შესხმა

იმერეთის და გურიის კეთილშობილისა წოდებისადმი, თქმული წინეთ დაფიცებისა მისისა აღმოსარჩევად გუბერნიის და უეზდის წინამძღვრებთა. ჩყია-სა წელსა, იანვარს.

საქმე რომელმან შეგვკრიბნა თქვენ, კეთილ-შობილნო თავადო და აზნაურნო იმერეთსა და გურიისანო, და რომლისა კეთილთა სვინიდისთა აღსასრულებლადთქვენ უნდა სთქვათ ფიცი წმიდასა ამას ეკკლესიასა შინა, საქმე იგი არს, ფრიად მძიმე და ღირსი ყოვლისა ყურადღებისა, არათუ მხოლოდ თქვენთვის, არამედ მთელისა საზოგადოებისათვის, ვინაითგან კეთილ-მდებარეობა და ბედნიერება თქვენისა წოდებისა განავრცელებს ბედნიერებასა ყოველთა შორის სხვათა წოდებათა. დღეს თქვენ უნდა აღმოირჩიოთ თქვენ შორის პირნი გონიერნი და პატიოსანნი, რომელნი შემძლებელ იყვნენ აღსრულებად დიდისა მათისა მოვალეობისა. ნუ დაივიწყებთ კეთილ-შობილნო, რომელ სჯული რუსეთისა მისცემს თქვენგან რჩეულთა დიდსა სამართალსა და მოითხოვს მთგან ვრცელსა მოქმედებასა. იგინი უნდა შუამდგომელ იყვნენ შორის თქვენსა და მთავრობისა, იგინი უნდა გამოიკითხავენ მმართველობისაგან ყოველსა რაცა განამტკიცებს კეთილ-მდგომარეობასა თქვენსა; იგინი უნდა დაესწრებოდნენ ყოველსა განკარგულებასა მთავრობისასა შესახებ თქვენის წოდებისა, მათ უნდა ჰქონდეთ ყურადღება, რათა არცა ერთი თქვენგანი არ შეარცხვენდეს თვისსა წოდებასა, არ ითმენდეს უსარგებლობასა, არ იყოს შეწუხებულ და არც აწუხებდეს სხვათა; ბოლოს ვიტყვი, მხოლოდ ერთსა, და ერთი ესე საკმაოდ გამოაჩენს თუ ვითარ მძიმე არს მოვალეობა მათი: მათ ძალუძს რათა თქვენ შორის არ იყოს უსარგებლობა და მართლმსაჯულება ეღირსებოდეს თვითოეულს თქვენგანსა.

ამით ყოველთაგან ცხად არს, თუ ვითარითა სიფრთხილითა უნდა შეუდგეთ თქვნ აწინდელსა რჩევასა და აღმორჩევასა და მით გაამრათლოთ წოდება თქვენი. აქა თვითოეულმან თქვენმან უნდა დაივიწყოს ყოველი მოყვრობა და მტრობა და მისცეს ხმა თვისი პირ მოუთვნელად მხოლოდ მათ, რომელთათვის გული ეტყვის მას, ვითარცა კაცთა გონიერთა და კეთილთა. უკეთუ აღმორჩევა წინამძღვართა თქვენთა არ ყოფილიყოს მინდობილი თქვენდამი, და თვით მმართველობა აყენებდეს მათ, მაშინ ძალ გედვათ დრტვინვად და ყვედრებად, გარნა ოდეს მოწყალემან ხელმწიფემან თქვენმან თქვენვე მოგანდო ზრუნვა თქვენისა კეთილმდგომარეობისათვის, პასუხი აღარ გექმნებათ ამიერიდგან, უკეთუ თქვეგანვე რჩეულნი არ იქნებიან ღირსნი და პატიოსანნი. ჯერ არს რათა რჩეულნი თქვენნი იყვნენ გამოცდილნი და ღრმად მჭვრეტელნი, რათა ცხადად ხედვიდნენ ყოველთა თქვენთა ნაკლულევანებათა, საჭიროებათა, და არათუ ხედვიდნენ, არამედ იცოდნენ და შეეძლოთ პოვნა საშვალებისა მოსპობად მათდა; ხოლო უმეტეს ყოვლისა ჰქონდეთ კეთილ-მსაჯულება.

გარნა პატივცემულნო თავადნო და აზნაურნო, აწინდელი თქვენი აქ შეკრებულება მარტო მით არ უნდა დაბოლოვდეს, რომ აღმოარჩიოთ წინამძღვარნი: არიან სხვანი უდიდესნი და უსაჭიროესნი საგანნი, რომელთათვის ჯერ არს ჰყოთ რჩევა და ზრუნვა. ვსარგებლობ მეცა აწინდელითა შეკრებულებითა თქვენითა, რათა გამოგიცხადო გულის ზრახვანი გულისა ჩემისანი. დარწმუნებულ იყავით კეთილშობილნო, რომელ მხოლოდ სიყვარული მამულისა ჩემისა მათქმევინებს მე. არ ვეძებ მე სარგებლობასა ჩემსა, არამედ წარმატებასა თქვენსა. მიიღეთ ჰაზრი ჩემნი სიყვარულითა და აღასრულეთ რჩევანი ჩემნი უეკთუ გეჩვენნენ თქვენ სასარგებლოდ და ჭეშმარიტად.

უწინარეს ყოვლისა ვიტყვი: ჩვენ ყოველნი მიჩვეულ ვართ ფიქრობად, ვითამც ყოველი ჩვენი წარმატება და ბედნიერება დამოკიდებულ იყოს მმართველობასაზედა: სრულიად უსაფუძვლო არს ჰაზრი ესე ძმანო ჩემნო! მმართველობასა, რაც გინდა მამობრივი და კეთილ-მოსურნე იყოს იგი, ვერ შეუძლია ჩვენი გაბედნიერება, თუმცა მრავალიც ეცადოს, უკეთუ ჩვენვე არ ვეცდებით ჩვენთვის. საბრალო არს საზოგადოება იგი, რომელი ყოველსა ელის მთავრობისაგან და არა თავისა თავისაგან. ისტორია ცხადად გვასწავლის ჩვენ რომელ ესე ყოველი განათლება, კეთილ-მდგომარეობა, ბედნიერება, კეთილწყობილება ევროპიის სახელმწიფოთა შინა წარმოდგა თვით საზოგადოებისა მეცადინეობითა და ხშრად გარეშე მთავრობის შემწეობისა. თუ მე ჩემს თავს არ შევეწევი და არ ვეძიებ ჩემსა წარმატებასა სხვა როგორ შემეწევა მე; ეგრეთვე საზოგადოებას ვინ გააბედნიერებს, უკეთუ თვითან არ ცდილობს. ამისთვის თქვენცა კეთილშობილნო, არ უნდა მოშალოთ აწინდელი თქვენი შეკრებულება უნაყოფოდ, არამედ იფიქროთ მისთის, თუ რაი შეეწევა წარმატებასა თქვენსა.

აწინდელი დროება კეთილ-შობილნო სრულიად სხვა არის და მოითხოვს სხვათა განკარგულებათა და ზრუნვათა, ვიდრე წარსული დროება. თქვენ ყოველთა გესმისთ და იცით რა დიდი ცვლილება წარმოებს რუსეთში, უმეტესად კეთილსა წოდებასა შინა. ქვეყანა წინ მიდის ძმანო და ჩვენ დავრჩებით მედგარნი? რითა ვართ ჩვენ სხვათა უცუდესნი? რა მოგვაკლო ჩვენ ღმერთმან? ცოდვა იქნება და სირცხვილი ჩვენთვის, უკეთუ ჩვენ დავრჩებით უზრუნველ ამ ჟამად! კვალად ვიტყვი, დიდ-დიდნი განკარგულებანი და ახალნი წესდებანი გვესმის ჩვენ ყოვლის მხრიდამ და ჩვენ დავრჩებითაა უზრუნველ? ნუ იქნებინ! მადლითა ღვთისათა ქვეყანა ესე ჩვენი შეიქმნა ასო დიდისა და ვრცელისა რუსეთის სახელმწიფოისა ამისთვის, ვითარცა გვამსა შინა კაცისასა, ერთი ასო ვერ შეძლებს იქონიოს კერძობითი განსხვავებული ცხოვრება, ეგრეთვე ქვეყანასა ჩვენსა ვერ შეუძიან იცხოვროს კერძობით, და არ მოახდინოს ცვლილებანი, რომელნი წარმოებენ რუსეთში. უმჯობეს არს რათა ჩვენვე, ადრიდგან, ვიწყოთ ფიქრობა და ზრუნვა ორთა მათ უდიდესთა საგანთა ზედა, რომელსა შინა აწ გართულ არიან რუსეთისა კეთილშბილნი წოდებანი და რომელთა კეთილად დაბოლოებასა ელიან და ცდილობენ იგინი დაუცხრომელად,' ესე იგი განათლებისათვის ყოველთა წოდებათა და მებატონეთა და ყმებთა შორის უმჯობესისა დაწყობილებისათვის.

ვიწყოთ, ძმანო ჩვენცა ამ ორს საგანზედა ფიქრობდა. კვალად ვიტყვი, არ შეგვიძლია ჩვენცა გვიან იქნება თუ ადრე, არ მოვახდინოთ ცვლილება დაწყებული რუსეთში, გარნა უმეტესად დაუფასებელი პატივი იქნება ჩვენთვის და ჩვენის წოდებისათვის უკეთუ ჩვენვე კეთილითა ნებითა ვიწყებთ ფიქრობად ამაზედ. ვიტყვი ჩვენთვის და ჩვენის წოდებისათვის, ვინაიდგან ამ შემთხვევაში მეც ვეკუთვნი თქვენს წოდებასა, და მმართებს ვეზიარო აქა თქვენსა ზრუნვასა. ამით უმეტესად იცანით კეთილ-შობილნო, რომელ პირმოუთნელად ვიტყვი, რასაც გული მეტყვის, იმას ვიტყვი.

გაბრიელ, ეპისკოპოზი იმერეთისა.

სიტყვა, თქმული იმერეთის ეპისკოპოზის დასაფლავების დროს

„ამაო ამაოთა და ყოველივე ამაო არს“. ყოველთა ამის სოფლისათა, ესე იგი ღირსებასა, პატივსა და ყოველსავე დიდებასა კაცისასა, აღრევს და შეაერთებს საშინელი იგი სიკვდილი მტვერთა თანა მიწისათა. ბრწყინვალენი ხარისხნი, რომელნიცა განაკვირვებენ მსოფლიოსა, დაიფარვიან და განქარდებიან წყუდიადსაშინა საფლავისასა, ვითარცა წუთიერი ჩვენება. სატრფოთა საგრძნობელთა ჩვენთვის კმაყოფილებათა და შექცევათა, ერთი ოდენ წარმოდგენა საუკუნოისა, შესცვლის მწუხარებად და სინანულად. განცხრომისათვის და მეგობრობისა უკანასკნელ მიწყავთ ჩვენ მწარეთა ცრემლთა, და ესრეთ, რაოდენსაცა რასა მიიღებს კაცი სოფლისაგან უკვე თანა აძს მიქცევად სოფლისა კიბესა ზედა საუკუნოისასა. სახილველი ესე სამწუხარო ცხადად და ჭეშმარიტად დაგვიმტკიცებს ჩვენ, ამაოებასა კაცობრივობისასა. მწყემსთ-მთავარი ესე ჩვენი შემკული სათნოებითა, და განშვენებული ქვეყნიურითაცა დიდებითა, აწ სამშვინველსაცა მოკლებული შევალს ბნელსა ამას საფლავსა, ხოლო წმინდასა და საღმრთოსა თხემსა მისსა ზედა არს ბეჭედი საშინელისა ხრწნილებისა. გუშინ ტკბილად ზრახვიდა მეგობართა და მოყვარეთა თვისთა თანა, და დღეს მიეცემის საფლავსა გრილსა გულსა ნოტიოსა მიწისასა. ოი შენ ღმერთო, ამისათვის ოდენ მოუწოდს კაცსა, სოფელსა ამას შინა, ყოვლისა შემძლებელი იგი სახიერება შენი, რათამცა იშვას და მოკვდეს? რა არს კაცი შემდგომად ამისა, წინაშე ჭინჭველისა, რომელიცა ფერხთა ქვეშე მსწრაფლ მსრბოლისა მოგზაურისათა განიხილვის! ოი ხატო ღმრთისა სათნოებაო! ამისთვის შეგწირვენაა მოყვარენი შენნი გულსა და სულსა თვისსა, რათამცა შერაიძიონ ქებანი და შეიმოსონ დიდება, დაუტევონ იგინი სიღრმესა შინა საფლავისასა? ესრეთ, ნუ უკვე ჰაზრი აღმავალი საზღვართა ძალით სოფლისათა, საყდრისა მიმართ საუკუნოისა მჭვრეტელი სრულებათა მისთა, და შემამზადებელი ქვეყანასა ზედა სამსახურებლად მისდა, სულიერისა საკურთხეველისა; ჰაზრი, - რომელი წამისყოფასა შინა ერთსა, მოვლის ცასა და ქვეყანასა, საუკუნოთა, ყოფილთა და მომავალთა თვით საუკუნესა შინაცა ვერა მპოვნელი მსწრაფლ მოტყინარებისა თვისისათვის საზღვართა, შეერთდეს მტვერთა თანა? ნუ უკვე ხატება იგი ღვთისა, სული ჩვენი დაშტეს, მსგავსად ლამპრისა, და გული მკობილი სახიერებითა, სიმშვიდითა და კეთილთა წადილთა მსხვერპლ იქმნეს ხრწნილებასა? ხოლო სასოებანი ზეციურნი და საღმრთონი იგი სურვილნი განქარდნენ ვითარცა აჩრდილი რაიმე? და ამისათის აღიყვანესაა კაცსა სიბრძნე ღვთისა ხარისხსა ზედა დიდებისასა, რათამცა მით უძლიერეს შთააგდოს იგი, უფრსკულსა შინა ამაოებისასა! სადა უკვე არიან აღთქმანი იგი სახარებისანი, „რომელსაცა ჰრწმენეს ჩემი არა სადამე წარსწყმდეს“. სადა არს სიხარული იგი, რომელსაცა სათნოება გულსა კაცისასა მიანიჭებს ჟამთა უბედურებათა და ურვათა მრავალთასა? რასაცა უკვე ჰგრძნობდა პორფირ მოსილი წინასწარმეტყველი იგი ისრაელისა, ოდეს განმჭვრეტი ამაოებისა წყმენდულთა კმაყოფილებათასა იტყოდა: სიმართლითა ვეჩვენო, პირსა შენს ღმერთო, განვსძღე გამონებასა შენისასა“. ნუ ესრეთ კეთილ-მსახურნო მსმენელნო! არამედ ბოროტთა ბოროტი, და სათნოთა ღვთისათა მიეგოს კეთილი, ჭეშმარიტება ესე არს საუკუნო და მართალი გარნა სადღაა უკვე არს მოქმედება მისი, მაშინ რაჟამს ცხოვრება ესე არს ბრძოლა, სადაცა წინა აღმდეგი მხარე შეიმოსს ძლევასა! არს ღმერთი მართალი და ჭეშმარიტი და მსჯავრი მისი არა არს, ვითარცა მსჯავრი კაცისა, „მე მივაგებ კაცად კაცადსა საქმეთა მისთაებრ“, იტყვის იგი, მისაგებელი სათნოთა მისთა კეთილთა შინა მისთა არს, რომელიცა ესრეთვე უხრწნელი არს, ვითარცა უკვდავი სული ჩვენი. და ესრეთ მწყემს-მთავარი ესე ჩვენი აღვსილი ზეციურთა სათნოებათა, აწ მშვიდობით განისვენებს სასიკვდინესა ცხედარსა ზედა, განვალს მშვიდობით და წარსდგების მუნ, სადაცა მიხედვაცა არა ყოველთა ძალმსმენელნო, რათამცა თვითოეული ჩვენგანი ყოველთვის საშინელსა სახესა სიკვდილისასა განეროს და ბნელი იგი საფლავი არა ეჩვენებეოდეს, ესრეთ საშინლად, ვიხილოთ კურთხევითა მაღალ ყოვლად უსამღვდელოესისა მწყემსმთავრისათა თუ ვითარნი უკვე ღონის-ძიებანი სამხარ არიან აქვნდეს ქრისტიანეთა პირის-პირ საშინელებათა მათ სიკვდილისათა.

პირველად რათამცა აღესრულოს კაცი მშვიდობით, სამხარ არს მისთვის აქვნდეს სიმართლე და უბიწოება, რამეთუ ჟამსაცა ცხოვრებისასა ფრიად მძიმე არს. ოდეს სვინიდისი ცხადად წარმოგვიდგენს, სხვათა ჩვენ მიერ ქმნულსა ბოროტსა, გარნა ესე ჟამსა სიკვდილისასა ას გზის უმძიმეს არს, რაჟამს სვინიდისი იქმნების უწმიდეს და უცცხოველეს, მაშინ ბნელდების მხედველობა და ეძიებს განსასვენებელსა. ჰსაჯეთ და იხილეთ, ვითარი უკვე იქნების განსასვენებელი ესე, რაჟამს ერთბამად წარმოუდგებიან კაცსა ნაყოფნი ფიცხელობისა და სიბოროტისა მისისანი! და არა ესე არსაა იგი საშინელნი ოცნებანი, რომელთა მიერცა ხშირად იტანჯვიან კაცნი ჟამსა სიკვდლისასა? ჩენ ამას ვგონებთ და ვუბნობთ ვნებულებად სხეულისა. გარნა სხეული არა სრულებით ბრალეულ არს; რამეთუ სხვამცა რაიმე გვესმა ჩვენ ღვთისა მიმართ განსვენებულისა ამა მეუფისაგან. უკეთუმცა არა იყოს შეპყრობილ ენა მისი საკვირველთაგან სიკვდილისათა, და უკეთუ აქვნდა ხელმწიფება უბნობად, მაშინ გამოგვიცხადებდაცა განსაცვირვებელსა ჭეშმარიტებასა. სხეულით ივნებოდიან მართალნიცა. გარნა სული მათი გავიდოდა და ისწრაფდა უფლისა მიმართ მშიდობით, მით, რამეთუ ჰსცხოვრებდენ იგინი უფლისა თანა მშვიდობასა შინა. სვინიდისი მათი იყო რა მარადის ამშიდობით ამშვიდებდა და განუსვენებდა სხეულსაცა მათსა. ხოლო სული თავისუფალი სიმძიმეთაგან ცოდვათასა ამაღლდებოდა ქვეყანით და აღფრინდებოდა ცად მიმართ; რამეთუ ვითარცა იქნების ცხოვრება კაცისა, ეგრეთვე სიკვდილიცა მისი. მეორე ღონის-ძიება წინააღმდეგ საშინელებათა სიკვდილისათა, არს სიყვარული ღვთისა. რამეთ ვითარცა ძე, რომელსა ფრიად უყვარს მამა თვისი და განშორებულ არს მისგან მრავალსა ჟამსა, განემზადების იტვირთოს ყოველივე სიძნელე მირათუ იქცეს სახლის შინა მამისა თვისისასა; იგი არა მიხედავს არცა მძვინვარებასა ღელვათა ზღვისათა, არცა სიმაღლესა მთათასა და არცა სხვათა და სახვათა საშიშროებათა; ეგრეთვე ვისაცა უყვარს ღმერთი, სიხარულით ისწრაფოს საფლავად, არა მიხედავს არცა იწროებასა და არცა სიბნელესა მისსა, ვინადგან უწყის, რომელ ესე არს მხოლო და ჭეშმარიტი გზა, რომლითაცა მიიქცევის სახლად მამისა თვისისა. კაცისა მისთვის, რომელი არა შეიყვარებს მამასა ზეციურსა და არცა მზგავსად ყრმისა შემსჭვალავს გულსა თვისსა მემამულობისა მიმართ ზეციურისა, განხილვა სოფლისა ამისგან სხვასა უცხოსა სოფელსა შინა, იქნების საშინელ და შესაძრწუნებელ; ვინაიდგან ვითარ უკვე გამოსცხადდეს იგი წინაშე ღვთისა, რომელსაცა ყოველსავე ცხოვრებასა შინა თვისსა ანუ დავიწყებიეს და ანუ განურისხებიეს იგი. კაცი ესრეთი მსგავს არს მონისა მის, რომელიცა ივლტოდის რა უფლისაგან თვისისა, იქმნეს შეპყრობილ და მოიქცეს იძულებით უფლისავე მიმართ თვისისა. ვიტყვი: კაცსა ამას არცაღა თვალთა შედგმად ძალუძს მას ზედა, თვინიერ შიშისა და ძრწოლისა.

მესამე საშუალობა წინააღმდეგ საშინელისა მის სიკვდილისა, არს აღვსება სულისა წმიდისა. ნეტარება ესე, მსმენელო თვინიერ ჭირვისა ექნებოდის თვითოეულსა ჩვენგანსა, დაღაცათუ ჩვენ თვით თავით თვისით არა მოვაკლდებოდეთ მას, მით რამეთუ მადლი სულისა წმინდისა მოეფინების თვითოეულსა ჩვენგანსა ზედა თვით დასაწყისსავე შინა ჩვენისა ახლისა სულიერისა ცხოვრებისასა, ესე იგი ჟამსა საიდუმლოსა ნათლის-ღებისასა, და ეგრეთვე ჟამსა მირონის-ცხებისასა, ჩვენ ხილვად აღვიბეჭდებით ბეჭდითა სულისა წმინდისათა. ერთ სახედვე ყოველთა ქრისტიანეთა შორის ჰგიეს სული წმინდა და ამისათვის ჩვენ გვქონანცა მრავალნი ღონის-ძიებანი და საშუალობანი წინააღმდეგ საშინელებათა სიკვდილისათა, გარნა კვლადცა ვსძრწით და გვეშინის სიკვდილისა კეთილითა ჰაზრთა, და საქმეთასა ცეცხლი სულისა წმინდისა მყის დაშტების ჩვენ შორის მოძრაობისაგან ვნებულებათასა, და ბეჭედი ცხოვრებისა ბნელდების და წარიხოცების სულსა შინა ჩვენსა ღელვარებათა მიერ ზღვისა მის მეწამულისათა, მით რამეთუ ჩვენ აღვივსენით სულითა ამის სოფლისათა, რომელიცა განგრძობასა შინა ცხოვრებისა ჩვენისასა, ხშირად იქცევის თვით გრიგლად და ჩვენცა გვარყვეს ვითარცა მტვერსა; ხოლო ჟამსა სიკვდილისასა უმეტეს განძვინდების და აღშფოთდების და აღშფოთდების ლპოლვილთა სახსართა სხეულისა ჩვენისათა, და ვაი მისდა არს ვინაცა უკვე ვიდრე მოწევნადმდე სიკვდილისა ერჩდეს განმხრწნელსა და ხრწნადსა სულსა მას: რამეთუ კაცისა მის აღმოფშვინვა იყოს ჯოჯოხეთებრი, განგრილდეს რა სული სასიკვდინესა ცხედარსა ზედა მდებარისა, განკრთეს გული მისი და აღიაროს სავანე ცხოვრებისა მისისა. დასასრულ თვით სარწმუნო ღონის-ძიება, რომლითაცა კაცმან განეროს შიშისაგან სიკვდილისა, არს ცხოველი სარწმუნოება ღვთის მიმართ. და ესრეთ ქრისტიანენო, თვინიერ სარწმუნოებასა საძნელო არს ცხოვრება სოფლისა ამასა შინაცა, გარნა ასგზის უძნელეს არს ჟამსა სიკვდილისასა, რამეთუ ცხოვრებასა ამას შინა მრავალნი რაიმე, ვითარცა ჩვენ გვეჩვენების, გვმსახურებენ ნაცვლად სარწმუნოებისა და მიჰფარავენცა მას, გარნა ჟამსა სიკვდილისასა არა რასა ძალუძს მსახუროს კაცსა ნაცვლად მისსა, რამეთუ ჟამსა ამას ნუ უკვე კაცი მოსავ ექმნეს თავსა თვისსა, გინა მამაცობასა თვისსა? მუნ ჩვენ განვქარდებით სოფლისათვის და სოფელი ჩვენთვის; მუნ წარმოდგენა სოფლისა არს საშინელი განკითხვა და მსჯავრი თვითოეულისათვის, და ამისათვის სახმარ არს შეწევნა ზეციური, ყოვლისა შემძლებელი, და სახმარ არს მუნ არაოდენ შუამდგომელი, არცა ანგელოზი, არამედ თვით უფალი. ვინაითგან სახელსა ოდენ მისსა ერჩიან ცანი და ქვეყანა, და სძრწიან წინაშე მისსა ჯოჯოხეთი და ყოველნივე სულნი ჯოჯოხეთისანი. და ამისათვის ცხოვლითა სარწმუნოებითა უფლისათა განვლით საშინელსა უფსკრულსა ხრწნილებისასა და თვინიერ ბრკოლისა მივეწიფებოდით თავისუფლებასა შვილთა თანა ღვთისათა. მოუცილებლობითსა საჭიროებასა ღვთისა მიმართ სარწმუნოებისასა, ჟამსა სიკვდილისასა, მშენიერად განგვიცხადებს „წმიდა ეკკლესია ჩვენი, მიუპყრობს რა ჯვარსა ხელთა შინა განსვენებულისათა. - გარნა ქრისტიანენო! რათამცა ჯვარსა მას აქვნდეს ძალი მოქმედებად ჩვენდა შეწევნისა, ჟამსა სიკვდილისა ჩვენისასა, ჯერ არს რათამცა მოქმედებდეს იგი ჩვენ შორის, ჟამსაცა ჩვენისა ცხოვრებისასა და აღმოფხვრიდეს ცოდვათა ჩვენთა. ჯვარი პყრობილი ხელთა შინა შესვენებულისათა დაშთების საფლავს. შინა, და მიეცემის მისთანა ხრწნილებას. ხოლო სულისათანა აღვალს ჯვარი იგი, რომელიცა ცხოვრებასა ამას შინა შეუთხზავს მას თავისა თვისისათვის; ჯვარი ესე არა განიხრწნების მიწას შინა, არამედ მისთანა სული წარსდგების რა ჟამსა მსოფლიოსა განკითხვისასა, ექნების მას იგი შემამკობელად უკუნისამდე. აჰა ქრისტეს მოყვარენო მსმენელნო! იგი საზრდელნი სულისანი, რომელნიცა შემდგომ საფლავისა, კაცისა ზეცად მიყვანებად თანამდებ არიან; და ვიანიდგან დღეს ანუ ხვალე ჩვენთვისცა მოიწევის განწესებული ჟამი იგი, და ჩვენცა მსგავსად ღვთივ შესვენებულისა ამის დავიდებით ბნელსა საფლავსა და გრილსა; ამისათვის ჩვენცა თანა გვაძს ვხცოვრებდეთ ესრეთ, ვითარცა ითხოვს დიდი და ნეტარი წინათ დანიშნულობა ჩვენი. და მივაქცევდეთ მხედველობასა ჩვენსა უხშირეს ცად მიმართ, სადაცა არს მემულეობა და სავანე ჩვენი დრო არს ასპარეზი სრბოლისა ჩვენისა მხარესა შინა საუკუნოსა, ხოლო კეთილნი ამის სოფლისანი არა არიან ნეტარებანი, არამედ სასიამოვნონი ბორცვნი გზასა ზედა ცხოვრებისასა, რომელთა ზედაცა განვისვენებთ ჩვენ, ვითარცა მოგზაური ამის სოფლისა. მაშვრალი და ტვირთ მძიმე და მით უმეტეს მხნედ და გულს მოდგინედ ვრბით ადგილსა ჩვენსა მამეულობისასა. დასასრულ რასა უკვე ვიტყოდე შენდამო მწყემსთ-მთავარო ჩვენო, რომელი განხვალ ჩვენგან! შევთხზავთ შენდა გვირგვინსა ქებისასა, გარნა თავსა, რომელსა განლევს საჭურველი სიკვდილისა, არა ძალუძს ტვირთვა მისი. განვაცხადებთ ყოველთავე ქველის საქმეთა შესაბამთა მწყემს-მთავარისათა, გარნა ამას ვეღარა ისმენენ ყურნი შენნი მდებარენი მიწასა შინა, რომელთაცა შეძვრა ვერცაღა ქუხილსა ძალუძს. აღვმართავთ პატივად შენდა რვალსა, გინა მარმარილოსა, გარნა სიმძიმესა შინა ამისსა, მოუძლურდებიან ძვალნი მრავალთანი, რომელნიცა ბუნებამან მშვიდითა მიმყოვრებითა მიიზიდნა ძილად და განსვენებად. და რაიღა უკვე ვსთქვთ შენდა განსვენებულო მეუფეო! აჰა ესერა შენ აღასრულე მშვიდობით მოგზაურობა შენი და გულარძნილება და სიხენეშე სოფლისა ამის, ამიერითგან არღარა შესძრავენ სულსა შენსა, რამეთუ შენ განვლე ადგილი გონებისა, და დაემკვიდრე ზეციურსა ქალაქსა შინა და ესრეთ განისვენე მწყემს მთავარო ჩვენო ვიდრემდის არა გესმას შენ ხმა ანგელოზისა, და ვიდრემდის არა განგაღვიძოს შენ გრძელ-ჟამიერისა ძილისაგან საყვირმან, ოდესცა გეგულვების შენ ერთ სახეთა შენთა თანა მიგებებად სიძისა ზეციურისა და აქ თქვენცა საყვარელნო სამწყსონო! მოვედით ამბორებად უკანასკნელითა ამბორ-ყოფითა განგრილებულთა ხელთა მწყემს მთავრისა ჩვენისათა, ვეამბორნეთ და დავედგნეთ კვალად მისთანა, რომელსა განვეშორებით ამიერითგან მრავალსა ჟამსა. ამინ.

გ. დიდებულიძე.

ჩამორჩობილი

მოთხრობა

დანიაში ყოველთვის იყვნენ სახელოვანნი ექიმნი. ოც და ხუთის წლის წინეთ საკვირველის და თვითქმის შეუძლებელისა შემთხვევისა დოკტორ სტუენზისა, რომელზე მაშინ ლაპარაკობდნენ მთელ ევროპაში, იყო დანიის კარზედ ექიმი იოანეტელაი, რომელი აღვსებულ იყო თავის თანამედროებითა ოქროთი და საჩუქრებით, მის ჩინებული წარმატებისათვის და გამოჩინებისათვის ექიმობაში.

ეხლა ჩვენ შეგვიძიან ვიფიქროთ რომ ეს ქება გადიდებული იყო, მაგრამ ის ამტკიცებს რომ უწინდელნი მოდგმანი უმეტესად მადლობელნი იყვნენ. ეხლა ჩვენ არ დაუჯერებთ სიტყვაზე სწავლულებთ და მათ გამოჩენას ყველაზედ მოვითხოვთ დასამტკიცებლებს, მაშინკი სიხარულით უჯერებდნენ ყველას და აღავსებდნენ ტელაისსიმდიდრითა და პატივისცემითა, უმცირესის გამოჩენისათვის სწავლაში.

ამ ნაირათ დიდება ტელაისაგანთქმულ იყო მთელს ქვეყანაზედ, მფარველობა კოროლის სახლისა ძლიერ ეხმარებოდა მის სახელოვნებას. სხვა ევროპიის ფაკულტეტები, რომელნიც სიხარულით დაარქმევენ მას შარლატანს, იყვნენ გაჩუმებულნი, და ვერ შეეძლოთ მისი ძაგება რაგანც უყურებდნენ პატივისცემას და მინდობილებას მისადმი პრინტებთა და სახელოვანთა დიდკაცთა. ისინი ერთმანერთის უწინ აქებდენ მას და უგზავნიდნენ მას სწავლულ დიპლომებს. ამისაგამო დოკტორი ტელაი ესრეთ გასახელოვანდა, რომ ვისაც ის სწამლობდა ის თავის თავს ბედნიერად ითვლიდა თუგინდ მომკვდარიყო მისიბ წამლებისაგან. ერთის სიტყვით ის იყო გმირი, ორატორი ექიმობისა, შემოხვეულიყო ყოველივე პატივისცემითა, რომელიც აცდუნებდა მას თავის მოყვარებასა და ის შეაგულიანებდა მას ახალ-ახალ გამოჩენასა.

იმან გამოაჩინა მრავალი სასარგებლო საშუალებანი, მოარჩენდა შაკიკსა ფეხის ვანებით, რევმატიზმეს - მომატებულ ტრანსფირმატიით, და გაწმენდდა კაცის არსენალს, სხვა და სხვა მიკსტურებით რომელთა არქმევდა სხვა და სხვა საკვირველ და ბარბაროსებრ სახელებს, და რომელნიც შეადგენდნენ ცაცხვის ყვავილსა, სამყურათი და მოლაქის ნადუღებითგან.

რაგინდ რამ ყოფილიყო, დიდებული ის ატარებდა უბედნიერესს სიცოცხლეს. საექიმო და სამოქალაქო რჩევამ ქალაქი კოპენგაღენისა დადდვეს სხვათა შორის, რომ ყველა მკვდარი უსახლო და უნათესაო, მიეცენ დოკტორ ტელაის ანატომიის გამოძიებისათვის, რომელი მაშინ კარგათ არ იყო გამოძიებული. ტელაიმთვითან ითხოვა ეს, და თუმც არავის არ იამება ამისთანა საზოგადოებაში ყოფნა, მაგრამ იმას ძლიერ უყვარდა გამოძიება კაცის აგებულებისა, იმასკი არ დაეძებდა თუ ვის ეკუთვნოდა ეს მაშინა ჭკვიანად გაკეთებული. ამ შემთხვევამ უმეტესათ განადიდა საერთო პატივისცემა მისადმი. ყოველნი იყვნენ დაუჯერებელნი რომ იმან იცის ყოველნივე საიდუმლონი იმა მაშინისა; რომ იმას შეუძლია არათუ გაასწოროს ის როდესაც მოიშლება, არამედ გაახლოს როდესაც სდგება.

კაცის გამოხატულებას არას დროს არა აქვს სამძღვარნი. კითხამდენ ტელაისსიცოცხლეზედ, სიკვდილზედ, ყველას უნდოდა რომ მას გამოეჩინა უმაღლესნი საიდუმლონი, რომელნიც ვითომც იცოდა დოკტორმა. ტელაიმჯერ მოშორებისათვის შესაწყენ კითხვათა, და მერმე გასაყოფელად თავის თავის თანა მოქალაქებთან თავის სწავლისა, დაიწყო თავის სახლში კითხვა საზოგადო ლექციებისა ანატომიაზედ, პატიჟებდა ყოველთა ამა ლექციებზე, თვითქმის ქალებსაც, და აპირებდა გაცემას თავის სწავლისა სახალხო ენაზედ. ეს იყო უმეტესი სიდიდე მისის დიდებისა, ხალხის შეკრება იყო უშველებელი, მისი ქება გამოუთქმელი, ლექციების წარმატება იყო უმეტეს ყოვლის მოლოდინებისა. ტელაიაიყვანეს და ხელით ატარეს, ყველამ მიართვეს მას ფული და დიდათ პატივს სცემდნენ.

თუმცა ძლიერი იყო მისი სურვილი სწავლისა, რომელიც იწყებდა მას რომელიმე საცხოვლო მდგომარეობაში, თუმც თავს დასასხმელი იყო მისი ბედნიერება და წარმატება ყოველივეში, მარამ ის იყო მაგარი, მთელი, მხიარული და მშვიდობიანი. ბედი დაუღალველათ უცინოდა მას.

ერთხელ კოპენგაღენში დასაჯეს სიკვდილით სამნი შემცოდენი ერთათ.

ისინი, ავაზაკობდნენ რა ერთათ, დაისაჯნენ ერთ დღეს. დააყენეს სამნი ახალნი სარჩობელანი, იყიდეს ახალნი თოკნი, ხალხი შეიკრიბა, და შემდგომ ყოველთა კანონიერთა მოქმედებათა სამნივე ავაზაკები ჩამოეკიდნენ ჰაერში. ზოგიერთნი შესწუხდნენ, სხვები თავის ქნევით წავიდნენ სახლში.

კანონებნი დაკმაყოფილდნენ, ეხლა უნდა დაეკმაყოფილებინათ დოკტორი ტელაი, რომელსაც ეკუთვნოდა ჩამორჩობილნი.

ისინი ჩამოხსნეს სარჩობილებთაგან და წაუღეს დოკტორს. ის იყო თავის სახლში და იმ წამს ძლიერ სურდა გამოძიება. მომტანთა დასტოვეს ჩამორჩობილნი იმ ოთახში, სადაც დოკტორი კითხულობდა თავის ლექციებს და დასტოვეს დოკტორი იმ ნაირ სასწავლებელ შეკრებულებაში.

ერთმან ჩამორჩობილმან მაშინვე მიიქცია ყურადღება დოკტორისა. კარგათ დაწყობილი, ფხარი ფართო, სასიამოვნო სახით, რომელი არ შეშლილიყო სასჯელის წამში ისე და იმსახურებდა უმეტეს გამოძიებას და ტელიამიმიდგან დაიწყო თავისი პირობები.

- როგორ კარგათ შენახულა ეს უკეთური! დაიძახა მან შინჯამდა რა მძორსა; მისი ხორცი იმ ნაირათ ფეროვანია რომ გონია მის გაციებულ ძარღვებში მდინარეობდა სისხლი, აესვენა, ისე გაბერილა როგორც ცოცხალი კაცი. მე ამას გავჭრი ჩემის ნესტარით, ვნახო რა იქნება...

იმან აიღო თავისი ნესტარი, გასჭრა ენა და თავისთვის ლაპარაკობდა:

- იქნება მე მოუნდომელათ გავჭრა არტესია? დიდი უბედურებაკი არ იქნება, ამიტომ რომ ჩამორჩობილნი ამისათვის არ წყრებიან. რა იქნება! არაფერი, სისხლი მაინც არ გამოუვა... მე სულელური ფიქრი მომივიდა...

დოკტორი ცოტათი დაფიქრდა უძრავ მძორზედ, მაგრამ მერმე იმან ისევ დაიწყო ლაპარაკი.

- რა უყო მე ამ მძორსა? ოჰ!... მე დავპირდი აქაურს აკადეიას თხზულებას: „ხორციელ ფსინოლოგიურ თვისტომობაზედ კაცის გულისა“. და ამისთვის მე უნდა გავშინჯო გული ამა უკეთურისა... აბა თუ ამისი გული იქნება მზგავსი კეთილკაცის გულისა... ამაში მე დარწმუნებული ვარ, ბუნება აკეთებს ყველა კაცებს ერთ გვარათ და მერმე კაცები თვითან ცდილობენ რომ განსხვავებულნი იყვნენ ერთ ერთმანეთისაგან...

შემდგომ ამისა ტელაიმდაიწყო ძებნა თავისის ხელსაწყობისა.

- ოჰ! თქვა მან დაიკრა რა თავზედ ხელი, ჩემი ხელსაწყო არის ჩემ საწოლ ოთახში, რომელი მე დაუტოვე ისინი გუშინ მაზოლებს რომ ვსჭრიდი.

ისინი აქ უნდა მოვიტანო. შემდგომ ამისა ის წავიდა ხელსაწყოს მოსატანათ.

მაშინ მოხდა საკვირველი და მოულოდინებელი შემთხვევა. ცივების კანკალი დაიწყო ტანმა, დასასჯელის კაცისა. ვითარმა შეუნიშნავმა ძალამ გასწია მთელი ტანი მისი. ყოველივე მისი მწევრები გაიჭიმნენ. სისხლი გამოვიდა კამკამით და მკვდარის გაჭრილმა ძარღვმა გამოაჩინა თავის სიცოცხლის ძალა: ჩამორჩობილმა ასწია ზეით ორვე ხელები როგორც კაცმა, რომელი სწოდინობს და ამთქნარებს. ერთი მრქალი ხმა გამოვიდა მის გულიდგან. მკვდარმა ტკბილად ამოიოხრა, მერმე თვალი ახვნა, ადგა და დაჯდა, რა სტოლზედ დაიწყო გამომძიებლობით მიხედ-მოხედვა. შეხედულობა არ იყო ძალიან შესაქცეველი. მის გვერდით იყვნენ ორნი მისნი ამხანაგნი. ამავე სტოლზედ, რომელიც აჩნდათ ნიშნები უწინდელთა კაცის გაჭრათა.

ჩამორჩობილმა კიდევ დაიწყო კანკალი და კბილების ცახცახი. მაგრამ ის სიევ იხედებოდა და უნდოდა წარსულის გახსენება. დიდხანს მისი მეხსიერება უარს უყოფდა მას, მაგრამ ბოლოს იმან ყოველივე გაიხსენა და წამოიძახა.

- მე ცოცხალი ვარ!...

ეს სიტყვა რომ სთქვა მან, სიხარულით წამოხტა სტოლიდგან, დაიწყო ხტომა და მერმე დაჯდა დოკტორის კრესლაში.

შემდგომ წამის განზრახვისა იმან იფიქრა რომ როგორც ცოცხალს კაცს იმას აღარ აქვს ნება სიარულისა, მის სასჯელის ტანისამოსში და იმისაგან გამოიყვანა რომ ცოცხალ კაცს უნდა რომელიმე საშუალება განგრძელებისათვის თავის ახალის სიცოცხლისა.

ამისთვის იმან ჯერ ჩამოხსნა მდიდარი აბრეშუმის ხალათი დოკტორისა, რომელიც ეკიდა იქ ლურსმანზედ. და მერმე, შეხედა რა მის გვერდში დაკიდებულ ოქროს საათს დიდი ოქროს ძეწკვით, ჩამოხსნა და ჩამოიკიდა საჭიროებისათვის, მეორედ მის სოფელში მოსვლისა. თავისი ახალი ტანისამოსით იმან დაიწყო მოფიქრება ღონისძიებისა გამოსვლის ამა სახლიდგან, რომელში იყო ამისთანა მიუზიდველი შეკრებულება, და მსგავსათ ჩვეულებისა მივიდა ფანჯარასთან, უნდოდა რა იქიდგან ჩამოსვლა, მაგრამ ეს ჩასვლა ძლიერ ძნელი იყო და ამისთვის იმან მოინდომა თავისი ბედის გამოცდა კარებში.

როგორცკი იმან ხელი მოკიდა კარს გასაღებათ, მაშინვე პირის პირ შეეყარა ტელაის, რომელი მობრუნდა თავის საწოლ ოთახიდგან ხელსაწყოთი. ორნივე გაჩერდნენ და ორნივეს ცოტათ შეეშინდათ. ჩამორჩობილმა იგრძნო რომ იმას მოთხოვენ უსიამოვნო ახსნასა ხალათზე, და დოკტორი გაკვირვებული იყო რომ მკვდრები იმ ნაირათ პატრონობენ მის სახლში. შემდგომათ ერთი წამისა ორივეს გაჩუმებულებისა, იმათ დაიწყეს ჩქარი ლაპარაკი:

- სად მიდიხარ შენ უკეთურო?

- წმინდა ჰაერში სულის მოსათქვამათ.

- ჩემი ხალათით?

- თქვენ თვითან იცით რომ კოპენღაგენში ნებას არ აძლევენ ტიტვლათ სიარულისას.

- მაგრამ სხვის საათის წაღებასაც აძლევენ ნებასა?

- რადგანც მე არ მაქვს ჩემი საკუთარი დროს შესატყობლათ.

ტელაიმ მაშინვე შენიშნა რომ ეს უკეთური ჭკვიანია და მოხერხებულიაო. ის გრძნობდა რომ თავისთვის დაუძახებს მოსახმარებლათ იმათი დასჯის ხელახლად ავაზაკს, და როს მოეხმარებოდა ის დასჯა ავაზაკზედ დოკტორს? მას ქონდა უფრო მეტი გამომძიებლობა შესატყობლათ იმა საოცარის გამოჩინებისა. სიკვდილი დარჩობილთა და ჩამორჩობილთ ჭკვიანურათ ჯერ იმას არ გამოეძია.

- უნდა ხელი მოვკიდოთ ამ უკეთურს, იფიქრა იმან და გამოვიძიოთ თუ რა გრძნობა ჰქონდა იმას სასჯელის დროს და შემდგომ იმისა ეს იქნება დიდი ფიზიოლოგიის ზადაჩა, იქნება უდიდესი და მსახურება სწავლისათვის, ახალი ნაბიჯი ჩემის დიდებისა.

ამას რომ ფიქრობდა, ის მივიდა ჩამორჩობილთან და უთხრა მას:

- გაიგონე საყვარელო მეგობარო; გინდა რომ დამავალო მე დიდი სამსახურით!

- დიდის კმაყოფილებით, თუ თქვენი მხრით დამავალებთ მაგისთანავეს, არ მიმცემთ ჩემს თავს მართლმსაჯულების ხელში, არ მოიძულებთ რა ხტომას ჰაერში, ეს მოქმედება მე არ მამწონს და არ მინდა მისი გარემოება.

- რასაკვირველია! წამოიძახა დოკტორმა, სიცოცხლე შენი მე მეკუთვნის, და ის არის ჩემთვის საჭირო, მე გპირდები მის შენახვას და დაცვას. რა გქვია შენ?

- ლაზარე.

- მაშ დაჯექ ჩემო ლაზარე და ვილაპარაკოთ. ის დაჯდა უცერემონიოთ და დოკტორმა თქვა:

- როგორ გრძნობ შენს თავს? ხომ არ გცხელა ან არ გცივა?

- არა ბატონო! მე ეხლა ძალიან კარგათ ვარ.-

- მაშ გაიგონე... გახსოვს შენი საათი შენის სასჯელისა.

- ძალიან კარგათ მახსოვს... მე ძლიერ შემეშინდა, და ჩემის ჰარეში მოგზაურობამდი, ესე იგი როგორც ჩვენ ჩვენ ენაზედ ვანბობთ, სანამდი მე თავი გავყავი ფანჯარაში, მე ვიყავი ნახევრათ მკვდარი.

- ეს საწყენია, თქვა დოკტორმა. შენი მოგონებანი...

- ნუ შეწუხდებით ისინი ძალიან ცხადნი და სწორენი არიან.

- მაშ თქვენ შეგიძლიანთ მიამბოთ დაწვრილებით?...

- ჩემი მოქმედება?... კარგი, დიდის კმაყოფილებით, ამიტომ რომ ის მოქმედება იყო ჩემთვის კმაყოფილება მოულოდინებელთა.

- შენ ანბობ კმაყოფილბა?

- უდიდესი, დაიძახა ბანთიტმა. წარმოიდგინეთ საყვარელო დოკტორო, დოკტორს გიწოდებთ თქვენ ამიტომ რომ, თქვენ ხელსაწყობიდგან სჩანს, წარმოიდგინეთ... იმ წამში როდესაც მოვიდნენ ჩემ წასაყვანათ სასჯელზედ, მე მეძინა, და დამესიზმრა რომ ვითომც მე წარმემართა უმშვენიერესი საქმე, რომელსა უნდა უზრუნველ ვექმნე მთელ ჩემ სიცოცხლეში... მე ვიყავი კმაყოფილი, ბედნიერი, მდიდარი... იმ წამს მე გამაღვიძა საბყრობილის ზედამხედველმა... როგორი გაღვიძებაა? საბყრობილის ზედა მხედველს ჰქონდა იმისთანა სახე, რომ მე ჩემებურათ ავკანკალდი... მე არ მესმოდა რას მელაპარაკებოდა ის. მე ძლივს შევიტყე რომ ის მე მიგალობს, რომ ყოველივე ჩემთვის აღსრულებულა... მე მაინც ავდექი, ჩავიცვი ტანისამოსი, წავყევი ჩემ დამყოლებს და კვალად გამოვჩნდი ღვთის სოფელში, უკანასკნელ ჯერ გამოთხოვებისათვის. მე მივდიოდი ამაყად თავი აწეული ამიტომ, რომ ეს იყო უკანასკნელი დრამა ჩემის სიცოცხლისა, და მე ღირსათ უნდა გამეთავებინა ავაზაკის როლი. გზაზედ მესმოდა მე სხვა და სხვა ძახილი, ზოგი სხვებს ვებრალებოდი, თვითქმის იყვნენ იმისთანა კაცები, რომელნიც მიცნობდენ მე. ამ კაცებთათვის სასჯელი ჩემი იყო სპეკტაკლი და ამასთანავე უფულო.ისინ მოვიდნენ საყურებლათ სასიკვდილო ბრძოლაზედ, როგორც ისინი მიდიან ეკვიდი ბრიტის კარავში. იმ დღეს ჩვენ სამნი ვიყავით და ეხლა მე ვხდეავ ამ სტოლზედ რომ ჩვენ აქაც არ გავშერებულვართ, როგორც განუშორებლივ ვიყავით ავაზაკობაში, ჯერ ჩემი ამხანაგების რიგი იყო და მე გამოვცადე საშინელი მძიმე და საძაგელი გრძნობა, უყურებდი რა იმათ სასჯელზედ რომელსაც მეც მალე მივიღებდი... დიდხანს კი არ უცდიდი მე ჩემს რიგს. მაყურებლებმა დაიკივლეს, პალაჩმა ღონიერი ხელი მტაცა ბეჭებზედ, მომაბრუნა და მიჭიანა ხელი საუკუნეში, ჩემი კბილები შეიკრენ ტკივილისაგან და სიავისაგან. მე ვიგრძენ რომ ჩემი კისერი მაგრათ შემოჭირებულია თოკით და ფეხები ჰაერში ინძრევიან. გარეშემოდგან მესმოდა როგორც ხალხი ყვიროდა და იცინოდა.

- შენ შეგეძლო ხმის გაგონება? კითხა დოკტორმა.

- მესმოდა როგორც შორი ხრიალი, მომაკვდავი გამოხმობა. მიუგო ჩამორჩობილმან. მე გამაოცა მან რომ მე მალე არ მოვკვდი. მე მქონდა ვითარიმე გრძნობა თავის ცნობისა, რომლით შემეძლო მე გაგება და გარჩევა ჩემისმდგომარეობისა. მე მაშინვე მივხვდი რომ ეს მომივიდა ან სხვა ნაირ აგებულებისაგან ჩემის კისერისა, ან რამე შეცთობილებისაგან პალაჩისა პირველი ფიქრი არ იყო დასაჯერებელი და მეორე დიდებულება სწორე იყო. ეს მე შევნიშნე იმითიც რომ უყურებდირა სასჯელზედ ჩემთა ამხანაგთა, მე კარგათ შევნიშნე რომ თოკი მოუჭერდა მათ კისერზე როგორც რგოლი რომელიც თან და თან პატარდება, მაშინ როდესაც ზოგიერთნი კაცნი აიხვევენ თავსა როდესაც მათ ტკივათ კბილები. ამისაგამო მე არ დავირჩვე და არც გავიგულე, მაგრამ კიდევ სულს ვითქვამდი.

- მაგრამ ეს იქნებოდა საშინელი ტანჯვა, წამოიძახა დოკტორმან.

- თქვენ სცდებით!შემდგომ ცოტა რყევისა ჩემ თავს ჰქონდა საფუძველი და ვითარიმე აღტაცებული მდგომარეობაში, რომლისა აღწერა მე არ შემიძლია. მე მეგონა ვითამ ვფრინამდი ჰაერში და გრძნობა ამა ფრინვისა იყო ძლიერ სასიამოვნო ჩემთვის. ცოტცოტათ ვითქვამდი სულსა და ეს სუნთქვა იყო უდიდესი კმაყოფილლება. ყოველნი ჩემნი ძარღვები და ნერვები გაიწიეს როგორც სასიამოვნო მთქნარების დროს. მე მეგონა რომ მე ვიყავ ღონიერი, როგორც ლომი და მჩატე როგორც ჩიტი... მე წარმომიდგნენ განუზომელნი მინდურები, მთები, კასკადები და მე ვფრინამდი მათზე როგორც არწივი.

- რა დაგემართა სარჩობელასაგან რომ ჩამოგხსნეს?

- იმ წამში ყოველივე აღსრულდა ჩემთვის: მე არაფერი არ მესმოდა, ვერც ვუყურებდი და ვერც ვსუნთქავდი... მე გავხდი ძორათ, რომელი ვარგოდა მხოლოდ ყორანების გასაძღებათ, ან გამოსაგზავნელათ თქვენ ლაბარატორიაში. კარგია კიდევ რომ თქვენ სისხლი გამართვით... უიმისოთ მე სრულებით მოვკვდებოდი. ეხლა სიცოცხლე ჩემი თქვენ გეკუთვნის და თქვენ ძლიერ ფიცხათ მოიქცევით თუ კიდევ მიმცემთ მე პალაჩის ხელში. ის მეორეჯერ აღარ შესცდება.

- მოსვენებული იყავი, უთხრა დოკტორმა, რომელი ღრმად დაფიქრებული იყო.

ლაზარე უცდიდა თავის ბედის გადაწყვეტას მოუთმენელობით. ბოლოს დროს დოკტორმა უთხრა მას:

- მე არა თუ შენს სიცოცხლეს დაგიტევებ შენ, არამედ ბედსასც გაგიწყობ. შენ მემსახურე მე. მე ჩაგაცმევ, დაგხურამ, გასმევ, გაჭმევ.

- საკმაოა, საკმაოა!... წამოიძახა ლაზარემ.ამისათვის თავს ვაკლავდი მთელ სიცოცხლეში. მაგრამ უბედურებამ სარჩობელაზედ გამიყვანა. მიბძანეთ რა გავაკეთო!...

- მაგას შენ მერმე შეიტყობ. ეხლა წამოდი, ჯერ რიგიანათ უნდა ჩაგაცვა.

კოპენგაღენში პოლიცია იყო ეჭვიანი. დოკტორ ტელაის არ უნდოდა რომ მასთან პროცესი ჰქონდა ლაზარეს პატრონობაზედ, ამიტომ რომ იცოდა პროცეს წააგებდა, იმისათვის რომ მართებლობა მეორეჯელ არ გამოუშობს ქვეყანაზედ იმისთანა კაცებს როგორც ლაზარე. ტელაიმ აჯობინა პოლიციის დატყვეება, გამოაცხადა რა რომ ერთმა სწავლულთაგან ბადენის ქალაქისამან გამოუგზავნა მას ავათმყოფი, რომელიც იმან დაიტოვა თავის სახლში. ეს სიცრუვე ყველამ დაიჯერა და იმის გარდამკიდე ლაზარე არ გამოდიოდა დოკტორის სახლისაგან, გამოუშვა წვერები და თმა. ერთის სიტყვით ლაზარე აღარ გავიდა თავის თავს.

ორი თვე მალამდა დოკტროი ლაზარეს დაკლეტილ სახლში, შინჯავდა მას სხვა და სხვა ნაირათ და იყო იმ შინჯვის მადრიელი. ეს შინჯვა იყო ლაზარეს დაკიდება, მაგრამ რაც შეიძლებოდა უფროსი მომთხილები, მხოლოდ მიფიოლოგიურის გრძნობათა შესანიშნავი. ლაზარე ყოველთვის ამტკიცებდა რომ გრძნობანი ესენი ძალიან სასიამოვნო არიან, და სულის მდგომარეობა აღტაცებულიაო. ეს პირობები განგრძელდებოდნენ ან ხუთს ან ექვს მინუტს, ლაზარესკი ძლიერ იამებოდა, ამიტომ რომ მათში დიდ ქირას იღებდა.-

ტელაიმ იმ ნაირ შინჯვაში ძლიერ გაეჩვია და სწავლაში. დიდათ წარიმატა. იმან იქამდი მიაწია რომ გაწევი ბაწარით რომელზედ შემოხოვილი იყო ბამბა დაკიდებდა ლაზარეს და უშველიდა მას დაკრუვადგან(?) ტელაი ღრმათ დააკვირდებოდა ყოველივეს განძრევას დარჩობილისას, როგორც ექიმობისა აგრეთვე ფიზიოლოგიის მხრით, და იმდენათ ჩაღმავდა იმა შენიშვნებაში რომ არათუ დაიწყეს ჩივილი მის გულ აგდებაზედ ავათ მყოფლებთაგან, მაგრამ დაიწყეს ლაპარაკი, რომ ის კუდიანობს, დაენწყდოვარა თავის ცრუ ავათმყოფით.

ეს უკანასკნელი შეწამება ძლიერ ძნელი იყო იმ დროში, ამიტომ ტელაიმ თუმცა ხმა დიდი ჰქონდა კოროლის კარზედ მაგრამ აირჩია კოპენღაგენის დატოვება.

ეს გარდასახლება არაფერს არ ნიშნავდა იმისთანა კაცისათვის რომლის ქება მთელს ქვეყანაზედ არის გასული. ტელაის მიიღებდენ დიდის სიხარულით.

რასაკვირველია რომ ტელაიმ თან წაიყვანა ლაზარე, რომელი გახდა არათუ მის მინდობილ კაცათ, მაგრამ მის მეგობრათ.

ტელაის მოგზაურობა წმინდა ტრიუმფი იყო. ღერმანიაში, გოლანდიაში და ფრანციაში ტელაის მიიღებდენ როგორც კაცსა, რომელმან თავისი სიცოცხლე შესწირა ახალთა და სასარგებლოთა გამოჩენათა. ის ყოველგან ხელახლად ჩამოკიდებდა ლაზარეს და ყველას უკვირდა მოთხრობა ამ კაცისა და ახსნანი დოკტორისა.

ბოლოს დროს ტელაი ანგლიაში მივიდა. იქ მხოლოდ ნახა იმან ნამდვილი თანაშემწეობა, და თან აგრძნო ყოველთა განათლებულთა კაცთა. იქ ყოველი კაცი გამომძიებელია და სწავლულია.

ლონდონში ლორდები არ იყვნენ კმაყოფილნი მით, რომ ლაზარეს პრობებზედ უცქერდნენ, და ძლიერ ბევრ ფულს აძლევდნენ ტელაის ლექციების სმენისათვის. მაგრამ იქ ყოველთვის არიან იმისთანა კაცები, რომელთაც უნდათ ყოველივე თვითან გამოსცადონ და გაიგონ. ამისაგამო იქ მრავალმა მოითხოვეს რომ ლაზარეს თავისი ადგილი დაეთმო მათთვის. წარმატება რასაკვირველია უმეტესი ბრწყინვალე იყო ამიტომ რომ ყველას უნდოდა თავის მოთხრობაში, გრძნობაზედ ჩამორჩობის დროს, ეჯობინებია სხვებისათის. დიდება და სიმდიდრე დოკტორისა ყოველ დღეს მატულობდნენ.

ჩვენ ყველანი ქვეყანაზედ სიმდიდრეს ვეძებთ... რისთვის? ჩვენს სიცოცხლეში უზრუნველობისათვის, ოჯახის მამანი თავის შვილების გარდასაცემლათ და მათი ბედნიერებისათვის. დოკტორ ტელაიმ იშოვნა უშველებელი სიმდიდრე და ეხლა დაფიქრდა: რისთვის ან ვისთვის? იმას არც ცოლი ჰყავდა, არც შვილი ყოლია, არც ნათესავი ვინმე ჰყავს. თვითან იმას უზრუნველათ შეუძლია გაძლება ათასის წლისა. თავის სწავლისაგან იმან იცოდა რომ შეიძლება სიკვდილი ყოველ დღეს, ყოველ საათში მოულოდინებელათ და ამისთვის იმან ფიქრვა დაიწყო თუ ვის დარჩება იმოტენა მისი სიმდიდრე.

ჯერ იმან მოიგონა გამოცხადება მთელს ქვეყანაზედ რომ ის დაუტოვებს თავის სიმდიდრეს იმ სწავლულს, ვინც გამოაჩენს საშუვალოებას გაცოცხლებისათვის კაცებთა საეჭვოდ მომკვდართა? სხვა და სხვა საშვალოებით, და არა როგორც ტელაი მარტო ჩამორჩობილთა. მალეკი მიხვდა რომ იმისთანა გამოჩენამდის შეიძლება რომ მის სიმდიდრე არავის არ დარჩეს, და თუ ვინმეკი გამოაჩენს იმისთანა საშუვალობას მიიღებს პრივილეღიას, რომელიც მას მეტს შეუტანს მინამ ტელაის სიმდიდრე.

მერმე იფიქრა იმან დაეტოვებინა თავისი სიმდიდრე ანდერძით შეუძლებელ კაცს მით რომ იმას მიეცა შემწეობა ლიტერატორებთათვის და ხელოსნებთათვის. მაგრამ ეს ფიქრიც მალე დასტოვა, ამიტომ რომ გრძნობდა დიდკაცებთან პირობის ქონის სიძნელეს.

ბოლოს დროს უეცარმა ფიქრმა განანათლა მისი გონება. ის მეორეს ეძებდა იმას ვინც ხელქვეშ ყავდა. ვის უნდა მისცეს თავის სიმდიდრე თუ არა იმას, ვინც მოეხმარა მის შეკრებაში.

ერთჯელ დაუძახა ლაზარეს და გამოუცხადა თავისი განზრახვა, საწყალი ლაზარე აღტაცებაში იყო. როდესაც ის იდგა დოკტორთან სჩანდა რომ იმან დასტოვა ყოველივე უსაზოგადონი ფიქრნი, რომელნი მას ხშირათ აჩხუბებდენ (მსაჯულებთაგან) სასამართლოსთან.

ლაზარეს ცრემლი მოვიდა დოკტორის მოწყალებისაგან. ის ეუბნებოდა დოკტროს რომ ღირსი არ არის ამისთანა მოწყალებისა. ამაზედ ტელაიმ (რომელი ჩუმათ ვსთქვათ მედიცინამ და ფილოსოფია ჭკუიდან შეშალეს) მიუგო მას:

- ჩვენ ბედში არ არის შემთხვევა. სწავლამ გამოგვარჩია ჩვენ ორღანათ მშვენიერისა გამოჩენისა. უჩემოთ შენ დიდიხანია მკვდარი იქნებოდი და უშენოთ მე ვერ გამოვაჩენდი დარჩობილების ტეორიას და გრძნობასა იმა სიკვდილის დროს. რასაც ეხლა მე შენ გაძლევ უმეტეს ნაწილი შენგან არის ნაშოვარი. ამის შემდგომ ერთგულება და მინდობილება ლაზარესი განძლიერდნენ.

ტელაი განაგრძელებდა პრობებს ჩამორჩობილისას არა თუ მხოლოდ ლაზარეზედ და მოყვარებაზედ ახალთა გრძნობათა მაგრამ სხვა და სხვა გვარი ცხოვრებაზედ იმავე წარმატებით.

ბოლოს დროს დოკტორმა მოინდომა თავის თავზედ გამოცდა იმა ტეორიისა რომელი იცოდა მხოლოდ მოთხრობათაგან გარეშე და უმეტეს ნაწილათ უსწავლელ კაცთაგან. ასიამოვნებდა რა სხვათა თავის თავზედაცკი უნდა ეფიქრებინა.

ტელაიმ დაუძახა ლაზარეს და აუხსნა მას თავის ფიქრი.

- მშვენიერია! წამოიძახა ლაზარემ. მერმე თქვენ უმეტეს სწავლით და ნათლათ ახსნით იმ სწავლას. ყველანი უფრო დაგიჯერებენ თქვენ როდესაც შეიტყობენ რომ თქვენ თვითან ჩამოეკიდეთ.

- მაგრამ გახსოვდეს ლაზარე რომ ხუთ მინუტზედ მეტი არ იყოს...

მოსვენებული იყავით... ეს საქმე მე ეხლა ზეპირათ ვიცი. მე შემიძლია ვიმოქმედო თქვენზე უკეთესათ. მე გავიგებ თქვენ უმცირეს პრობს გასათავებელად ბორჯზე უწინ.

შემზადება გრძელი არ იყო. საქმე ძალიან საცნობი იყო, დოკტორმა უბძანა მოსამსახურეს რომ მის სახლში არავინ არ შემოვიდეს და თვითან შეიყვანა ლაზარე თავის კაბინეთში და გადმოიკლიტა კარი.

დაიწყეს პრობა.

როდესაც ლაზარემ დაინახა ჩამოკდებული დოკტორი, მის ძარღვებში გაიხსნა კანკალმა... რისგან იყო ეს? ამას ჩვენ შემდგომ შევიტყობთ.

მაგრამ შეხედა რა ტელაის, რომელიც რაღაც ნაირათ ანიშნებდა მას, იმან უთხრა მას:

ძლიერ მადლობელნი იქნებით, ნუ შეწუხდებით.

ლაზარემ დაუწყო ყურება დოკტორს ისე რომ არ მოაშორებდა მას თვალებს. ყოველნივე მოქმედებანი იყვნენ ისე როგორც იყო აღწერილი ტელაის ტეორიაში. რამდენიმე ამმოხსენებამ შეანიშვნინეს რომ სიკვდილი სიცოცხლეს ებრძოლოს. ეხლა ლაზარეს უნდა ეშველებინა ამ ბრძოლისათვის, ამიტომ რომ უმისოთ ის ბრძოლა სიკვდილით გათავდებოდა, იმას უნდა ჩაესუნთქვა დოკტორისათვის სული, და ხან და ხან ეხიჩინებინა ხელების და ფეხების გულში, მაგრამ ლაზარე რაღაცას ფიქრობდა და სრულებით დაავიწყდა ეს საშველებელნი საშვალობანი. ლაზარეს ეგონა რომ დოკტორი იმისთანა ბედნიერია იმა გრძნობით რომ იმას არ უნდოდა მათი შეშლა. სეკუნტები და მინუტები გადიოდნენ და ლაზარე არ ინძრეოდა თავისის დადგილიდგან.

რა დაემართა მას?

შემდგომ ერთის საათისა იმან შეხედა რომ დოკტორი თავისი დროებით სიამოვნებისაგან გადავიდა საუკუნე ნეტარებაში.

მაშინ ლაზარემ გააღო დოკტორის კოლოფი და ამოიღო იმისაგან ანდერძი, რომლით ის იყო დანიშნული მემკვიდრეთ დოკტორის სიმდირეთა.

ანდერძით ის წავიდა ნოტარიუსთან, სადაც ჩააწერინა ანდერძი და მერმე პოლიციაში გამოაცხადა თავისი ნებრივი სიკვდილი დოკტორ ტელაისა.

კანსტაბლი წავიდა დოკტორის სახლში და ნახა ის იმავე ჩამოკიდებულ მდგომარეობაში, დაამოწმა რომ მისი სიკვდილი არ ყოფილა ძალობრივი, და მხოლოდ ნება დოკტორისა იყო მიზეზად მისისა სიკვდილისა, აბეჭდა ყოველივე ოთახები და კოლოფები დოკტორისა.

ლაზარემ გამოაცხადა რომ ეს საშვალობა არ იყო საჭირო ამიტომ მის მეტი მემკვიდრე ტელაის არავინ არ დაუტოვებია.

იმ დროს მოვიდა ნოტარიუსი, რომელიც კოსტაბლის ძებნის დროს შეეტყო რომ ის ტელაის სახლშიაო. ნოტარიუსმა მისცა კოსტაბლს ანდერძი და წაიყვანა ის ცალკე ფანჯარასთან, იქ იმ ორმა მოილაპარაკეს და კოსტაბლმა შემდგომთ წაკითხვისა ანდერძისა თავი გაიქნია და დაუძახა ოთახში ორს მცველებს, დაანახვა მათ ლაზარე და უთხრა.

- წაიყვანეთ ეს უფალი საპყრობილეში.

- მე?... რისთვის?... სთქვა განკვირვებულმან და შეშინებულმა ლაზარემ.

- ანდერძში სწერია ისტორია თქვენის გაცნობისა დოკტორთან. თქვენ ხართ ავაზაკი, თოკითგან გამოქცეული, და ჩვენ გაგზავნით თქვენ კოპენდაღენში .

ლაზარემ თავი დაღუნა.

- ეს ძალიან დიდი სისულელეა!... თქვა იმან, რაღასთვის მაცოდვილებდი მე... საწყალს დოკტორს შეეძლო კიდევ რომ ეცოცხლა. თქვენ ნუ გაირჯებით ჩემს გაგზავნას, მგონია ლონდონშიაც არის თოკები... გიცხადებთ თქვენ რომ მე გახლავარ დოკტორის მკვლელი.

- ამ შემთხვევაში თქვენთვის საჭირო არ არის იმ სიშორეზედ წასვლა. თქვენ აქაც მიიღებთ იმისას რაც თქვენ გერგებათ.

ერთის კვირის შემდგომ ლაზარე ჩამოკიდებულიყო ლონდონში . პლაჩსკი არ შეშლია თავისი ხელობა [1]

ნიკოლოზ ნიკოლაძე.

ქ. ქუთაისს.

ეს მოთხრობა ნათარგმნია ილლიუსტრაციით 1860 წ.

______________

1 ეს მოთხრობა დაბეჭდილია სტყვითი სიტყვად. რედ.