალოა: რა არის ეკუმენიზმი და ეკუმენური მოძრაობა?

გეორგოს ლემოპულო: ტერმინი ეკუმენიზმი იხმარება, მაგრამ მართლმადიდებელ თეოლოგთა უმრავლესობა მას თავს არიდებს. ისინი ეკუმენურ მოძრაობაზე ლაპარაკობენ და არა ეკუმენიზმზე, ვინაიდან ამ უკანასკნელმა შესაძლოა შექმნას შთაბეჭდილება ფორმალური, ოფიციალური იდეოლოგიისა.

ეკუმენური მოძრაობა არის ქრისტიანთა, დაყოფილ ქრისტიანთა მზადყოფნა იღვაწონ ერთობის აღსადგენად. ამ პერსპექტივიდან თუ შევხედავთ, ერთობისათვის მუშაობა სრულიად ბუნებრივია. ყოველ საღვთისმსახურო ქმედებაში, დაწყებული ჟამნობიდან დამთავრებული წირვით, ჩვენ ვლოცულობთ ქრისტიანთა ერთობისთვის. ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობა არის ჩვენი საღვთისმსახურო ლოცვის გაგრძელება. ეს ერთი პასუხია.

მეორე პასუხი შემდეგია: თუ გადავხედავთ ქრისტეს ეკლესიის ისტორიას, ვერ ვიპოვით ისეთ მომენტს, როდესაც გაყოფილი ქრისტიანები არ ეძებდნენ გზებს გაერთიანებისკენ. რამდენჯერ დავრჩენილვართ ჩვენ იმედგაცრუებულნი ჩვენს ურთიერთობებში რომთან? რამდენჯერ ვყოფილვართ იმედგაცრუებულნი და იმედდაკარგულნი ძველი განხეთქილების შედეგად, რომელსაც მონოფიზიტურ განხეთქილებას ვუწოდებთ? მაგრამ ეკლესიის მამები წლების და საუკუნეების მანძილზე ისევ და ისევ ცდილობდნენ მოენახათ გზა ერთობისაკენ. ეს არის ჩვენი თეოლოგიის უმთავრესი დებულება. ამიტომ, ერთობისთვის ღვაწლი არის ტრადიციის გაგრძელება და წარსულიდან ბუნებრივად გამომდინარე პროცესი.

ამავე დროს, დღევანდელი მდგომარეობა განხვავებულია, რაც ამ მცდელობებს უფრო აძნელებს და ართულებს. თუ უწინ მხოლოდ ორმხრივი დიალოგი მიმდინარეობდა, დღეს ქრისტიანები - კათოლიკები, მართლმადიდებლები, პროტესტანტები, ანგლიკანები - ერთად შრომობენ ერთობისათვის. და ერთად შრომისათვის მზადყოფნა არ შემოიფარგლება მხოლოდ საღვთისმეტყველო დიალოგით, არამედ ასევე გულისხმობს ერთობლივ მოწმობას ჩვენი საზოგადოების წინაშე. ადამიანთათვის ძალიან ბევრს ნიშნავს, ესმოდეთ, ქრისტიანთა ერთიანი, განუყოფელი ხმა, მიიღონ გაერთიანებული დახმარება ქრისტიანებისგან. დღეს ადამიანთა ყოველ ცალკეულ საზოგადოებაში არის მოთხოვნილება სახარების სიტყვისა, მოთხოვნილება ეკლესიის მაკურნებელი მყოფობისა.

ეს არის ის უმარტივესი მოკლე შეჯამება, რომელიც შემიძლია ეკუმენური მოძრაობის შესახებ გავაკეთო, და მართალი გითხრათ, ეს არც ისე ადვილი საქმეა.

რაც შეეხება მართლმადიდებელთა მონაწილეობას (მე ვგულისხმობ დღეს არსებულ ყველა მართლმადიდებელ ეკლესიას), უპირველესად უნდა გვახსოვდეს, რომ XX საუკუნის დასაწყისიდან ყველა მათგანმა გამოხატა თავისი მზადყოფნა ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობისთვის. ამავე დროს მონაწილეობა არასოდეს ყოფილა ადვილი. მრავალჯერ იყო გამოთქმული პროტესტი და უკმაყოფილება. მე ოპტიმისტურად ვარ განწყობილი, ვინაიდან ეს გვაჩვენებს, თუ როგორი სერიოზულობით და პასუხისმგებლობით უდგება მართლმადიდებელი ეკლესია ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობას და რამდენად ფრთხილად შედის ურთიერთობაში სხვა ეკლესიებთან.

მე საქმე მქონდა ბევრ ეკლესიოლოგიურ განცხადებასთან, და მე არ შემხვედრია არცერთი ოფიციალური განცხადება არცერთი მართლმადიდებელი ეკლესიისა, რომელშიც მისი ეკლესიოლოგიური იდენტურობა კითხვის ნიშნის ქვეშ დამდგარიყო. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, მე არ შემხვედრია განცხადება, სადაც ეჭვი იქნებოდა გამოთქმული, რომ მართლმადიდებელი ეკლესია არის ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია. მაგრამ ამავე დროს, მართლმადიდებელი ეკლესიები გრძნობენ საჭიროებას დასვან კითხვა: როგორ უნდა მოვექცე მე სხვა ქრისტიანებს და სხვა ეკლესიებს, რომლებთანაც უნდა ავაწყო გარკვეული ურთიერთობა და თანაცხოვრების გარკვეული ფორმა? შედეგად ჩვენ გვაქვს ურთიერთობის ის ფორმები, რომლებიც წლების მანძილზე შემუშავდა სხვა ეკლესიებთან ერთად.

ლ. ა.: თქვენ ისაუბრეთ ქრისტიანულ ერთობაზე. ჩემს მიერ ზემოთ აღნიშნული მიზეზის გამო საქართველოში თქვენ ბევრი არ დაგეთანხმებათ. მე დაგისვამთ კითხვას, რომელსაც ეს ადამიანები დასვამდნენ იმისათვის, რომ გვქონდეს მათთან დიალოგი და არა მონოლოგი:

რა იცით რომ ის გარეშენი, რომლებიც თავს ქრისტიანებს უწოდებენ, მართლაც ქრისტიანები არიან და არა მწვალებლები ან წარმართები? მათ ხომ არავინ უშლის მოვიდნენ მართლმადიდებელ ეკლესიაში, თუ ჭეშმარიტი ქრისტიანობა სურთ? ეს იქნებოდა ჭეშმარიტი ქრისტიანული ერთობა. რა საჭიროა ეკუმენურ მოძრაობაში ჩვენი მონაწილეობა, რითაც ფაქტობრივად ვაღიარებთ მათ ქრისტიანობას და მათ „ეკლესიებს“?

გ. ლ.: თუ ჩვენ მკაცრად ვუდგებით სხვებს, მოდით ასევე მკაცრად მივუდგეთ საკუთარ თავსაც, და დავსვათ კითხვა: არის კი ყველა ის, ვინც თავს მართლმადიდებელს უწოდებს, მართლაც მართლმადიდებელი? მე მგონი სანამ სხვის განსჯას დავიწყებთ, სწორედ ეს შეკითხვა უნდა დავსვათ და ჩავუღრმავდეთ იმას თუ რას ნიშნავს „მართლმადიდებელი“. ამას სახარება გვასწავლის, ჩვენ თავს მივხედოთ, სანამ სხვის განკითხვას დავიწყებთ.

არის სხვა საკითხი, რაც არანაკლებ მნიშვნელოვანია. ჩვენ ყველანი ვცხოვრობთ სეკულარიზებულ (საერო) მსოფლიოში - მსოფლიოში, სადაც აღარ არის რწმენა, სადაც, ყველაფერი კითხვის ნიშნის ქვეშ არის დაყენებული, სადაც ყოველ ნაბიჯზე დემონური და სატანური ძალები გვხვდება მრავალი ფორმით. როდესაც ამ სამყაროში მე მხვდება ადამიანი, რომელიც აღიარებს იესო ქრისტეს თავის მაცხოვრად, მე ვეკითხები ჩემ თავს: როგორ მივუდგე მას? სხვა რომ არაფერი ვთქვა, პირადად ჩემთვის ეს პიროვნება ქრისტიანია. ვიცი, რომ ჩვენ განსხვავებები გვაქვს, ვიცი, რომ უამრავი რამ უნდა გავაკეთოთ ამ განსხვავებათა გადასალახავად, მაგრამ მე არ შემიძლია ვთქვა, რომ ის არ არის ქრისტიანი, მე არ შემიძლია პატივი არ ვცე მის მოწმობას, მე არ შემიძლია უგულვებელვყო მისი აღიარება. მე მრავალი წელია ევროპაში ვცხოვრობ, მე მყავს მეგობრები, რომლებიც არიან კათოლიკეები, პროტესტანტები, რომლებთანაც ერთად მე ვსწავლობდი. ხშირად, მათი ქცევა, მათი ქრისტიანული დახმარება მოყვასისადმი მაიძულებდა მეფიქრა ჩემს თავზე, და ხშირად მახსენდებოდა კეთილი სამარიელის იგავი.

ასე რომ, მე ვიცი, რომ საკითხი არ არის ადვილი. მაგრამ მარტივი გადაწყვეტა, გამოვაცხადოთ ყველა, ვინც მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთაა არაქრისტიანად, ანდა გავავლოთ ხაზი, რომლის ერთ მხარეს მართლმადიდებლები არიან და მეორე მხარეს ყველა ერეტიკოსია, - არ არის გამოსავალი.

ლ. ა. როგორც თქვენ თქვით, ეკუმენური მოძრაობის უმთავრესი ამოცანა იყო ერთობისაკენ გზების ძიება. ეს იმას ნიშნავს, რომ იყო იმედი ერთობის აღდგენისა, რომ ეს ერთობა შესაძლებელია.

რა იქნება ეკლესია, თუ ჩვენ მივაღწევთ ერთობას სხვა კონფესიათან? იქნება ეს მართლმადიდებელი ეკლესია? სხვა სიტყვებით: ჩვენ დავრწმუნდებით, რომ ისინი მართლმადიდებლები არიან, თუ პირიქით, ეს იქნება რაღაც სინკრეტიზმი, რომელშიც ჩვენ დავკარგავთ მართლმადიდებლობას?

გ. ლ.: ის, რაც მე წამიკითხავს და გამიგია სხვადასხვა ეროვნების და ქვეყნის თანამედროვე მართლმადიდებელი ღვთისმეტყველებისგან, არის ის, რომ თუ ერთობა ოდესმე განხორციელდა (და თუ ეს მოხდება ღვთის კურთხევით), ის მოხდება ძველი, განუყოფელი ეკლესიის ტრადიციის საფუძველზე. ამიტომ მართლმადიდებელი ეკლესიისგან არ ისმის მოწოდება, „მოდით დაგვიბრუნდით ჩვენ“, რაც ალბათ ზოგიერთისთვის ამპარტავნულად გაიჟღერებდა, არამედ ისმის: „დავუბრუნდეთ განუყოფელი ეკლესიის, მოციქულთა ტრადიციას.“ რასაკვირველია, როგორც მართლმადიდებლებს, ჩვენ გვჯერა და დარწმუნებულნი ვართ, რომ სწორედ ჩვენ ვაგრძელებთ ამ ტრადიციას. და ჩვენ ეს უნდა დავამტკიცოთ. დიალოგი და ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილეობა ჩვენთვის ერთ-ერთი საშუალებაა, რომ ვაჩვენოთ, შევეცადოთ დავარწმუნოთ ჩვენი დები და ძმები, რომ ეს არის სწორი გზა. ეს არის მართლმადიდებელთა მონაწილეობის ერთერთი უმთავრესი მიზეზი.

მე კიდევ ერთ კომენტარს გავაკეთებდი. რასაკვირველია, ჩვენი მართლმადიდებლური რწმენის შენარჩუნება უაღრესად აღელვებს ადამიანებს, და არცერთმა ჩვენთაგანმა არაფერი არ უნდა დავთმოთ. მაგრამ აქ დიდი სიფრთხილე გვმართებს, ვინაიდან უნდა ვიცოდეთ, რა არის მართლმადიდებლობა? არის მართლმადიდებლობა ის, რასაც ერთი სამრევლო მღვდელი იტყვის? არის მართლმადიდებლობა ის, რასაც ერთი რომელიმე მონასტერი მართლმადიდებლობად მიიჩნევს? არის მართლმადიდებლობა ის, რასაც ერთი ავტოკეფალური ეკლესია გამოაცხადებს? თუ მართლმადიდებლობა ის არის, რასაც ყოველთვის ვამბობდით: consensus patrum (ეკლესიის მამათა თანხმობა). ჩვენ არ ვიმოწმებთ ერთ წმინდა მამას, ჩვენ ვიმოწმებთ მთელ ტრადიციას! ამ პრინციპის მსგავსად, დღეს წარმოშობილ საკითხებთან მიმართებაში, ჩვენ არ უნდა დავიმოწმოთ ერთი ავტოკეფალური ეკლესია ან ერთი პიროვნება, არამედ მთელი მართლმადიდებელი ერთობა: ანტიოქიიდან ამერიკამდე, აფრიკიდან რუსეთამდე, ფინეთიდან იაპონიამდე, ინდოეთიდან ალასკამდე. მათი ცხოვრება და მათი აზრი ამათუ იმ საკითხზე აუცილებლად გასათვალისწინებელია.

საქართველოს საზოგადოების და ეკლესიის მიმართ ჩემი უდიდესი პატივისცემის მიუხედავად, მიუხედავად ჩემი მცდელობისა, ჩავსწვდე თქვენი ქვეყნის თავისებურებებს, ჩემი აზრით, ჩვენმა ქართველმა დებმა და ძმებმა უნდა გაიხედონ საქართველოს ეკლესიის საზღვრებს გარეთაც და დაინტერესდნენ, რა ხდება სხვა მართლმადიდებელ ეკლესიებში, როგორიც არის მაგალითად, მართლმადიდებელი ეკლესია სირიაში, რომელსაც უწევს არსებობა სრულიად სხვა გარემოში, ისლამურ და არც თუ თავისუფალ ქვეყანაში, ან რა მდგომარეობაა დასავლეთ ევროპის მართლმადიდებელ ეკლესიებში, სადაც მართლმადიდებლები ბუნებრივად თანამშრომლობენ კათოლიკეებთან და პროტესტანტებთან.

ლ.ა.: კიდევ ერთხელ დავუბრუნდები ერთობის საკითხს. ეს საკითხი ისევ აქტუალურია, თუ მართლმადიდებელ ეკლესიას იმდენად დაშორდნენ პროტესტანტული და ანგლიკანური ეკლესიები ბოლო ათწლეულებში, რომ ერთობისა აღარავის სჯერა და ეკუმენური მოძრაობა მთლიანად გადაერთო ერთობლივ სოციალური პროგრამების განხორციელებაზე?

გ.ლ.: მართალია, ფიქრი საეკლესიო ერთობაზე შეუძლებლად გვეჩვენება, როდესაც განყოფა ასე ღრმაა, მაგრამ უნდა გვახსოვდეს, რომ თუ ჩვენ მზად ვართ ვიმუშავოთ ქრისტიანთა ერთობისთვის, ჩვენ ამას ვაკეთებთ არა იმიტომ, რომ უბრალოდ ასე მოვისურვეთ, არამედ იმიტომ, რომ ეს არის მცნება, ბრძანება რომელიც თვით ქრისტემ მოგვცა ჩვენ: „რაითა ყოველნი ერთ იყოს“. ამიტომ, ჩვენ ვმუშაობთ იმისთვის, რომ აღვასრულოთ ღვთის ნება. ჩვენ აუცილებლად უნდა გვესმოდეს ჩვენი შეზღუდულობები და უნდა ღმერთს მივანდოთ ამ საქმის საბოლოო განხორციელება. ჩვენ ვიცით, რომ თუ ერთ მშვენიერ დღეს ეკლესიის ერთობა განხორციელდება, ეს იქნება ღვთის კურთხევა და მადლი. ამავე დროს, ჩვენ ვცდილობთ ჩვენი შესაძლებლობის მაქსიმუმი გავაკეთოთ. ჩვენ გვინდა ამ საქმეს მცდელობა არ დავაკლოთ, კიდევ ერთხელ ჩავერთოთ სულიერ ბრძოლაში.

იმისათვის, რომ უფრო კონკრეტული ვიყო, გეტყვით, რომ არის ეკლესიები, არის გაერთიანებები, და არის სწავლებები, რომლებიცშორს დგანან სამოციქულო ტრადიციისაგან და ამით ქმნიან დამატებით სიძნელეებს. ქრისტიანთა შორის არის შეგრძნება, რომ დიალოგის არსებობის 40 თუ 50 წლის შემდეგ არის გარკვეული დაქანცულობა, იმიტომ, რომ თეოლოგიურ დიალოგში კონკრეტული შედეგები არ მიღწეულა. ამიტომ ბევრი ქრისტიანი ამბობს, მოდით, იმის მაგივრად რომ ვიპაექროთ თეოლოგიურ და ეკლესიოლოგიურ საკითხებზე, შევიკრიბოთ ერთად, დავამოწმოთ ქრისტე ამ მსოფლიოში. ჩვენ არ ვამახვილებთ ყურადღებას, ვინ ვართ, მართლმადიდებელი, კათოლიკე თუ ლუთერანი, ჩვენ ერთად, ქრისტეს სახელით ვმკურნალობთ დაჭრილს, ვაპურებთ მშიერს, ვუვლით ბავშვებს, რომლებიც ძალიან ხშირად მძიმე მდგომარეობაში ხვდებიან, ვიბრძვით ძალადობის წინააღმდეგ, ვცდილობთ ვებრძოლოთ ნარკოტიკებს და ვიხსნათ მათგან მომავალი თაობა. ყოველივე ეს ჩვენ შეგვიძლია ერთად გავაკეთოთ.

მე ღრმად ვარ დარწმუნებული, რომ ეს სწორედ საერთო ქრისტიანული მოწმობაა. სწორედ ქრისტიანობიდან მომდინარეობს სიცოცხლისადმი პატივისცემა. ეს ისაა, რაშიც ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ ჩვენ საერთო ფესვები გვაქვს. ერთ გზაზე სვლისას ჩვენ ვაცნობიერებთ მოყვასის რწმენას, ტანჯული ქრისტე ადასტურებს ჩვენს სიახლოვეს, რომ ჩვენ ერთ ოჯახს ვეკუთვნით. და ეს ძალიან მნიშვნელოვანია.

თქვენ იცით, რომ დღეისათვის ბევრი სამთავრობო და არასამთავრობო სტრუქტურა მუშაობს სოციალურ და საქველმოქმედო სფეროში. ისინი პრაქტიკულად იმავე სამუშაოს ასრულებენ. მაგრამ ჩემი აზრით, არის ხარისხობრივი განსხვავება. მართალი რომ ვთქვათ, ის, რაც ეკლესიებს შეუძლიათ გასცენ არის მხოლოდ მცირე ნაწილი იმისა, რასაც სახელმწიფოები გასცემენ, მაგრამ ამ მცირეს სხვა ძალა და სხვა სულიერი შიგთავსი აქვს და ადამიანებს სჭირდებათ ეს სულიერი მხარდაჭერა.

ლ.ა. საკითხი, რომელიც დიდ ვნევათაღელვას იწვევს საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიაში, არის ის პრაქტიკა, რომელსაც მიაწერენ ეკუმენურ მაძრაობას, რომელიც ეხება ერთობლივ ლოცვას და ერთობლივ ზიარებას. გთხოვთ ეს ორი პრაქტიკა ცალცალკე განიხილოთ.

საკითხი ყველაზე ხშირად განიხილება საეკლესიო კანონების ჭრილში: ირღვევა თუ არა ეკლესიის კანონები და არის თუ არა ეს მართლმადიდებლობის ღალატი?

გთხოვთ განგვიმარტოთ, როგორ პრაქტიკას აქვს სინამდვილეში ადგილი და როგორ შეაფასებდით მას?

გ. ლ.: ჩვენ ნათლად უნდა განვაცხადოთ: მართლმადიდებელმა ეკლესიებმა და მართლმადიდებელმა თეოლოგებმა ნათლად უარყვეს თანაზიარება სხვა კონფესიის წარმომადგენლებთან. ამასთან დაკავშირებით არის ნათელი თეოლოგიური პოზიცია. და როდესაც ეკუმენურ მოძრაობაში მონაწილე მართლმადიდებელი ეკლესია ან მართლმადიდებელი თეოლოგი საუბრობს ერთობლივ ლოცვაზე, არასოდეს იგულისხმება ევქარისტიული ღვთისმსახურება ანუ წირვა.

ახლა განვიხილოთ ლოცვები, რომლებიც არის ღვთის შეწევნის თხოვნა იმ ყოველდღიურ ცხოვრებაში, რომელიც აღსავსეა სიძნელეებით და საქმეებით. და აქ ორი ძალიან უბრალო შეკითხვა ჩნდება.

როდესაც ჩვენ ვიკრიბებით, როგორც ქრისტიანები, რომლებიც ვსაუბრობთ ერთმანეთთან, ვმუშაობთ ერთად, მსოფლიოში ერთად ვავრცელებთ ქრისტიანულ მოწმობას, შეიძლება ეს ვაკეთოთ ისე, რომ არ დავიწყოთ ლოცვით? აქ ერთობლივი ლოცვა აუცილებელია.

და მეორე, თუ ჩვენ, ქრისტიანები, ჩვენს გზას ვადგავართ და საპირისპირო მხარეს მიდივართ, მაშინ, რასაკვირველია, ლოცვა ერთად შეუძლებელია. მაგრამ, როდესაც ჩვენ მზადყოფნას გამოვთქვამთ და სერიოზულად ჩავერთვებით ჩვენი ერთობისთვის მუშაობაში, ჩვენ ვცვლით ისტორიის მიმართულებას და დანაწევრებული ერთობებისგან ვხდებით ისეთ ერთობებად, რომლებიც ეძებენ გაერთიანებას. როგორ ვაკეთოთ ეს ლოცვის გარეშე? ასე რომ, ერთობლივი ლოცვის იმპერატივი ბუნებრივად და ნორმალურად ჩნდება.

მე არ მინდა, რომ ჩვენ ზედმეტად ავჩქარდეთ, მე არ მინდა გავამარტივო საგანი. ყოველივე ეს არ არის ადვილი, მაგრამ მე მგონი ჩვენ ამ საკითხებს ვერ ავარიდებთ თავს.

ლ.ა.: ჩემი აზრით, დღეს საქართველოში სურათს ხშირად უმართებულოდ ამარტივებენ. თითქოს ან სრული ერთობაა ან სრული განხეთქილება. ანუ თუ ჩვენ ერთობა არა გვაქვს რომელიმე ეკლესიასთან, ის აუცილებლად სრულიად მწვალებლურად უნდა შევრაცხოთ. მაგრამ ეს ხომ არ არის სწორი. ისტორიიდან ვიცით, რომ ხშირად განცალკევებულ მხარეებს შორის არ იყო სრული ეკლესიური ერთობა, მაგრამ ამავე დროს, ისინი არ მიიჩნევდნენ ერთმანეთს მწვალებლებად.

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ის მდგომარეობა, რომელიც თქვენ აგვიწერეთ, არ არის XX საუკუნის ეკუმენური მოძრაობის გამოგონება. მეთანხმებით ამაში?

გ.ლ.: მე საქართველოს ისტორია არ ვიცი, მაგრამ მაგალითად, საბერძნეთში იყო, როგორც იცით, მარკოზ ეფესელი - ეფესოს ეპისკოპოსი. ის მნიშვნელოვანი ფიგურაა, ვინაიდან მან უარყო მრავალი პოლიტიკური ზეწოლა და არ წასულა კომპრომისზე რწმენის საკითხში. და ამიტომ წმიდა მარკოს ეფესელის პიროვნებას ხშირად ვიხსენებთ. მაგრამ ხშირად გვავიწყდება, რომ სანამ მარკოს ეფესელი თავის საბოლოო გადაწყვეტილებას მიიღებდა, ის წავიდა ფლორენციაში, სადაც ფლორენციის საეკლესიო კრებაზე კათოლიკე პარტნიორებს მოლაპარაკების მაგიდასთან შეხვდა. ის კრების მონაწილე იყო და სიტყვითაც გამოდიოდა, რაც დოკუმენტირებულია. ის უდიდესი პატივისცემით და გაგებით უდგება კათოლიკეებს და არ ეპყრობა მათ როგორც მწვალებლებს. ის არ მოიკვეთდა დიალოგის შესაძლებლობას და ბოლო მომენტამდე სწამდა, რომ არის შანსი, შესაძლებელია მოხდეს ჭეშმარიტი, ჭეშმარიტებაზე დაფუძნებული ერთობის აღდგენა. მაგრამ როდესაც ეს მომენტი დადგა, მან თქვა „არა“.

და მართმადიდებლობის ისტორია და სულიერება გვასწავლის, რომ მსგავსი მოგზაურობები და მცდელობები შემდგომ ათწლეულებშიც და საუკუნეებშიც ხდებოდა. არ არის ადვილი, ეცადო შეხვდე შენ დას ან ძმას, რომელთანაც დიდი ხნის წინ გაწყვიტე კავშირი.

ლ.ა.: რა შეგიძლიათ გვითხრათ ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოზე (ემს) და ევროპის ეკლესიათა კონფერენციაზე (ეეკ), რომლებიც ეკუმენური მოძრაობის აღიარებული ცენტრებია. რა პრობლემები, ამოცანები და მიზნები აქვთ მათ დღეს?

გ.ლ.: ისევ სიძნელეებიდან დავიწყებ, რომ არ დაგრჩეთ შთაბეჭდილება, რომ ადვილი გადაწყვეტილებებისკენ მაქვს სწრაფვა. თვით არსებობა ეკლესიათა მსოფლიო საბჭოსი მიუთითებს რაღაც არანორმალურზე, მიუთითებს სიძნელეზე. იმიტომ, რომ აქ ჩვენ ვახსენებთ ეკლესიებს, მაშინ როდესაც ქრისტეს ეკლესია, ჩვენი რწმენიდან გამომდინარე, ერთი უნდა იყოს. საბჭოში იმ ეკლესიების ერთად ყოფნა, რომლებიც დაყოფილნი არიან, თითქმის შეუძლებელი ამოცანაა. ასე რომ ემს და ეეკ მუშაობენ თითქმის შეუძლებელის სფეროში, ასევე მე ვიტყოდი სიძნელისა და შინაგანი წინააღმდეგობრიობის სფეროში. მართლმადიდებელი ეკლესიები, სანამ ისინი გაერთიანდებოდნენ ემს-ში, მოითხოვდნენ მისი ბუნებისა და ხასიათის ძალიან ფრთხილ განსაზღვრებას. და ჩემი აზრით, სწორედ მართმადიდებელი თეოლოგების ინტუიციით ჩამოყალიბდა სათაური: „ეკლესია, ეკლესიები და ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო“ (ტორონტოს დეკლერაციის სათაური).

დღეისათვის ემს უნიკალური მსოფლიო ორგანიზაციაა, რომელიც აერთიანებს ეკლესიებს: მართლმადიდებელს, ანგლიკანურს, ძველ კათოლიკურს, ლუთერანულს, რეფორმირებულს და სხვ. კათოლიკური ეკლესია გარკვეული მიზეზების გამო არ არის გაწევრიანებული, თუმცა მრავალ პროგრამაში მჭიდროდ თანამშრომლობს ემს-თან.

ამიტომ, მე არ ვცდილობ ემს-ის აბსულუტიზირებას, მაგრამ უნდა ვაღიაროთ, რომ დღეს ჩვენ ალტერნატივა არა გვაქვს.

ამავე დროს, უნდა ითქვას, რომ ემს თვითონ ეძებს რეორგანიზაციის გზებს, და მზად არის ცვლილებები გაატაროს, იმისათვის, რომ უფრო უკეთ შეესაბამებოდეს ეკლესიათა მოთხოვნილებებს და მათ დღევანდელ რეალიებს.

ყოველივე ეს ეეკ-ზეც ითქმის. ამავე დროს, თუ ეეკ-ს თავისებურებაზე ვლაპარაკობთ, ერთი რამ უნდა აღვნიშნოთ: ევროპის ხალხებს და ერებს სურთ ჰქონდეთ სხვადასხვა ტიპის ერთობა: პოლიტიკური, სოციალური, ეკონომიკური, კულტურული და ასევე სულიერი ერთობა. აქ ეკლესიათა როლი უაღრესად მნიშვნელოვანი და გადამწყვეტი ხდება. ჩემი აზრით, ჩვენთვის დიდი გამოწვევა იქნება, თუ ევროპა გაერთიანდება პოლიტიკური და ეკონომიური ნიშნით და ამის პარალელურად არაფერი მოხდება ქრისტიანულ პერსპექტივაში. ქრისტიანულ ეკლესიებს - კათოლიკეს, მართლმადიდებელს, პროტესტანულს, აქვთ ვალდებულება სერიოზულად აღიქვან ეს და თავისი წვლილის შეტანა შესთავაზონ საზოგადოებას, იმისათვის, რომ ევროპის გაერთიანებას სულიერი საფუძველი ჰქონდეს.

ლ. ა.: ეს შეკითხვა შეიძლება კურიოზულად მოგეჩვენოთ, მაგრამ ჩვენში მუსირებს აზრი, რომ ეკუმენური მოძრაობა ჯადოქრებთან და წარმართებთან ერთობლივ ლოცვასა და ღვთისმსახურებას გულისხმობს. რამდენად შეესაბამება ეს სინამდვილეს?

გ.ლ.: მე მინდა უკიდურესად ინფორმატიული ვიყო. მე 30 წელია მონაწილეობას ვიღებ ეკუმენურ მოძრაობის სხვადასხვა საფეხურზე და დონეზე. მე არც გამიგონია და არც შევსწრებივარ ერთობლივ ლოცვებს არაქრისტიანებთან. ისე რომ, მე მეტად კრიტიკული ვარ ყოველგვარ ინსინუაციების მიმართ, თითქოს ეკუმენურ მოძრაობა მართავს ერთობლივ ლოცვებს ინდუისტებთან, შამანებთან თუ სხვა. მე არ ვამბობ, რომ ასეთი რამ არ ხდება. არის ეკლესიები, რომლებიც, შესაძლოა, ინდივიდუალურად ატარებენ ამგვარ ლოცვებს არაქრისტიანებთან, მაგრამ ეს კონკრეტულად უნდა განვიხილოთ, სანამ ემს-ს დავადანაშაულებთ.

შესაძლოა, იგულისხმება ცერემონიები და რიტუალები, რომლებიც ეკლესიის ლოცვა-კურთხევით მიმდინარეობს და რომელშიც წარმართული რიტუალის ელემენტები გამოიყენება. ესეც კონკრეტული განხილვის საგანია. თავისთავად, ქრისტიანულ რიტუალში წარმართული კონოტაცია შესაძლოა სრულიად მისაღები იყოს. ამას გვასწავლის ეკლესიის ისტორია. მართლმადიდებლური საგალობლები სავსეა წარმართული კონოტაციით, თუნდაც შობის ჰიმნები გავიხსენოთ, სადაც ქრისტეს მზეს ვადარებთ.

ლ. ა.: რა შეგიძლიათ თქვათ საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის შესახებ? კერძოდ, მის ურთიერთობაზე სხვა ავტოკეფალურ მართლმადიდებელ ეკლესიებთან და ეკუმენურ მოძრაობასთან? როგორ ჩანს ეს ჟენევიდან?

გ. ლ.: უწინარეს ყოვლისა უნდა ვთქვა, რომ დიდად ვწუხვარ იმის გამო, რომ საქართველოს ეკლესიამ, ბულგარეთის ეკლესიასთან ერთად დატოვა ემს და ეეკ. მე ამ მწუხარებას გამოვთქვამ არა ემს-ს გამო, არამედ ბევრად უფრო მართლმადიდებელთა ერთობისა და თანამშრომლობის გამო. მას შემდეგ, რაც ალბანეთის მართლმადიდებელი ეკლესია გახდა ემს-ს წევრი, ჩვენ უნიკალური მოვლენა ვიზეიმეთ, როდესაც უკლებლივ ყველა მართლმადიდებელი ეკლესია ამ ორგანიზაციის წევრი გახდა. ეს მნიშვნელოვანი იყო როგორც მართლმადიდებელი ეკლესიისთვის, ასევე ემს-თვის. მართლმადიდებელი ეკლესიები მოითხოვდნენ ემს-ის რეფორმირებას და ცდილობდნენ შეენარჩუნებინათ მართლმადიდებელთა ერთობლივი წევრობა. ამის დასტურია თესალონიკის ცნობილი შეხვედრა. მაგრამ, სამწუხაროდ ორმა მართლმადიდებელმა ეკლესიამ დატოვა ემს და ამით აღნიშნული ერთობა დაირღვა.

მე ძლიერ ვწუხვარ ამის გამო, ვინაიდან ჩვენ, მართლმადიდებლებს, გვჭირდება საქართველოს და ბულგარეთის ეკლესიების ხმა. ეხ ხმა უფრო სკეპტიკური და კრიტიკული იქნებოდა ეკუმენური მოძრაობის მიმართ, და უფრო კონსერვატული სხვა მართლმადიდებელ ეკლესიების ხმასთან შედარებით, მაგრამ ჩვენთვის ეს ხმა აუცილებელია, ვინაიდან მათ გარეშე მართლმადიდებლობის მოწმობა სრული არაა. არმონაწილეობა არა მგონია სწორი იყოს. ფრანგებს აქვთ გამოთქმა: „დაუსწრებლობა ყოველთვის შეცდომაა“. მე მგონი ეს ერთერთი მიზეზია, რომელიც უბიძგებს მართლმადიდებელ ეკლესიებს ამ მოძრაობაში მონაწილეობის მისაღებად და ამიტომ, მე თავს უფლებას მივცემ მოვუწოდო საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომ მან იზრუნოს არა მარტო საქართველოს საზოგადოებისთვის, არამედ მის საზღვრებს მიღმა. იფიქროს მის მისიაზე საერთო მართლმადიდებლურ ოჯახში, სადაც საქართველოს თავისი მისია აკისრია.

ლ. ა.: დიდი მადლობა საუბრისთვის. ბოლოს, ხომ არ გსურთ გაზეთის ფურცლებზე მიმართოთ ქართველ მკითხველს, ქრისტესმიერ დებს და ძმებს?

გ. ლ.: მე მინდა უბრალოდ გამოვხატო ის სიხარული, რომელსაც მე მანიჭებს საქართველოში ყოფნა. ეს ის ქვეყანაა, სადაც მე ყოველთვის ისე ვგრძნობ თავს, როგორც საკუთარ სახლში. შეიძლება იმიტომ, რომ მე მართლმადიდებელი ვარ. შეიძლება იმიტომ, რომ მე მეზობელი თურქეთიდან ვარ. შეიძლება იმიტომ, რომ მე აქ ბევრი მეგობარი მყავს. არ ვიცი. ფაქტია, რომ აქ თავს ბედნიერად ვგრძნობ.

და მე იმედი მაქვს, რომ საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიათან თანამშრომლობის ამ ახალი პერიოდის გამო, იმ სიგნალების გამო, რომელიც ჩვენ აქ მივიღეთ, დაწყებული მისი უწმინდესობისგან, რომ სასურველია ურთიერთობის გარკვეული ფორმის აღდგენა. მე იმედი მესახება, რომ კიდევ მრავალჯერ მოვინახულებ თქვენ ქვეყანას.

ლევან აბაშიძე

როგორ უნდა გავიგოთ სხვადასხვა ქრისტიანული კონფესიები ანუ აღმსარებლობები, როგორია მათ შორის ურთიერთობა და, კერძოდ, როგორი უნდა იყოს ურთიერთობა მართლმადიდებლობასა და სხვა კონფესიებს შორის.

ეს მნიშვნელოვანი საკითხია. ჩვენს საზოგადოებაში დღეს არის ორი ბანაკი, რომელთაგან ერთი მომხრეა ფართო ეკუმენური კავშირებისა და ურთიერთობებისა, რადგან ეს მიაჩნია გონებაგახსნილობისა და პროგრესულობის განუშორებელ ატრიბუტად, ხოლო მეორე მასში ხედავს მხოლოდ საფრთხეს ჭეშმარიტი ეკლესიისა და ჭეშმარიტი ქრისტიანობისათვის და მომხრეა, მართლმადიდებელი ეკლესია სრულად გაემიჯნოს ყოველგვარ ეკუმენიზმს.

ინტერესისა და აზრთა სხვადასხვაობის არსებობა თავისთავად არ არის ცუდი, ის შეიძლება იყოს ნიშანი ცოცხალი რწმენისა, როდესაც ეკლესიის თითოეული წევრი სულაც არ არის გულგრილი ეკლესიის, როგორც ერთი მთლიანი ორგანიზმის, მდგომარეობის მიმართ. ბევრად უარესი იქნებოდა, საზოგადოებას და, კერძოდ, მორწმუნეებს სრულ ინდიფერენტულობა რომ გამოევლინათ ეკუმენიზმის მიმართ და იგი მხოლოდ უმაღლესი იერარქიის საზრუნავი ყოფილიყო.

ოპონენტების პოზიციებს შეიძლება დადებითი საწყისი მოტივაციები ჰქონდეთ. ერთი მხარე იცავს ეკლესიას ეკუმენიზმისგან, ვინაიდან გულწრფელად მიაჩნია, რომ ეს მოძრაობა დიდ საფრთხეს წარმოადგენს მისთვის, ხოლო მეორე მხარეს, შესაძლოა, ასევე გულწრფელად, აწუხებს ეკლესიის მდგომარეობა, როდესაც მძაფრი ანტიეკუმენური პოზიციის გამო საქართველოს ეკლესია თვითიზოლაციისაკენ მიექანება, იზოლაციისაკენ არა მარტო სხვა კონფესიებისგან, არამედ თვით მართლმადიდებელ სამყაროში (თუნდაც იმიტომ, რომ სხვა ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესიები არ იზიარებენ ამგვარ მკვეთრ ანტიეკუმენურ განწყობას).

სამწუხარო ისაა, რომ ამ ორ პოზიციას შორის არ არის დიალოგი, არამედ ორი მონოლოგია. ოპონენტები არ ცდილობენ, გაუგონ ერთმანეთს. ჩემი მცდელობის მიზანია, გავუგოთ ჩვენს ოპონენტს, გადავაქციოთ ორი მონოლოგი დიალოგად. გავბედავ იმის თქმას, რომ ჩემი გამოცდილების წყალობით ორივე პოზიცია მეტნაკლებად მესმის.

კონფესიათშორისი ურთიერთობა დაკავშირებულია ქრისტიანთა შორის ერთობასა და განსხვავებასთან დაკავშირებულ საკითხებთან. ეკლესიის უძველესი პრინციპის მიხედვით, ქრისტიანთა შორის უნდა იყოს: „უმთავრესში - ერთობა, მეორეხარისხოვანში - განსხვავება, ყველაფერში - სიყვარული.“

1. უმთავრესში - ერთობა

დავიწყოთ იქიდან, რომ ქრისტიანობაში თვით ეკლესია რწმენის საკითხია. „მრწამს... ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია...“ - აცხადებს მორწმუნე ქრისტიანი მრწამსის წარმოთქმისას. იმავე მრწამსს ერთობლივად წარმოთქვამს მთელი ეკლესია (კრებული) წირვისას. ამით ქრისტიანული ეკლესია განსხვავდება ნებისმიერი სხვა ერთობისაგან, რელიგიური ერთობების ჩათვლით. არცერთ მსოფლიო რელიგიაში არ არის ამ რელიგიის მიმდევართა ერთობა რწმენის საგანი!

თვით ქრისტიანთა რწმენის მიხედვით, მათი ერთობა (ეკლესია ბერძნულად კრებულს, შეკრებას ნიშნავს), არ არის ერთი რწმენის ადამიანთა უბრალო ერთობა. ეკლესია არის მორწმუნე ქრისტიანთა ერთობა, რომელზეც გადმოვიდა სულიწმიდა. შეგახსენებთ, რომ, ეკლესიის რწმენით, სულიწმიდის გადმოსვლა არ არის მხოლოდ ერთჯერადი მოვლენა, რაც დაახლოებით ორი ათასი წლის წინ მოხდა. ეკლესია მარად სულთმოფენობაშია. სულიწმიდა მყოფობს ეკლესიაში ქვეყნიერების აღსასრულამდე და სწორედ ამიტომ არის ეკლესია ერთი, წმიდა, კათოლიკე და სამოციქულო. ეს კი რწმენის საგანია, რწმენის, რომელიც არის ხილვა უხილავისა. თუ ეკლესია, როგორც ქრისტიანთა ერთობა და ორგანიზაცია, ყველასთვის ხილვადია, სულიწმიდის მყოფობა ეკლესიაში მხოლოდ რწმენის თვალით იხილვება.

ასევე რწმენის საკითხია კიდევ ერთი სიმბოლო - ეკლესია როგორც სხეული ქრისტესი: „თქვენ ხართ სხეული ქრისტესი, ხოლო ცალ-ცალკე მისი ნაწილები (ასონი)“ (I კორ. 17:27).

ქრისტიანული რწმენის ეს საკითხები იმისათვის გაგახსენეთ, რომ მათი სწორი გაგება აუცილებელია კონფესიებს შორის ურთიერთობაზე მსჯელობისას. მორწმუნე ქრისტიანისთვის ეკლესიის, ეკლესიის ერთობის საკითხები რწმენის საკითხია და არა მხოლოდ ორგანიზაციული. მაგალითად, როდესაც ჩვენ გავიგებთ, რომ ზოგიერთი ჩვენი მართლმადიდებელი ძმა (ან და) დიდ ყურადღებას იჩენს, თუ რა ხდება ანტიოქიის ან შორეული ამერიკის მართლმადიდებელ ეკლესიაში, ლოცულობს თუ არა იქ მართლმადიდებელი სხვა აღმსარებლობის ქრისტიანებთან, ნუ ვიჩქარებთ, გავაკრიტიკოთ ის. ნუ ვიტყვით, რომ ეს ფუნდამენტალიზმი და ანტიეკუმენური ისტერიაა. თუ ყველა ქრისტიანი ერთი სხეულის ნაწილია, მაშინ ნუ გვიკვირს, რომ ვიღაცას აინტერესებს, რა ხდება ამ სხეულის სხვა ნაწილში, თუნდაც ანტიოქიაში. ეს მაგალითი იმისთვის მოვიტანე, რომ თავი ავარიდოთ ანტიეკუმენურად განწყობილ ადამიანთა უსაფუძვლო, დაუსაბუთებელ, ხელაღებით კრიტიკას და შევეცადოთ, გავიგოთ მათი პოზიცია. რა თქმა უნდა, მათი ინტერესი, მიდგომა და ქმედება შეიძლება არაჯანსაღი და არასწორიც იყოს. ეს კონკრეტული განხილვის საგანია და ამას ქვემოთ შევეხებით.

მრწამსში ნათქვამია, რომ ეკლესია არის ერთი. როგორ უნდა გავიგოთ მაშინ გამოთქმა - „ეკლესიათა დიალოგი“ ან „ეკლესიათა მსოფლიო საბჭო“? ეკლესია ერთია თუ მრავალი. და თუ მრავალი ეკლესიის არსებობას დავუშვებთ, მაშინ სადღაა ჩვენი რწმენა ერთი ეკლესიისა?

რასაკვირველია, თუ სიტყვა ეკლესია აღნიშნავს ადგილობრივ ეკლესიას ანუ გარკვეულ ადგილას მცხოვრები ქრისტიანების კრებულს, ამ მნიშვნელობით შეიძლება ეკლესიებზე მრავლობით რიცხვში საუბარი. მაგალითად, ახალი აღთქმის წიგნებში ნახსენებია რომის, თესალონიკის, კორინთოს ეკლესიები. ამ ეკლესიებს ერთი რწმენა და ერთი სული ჰქონდათ და ისინი ერთი წმიდა ეკლესიის ნაწილები იყვნენ. ამავე გაგებით ვამბობთ: საქართველოს, რუსეთის, სერბეთის მართლმადიდებელი ეკლესიები, თუმცა მართლმადიდებელი ეკლესია ერთია.

პირველი და უმთავრესი გაგებით, ეკლესია ერთია (როგორც ერთია ქრისტე) და არ შეიძლება ის იყოს ორი ან მრავალი. ხოლო როდესაც ვამბობთ, რომ არის ეკლესიათა გაერთიანება (საბჭო) და მასში შედის სხვადასხვა ეკლესია, რომელთა შორისაც არ არის სარწმუნოებრივი ერთობა, მორწმუნე ქრისტიანს (არა მარტო მართლმადიდებელს) უჩნდება ბუნებრივი კითხვა ერთი წმიდა ეკლესიის შესახებ. სად არის ეს ერთი ეკლესია?

მართლმადებლისთვის საკითხი შეიძლება ასე დაისვას: ან მართლმადიდებელი ეკლესია არის ეს ერთი ეკლესია? და მაშინ გაუგებარია, რატომ ვუწოდებთ სხვა გაერთიანებებს ეკლესიებს. ან, თუ ეკლესია უფრო ფართოდ უნდა გავიგოთ და მართლმადიდებელი ეკლესია მხოლოდ ერთი ნაწილია მისი (ე.წ. განშტოების თეორია), მაშინ გაუგებარია, რატომ არ არის ხილული ერთობა რწმენაში? ეს სრულიად ბუნებრივი კითხვებია. მათი იგნორირება შეუძლებელია ეკუმენური მოძრაობისთვის, ვინაიდან ეს ეხება სწორედ იმ მორწმუნეთა რწმენის(!) საკითხს, რომელთა შორის დიალოგისა და ერთობისკენაც არის მოწოდებული ეკუმენური მოძრაობა.

ერთ-ერთ პასუხს ვპოულობთ ეკლესიათა მსოფლიოს საბჭოს მიერ შემუშავებულ დეკლარაციაში „ეკლესია, ეკლესიები და ეკლესიათა მსოფლიო საბჭონ“ (ტორონტოს დეკლარაცია):

„... მსოფლიო საეკლესიო საბჭოში ასევე მიიღებიან ის ეკლესიები, რომლებიც არ აღიარებენ სხვა ეკლესიებს ამ სიტყვის სრული და ჭეშმარიტი მნიშვნელობით“ (ეკლესიის საზღვრები. თბილისი, 2000).

ამგვარად, მართლმადიდებელი ეკლესიის მონაწილეობა ეკუმენურ მოძრაობაში არ ნიშნავს იმას, რომ იგი რაიმე კომპრომისზე მიდის რწმენასთან მიმართებაში, როგორც ამას ეკუმენური მოძრაობის ოპონენტები წარმოადგენენ. მართლმადიდებელი ეკლესია თავისი მონაწილეობით არ აღიარებს ეკლესიებად ნებისმიერ სხვა ეკლესიებს ამ სიტყვის სრული და ჭეშმარიტი მნიშვნელობით. მართლმადიდებელი თეოლოგები ყოველთვის აღნიშნავენ, რომ მათთვის მრწამსისეული „ერთი ეკლესია“ მართლმადიდებელი ეკლესიაა.

ეკუმენისტური მოძრაობის მოწინააღმდეგეების ლოგიკა ხშირად არის ძალიან მარტივი და არადამაჯერებელი. ამის ნიმუშია სერბი სასულიერო პირის, იუსტინე პოპოვიჩის ნაწერები. თავის მკაცრ ანტიეკუმენურ ბრძოლას, სამწუხაროდ, ის ძალიან მარტივი არგუმენტებით ეწევა. ყოველი სტატიის პირველსავე აბზაცში მოჰყავს სიტყვები, რომ ეკლესია არის ერთი, რომ მოციქულების დროიდან დაწყებული აკრძალული გვაქვს, მწვალებლებთან ერთად ვილოცოთ. შემდეგ მოდის მჭევრმეტყველება, თუ როგორ ირღვევა ეს ყველაფერი ეკუმენურ მოძრაობაში, რომ ეს დარღვევები საშინელებაა და მისთ. ჩვენში მსგავს არგუმენტაციას მიმართავენ, მსგავს ავტორებს კითხულობენ და სრულიად უგულვებელყოფენ იმ სერიოზულ მართლმადიდებელ თეოლოგებს (ფლოროვსკი, ზიზიულასი და სხვ.), რომლებიც მონაწილეობას იღებდნენ კონფესიათშორის დიალოგში და ეკუმენურ მოძრაობაში. ამ მონაწილეობას თან ახლავს მართლმადიდებლური პოზიციის ღრმა ცოდნა და დაცვა. ამ ავტორთა ნაწერებში იკვეთება მართლმადიდებლურ ტრადიციაზე დაფუძნებული სერიოზული თეოლოგიური ნააზრევი, თუ როგორ და რა პრინციპებით შედის მართლმადიდებელი ეკლესია კონფესიათშორის დიალოგში.

შევეცდები, მოკლედ გადმოვცე ეს მიდგომა.

როდესაც მართლმადიდებელი ეკლესიას ამბობს, „მრწამს ერთი წმინდა კათოლიკე და სამოციქულო ეკლესია“, ის გულისხმობს მართლმადიდებელ ეკლესიას. მართლმადიდებელთა რწმენით, სწორედ ეს ეკლესია ინახავს შეუბღალავად და მთელი სისრულით ქრისტიანულ რწმენას. ამ რწმენით შედის ის დიალოგში სხვა კონფესიებთან, ხოლო თვით ეს დიალოგი აუცილებელია, სწორედ ეკლესიის ბუნებიდან გამომდინარე.

ეკლესიის უმთავრესი პრინციპი არის გახსნილობა მსოფლიოსათვის. ჩვენ გვახსოვს, რომ მკვდრეთით აღმდგარი იესო ეუბნება მოციქულებს: „წარვედით და მოიმოწაფენით ყოველნი წარმართნი“, ანუ ყველა ერი (ხალხი). ეკლესიას უნდა ჰქონდეს სწორედ ამგვარი აქტიური მისიონერული მიმართება მის გარეთ არსებულ სამყაროსთან და არ იკავებდეს გარესამყაროს უგულვებელყოფის პოზიციას. ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ყოველი ქრისტიანი აქტიური მისიონერია. ყველას და ყოველთვის არა აქვს დაკისრებული ქრისტიანობის ქადაგება, მაგრამ ეკლესია არ ივიწყებს თავის მისიას - ღვთის სიტყვის გავრცელებას სიტყვით და საქმით. თუ მისიონერული იმპერატივი გაქრა, ქრისტიანობაც აღარ იქნება.

რას წარმოადგენს მსოფლიო ჩვენი ეკლესიის გარეთ? მართლმადიდებელი ეკლესიის გარეთ არის 6 მილიარდამდე ადამიანი და მათი თითქმის მესამედი ქრისტიანია! ქრისტიანი იმ გაგებით, რომ მათ აქვთ ქრისტიანული რწმენა, ისინი თავს ქრისტიანებს უწოდებენ, იმავე ბიბლიას კითხულობენ, რასაც ჩვენ და ხშირად იმისათვის, რომ გავერკვეთ, თუ რა განსხვავებაა ჩვენს შორის, სერიოზული საღვთისმეტყველო განათლებაა საჭირო. მართლმადიდებელ ეკლესიას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს გარკვეული პოზიცია ამ კონფესიათა ქრისტიანების ანუ კაცობრიობის მესამედის მიმართ. მათი სრული იგნორირება და საკუთარ თავში ჩაკეტვა ეკლესიის სიკვდილია, ვინაიდან იგი უმთავრესი პრინციპის - მსოფლიოსათვის გახსნილობის, მისიონერობის პრინციპის უარყოფა იქნებოდა.

სამწუხაროდ, ეკლესიის ზოგიერთ წარმომადგენელს მარტივი და პრიმიტიული პასუხი აქვს ამ პრობლემაზე. მათი მიდგომა დაახლოებით ასეთია: ჩვენ გვაქვს ერთადერთი ჭეშმარიტი ეკლესია, ყველა დანარჩენი კონფესია არის მწვალებლობა და მათში არ არის არც ჭეშმარიტება და არც ცხონება. მათთან მიმართება უნდა იყოს ისეთი, როგორიც წარმართებთან. ისინი ხელახლა უნდა მოვაქციოთ ქრისტიანობაზე, ხოლო ვინაიდან ეს ძნელი და თითქმის შეუძლებელია, სჯობს თავი დავანებოთ. თუ უნდათ მოვიდნენ, მოინანიონ ცოდვები და ჩვენ მათ მივიღებთ ჭეშმარიტი ეკლესიის წიაღში.

სამწუხაროდ, ამასაც არ სჯერდებიან და უკლებლივ ყველა არამართლმადიდებელ კონფესიას წარმოაჩენენ, როგორც მტრულ და საშიშ ძალას, რომელსაც სურს ჩვენი ეკლესიის წევრთა გადაბირება და ჩვენი ეკლესიის მოსპობა.

ამგვარი თავდაცვით პოზაში მდგომი და შეშინებული ადამიანის პოზიცია არც სწორია და არც სარგებლობის მომტანი. იგი თვით მართლმადიდებელი ეკლესიის ტრადიციას ეწინააღმდეგება და ამ ეკლესიას უქმნის საფრთხეს.

წარმოგიდგენთ ერთ მაგალითს იმის საჩვენებლად, თუ როგორი უნდა იყოს მიმართება სხვა ქრისტიანულ კონფესიებთან. მართლმადიდებლები მიმართავენ ანგლიკანებს:

„მოგმართავთ თქვენ, დიდ ბრიტანეთში მყოფნო, ქრისტეს მიერ საყვარელნო არქიეპისკოპოსნო, ეპისკოპოსნო და ყოველნო პატივდებულნო დასნო, და გისურვებთ ყოვლად სრულ მადლსა და ღვთისმიერ ცხონებას“ (საღვთისმეტყველო კრებული, 3, 1988).

ცხადია, ასე მიმართავენ მხოლოდ ქრისტიანები ქრისტიანებს. ეს არ არის ჩვენი დროის ეკუმენური მოღვაწეების ტექსტი, ეს აღმოსავლეთის პატრიარქთა (კონსტანტინოპოლის, ანტიოქიის, იერუსალემის...) წერილია ანგლიკანების მიმართ, რომელიც თარიღდება XVIII საუკუნის დასაწყისით! როგორც ხედავთ, აღმოსავლეთის პატრიარქები სრულიადაც არ განიხილავენ ანგლიკანებს როგორც მწვალებლებსა და წარმართებს. ისტორიული ფონი რომ განვიხილოთ, ამ პატრიარქებს დალხენილი ცხოვრება არ ჰქონიათ. ისინი ცხოვრობდნენ ოსმალეთის იმპერიაში საკმაოდ მძიმე სიტუაციაში და ხელისუფლება მართლმადიდებელი ეკლესიის დასავლეთთან კონტაქტებს კარგი თვალით არ უყურებდა.

ამგვარი დამოკიდებულება ანგლიკანურ ეკლესიასთან ბუნებრივი და გასაგებია. ანგლიკანური ეკლესია, ისევე როგორც რომის კათოლიკე ეკლესია (რომელსაც იგი გამოეყო), გარდა ამისა, იმხანად ანგლიკანურმა ეკლესიამ (განსხვავებით კათოლიკურისგან) გამოავლინა კეთილგანწყობა მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ და სურვილი, აღმდგარიყო საეკლესიო ერთობა. შედეგად, მართლმადიდებელთა პასუხმა არ დააყოვნა.

დღეს მსგავსი სიტუაციაა დასავლეთის ეკლესიებში. მათ გამოხატეს არათუ კეთილგანწყობა, არამედ სრული აღიარება მართლმადიდებელი ეკლესიისა, როგორც ქრისტეს ჭეშმარიტი ეკლესიისა, და გულწრფელი სურვილი, აღდგეს საეკლესიო ერთობა. ასეთ შემთხვევაში, რასაკვირველია, მართლმადიდებელმა ეკლესიამ, თუ ის საკუთარ ტრადიციას მისდევს, ასევე კეთილგანწყობა, ინტერესი უნდა გამოავლინოს და დიალოგში ჩაებას. სწორედ ამას აკეთებს მართლმადიდებელი ეკლესია ეკუმენური მოძრაობის ფარგლებში.

რასაკვირველია, ეკუმენური მოძრაობის კონკრეტული ფორმები შეიძლება ჩვენი კრიტიკის საგანი იყოს. სერიოზული და კონსტრუქციული კრიტიკა გაისმის მართლმადიდებელ ეკლესიაში. ამგვარი კრიტიკის მიზანი კონფესიათშორისი დიალოგის სწორი მიმართულებით წარმართვაა და არა მისი სრული უარყოფა. დიალოგზე უარის თქმა და განურჩევლად ყველა კონფესიის წარმომადგენელთა მწვალებლებად მოხსენიება მართლმადიდებლურ ეკლესიას არ შეეფერება. ამგვარი ქმედება განხეთქილებაში მყოფ (სექტანტურ) მართლმადიდებლურ ჯგუფებს უფრო ახასიათებს, ისეთებს, როგორიც ბერძენი მეძველსტილენი ან რუსული კატაკომბური ეკლესიაა.

აღმოსავლეთის პატრიარქთა წერილს დავუბრუნდეთ. მათ მიერ გაგზავნილი ქრისტიანული სარწმუნოების ვრცელი განმარტება მნიშვნელოვანი საბუთია მართლმადიდებელი სარწმუნოების გადმოცემისა. საინტერესოა, რომ საქართველოს ეკლესიის ანტიეკუმენურად განწყობილი წარმომადგენლები აქტიურად იყენებენ მას. მაგალითად, როდესაც არქიმანდრიტი რაფაელ კარელინი ცდილობს, დაამტკიცოს, რომ ყველა, ვინც მართლმადიდებელ ეკლესიაში არ არის მონათლული, უეჭველად ჯოჯოხეთში ხვდება (მოუნათლავი ჩვილი ბავშვებისა და დედის მუცელში გარდაცვლილთა ჩათვლით), ის წერს: „მართლმადიდებელი ქრისტიანისათვის ჭეშმარიტების ორიენტირად წყაროებს წარმოადგენს ე.წ. სიმბოლური წიგნები - სარწმუნოების აღმსარებლობის ნიმუშები, რომლებიც მიღებულია მართლმადიდებელი ეკლესიის მიერ. ამჟამად ასეთ წიგნებად შეგვიძლია დავასახელოთ: „აღმოსავლეთის პატრიარქთა პასუხები ანგლიკან ღვთისმეტყველთა შეკითხვებზე...“ (მრევლი, 2, 1999). სამწუხაროდ, თვით არქიმანდრიტი რაფაელი არ მისდევს აღმოსავლეთის პატრიარქების სულისკვეთებას როგორც აღნიშნულ წერილში, ისევე რომის კათოლიკურ ეკლესიაზე თავდასხმისას („ლიტერატურული გაზეთი“, 4.01.2002).

2. მეორეხარისხოვანში - განსხვავებები

მნიშვნელოვანი თემაა კონფესიათა შორის განსხვავებათა ბუნების საკითხი. რა განსხვავებაა მნიშვნელოვანი ერთობის აღდგენისათვის და რა არა? რა განსხვავების დაძლევაა აცილებელი ერთობის აღდგენისათვის?

მრავალი განსხვავება, იქნება ეს ტრადიციები, რიტუალები, არქიტექტურა, მხატვრობა და ა.შ. არ არის ქრისტიანული ერთობისათვის დამაბრკოლებელი. ქრისტიანობა მრავალფეროვნებას არასოდეს უარყოფდა. პირიქით, ქრისტიანული ერთობა მრავალფეროვნებას გულისხმობს. ერთია სული (სულიწმიდა), ხოლო მრავალია მისი გამოვლინება (ნიჭი ანუ საჩუქარი). ეკლესიათა გაერთიანებისას, რაც მომხდარა წარსულში და შეიძლება მოხდეს მომავალშიც, მნიშვნელოვანია, რომ ორივე მხარე დარწმუნდეს, რომ მათში ერთი რწმენა და შესაბამისად, ერთი სულია (სულიწმიდა). და თუ ორივე მხარე ამაში დარწმუნდა, მაშინ ერთობა ბუნებრივად აღდგება; უფრო სწორად მოხდება არსებული ერთობის აღმოჩენა. ამასთან, ფორმათა და რიტუალთა უნიფიცირება, რაც რწმენას არ ეხება, საჭირო არ არის.¹

სამწუხაროდ, ხშირად ეს არ ესმოდათ მართლმადიდებლობის „დამცველებს“. დავისა და კამათის დროს მათ არგუმენტაცია ტრადიციათა იმგვარ განსხვავებაზე იყო კონცენტრირებული, რომელიც არ არის მნიშვნელოვანი ერთობისთვის. მაგალითად, როგორ პურზე უნდა მოხდეს წირვა, გაფუებულზე თუ გაუფუებელზე, ან როგორი წვერი უნდა ჰქონდეს მღვდელს, გაკრეჭილი თუ მოშვებული. ეს არის ტრადიციის, ფორმისა და რიტუალის საკითხები. ისინი პირველი საუკუნიდან მყლებული განსხვავებული იყო და ეს ერთბას ხელს არ უშლიდა. თვით 1054 წლის განხეთქილება აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ეკლესიებს შორის იმგვარი არგუმენტებით იყო დასაბუთებული, რომ ყველა მათგანი ბუნებრივად მოხსნილია (მაგ. შესაწირი პურის შესახებ). მეორეს მხრივ, ისინი ვერ ამჩნევდნენ იმ სიღრმისეულ განსხვავებებს, რომლების შემდგომ საუკუნეებში გამოიკვეთა, და რომლების დღემდე განყოფს ამ ორ კონფესიას.

როგორი იქნება ეკლესიათა ურთიერთობა გაერთიანების შემთხვევაში, თუკი ეს მოხდა? ზემოთ აღნიშნულ წერილში აღმოსავლეთის პატრიარქები წერენ: „თუკი დაგვეთანხმებით ჩვენ, შეიწყნარებთ მოძღვრებას, რომელსაც ამჯერად გამცნებთ, ყოველმხრივ ვიქნებით გაერთიანებულნი და აღარავის ხელეწიფება ჩვენი გაყოფა. რაც შეეხება დანარჩენ ჩვეულებებსა და საეკლესიო წეს-განგებებს, ჟამისწირვის აღსრულების სახეს, ღვთის წყალობით ერთიანობის მიღწევის შემდეგ ამას ადვილად და მარჯვედ მოევლება, ვინაიდან, როგორც საეკლესიოისტორიული წიგნები გვამცნობენ, ზოგიერთი ჩვეულება და წესგანგება სხვადასხვა ადგილას და სხვადასხვა ეკლესიაში ექვემდებარებოდა და დაექვემდებარება ცვალებადობის კანონს, ხოლო განუყოფელობა და ერთსულოვნება რწმენაში ჰგიეს უკუნისამდე.“

მივაქციოთ ყურადღება! აღმოსავლეთის პატრიარქები არ ამბობენ, რომ ისინი უკარნახებენ ინგლისის ეკლესიას, თუ როგორი წეს-განგება უნდა იყოს მათთან. ისინი სულაც არ მოითხოვენ ბიზანტიური წესის (ღვთისმსახურება, ხატწერა და მისთ.) დანერგვას ინგლისის ეკლესიაში, თუმცა ეს ფორმები უნივერსალური გახდა მთელი აღმოსავლეთის მართლმადიდებელი ეკლესიებისთვის. ქრისტიანული ტრადიციის ერთგულნი, ისინი ეძებენ სულიერ ერთობას, რაც საერთო რწმენაში გამოიხატება.

3. ყველაფერში სიყვარული

თუ ჩავუღრმავდებით ეკლესიის ტრადიციას, აღმოვაჩენთ, რომ ეკლესიის მიდგომა განდგომილებთან და მწვალებლებთან თავმდაბლობითა და სიყვარულით გამოირჩეოდა.

ეკლესიის უდიდესი მასწავლებელი, წმიდა გრიგოლ ღვთისმეტყველი ამბობდა: „ჩვენ ვეძიებთ არა გამარჯვებას, არამედ ძმათა დაბრუნებას, რომელთაგან განშორება გვტანჯავს ჩვენ“.

ეს არის უმთავრესი კრიტერიუმი იმისა, თუ რამდენად სწორია მართლმადიდებლობის დამცველის პოზიცია. ის უნდა წუხდეს იმის გამო, რომ ქრისტიანული ეკლესია გაიხლიჩა, რომ პირველი ათასწლეულის ერთობის შემდეგ, თითქმის ათასი წელი მართლმადიდებლობა მხოლოდ აღმოსავლეთშია. მაგრამ, თუ წუხილის ნაცვლად ცუდად შენიღბული სიხარული და თვითკმაყოფილება იგრძნობა საკუთარი აღმატებულობის გამო, ეს ზუსტი ნიშანია იმისა, რომ ამ ადამიანის მიმართება არ არის სწორი.

მწვალებელთა და განდგომილთა მიმართ IV-V საუკუნეებში მიღებული ტექსტების მექანიკურად გადმოტანა დღევანდელ პირობებში ასევე უმართებულოა. ამ ტრადიციას, ისევე როგორც ნებისმიერ საეკლესიო ტრადიციას, სწორი გაგება და გათავისება სჭირდება.

ისევ მაგალითს გავიხსენებ: მე ვიყავი წმინდა ნინოს გზით პირველი მსვლელობის მონაწილე 1989 წელს. ჩვენ შევდიოდით სხვადასხვა - სომხურ და ქართულ სოფლებში. აქ არაფერი იცოდნენ ქრისტიანობის შესახებ, სახარებაზე საერთოდ არ ჰქონდათ წარმოდგენა. ერთადერთი, რაც იცოდნენ, იყო ის, რომ ისინი ქრისტიანები არიან. რასაკვირველია, ვესაუბრებოდით ელემენტარულზე, რისი თქმაც შეიძლებოდა ერთ დღეში. მე ვფიქრობდი იმის შესახებ, რომ ხვალ-ზეგ გაიხსნება ეკლესიები. ერთი სოფელი იქნება მართლმადიდებლური და მეორე, როგორც თვითონ უწოდებენ, სომხური მართლმადიდებლური ანუ, როგორც ჩვენ ვამბობთ, გრიგორიანული. ისინი გახდებიან ერთმანეთისათვის მიუღებელი კონფესიების წევრები. შეიძლება ითქვას, რომ ერთმანეთისათვის იქნებიან მწვალებლები, როგორც ეს იყო ისტორიის განმავლობაში. განსხვავება ამ ორ ტრადიციას შორის იმდენად რთულია, რომ ჩვენი მღვდლების უმეტესობაც კი სწორად ვერ აგიხსნით მას. ეს საკმაოდ რთული თეოლოგიაა, რომლის ღრმად ცოდნაა საჭირო, რათა ჩავწვდეთ, გავიგოთ არსი V-VII საუკუნეებში განვითარებულ დავისა და კამათისა, რამაც მიგვიყვანა ამ განსხვავებამდე. ამით იმის თქმა მინდა, რომ ამ კონფესიებში ძალიან ბევრი რამ განსაზღვრულია არა იმით, რომ ადამიანმა გულით, გონებით მიიღოს სწორედ ეს სარწმუნოება, ეს კონფესია, ეს აღმსარებლობა, არამედ განპირობებულია ტრადიციით, იმით, თუ რა ეთნოსს ეკუთვნის, რა გარემოში დაიბადა, აღიზარდა და მოხვდა.

სხვა მაგალითია აღმოსავლეთის ეკლესია, რომელსაც მართლმადიდებლები ასირიულ ნესტორიანულ ეკლესიას უწოდებდნენ (თუმცა ამ ეკლესიას ცოტა აქვს საერთო კონსტანტინოპოლის პატრიარქთან, მწვალებელ ნესტორთან). როდესაც დადგა საკითხი მართლმადიდებელ ეკლესიასთან მათი შესაძლო გაერთიანების შესახებ, გამოირკვა, რომ ამ ეკლესიას, მძიმე ისტორიული პირობების შედეგად, არც ერთი თეოლოგი არ ჰყავდა! ანუ, არიან ქრისტიანები, რომელთაც სწამთ იესო ქრისტე და სახარება, მაგრამ არ არის ადამიანი, რომელსაც შეუძლია ამ ეკლესიის რწმენის გადმოცემა, რომ გაირკვეს, რაში მდგომარეობს განსხვავება და, თუ ის არსებობს, როგორ შეიძლება მისი გადალახვა. ასეთ პირობებში სრულიად გაუგებარია, რაში გამოიხატება მათი მწვალებლობა და რატომ არ შეიძლება მათი მიღება მართლმადიდებელი ეკლესიის წიაღში. რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესია მიიღებდა ასირიული ეკლესიას მართლმადიდებლობის წიაღში, რომ არა 1917 წლის კატასტროფა.

ერთ-ერთ ინტერვიუში კონსტანტინოპოლისა და მსოფლიო პატრიარქი ბართლომე I ამბობდა: „მათი (გარკვეული კონფესიების) მიმდევრები დამაარსებლების იმდენად შორეული შთამომავლები არიან, რომ დიდი უსამართლობა იქნება, მათ მიმართ ვინმემ სიმკაცრე გამოიჩინოს.“ (გაზეთი კავკასიონი, №39, 1999). ამ უბრალო სიტყვებში მეტი სიმართლე და სიყვარულია, ვიდრე ეკუმენური მოძრაობის წინააღმდეგ დაწერილ მრავალ წიგნში.

* * *

თუ მართლმადიდებლებს მართლაც სწამთ, რომ მათმა ეკლესიამ მთელი სისრულით და შეუბღალავად შეინახა პირველი ეკლესიის ჭეშმარიტი რწმენა, მაშინ მათი ვალია, გაუზიარონ ეს სიმდიდრე სხვას და არ დაფლან მიწაში სახარებისეულ ბოროტი მონის მსგავსად. ამგვარი გაზიარება კი მხოლოდ დიალოგისა და კეთილგანწყობის პირობებშია შესაძლებელი და სრულიად შეუძლებელია აგრესიული თავდაცვითი (ან თავდასხმითი) პოლიტიკის პირობებში.

კონფესიათა შორის ურთიერთობის საბოლოო მიზანი ერთობის აღდგენა უნდა იყო. განხორციელდება ეს თუ არა, უკვე მეორე საკითხია და ის მხოლოდ ჩვენზე არ არის დამოკიდებული. საუბრის თემა არ შეიძლება იყოს კომპრომისები სარწმუნოების საკითხებზე. დიალოგის უმთავრესი თემა უნდა იყოს ერთმანეთის გაგება და იმ განსხვავებების გააზრება, რომელნიც, ჩვენი აზრით, არსებობს.

ასეთი დიალოგი და განსხვავებების გადალახვის მცდელობა არ არის ახალი. მთელი ეკლესიის ისტორია, სამწუხაროდ, არის განხეთქილებების ისტორია და, საბედნიეროდ, ისტორია ამ განხეთქილებების დაძლევისა. ნებისმიერ საუკუნეში შეხვდებით არა მარტო განხეთქილებებს, არამედ მათი დაძლევის გზებსა და საშუალებებსაც. ავიღოთ აღმოსავლეთისა და დასავლეთის ისტორია. ძალიან ხშირად, ათეულობით წლების განმავლობაში ისინი განხეთქილებაში იყვნენ ერთმანეთთან, არ ჰქონდათ კავშირი, მაგრამ შემდეგ მომხდარა ერთობის აღდგენა. გაერთიანებისას არც ერთი მხარე არ მისულა მეორესთან პატიების სათხოვნელად, როგორც უძღები შვილი. ორივემ გადაწყვიტა, რომ მათ შორის არ ყოფილა განსხვავებები, ან ისინი მოიხსნა და თავდაპირველი ერთობა ბუნებრივად აღდგა.

ამიტომ, ერთი მხრივ, გაუმართლებელია მეტისმეტად ოპტიმისტური, ძალიან გაადვილებული, სწრაფად ერთობის მიღწევის იდეა. ის დაფუძნებულია თანამედროვე საერო კულტურიდან შეტანილი პოლიტიკური კორექტულობისა და ტოლერანტობის იდეაზე და რეალურად შეუძლებელია. მეორე მხრივ კი, გაუმართლებელია სრული გაუცხოება სხვა კონფესიების მიმართ, თავდაცვასა და მათ კრიტიკაზე აგებული რიტორიკა. ჩემი აზრით, არც ერთი და არც მეორე არ ეთანხმება ეკლესიის წმიდა გადმოცემას.

____________________

1 იმისათვის, რომ ნათელი გახდეს, თუ როგორი მიდგომა და სულისკეთებაა მართლმადიდებელ და რომის კათოლიკე ეკლესიებს შორის არსებული საღვთისმეტყველო დიალოგის ფარგლებში, მოვიყვანთ კომენტარს შერეული საღვთისმეტყველო კომისიის მუშაობის შესახებ. (ერნსტ სუტნერის მიხედვით, კრებულიდან Православие и Католичество: от конфронтации к диалогу, 1998. იხ. დიალოგი №1, 2004, თბილისი):

... ზოგიერთ წრეებში შიშობენ, რომ საღვთისმეტყველო დიალოგის მიზანია დიალოგის მონაწილე ეკლესიათა კომპრომისი მათ მოძღვრებებში არსებულ წინააღმდეგობათა სფეროში. მაგრამ მათი შიში უსაფუძვლოა. კომპრომისებზე საუბრობენ დიპლომატები სახელმწიფოთა შორის მოლაპარაკებათა დროს;

ეკლესიათა შორის დიალოგის კომისიას სულ სხვაგვარი ამოცანა აკისრია. იგი ვერ გააერთიანებს ეკლესიებს, ისე, როგორც დიპლომატები ამყარებენ მშვიდობას: ეკლესიათა ერთობა არ არის ადამიანთა მოქმედების შედეგი... ამგვარად, ეკლესიათა ერთობა ღმერთისგან უნდა მოდიოდეს. იგი მხოლოდ აღმოჩენილ შეიძლება იქნეს დიალოგის კომისიის მიერ და არა დამყარებული მოლაპარაკების შედეგად.

კომისიამ უნდა შეამოწმოს, მოგვანიჭა თუ არა ღმერთმა ყველა აუცილებელი წინაპირობა საეკლესიო ერთობისათვის, - წინაპირობები, რომლებიც შესაძლოა ეკლესიებმა ვერ შენიშნეს მათ შორის არსებულ მრავალ უთანხმოებათა გამო. შესაძლოა ამგვარი წინაპირობები არ არის.

თუ კეთილსინდისიერი საღვთისმეტყველო მუშაობის შედეგად კომისია იმ დასკვნამდე მივა, რომ ღვთის მიერ ერთობა მოცემულია და ჩვენ მხოლოდ ისტორიული გართულებანი გვყოფს, მაშინ იგი ეკლესიებს სქიზმის შეწყვეტას შესთავაზებს;...

ხოლო, თუ კომისია სერიოზულ კვლევათა შედეგად მივა საწინააღმდეგო დასკვნამდე, მას სხვა არაფერი დარჩება, თუ არა სამუშაოს შეწყვეტა.