გრიგოლ განმანათლებელი

სომხეთის ქრისტიანული ეკლესიის ფუძემდებელი; ითვლება ქრისტიანობის გამავრცელებლად სომხეთში; მისი ცხოვრების ამსახველი წყაროა აგათანგელოსის "სომხეთის ისტორია", რომელმაც ჩვენამდე რამდენიმე ერთმანეთისაგან მნიშვნელოვნად განსხვავებული ვერსიით მოაღწია; აგათანგელოსის მიხედვით, გრიგოლ განმანათლებელი იყო ძე ანაკ პართელისა, რომელმაც ღალატით მოკლა სომხეთის პირველი ქრისტიანი მეფის თრდატ III-ის მამა ხოსრო; შურისძიების შიშით მცირეწლოვანი გრიგოლი კაპადოკიაში გახიზნეს, სადაც ქრისტიანულ წესზე აღზარდეს; სომხეთში დაბრუნებულმა ქრისტიანობის ქადაგება დაიწყო, მაგრამ მისი ვინაობა მალე გამომჟღავნდა; თრდატ III-ის ბრძანებით გრიგოლ განმანათლებელი ჯერ სასტიკად აწამეს, შემდეგ ხაროში ჩააგდეს; იგი "ღვთაებრივი სასწაულით" გადაურჩა სიკვდილს და სამეფო კარს ქრისტიანობა მიაღებინა; მალე ქრისტიანობა სომხეთის სახელმწიფო სარწმუნოებად გამოცხადდა(301 ან 315/316) და გრიგოლ განმანათლებელი პირველ ეპისკოპოსად აკურთხეს კესარეაში; ზოგჯერ სომხურ ეკლესიას მისი სახელის მიხედვით გრიგორიანულსაც უწოდებენ; მიუხედავად საქართველოსა და სომხეთს შორის მომხდარი საეკლესიო განხეთქილებისა, ქართული მართმადიდებლური ეკლესია ცნობს მის კულტს, ვინაიდან მან იქადაგა "მართალი სარწმუნოება"; ძველ ქართულ მწერლობაში დაცულია წმინდა გრიგოლისადმიმიძღვნილი საგალობელი, ხოლო ქართულ ენაზე შემონახულია მის ცხოვრებასთან დაკავშირებული ან მასზე მიწერილი თხზულებები: "ცხოვრება წმინდა გრიგოლ პართელისაი", "რიფსიმეანთა წამება" და "სარწმუნოებისათვს".

წყარო: საქართველო: ენციკლოპედია: ტ.2. – თბ., 2012. – გვ.151